Think

Veblen effekti – bu odamlar mahsulot qimmat bo‘lgani uchun uni ko‘proq xarid qilishga moyil bo‘lishi fenomenidir. Oddiy holatda, mahsulot narxi oshsa, unga bo‘lgan talab kamayadi. Ammo Veblen tovarlari (masalan, brend kiyimlar, qimmatbaho soatlar, mashinalar) narxi oshganda, ba’zi odamlar ularni yanada ko‘proq sotib olishadi, chunki bu mahsulotlar hashamat va ijtimoiy maqom belgisi sifatida qabul qilinadi.

Bu effektni Torsteyn Veblen (1857–1929) – amerikalik iqtisodchi va sotsiolog o‘rganib chiqqan. U "Namoyishkorona iste’mol" (Conspicuous Consumption) tushunchasini ilgari surib, odamlar ba’zan ehtiyoj uchun emas, balki o‘z maqomini boshqalarga ko‘rsatish uchun qimmatbaho mahsulotlar sotib olishini ta’kidlagan.

Adam Smit aytadi:
-"Dasturxonimizni toʻkin-sochin boʻlishi insonlarning mehribon yoki bizni sevishlari uchun emas,balki xudbinliklari evaziga boʻladi".

Ya'ni insonlar oʻz foydasini maksimal qilish uchun qila olishi mumkin boʻlgan barcha narsalarni qiladi,raqobat ularni yanada samaraliroq ishlashga undaydi,natijada faqat va faqat isteʼmolchilar koʻproq yutadi.

"Ko‘rinmas qo‘l" (Invisible Hand) tushunchasi Adam Smitga tegishli bo‘lib, u "Millatlar boyligi" (1776) kitobida bu atamani ishlatgan.

Bu tushuncha bozor iqtisodiyotida shaxsiy manfaatlar jamiyatning umumiy manfaatlariga qanday xizmat qilishini tushuntiradi. Ya’ni, odamlar o‘z foydasi uchun harakat qilsa ham, ular bilmagan holda jamiyat farovonligiga hissa qo‘shadi. Masalan, tadbirkor foyda qilish uchun sifatli mahsulot ishlab chiqarsa, bu iste’molchilar uchun ham foydali bo‘ladi.

Bozorni davlat emas, balki ushbu "ko‘rinmas qo‘l" – ya’ni talab va taklif tabiiy ravishda boshqaradi.

Qiziqarli davomi

Lobbistlar kim va ular nimaga ta’sir qiladi?

Qonunlar qanday qabul qilinadi? Rasmiy hujjatlar, qonunchilar va majlislar orqali. Lekin aslida ushbu jarayonga ko‘p hollarda lobbistlar ham ta’sir qiladi.

Lobbizm – bu turli manfaat guruhlari (kompaniyalar, nohukumat tashkilotlar yoki shaxslar) tomonidan hukumat qarorlariga ta’sir qilish jarayoni. Lobbistlar esa aynan shu ish bilan shug‘ullanadigan mutaxassislardir. Ular qonun chiqaruvchilarga, davlat tashkilotlariga yoki jamoatchilikka ta’sir ko‘rsatish orqali mijozlarining manfaatlarini ilgari surishga harakat qilishadi.

Lobbistlar nima uchun kerak?

Biznes uchun – yirik korporatsiyalar o‘zlariga foydali soliq imtiyozlarini olish uchun lobbistlarni yollaydi.

Atrof-muhit uchun – ekologik tashkilotlar zararli ishlab chiqarishlarni cheklash uchun hukumatga ta’sir qilishga harakat qiladi.

Tibbiyot uchun – farmatsevtika kompaniyalari yoki sog‘liqni saqlash tashkilotlari dori vositalari narxlarini tartibga solish bo‘yicha qonunlarga ta’sir ko‘rsatishga harakat qiladi.


Misol tariqasida AQShni olaylik. Google, Amazon va Facebook kabi texnologik gigantlar har yili millionlab dollarlarni lobbistlarga sarflaydi. Ular davlat tomonidan texnologik kompaniyalarga nisbatan qattiq tartib o‘rnatilishining oldini olishga harakat qilishadi.

Lobbizm ba’zan yomon deb qaraladi, chunki u pul va ta’sir kuchining bir joyda to‘planishiga sabab bo‘lishi mumkin. Lekin, ayni paytda, u jamoat manfaatlarini himoya qilish uchun ham ishlatilishi mumkin. Masalan, Yevropada ko‘plab ekologik guruhlar iqlim o‘zgarishiga qarshi qonunlarni kuchaytirish uchun lobbizm bilan shug‘ullanadi.

Sizningcha, lobbizm adolatli tizimmi yoki bu shunchaki katta pullarning siyosatga ta’sir qilish vositasimi? Fikringizni izohlarda qoldiring!

@human_think

Nima uchun ESOP tizimi xodimlar uchun foydali?

Kompaniya rivojlanayotganida undan kim foyda ko‘radi? Asosan aksiyadorlar. Lekin xodimlar-chi? Ular ham kompaniya muvaffaqiyatiga hissa qo‘shadi, ammo aksiyadorlik darajasida manfaat ko‘ra olmaydi. Aynan shu yerda ESOP (Employee Stock Ownership Plan) tizimi ishga tushadi.

ESOP nima? Oddiy qilib aytganda, bu xodimlarga kompaniyaning aksiyalarini egalik qilish huquqini beruvchi tizimdir. Ya’ni, siz nafaqat ish haqi olasiz, balki kompaniya o‘sgani sari, aksiyalaringiz qiymati ham ortadi. Uzoq muddatda bu katta moliyaviy foyda keltirishi mumkin.

Lekin bu qanday ishlaydi?

Kompaniya ESOP jamg‘armasini yaratadi va unga aksiyalarni ajratadi.

Xodimlarga aksiyalar ma’lum muddat ichida (vesting) taqdim etiladi.

Xodim kompaniyada uzoqroq qolsa, aksiyalarining kattaroq qismiga egalik qiladi.

Ishdan ketsa, odatda aksiyalarini kompaniyaga sotishi mumkin.


Bu tizim xodimlarni kompaniya bilan bog‘lash va ularning motivatsiyasini oshirish uchun samarali usuldir. Axir, siz kompaniyaning o‘sishidan bevosita manfaat ko‘rsangiz, yaxshi ishlashga intilasiz, to‘g‘rimi?

Sizningcha, ESOP O‘zbekistondagi kompaniyalar uchun foydalimi? Izohlarda fikringizni qoldiring!

@human_think

Nima uchun tibbiy sugʻurta majburiy boʻlishi kerak?

Sugʻurta har doim qiziqarli bozor boʻlib kelgan.Keling,nima uchun majburiy boʻlishi kerakligini tibbiy sugʻurta misolida koʻrib chiqamiz.

Agar tibbiy sugʻurta majburiy boʻlsa, mamlakat aholisining barcha aʼzolari majburiy sugʻurta sotib oladi,bu avvalo oʻzlarining sogʻligʻi uchun.Chunki bu kabi tibbiy sugʻurta majburiy boʻlgan mamlakatda,tibbiy xizmatlar qimmatroq boʻladi.Ikkinchidan majburiy sugʻurta summasi arzonroq boʻladi ixtiyoriy sugʻurta sotib olishga qaraganda.

Agar tibbiy sugʻurta ixtiyoriy boʻlsa nimalar boʻladi?Odatda sogʻlom odamda tibbiy sugʻurta uchun ehtiyoj sezilmaydi.Demak tibbiy sugʻurtani sogʻligi bilan muammolar mavjud boʻlgan kishilargina sotib olishga koʻproq moyil boʻladi.Sugʻurtani sotib olishlari,tibbiy xarajatlarni koʻp qismini qoplaydi.Lekin bu maʼlumot assimetriya emas.Buni sugʻurta kompaniyalari ham biladi sogʻligida muammo borlargina sugʻurta sotib olishini.Shuning uchun ular tibbiy sugʻurta narxini ancha qimmatlashtiradi,kuyib' qolmasliklari uchun.

Nima deb oʻylaysiz, Oʻzbekistonda avtomobilni majburiy sugʻurta qilish ham shu kabi holatmi?

2-modda
Davlat xalq irodasini ifoda etib, uning manfaatlariga xizmat qiladi. Davlat organlari va mansabdor shaxslar jamiyat va fuqarolar oldida mas’uldirlar.

Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi!

Xoʻsh,bu qanday qonun?

Jekson-Venik qonuni — bu 1974 yilda AQSh Kongressi tomonidan qabul qilingan qonun bo‘lib, uning asosiy maqsadi sovet blokiga kiruvchi davlatlardagi yahudiylar va boshqa kamsitilayotgan millatlarning huquqlarini himoya qilish edi. Qonunga ko‘ra, agar biror mamlakat o‘z fuqarolariga erkin migratsiyaga ruxsat bermasa yoki ularning huquqlarini buzsa, AQSh bunday mamlakatga iqtisodiy imtiyozlar va savdo sharoitlarini cheklash huquqiga ega bo‘lgan.

Qonunning asosiy jihatlari:

1. Sovet Ittifoqi va uning ittifoqdosh davlatlari uchun AQSh savdo imtiyozlari (masalan, eng ko‘p ko‘riluvchi davlat maqomi) to‘xtatilishi mumkin edi.


2. Savdo-sotiqni cheklash asosan erkin migratsiya huquqini ta’minlash bilan bog‘langan edi, ayniqsa, yahudiylar migratsiyasi bilan.



Jekson-Venik qonuni va Markaziy Osiyo mamlakatlari

Sovet Ittifoqi tarqalganidan keyin, Markaziy Osiyo mamlakatlari (O‘zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston va Turkmaniston) mustaqil davlatlarga aylandi. Ammo Jekson-Venik qonuni ularga nisbatan ham qo‘llanib qoldi, chunki qonun Sovet Ittifoqi hududidan chiqib, mustaqil bo‘lgan davlatlarga ham tatbiq etiladigan tartibga ega edi.

Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan bog‘liq jihatlar:

1. Savdo cheklovlari: Qonun bu mamlakatlar bilan savdo-sotiqni qiyinlashtirdi, chunki ular inson huquqlari va erkin migratsiya masalalarida ayblanib kelgan.


2. Migratsiya siyosati: Markaziy Osiyo mamlakatlari o‘z fuqarolarining chet elga chiqishini cheklash borasida tanqid qilingan, bu esa qonunning ularga nisbatan qo‘llanilishiga sabab bo‘lgan.


3. Ta’sirlarning yo‘qotilishi: Keyinchalik, AQSh ayrim Markaziy Osiyo mamlakatlariga nisbatan qonunni bekor qildi, chunki ular inson huquqlari va savdo erkinligini yaxshilash bo‘yicha harakat qilgan. Masalan, Qozog‘iston va Qirg‘iziston qonunning amaldan chiqarilgan davlatlar qatoriga kiritilgan.



Jekson-Venik qonuni Markaziy Osiyoda AQSh bilan iqtisodiy va siyosiy aloqalarni rivojlantirishda ma’lum to‘siqlar yaratgan. Biroq, 21-asrga kelib, qonunning ahamiyati kamaydi va AQSh bu hudud bilan hamkorlikni kengaytirishga o‘tishga harakat qildi.

Komputerni aldab boʻlmaydi degani shu boʻlsa kerak 😁

Ertalabki nonushtani kechiktirish iqtisodiy farovonlikmi yoki aksi?Siz nima deb oʻylaysiz?
Oʻtkazilgan tadqiqotga koʻra, talabalarning ertalabki nonushtani qilmasliklariga sabab dars mashgʻulotlarining erta boshlanishi va moliyaviy yetishmovchilik ekan.
Izohda fikringizni yozib qoldiring.

Notoʻgʻri byudjet-soliq siyosati mamlakatlarni koʻproq qarz olishga majbur etadi.Bu oʻz navbatida qarz resurslarni notoʻgʻri taqsimlanishiga olib keladi.Chunki agar oʻsha qarzlar davlat qarzi sifatida emas,xususiy qarz sifatida jalb etilganda,qarz ancha samaraliroq boshqarilar edi!

Pulga baxtni sotib olsa boʻladimi?

Tasavvur qiling.Oilangizning har bir aʼzosida mashina bor.Bu sizni oilangizning yaxshi daromad darajasini anglatadi.Huddi shu hol yon qoʻshningizda ham,koʻcha boshidagi qoʻshningizda ham va butun shahar boʻylab.Va natijada siz koʻproq tirbandlikda vaqt oʻtkazishingizga toʻgʻri keladi.Menimcha tirbandlikda qolib ketish baxtli holat emas 😁


Pol Krugman maqolasini oʻqiyotib shu post dunyoga keldi!

Olivye salati

Dastlab hashamatli mahsulotlardan tayyorlangan Olivye salati Sovet davrida iqtisodiy resurslarni tejash maqsadida soddalashtirilgan. Qimmatbaho mahsulotlar o'rniga arzonroq va oson topiladigan ingredientlardan foydalanilgan. Bu, o‘z navbatida, salatni ko‘plab oilalar uchun iqtisodiy jihatdan qulay taomga aylantirdi.Bu esa omma uchun mavjudlikdir!