MA'RIFAT DARSI | МАЪРИФАТ ДАРСИ

Umuman olganda, hozirgi vaqtda xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy jarayonlardagi ishtiroki kengayib, davlat va jamiyat boshqaruvidagi o‘rni va roli tobora oshib bormoq¬da. Xususan, xotin-qizlarning davlat boshqaruvidagi ulushi 2017-yildagi 27 foizdan 35 foizga yetgani, ayniqsa, ahamiyatli. Parlament faoliyatida esa ularning ulushi 32 foizga yetdi. Bu Birlashgan Millatlar Tashkiloti tavsiyalariga to‘la mos keladi. Shu bilan birga, so‘nggi besh yil ichida yurtimizda tadbirkor ayollar safi ikki barobar kengayib, o‘z biznesini yo‘lga qo‘ygan tadbirkor xotin-qizlar soni 205 ming nafardan oshdi.

Boshqa ko‘plab sohalardagi kabi, mamlakatimiz ichki ishlar organlarida ham ko‘plab fidoyi xotin-qiz xodimalar xizmat qilmoqda. Ular orasida yurt tinchligi va xalq osoyishtaligini ta’minlash yo‘lidagi fidokorona xizmatlari tufayli davlatimizning yuksak mukofotlari bilan taqdirlangan, turli xalqaro sport musobaqalarida, nufuzli ko‘rik-tanlovlarda g‘olib chiqqan, umuman, xizmatda va hayotda ulkan muvaffaqiyatlarga erishganlari bisyor. Erkaklar bilan yelkama-yelka, bir safda turib xizmat qilayotgan ana shunday opa-singillarimiz bilan har qancha faxrlansak arziydi.

Xullas, bugun fermerlik harakati deysizmi yoki biznes, ilm-fan, tibbiyot, ta’lim-tarbiya, madaniyat va san’at sohalarini olasizmi, birontasini ayollarning ishtirokisiz tasavvur etib bo‘lmaydi.

Mamlakatimizda xotin-qizlarni qo‘llab-quvvatlash, ularning jamiyatdagi roli va nufuzi¬ni oshirish bo‘yicha amalga oshirilayotgan ishlar xalqaro miqyosda keng e’tirof etilmoqda. Masalan, Jahon bankining o‘tgan yili e’lon qilingan «Ayollar, biznes va qonun» nomli yillik hisobotida O‘zbekiston gender tenglik sohasida dunyodagi eng tez rivojlanayotgan 5 ta mamlakat qatorida qayd etildi. 190 ta davlatdagi holat 10 ta ko‘rsatkich bo‘yicha baholangan mazkur indeksda mamlakatimizda, ayniqsa, mehnat munosabatlari va oiladagi zo‘ravonlikka qarshi kurash sohasida amalga oshirilgan islohotlar muvaffaqiyatli deb topilgan.

Turli soha va tarmoqlarda fidokorona xizmat qilayotgan ayollarning mehnatini munosib qadrlash davlatimizning doimiy e’tiborida. Mustaqillik yillarida Vatanimiz va xalqimiz oldidagi munosib xizmatlari uchun ayollarimizdan 17 nafari eng oliy mukofot – «O‘zbekis¬ton Qahramoni» unvoni bilan taqdirlandi. Qolaversa, 11 nafar ayol fan sohasidagi eng yuksak darajaga, ya’ni akademik unvoniga sazovor bo‘lganini, minglab xotin-qiz¬larimiz davlatimizning faxriy unvon, orden va medallari bilan taqdirlab kelinayotganini el-yurtimizning ularga nisbatan yuksak ehtiromi ifodasi sifatida baholash joiz.

Binobarin, Prezidentimiz ta’biri bilan aytganda, «Qadr ayoldan boshlansa, qadrimiz yanada baland bo‘ladi!».

Kamol OLLOYOROV,
o‘z muxbirmiz.

❤️ Телеграмда ўқинг / Telegramda o'qing

💾 Ворд шаклида ўқинг / Word shaklida o'qing

📁 ПДФ шаклида ўқинг / PDF shaklida o'qing

✔️ Кирилл алифбосида ўқинг / Kirill alifbosida  o'qing

💾 Рус тилида ўқинг / Читать по русски

🥳 2025 йил барча мавзулар /  2025 yil barcha mavzular

10/2025-mavzu

AYOL QADRI ULUG‘LANGAN YURT

Ayol – mehr-muhabbat, sadoqat va fidoyilik timsoli. Yurtimizda ayollar azaldan ulug‘lab, hamisha ardoqlab-asrab kelingan. Zotan, har qanday jamiyat va davlatning qay darajada xalqparvar hamda adolatli ekani uning xotin-qizlarga bo‘lgan munosabati, g‘amxo‘rligi bilan belgilanadi.

So‘nggi yillarda xotin-qizlarning og‘irini yengil qilish, huquq va manfaatlarini himoyalash, bandligini ta’minlash, opa-singillarimiz o‘rtasida ishbilarmonlik, tadbirkorlik muhitini kuchaytirish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylandi.

Bugungi kunda mamlakatimiz aholisining qariyb yarmini tashkil etadigan ayollarning qonuniy huquq va manfaatlarini ta’minlash, ularning jamiyatdagi o‘rni va nufuzini oshirish, bandligini ta’minlash, iste’dodi hamda qobiliyatini yuzaga chiqarish, gender tenglikka erishish borasida izchil ishlar amalga oshirib kelinmoqda. Avvalo, xotin-qizlarni barcha jabhalarda qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan huquqiy baza yaratildi. Jumladan, ayollar huquqlari himoyasini tubdan kuchaytirish, ularning turmush sharoitini yaxshilash, ta’lim olishi va o‘z salohiyatini ro‘yobga chiqarishlari uchun keng imkoniyat yaratishga qaratilgan 4 ta qonun, davlatimiz rahbarining 10 ga yaqin farmon va qarorlari, Vazirlar Mahkamasining 14 ta qarori qabul qilindi. Qator xalqaro hujjatlar ratifikatsiya qilinib, milliy qonunchiligimiz asoslari takomillashtirildi. Yangilangan Konstitutsiyamizda esa xotin-qizlar va erkaklar teng huquqliligi, xotin-qizlar hamda erkaklarga davlat ishlarini boshqarishda, shuningdek, jamiyat va boshqaruv hayotining boshqa sohalarida teng huquq va imkoniyatlar yaratib berilishi belgilab qo‘yildi.

Xuddi shuningdek, xotin-qizlarning siyosiy hayotdagi faolligini oshirishga e’tibor qaratilib, Saylov kodeksiga deputatlikka nomzodlar ko‘rsatilayotganda ayollar sonining eng kam miqdorini nomzodlar umumiy sonining 30 foizidan 40 foiziga oshirishni nazarda tutuvchi o‘zgartirishlar kiritilgani ham e’tiborga molikdir.

So‘nggi yillarda xotin-qizlar muammolarini o‘rganish va hal etishga qaratilgan ishlar yangi bosqichga ko‘tarildi. Birgina «Ayollar daftari» bo‘yicha katta miqdordagi mablag‘lar ajratilib, minglab xotin-qizlarni qiynab kelayotgan muammolarga barham berilyapti. Minglab opa-singillarimiz mehnat bozorida talab yuqori bo‘lgan kasb-hunarlarga, tadbirkorlikka o‘qitilmoqda, ularga imtiyozli kreditlar ajratilmoqda.

Ma’rifatparvar bobolarimiz bejiz «Onalarni o‘qitsak, millatni o‘qitgan bo‘lamiz» degan fikr bilan o‘zbek ayollarining bilimli, ilmli bo‘lishi yo‘lida jon kuydirmagan. Hozirgi kunda qizlarimizning oliy ta’lim olishi, zamonaviy kasb-hunar va texnologiyalarni, xorijiy tillarni egallashiga katta ahamiyat berilmoqda. Boshqacha aytganda, bilim olaman, kasb-hunar egallayman, ilm-fan bilan shug‘ullanaman, degan xotin-qizlar uchun keng imkoniyatlar bor. Ularga maxsus kvotalar ajratilgan, shartnoma to‘lovlari davlat byudjetidan qoplanmoqda, imtiyozli kreditlar taqdim etilyapti.

Bunday g‘amxo‘rlik qizlarimizda bilim olishga bo‘lgan rag‘batni, kelajakda jamiyatda o‘zining munosib o‘rnini topishga bo‘lgan sa’y-harakatni kuchaytirib yubordi. Agar bundan 6 yil oldin oliy ta’lim muassasalarida 110 ming nafar xotin-qiz tahsil olgan bo‘lsa, hozirgi vaqtda bu raqam qariyb 5 barobarga ko‘paydi. Bu misli ko‘rilmagan natija, albatta. Qolaversa, oxirgi yetti yilda 5 ming nafardan ortiq xotin-qizlar fan doktori (DSc) va o‘z sohalari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) ilmiy darajasini muvaffaqiyatli himoya qilgani ham quvonarlidir.

2025-yil 1-noyabrga qadar Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligi tomonidan xo‘jalik faoliyatini yurituvchi korxona va tashkilotlar tomonidan yetkazilgan ekologik zararlarni majburiy sug‘urtalash tizimini bosqichma-bosqich joriy etish bo‘yicha qonun loyihasi ishlab chiqiladi.

Farmon ijrosini samarali tashkil qilishga mas’ul va shaxsiy javobgar etib vazirlik va idoralar rahbarlari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi Raisi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimlari belgilangan. Shuningdek, farmon ijrosini muntazam ravishda muhokama qilib borish, ijro uchun mas’ul tashkilotlar faoliyatini muvofiqlashtirish va nazorat qilish «O‘zbekiston – 2030» strategiyasini amalga oshirish bo‘yicha Respublika komissiyasi zimmasiga yuklangan. Amalga oshirilgan chora-tadbirlar to‘g‘risida har chorakda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentiga axborot kiritib borilishi belgilangan.

«Yashil» iqtisodiyot innovatsion va ekologik tozalikka asoslangan model hamdir. Chunki u energiya va resurslardan samarali foydalanish jarayonlarini ishga soladi. Bu ishlab chiqarish jarayonlarida xomashyo va energiya sarfini kamaytirish orqali moliyaviy tomondan foyda berishi ham mumkin.

O‘zbekistonning energetika siyosatida energiya samaradorligini oshirishga qaratilgan yo‘nalishlar ko‘zda tutilgan. Moliyalashtirish sohasida «yashil» moliyalashtirish konsepsiyasi joriy qilindi va bu davlatning «yashil» iqtisodiyotga o‘tish yo‘lidagi muhim qadamlaridan biridir. «Yashil» iqtisodiyotga yo‘naltirilgan investitsiya miqdori ham yuqori sur’atlarda ko‘paymoqda.
«Yashil» iqtisodiyot konsepsiyasining maqsadi – barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlash va investitsiyalar faolligini oshirish bilan bir vaqtda, atrof-muhit muhofazasi va ijtimoiy integratsiya sifatini yaxshilash hisoblanadi. Bu tabiatga zarar yetkazmasdan va kelajak avlodlar uchun barqaror muhitni saqlab qolishga qaratilgan iqtisodiy tizimni barpo etishdir.

Prezidentimiz ta’kidlaganidek, mamlakatimizda har yili 200 million tup daraxt va buta ekilib, yashillik miqyosini 2030-yilgacha 30 foizga yetkazish maqsadi belgilangan. Xususan, ekologik muhit eng og‘ir bo‘lgan Orolbo‘yida hozirgi paytda yashil qoplama 2 million gektardan oshdi.

Yurtimizda quyosh energiyasi sohasida investitsiyalar aniq dinamika bilan o‘smoqda. Masalan, Namangan viloyatidagi quyosh stansiyasi va Toshkent viloyatidagi quyosh panellari loyihalari amalga oshirilgan. Bunday loyihalar mamlakatimizda energiya samaradorligini oshirishga va uglerod emissiyasini kamaytirishga katta hissa qo‘shadi.

Mamlakatimizning energetika sektoridagi islohotlar, yangilanadigan energiya manbalariga sarmoyalar kiritish, quyosh va shamol energiyasini faol joriy etish, iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashish uchun xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik – bularning barchasi yurtimiz iqtisodiyotini ekologik jihatdan tozalash va uzoq muddatda barqarorlashtirish uchun qo‘yilayotgan muhim strategik qadamlardir.

Xulosa o‘rnida aytish mumkinki, respublikamizning «yashil» iqtisodiyotga o‘tish jarayoni eng muhim ijtimoiy va iqtisodiy muammolarni hal qilishga qaratilgan ilg‘or tashabbuslar bilan quvvatlanmoqda. Uni amaliyotga tatbiq etish mamlakatimizning ekologik xavfsizligi va barqarorligini ta’minlash, tabiiy resurslarni tejash imkonini berish bilan bir qatorda, iqtisodiyot va ijtimoiy sohalarining rivojlanishida, aholimiz farovonligining yanada oshishida alohida ahamiyat kasb etadi.

Sarvar SOBIROV,
o‘z muxbirimiz.


❤️ Телеграмда ўқинг / Telegramda o'qing

💾 Ворд шаклида ўқинг / Word shaklida o'qing

📁 ПДФ шаклида ўқинг / PDF shaklida o'qing

✔️ Кирилл алифбосида ўқинг / Kirill alifbosida  o'qing

💾 Рус тилида ўқинг / Читать по русски

🥳 2025 йил барча мавзулар /  2025 yil barcha mavzular

9/2025-mavzu

«YASHIL» IQTISODIYOT – TARAQQIYOT KAFOLATI

Butun dunyo davlatlari qatori, mamlakatimizning ham «yashil» iqtisodiyotga o‘tishi masalasi eng muhim hayotiy zaruriyat bo‘lib turibdi. Ko‘pchilik vatandoshlar «yashil» iqtisodiyotni energetika sohasini isloh qilishdan iborat deb hisoblashadi. Vaholanki, uning ichiga toza ichimlik suvi muammolari, oziq-ovqat xavfsizligi, qishloq xo‘jaligidagi innovatsiyalar, ekologik barqaror shaharlar, chiqindilarni oqilona boshqarish, o‘rmon hududlarini kengaytirish, cho‘llanishni qisqartirish kabi ko‘p qirrali va keng qamrovli chora-tadbirlar ham kiradi.

Jahon tajribasidan ma’lumki, iqtisodiyotning turli tarmoqlarida «yashil» texnologiyalarni joriy etish aholi farovonligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Buning natijasida shaharlardagi yashash qulaylashadi, bolalar o‘limi qisqaradi, o‘rtacha umr ko‘rish davomiyligi uzayadi. Lotin Amerikasi va Afrikaning ayrim mintaqalarida hatto tashqi migratsiya oqimlari qisqarib, inson kapitalining rivojlanishi kuzatilgan.

Inson faoliyatining tabiatga ta’siri darajasini aks ettiruvchi ko‘rsatkich – «ekologik iz» taraqqiyotni belgilab beruvchi obyektlarni barpo etish, iste’mol uchun zarur ne’matlarni ishlab chiqarish maqsadida qanchalik ko‘p miqdorda mahsuldor yer va toza ichimlik suvidan foydalanayotganimiz hamda chiqindilar hosil qilayotganimizni ifoda etadi. «Yashil» iqtisodiyot o‘ziga xos iqtisodiy model sifatida shu talablarga javob berishga qaratilgan. Tabiat bilan uyg‘unlikda faoliyat yuritish, resurslardan barqaror va samarali foydalanish, energiya manbalariga tegishli muammolarni hal etish va ekologik xavflarni minimallashtirish – bularning bari «yashil» iqtisodiyotning asosiy maqsadlari bo‘lib, ular barqaror rivojlanishga erishish uchun zarur shart-sharoitlar yaratishga yordam beradi.

Shuni alohida ta’kidlash joizki, O‘zbekiston BMTning Barqaror taraqqiyot maqsadlari hamda Iqlim bo‘yicha Parij bitimiga ham qo‘shilgan. Har ikkala hujjat milliy hukumatlar zimmasiga «yashil taraqqiyot» talablarini bajarish majburiyatini yuklaydi. Bu, ertami-kechmi, «yashil» iqtisodiyotga baribir o‘tishimiz kerakligini anglatadi.

Hamyurtlarimizning fikr-mulohazalari, xohish-istaklari atroflicha o‘rganilib, bildirilgan tavsiyalardan kelib chiqqan holda, bu boradagi ishlarni yangi, yanada yuksak bosqichga ko‘tarish maqsadida 2025-yil yurtimizda «Atrof-muhitni asrash va «yashil» iqtisodiyot yili» deb e’lon qilindi. Prezidentimizning «O‘zbekiston – 2030» strategiyasini «Atrof-muhitni asrash va «yashil» iqtisodiyot yili»da amalga oshirishga oid davlat dasturi to‘g‘risida»gi farmoni qabul qilindi va unda bir qator vazifalar belgilab berildi.

Farmonga ko‘ra, atrof-muhitga ta’sir ko‘rsatish bo‘yicha I va II toifalarga mansub korxonalarning ekologik ishlab chiqarishga o‘tishdagi harakatlarini rag‘batlantirish maqsadida 2025-yil 1-avgustdan boshlab quyidagi tartib joriy etilishi nazarda tutildi:
birinchi bosqichda – atmosfera havosi ifloslanishi fon monitoringi stansiyalarini o‘rnatgan korxonalarga:

tabiatga zarar yetkazish bo‘yicha kompensatsiya to‘lovlaridan shakllangan qarzdorlikdan voz kechish;

tabiatga zarar yetkazish bo‘yicha respublika byudjetiga yo‘naltiriladigan kompensatsiya to‘lovlarining
50 foizigacha bo‘lgan qismini ikki yil davomida qaytarish;

ikkinchi bosqichda – monitoring stansiyalarini o‘rnatgan korxona kelgusi bir yil davomida chang-gaz va lokal suv tozalash uskunalarini o‘rnatganda, tabiatga zarar yetkazish bo‘yicha respublika byudjetiga yo‘naltiriladigan kompensatsiya to‘lovlarining 70 foizigacha bo‘lgan qismini ikki yil davomida qaytarish belgilangan.

Bunda mazkur bandda nazarda tutilgan imtiyozlar davlat xizmatlari markazlari yoki Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali orqali Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligi tomonidan beriladigan xulosa asosida taqdim etiladi.

Bu kabi ezgu ishlar bugungi kunda ham davom ettirilmoqda. Zero, hozirgi murakkab va tahlikali davrda mustaqilligimizni har tomonlama mustahkamlash, tariximizning noma’lum sahifalarini tiklash va ilmiy nuqtai nazardan chuqur o‘rganish, ma’rifatparvar bobolarimizning Vatan ozodligi va yurt taraqqiyoti haqidagi g‘oyalarini ta’bir joiz bo‘lsa «qayta tiriltirish», ularning jasorati va matonati misolida yosh avlodni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, Vatan taqdiri va kelajagiga daxldorlik tuyg‘usini, fuqarolik pozitsiyasini kuchaytirish nihoyatda muhim ahamiyatga ega.

Prezidentimizning qator farmon va qarorlariga asosan ma’rifatparvar bobolarimizning muqaddas orzularini ro‘yobga chiqarish, mamlakatimizda yangi – uchinchi Renessans poydevorini yaratish strategik vazifa qilib belgilandi. Xususan, 2020-yil 8-oktabrdagi «Qatag‘on qurbonlarining merosini yanada chuqur o‘rganish va ular xotirasini abadiy-lashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi farmoyish hamda 2024-yil 19-iyuldagi «Siyosiy qatag‘on qurboni bo‘lgan yurtdoshlarimiz hayoti va faoliyatini o‘rganish, targ‘ib etish hamda ularning xotirasini abadiylashtirish borasidagi ishlarni kengaytirish to‘g‘risida»gi qarorlar bu boradagi ezgu ishlarni sifat va ko‘lami jihatidan yangi bosqichga ko‘tarishga zamin yaratdi.

Behbudiy, Cho‘lpon, Munavvar qori, Ibrat, Fitrat, Abdulla Qodiriy, G‘ulom Zafariy kabi jadid bobolarimiz, Islomxo‘ja, Bahodir Yalangto‘sh kabi davlat arboblarining hayoti va faoliyati haqida hujjatli va badiiy filmlar tayyorlanishi, jadidlar faoliyatiga oid ko‘plab yangi tadqiqotlar va kitoblarning nashr qilinishi, spektakllarning namoyish etilishini bunga misol qilib keltirish mumkin.

Bu boradagi ishlar huquqiy jabhada ham davom ettirilib, 2021–2024-yillar davomida O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi tomonidan 1 ming 200 dan ziyod siyosiy qatag‘on qurbonlarining oqlanganini mamlakatimiz ijtimoiy-siyosiy hamda madaniy hayotida katta voqea, tom ma’noda, tarixiy adolatning tiklanishi, deyish mumkin. Eng asosiysi, istiqlol yillarida tarixiy adolatning tiklanishi natijasida xalqimizga qaytarilgan buyuk ajdodlarning ma’naviy merosi, ibratli hayoti, o‘z jonini ayamasdan Vatan ozodligi yo‘lida ko‘rsatgan jasorati yangi O‘zbekistonni qurishda xalqimizga juda katta ma’naviy kuch-qudrat bag‘ishlamoqda.

Xulosa o‘rnida aytish mumkinki, ana shu buyuk tariximizdan saboq olgan, ajdodlarimizning pok nomlarini tanigan yoshlarning ularga munosib avlod bo‘lishga intilishi, milliy g‘ururi baland, chinakam vatanparvar shaxs sifatida kamol topishi shubhasiz.

Elbek NORMO‘MINOV,
mayor.

❤️ Телеграмда ўқинг / Telegramda o'qing

💾 Ворд шаклида ўқинг / Word shaklida o'qing

📁 ПДФ шаклида ўқинг / PDF shaklida o'qing

✔️ Кирилл алифбосида ўқинг / Kirill alifbosida  o'qing

💾 Рус тилида ўқинг / Читать по русски

🥳 2025 йил барча мавзулар /  2025 yil barcha mavzular

8/2025-mavzu

MUSTAQILLIK YILLARIDA TARIXIY ADOLATNING TIKLANISHI

«Yeng ichida»gi evrilishlar

Afsuski, mana shunday ulkan saltanatlarga asos solgan sarkardalar, jahon ilm-fani va madaniyatiga bebaho hissa qo‘shgan allomalarga beshik bo‘lgan yurtda dastlab Chor imperiyasi, keyinchalik sovetlar davrida olib borilgan siyosat natijasida xalqimiz o‘zining asl tarixini qariyb unutayozdi.

Istilochilar turkiylardagi jangovar ruhni susaytirish, isyon va qo‘zg‘olonlar¬ning oldini olish uchun, eng avvalo, ularni ma’naviyati, milliy hislaridan mosuvo qilishga zo‘r berib harakat qilishdi. General-gubernator M. Skobelevning «Millatni yo‘q qilish uchun uni qirish shart emas, uning madaniyatini, san’atini, tilini yo‘q qilsang bas, tez orada o‘zi adoyi tamom bo‘ladi...» degan so‘zlari Turkistondagi mustamlakachilik siyosatining mohiyatini ochib beradi. Ayniqsa, sovetlar hukmronligida o‘tgan yetmish yildan ortiq davr mobaynida rejali tarzda xalqimiz ma’naviyatiga qarshi olib borilgan siyosat natijasida ular bu niyatiga ma’lum darajada erishdi ham.

Garchi sobiq Ittifoq barcha millatlarning tengligi haqida gapirilsa-da, aslida «yeng ichida» bu xalqlarga qarshi, ularni kamsitish, ittifoq tarkibida majburan va doimiy nazoratda ushlab turish siyosati olib borildi. Bu siyosat sovet davrining eng so‘nggi kunlariga qadar amalda bo‘ldi.

O‘zlikni anglash sari yo‘l

Istiqlol yillarida O‘zbekistonda milliy tariximizni xolisona o‘rganish, turli taz¬yiqlarga qaramay, asrlar osha yashab kelgan milliy qadriyatlarimizni, boy ma’naviy merosimizni qayta tiklash, bir so‘z bilan aytganda, uzoq yillik mustamlaka zulmidan ezilgan xalqqa o‘zligini anglatish va tarixiy adolatni tiklash borasida ko‘plab ezgu ishlar amalga oshirildi. Milliy madaniyatimizga, jahon sivilizatsiyasi taraqqiyotiga buyuk hissa qo‘shgan bobolarimiz – Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Bahouddin Naqshband, Xo‘ja Ahmad Yassaviy, Al-Xorazmiy, Al-Farg‘oniy, Ibn Sino, Jaloliddin Manguberdi, Amir Temur, Mirzo Ulug‘bek, Alisher Navoiy, Bobur va boshqa ko‘plab ajdodlari¬mizning ilmiy va ma’naviy merosi xalqimizga qaytarildi, tavallud topgan kunlari butun mamlakat, hatto xalqaro miqyosda keng nishonlandi, asarlari qayta-qayta nashr etildi.

Vatanimiz ozodligi yo‘lida shahid ketgan ma’rifatparvarlar – Abdulla Avloniy, Munavvar qori Abdurashid¬xonov, Abdulla Qodiriy, Cho‘lpon, Fitrat, Usmon Nosir, Fayzulla Xo‘jayev va boshqa xalq jigarbandlarining pok nomlari tiklanib, asarlari chop etildi.

2000-yil 12-may kuni Toshkentda mustamlakachilik davri qurbonlari xotirasini abadiylashtirish maqsadida «Shahidlar xotirasi» yodgorlik majmui, 2002-yil 31-avgustda esa ushbu maj¬mua hududida «Qatag‘on qurbonlari xotirasi» muzeyi tantanali ravishda ochildi va 31-avgust mamlakatimizda «Qatag‘on qurbonlarini yod etish kuni» deb e’lon qilindi.

Navro‘z bayrami, Ramazon va Qurbon ha¬yitlarining keng nishonlanishi, uzoq yillar e’tiborsiz qolgan tarixiy obidalar, masjid-u madrasa¬larning tiklanishi, zi¬yoratgohlarning qayta ta’mirlanib, obod qilinishidan ham aslida milliy ma’naviyatimizni yuksaltirish, o‘zligimizni anglash maqsadi ko‘zlangan, desak, xato bo‘lmaydi.

Xalqning qaddini g‘urur tiklaydi

Tole’ yo‘qki jonimg‘a balolig‘ bo‘ldi,
Har ishnikim ayladim, xatolig‘ bo‘ldi.
O‘z yerni qo‘yib Hind sori yuzlandim,
Yo rab, netayin, ne yuz qarolig‘ bo‘ldi.

«Boburnoma» — Boburning shoh asari. Bu asarda Boburning boshidan kechirganlari, yo‘l qo‘ygan xatolari, alam-u iztirob, g‘alaba va mag‘lubiyatlari hamda shajarasi ochiq yozilgan. Joy nomlari, u yerdagi jonzotlar hamda o‘simliklar atroflicha yoritilgan. Asarda o‘sha davrning mashhur kishilariga adolatli tarzda ta’rif berilganki, kitobni o‘qigan odam Bobur tafakkuriga, bilimiga, uning sarkardalik qobiliyatiga, odil va oqilligiga qoyil qoladi. Asarda keltirilgan baytlar, g‘azal, ruboiylar esa kitobning shoh bezagi sifatida o‘quvchi qalbida o‘chmas iz qoldiradi. Bu haqda Boburning o‘zi bunday yozadi:

Bu olam aro ajab alamlar ko‘rdim,
Olam elidin turfa sitamlar ko‘rdim,
Har kim bu «Vaqoye’»ni o‘qur bilgaykim,
Ne ranj-u… ne mehnat-u… ne g‘amlar ko‘rdim.

Yana bir e’tiborli jihati shundaki, hozirga qadar mazkur memuar asar dunyoning 30 dan ortiq, xususan – ingliz, fransuz, nemis, italyan, golland, fors, urdu, rus, yapon, turk, tojik tillariga tarjima qilingan. Bu asardagi juda ko‘p dolzarb iqtisodiy, ijtimoiy masalalar, yuqorida nomlari keltirilgan viloyatlarning o‘zaro siyosiy-iqtisodiy va savdo munosabatlari, jug‘rofiy mavqeyi, iqlimi, o‘simlik va hayvonot dunyosi, tog‘lari, daryolari, xalqlari, qabila va elatlari hamda ularning yashash sharoitlari, urf-odatlari, muhim tarixiy inshootlari — hindlar ibodatxonalari va musulmonlarning masjidlari, to‘y va dafn marosimlari haqida nihoyatda nodir ma’lumotlar tarixiy va adabiy meros sifatida dunyo olimlarini hozirga qadar hayratda qoldirib kelmoqda.

Aytish joizki, Hindiston farzandi Javoharlal Neru «Bobur – dilbar shaxs. Uyg‘onish davri hukmdorining haqiqiy namunasidir… Uning Hindistonga kelishi tufayli Hindistonda buyuk o‘zgarishlar sodir bo‘ldi, san’atda, hayotda, me’morchilikda va madaniyatning boshqa sohalarida yangicha taraqqiyot yuz berdi», deganida tamomila haq edi.

Har kimki vafo qilsa, vafo topqusidur,
Har kimki jafo qilsa, jafo topqusidur.
Yaxshi kishi ko‘rmagay yomonlig‘ hargiz,
Har kimki yomon bo‘lsa, jazo topqusidur.

Shu singari she’rlarida har doim odamlarni yaxshilikka, adolat, insonparvarlikka, yuksak insoniy tuyg‘ularni qadrlashga chorlagan buyuk vatandoshimiz Zahiriddin Muhammad Bobur umri davomida yaxshilikni istab yashadi. Qo‘lidan kelgancha odamlarga yaxshilik qildi. Endigina 47 yoshni qarshilagan, ayni kuchga to‘lgan chog‘ida o‘z umrini farzandi Humoyunga «sadqa» qilib yubordi. Ammo ko‘hna tarix sahnida adolatli shoh va buyuk shoir o‘zining ma’lum va mashhur asarlari bilan tarixnavis adib, lirik shoir hamda ijtimoiy masalalar yechimiga o‘z hissasini qo‘shgan olim sifatida o‘chmas iz qoldirgan siymolardan biri bo‘lib qoldi. Ko‘ngliga yorug‘ maqsad tuggan insonlarga, ayniqsa, yoshlarga ulug‘ bobokalonimizning jasurlik, fidoyilik, yurtparvarlik va oilasiga, avlodlariga oqibatlilik, jonfidoligi hamisha o‘rnakdir.

Gulnoza TURG‘UNBOYEVA,
o‘z muxbirimiz.

❤️ Телеграмда ўқинг / Telegramda o'qing

💾 Ворд шаклида ўқинг / Word shaklida o'qing

📁 ПДФ шаклида ўқинг / PDF shaklida o'qing

✔️ Кирилл алифбосида ўқинг / Kirill alifbosida  o'qing

💾 Рус тилида ўқинг / Читать по русски

🥳 2025 йил барча мавзулар /  2025 yil barcha mavzular

8/2025-mavzu

BOBUR – ADOLATLI SHOH VA BUYUK SHOIR

(14-fevral – Zahiriddin Muhammad Bobur tavallud topgan kun)

Zahiriddin Muhammad Bobur hayotning og‘ir sinovlarini boshidan kechirganida endigina 12 yoshda edi. Shu yoshida taxtga chiqish, davlatni boshqarish, xalqni adolat bilan idora qilib, mamlakat sarhadlarini g‘animlardan himoya qilish…

O‘shanda Movarounnahr ijtimoiy hayoti va siyosiy ichki nizolar girdobiga tushib qolgan, Sohibqiron Amir Temur barpo etgan davlat tanazzulga yuz tutgan, temuriy vorislar mamlakatni parokanda holatga keltirib qo‘ygan edi. Bobur shunday bir paytda Andijonda turib, Samarqandga ko‘p bora intiladi. Uning niyati bobosi Amir Temur saltanati sohibi bo‘lish edi. Va ikki bora Samarqandni egallaydi, bu voqealar 1498- va 1500-yillarga to‘g‘ri keladi. Bu orada Movarounnahr hududiga Shayboniyxon xurujlari avj oladi, birin-ketin temuriyzodalar qo‘l ostidagi hududlar mahv etila boshlaydi. Bobur ilojsiz ahvolda ona yurtini tark aylashga majbur bo‘ladi. 1504-yilda avval Hisor, keyin Kobulga yo‘l oladi. U kelajak taqdirini ayni shu mintaqalardan izlaydi, bu esa oson kechmaydi.

Hindiston mo‘jizaviy o‘lka, u qadim-qadimdan kishilarni o‘ziga rom etgan. Bu maftunkor o‘lka Boburni ham ko‘pdan buyon qiziqtirib kelar edi. Bobur 1525-yili Hindistonga 1200 kishilik qo‘shini bilan lashkar tortib, Ibrohim Lodiyning 100000 nafar askar va 1000 ta fildan iborat qo‘shiniga qarshi janglarda g‘olib keladi va bu afsonaviy o‘lkaning shimoliy qismlariga egalik qiladi. Uning hukmronligi davrida insoniylikka asoslangan adolatli qonunlar sharofati bilan Hindistonda siyosiy muhit barqarorlashib, o‘lka yerlari birlashadi. Shaharlar obodonlashtirilib, savdo-sotiq to‘g‘ri yo‘lga qo‘yiladi. Bobur bog‘-rog‘lar yaratishga homiylik qilgan adolatli shoh sifatida taniladi. Shu o‘rinda 332 yil davom etgan boburiylar sulolasi davrida ham Hindistonni obodonlashtirish, unda hozirgacha mashhur bo‘lgan me’moriy yodgorliklar, bog‘lar, kutubxonalar,
karvonsaroylar qurdirish keng miqyosda yoyilganini, o‘sha davrning ilg‘or va zehni o‘tkir olimlari, shoirlari, musiqashunoslari va davlat arboblarini mujassam etgan mukammal bir ma’naviy-ruhiy muhit vujudga kelganligini ta’kidlash joiz.

Ulug‘ shoh Bobur Hindistonda davlat ishlari bilan bir qatorda, o‘zining adabiy-badiiy faoliyatini ham davom ettiradi. Uning hassos qalbidagi sohir tuyg‘ulari betakror she’riyati, mag‘zi to‘q nasriy asarlariga ko‘chadi. Bugun bizgacha Boburdan o‘zbek tilida yaratilgan bir she’riy devon, «Boburnoma» (asli nomi «Vaqoye» – «Voqealar»), Xoja Ahror Valiy (1404–1490)dan qilingan «Volidiya» she’riy tarjimasi, aruz nazariyasiga doir «Mufassal», islom ruknlari haqida «Mubayyin», «Musiqiy ilmi», «Harb ishi», «Xatti Boburiy» asarlari yetib kelgan.

Nozik ta’b shoir she’rlarining aksarida esa uning o‘z hayoti lavhalariga va lahzalariga ishoralar sezilarli darajada bayon etilgan. Xususan,

Charxning men ko‘rmagan
jabr-u jafosi qoldimu?
Xasta ko‘nglim chekmagan
dard-u balosi qoldimu?

– deya bitilgan misralar qancha dardchil bo‘lsa, shuncha jozibali. Qancha qayg‘uli bo‘lsa, shuncha yorug‘dir. Qalblarga chuqur botib ketguvchi bu qayg‘uli satrlarda ertaning, kelajakning yop-yorug‘ umidlari mujassam. Xuddi shu jihati bilan ham Bobur baytlari qadrli va inson ruhiyatiga yaqindir.

Shoh va shoir ijodining yana bir muhim mavzusi Vatanga muhabbat tuyg‘usi, yurt sog‘inchi, unga qaytish umidi bo‘lganini ushbu misralardan anglash qiyin emas.