Jalilov. Qaydlar

“Dissertatsiya uchun 3000−5000 dollar”. O‘zbekistonda doktorantura islohoti nima uchun natija bermadi? Tadqiqot

O‘zbekistondagi ilmiy kadrlar tayyorlash tizimi muammolari haqidagi Higher Education Policy jurnalida chop etilgan tadqiqot tahliliga bag'ishlangan maqolani o'zbek tilida ham o'qishingiz mumkin.

Maktab taʼlimi samarasizligi eng yuqori minbarlardan tan olindimi?

"Mehnat bozoriga til biladigan yoshlar kirib kelishini rag‘batlantirish uchun xususiy o‘quv markazlarida xorijiy tillarni o‘rganadigan yoshlarga xarajatlari “2+6” shaklida qoplab beriladi. Bunda o‘quv xarajatlarining dastlabki 2 oyi o‘quvchilarning o‘z mablag‘idan, qolgan 6 oyi davlat hisobidan to‘lab beriladi".

Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligi amal qilmay qoʻygan Davlat taʼlim standartlariga koʻra, 11-sinfni bitirgan oʻquvchilar xorijiy tilni kamida B1 darajasida bilishi kerak. Bundan bir necha yil oldin xalqaro donorlar koʻmagi bilan ingliz tilidan oʻrta maktablar uchun Kembrij darsliklari litsenziyasi sotib olingan edi. Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligi fransuz va nemis tillari ham xorijiy darsliklar asosida oʻqitilishi haqida yozgan edi. Qolaversa, oʻzimizning oʻqituvchilar tushiga ham kirmaydigan imtiyozlar evaziga "til egalari" maktablarga jalb qilinmoqda.

Shuncha harakatlarga qaramasdan, Maktabgacha va maktab taʼlimi 11 yil oʻqitib oʻrgata olmagan xorijiy tilni endi yoshlar kurslarga qatnab oʻrganishi uchun soliq toʻlovchilar yana pul toʻlaydi.

Keyingi qadam nima? Maktab oʻrgata olmagan ona tili, matematika, fizika, kimyo, biologiya va boshqa umumtaʼlim fanlarini yoshlar kurslarda oʻrganishi uchun mablagʻ ajratishmi? Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligiga har yili trillionlar nima uchun ajratilmoqda unda?

Специалисты, с которыми я разговаривал в ходе подготовки материала, отметили, что в нашем контексте корень проблемы надо искать ещё в школе. Такие навыки, как критическое мышление, умение анализировать, сопоставлять, делать выводы, а также такие понятия, как честность, недопустимость списывания и выдачи чужой работы за свою должны воспитываться ещё со школьной скамьи.

Однако, как я уже неоднократно писал и как показывают результаты таких международных исследований, как PISA, PIRLS и TIMSS, с такими проблемами, как отсутствие curriculum — единого и работающего документа с чётко прописанными целями и задачами школьного образования, фокус на передачу информации и когнитивные навыки низкого уровня, соответствующие учебники, постоянные эксперименты то с финской, то с сингапурской моделями, новая система оценивания, нормализующая зубрёжку и списывание, сложно ожидать, что в бакалавриат, магистратуру и докторантуру придут специалисты, умеющие критически мыслить, решать проблемы и двигать науку вперед.

Bizga "haqiqat vazirligi" kerakmi?

"Blogerlar bilan shugʻullanadigan davlat idorasi kerak". Yozuvchi Xurshid Doʻstmuhammad.

Yozuvchining bu taklifi "1984"dagi "haqiqat vazirligi"ni eslatdi. Bu vazirlik nima bilan shugʻullanganini bilmasangiz - romanni oʻqib chiqishni tavsiya qilaman. Hurmatli yozuvchimiz romanni oʻqiganlarmi yoki yoʻq, bilmayman - lekin men uchun, masalan, "1984"ga oʻxshagan antiutopiyalarni oʻqigan, oʻqish u yoqda tursin, antiutopiyada yashaganlardan hayotimizni antiutopiyaga aylantirish taklifi chiqishi juda gʻalati tuyuladi.

Umuman, qiziq, nega sovet davri odamlari (ayrim tadqiqotchilar "homo soveticus" degan terminni kiritishgan) hamma sohani, hamma narsani davlat nazorat qilishi kerak va bu toʻgʻri, deb oʻylashaydi? Qanday yashashingiz, nimani yeb ichishingiz, hatto nimani oʻylashingizgacha davlat nazorat qiladigan tuzumda yashagansizlar-ku, nahotki shu sizlarga yoqqan boʻlsa? Total nazoratga muhabbat sababini biladiganlar boʻlsa, tushuntiringlar - men tushunmayapman.

Qoʻzichoqlar sukunati?

Yuqorida postga izohlarda "taʼlim rus tilida olib boriladigan maktablar uchun 8-9 sinflar darsliklari hatto elektron variantda ham yoʻq" deyishmoqda.

Eng qizigʻi, darsliklarni "yangilash"ga har yili 1,3 trln soʻmni indamay tasdiqlab beradigan deputatlardan birontasi yoki byudjet pullarining samarali ishlatilishini nazorat qilishga masʼul Bosh Prokuraturaning, yoki boshqa biron vakolatli organning shu paytgacha yurak yutib "e toʻxtanglar, har yili trillionlar ajratilayotgan darsliklar tagi bormi oʻzi, bor boʻlsa nega ota-onalar ularni har xil telegram kanallardan topib oʻz hisobidan chop qilishga majbur boʻlishi kerak, yoʻq boʻlsa trillionlar qani?" degan savollar qoʻyganini eshitmadik.

"Xushxabar"mish.

Oldin yoʻq joydan muammoni yaratib, keyin uni "hal qilish" deydi buni.

Kimga foyda, kimga zarar?

Umuman, eʼtibor bering: taʼlim standartlari va oʻquv dasturlarini "takomillashtirish" - yaxshi "biznes". Chunki har safar bunday takomillashtirishdan keyin millionlab tirajdagi darsliklar yangilanishi kerak, buning uchun byudjetdan trillionlar ajratiladi. Kimga zarar, kimga esa ... foyda.

Toki normal davlatlarga oʻxshab "yagona darslik" tizimidan voz kechmas ekanmiz, toki vazirlik va undagi masʼullar darsliklar yaratish va chop qilishni oʻz nazoratida ushlab turar ekan, shunday boʻlaveradi. Har ikki-uch yilda hech qanday ilmiy asossiz, tadqiqotlarsiz dasturlarni "takomillashtirish", darsliklarni yangilash davom etaveradi. Masalan, taʼlim standartlari va oʻquv dasturlarini "takomillashtirish" uchun oldin bu dasturlar amalda ishlashi, bir avlod ular asosida tahsil olib, bu standartlar va dasturlarning "baland-pasti", yutuq va kamchiliklari amalda koʻrilishi kerakligi bilan hech kimning ishi yoʻq. Millat bolalarining kelajagi bilan ham. Chunki... oʻrtada trillionlar turibdi.

Bunday halqani (vicious circle) toʻxtatish, jarayonni normal izga tushirish uchun yagona darslik tizimidan voz kechilishi kerak. Hamma normal davlatlarda - masalan, vazirlik "bayroq" qilib olgan Finlyandiya yoki Singapur yoki Kembrijda shunday. Lekin vazirlik bunga koʻnmaydi. Chunki oʻsha gap: kimga foyda, kimga esa ... zarar.

Ziyofat kimning hisobidan? Soliq toʻlovchilar pulini bebiliska sarflashdan oldin, kimdir ulardan soʻrab koʻradimi, shu narsa qay darajada kerak ayni paytda deb?

"Opa"ning maktab va bogʻchalar bilan nima ishi bor, "opa" "islohotlar" bilan ("islohot" bahona taʼlimni biratoʻla qayta oʻnglana qilib oʻldirish bilan?) band ...