Finlit.uz - moliyaviy savodxonlik

Aktivlarni qanday to‘g‘ri taqsimlash kerak? Xavf darajasiga qarab uchta strategiyani ko‘rib chiqamiz.

Konservativ strategiya (eng kam xavf)
1️⃣ Bank omonatlari (45-55%)
2️⃣ Ko‘chmas mulk (25-35%)
3️⃣ Qimmatbaho metallar (10-15%)
4️⃣ Chet el valyutasi (10-15%)

Tavsiya: Valyuta va oltinning bir qismini naqd shaklda saqlang, ijaraga talabi yuqori bo‘lgan ko‘chmas mulkni tanlang.

Muvozanatli portfel (maqbul variant)
1️⃣ Bank omonatlari (35-40%)
2️⃣ Ko‘chmas mulk (30-35%)
3️⃣ Qimmatbaho metallar (15-20%)
4️⃣ Chet el valyutasi (10-15%)

Tavsiya: Bozor sharoitlariga qarab tarkibni muntazam ravishda qayta ko‘rib chiqing. Likvid aktivlarni tanlang (yaxshi hududlardagi kvartirallar, ishonchli kompaniyalarning aksiyalari kabi).

Agressiv portfel (kapitalning maksimal o‘sishi)
1️⃣ Bank omonatlari (10-15%)
2️⃣ Ko‘chmas mulk (35-40%)
3️⃣ Qimmatbaho metallar (20-25%)
4️⃣ Chet el valyutasi (20-25%)

Tavsiya: Bozor tendensiyalarini inobatga olgan holda portfelingizni tez-tez qayta muvozanatlashtirib turing.

💬 Portfelning qaysi varianti sizga ko‘proq mos keladi? Javoblaringizni izohlarda kutamiz.

🌐 @finlituzb 🌐 @finlituzb_ru

Diversifikatsiya nima va u nima uchun kerak?

Diversifikatsiya - bu risklarni kamaytirish uchun kapitalni turli aktivlar o‘rtasida taqsimlash. Masalan, agar siz barcha pullaringizni bitta biznesga (masalan, ko‘chmas mulkka yoki faqat aksiyalarga) tiksangiz, u bankrot bo‘lganda hamma narsangizni yo‘qotishingiz mumkin. Ammo investitsiyalar aksiyalar, obligatsiyalar, ko‘chmas mulk, qimmatbaho metallar va valyutalar o‘rtasida taqsimlangan bo‘lsa, bir aktivning pasayishi boshqasining o‘sishi bilan qoplanadi.

Diversifikatsiyaning afzalliklari:
🔗 xavflarni kamayishi
🔗 daromadlarning barqarorligi
🔗 moliyani boshqarishdagi moslashuvchanlik
🔗 inqiroz va inflyatsiyadan himoya qilinishi

O‘zbekistonda aktivlarni qanday to‘g‘ri taqsimlash mumkin?

Agar siz diversifikatsiyalangan investitsiya portfelini yaratmoqchi bo‘lsangiz, aktivlarni ishonchli vositalar o‘rtasida oqilona taqsimlash muhimdir. Ushbu maqolada O‘zbekistonda mavjud imkoniyatlarni hisobga olgan holda buni qanday amalga oshirishni ko‘rib chiqamiz.

O‘zbekistonda sarmoya kiritish uchun mavjud vositalar
Bank depozitlari:
🔗 kafolatlangan daromadlilikka ega ishonchli vosita.
🔗 past risklar, chunki omonatlar davlat tomonidan sug‘urtalanadi.
🔗 daromadlilik: yillik 18-23%.

O‘zbekiston kompaniyalarining aksiyalari:
🔗 Dividend olish imkoniyati.

Ko‘chmas mulk:
🔗 Ijaraga talab yuqori.
🔗 Ijaradan yillik 8-12% daromad + ko‘chmas mulk qiymatining o‘sishi.
🔗 Uzoq muddatli investitsiyalar uchun mos keladi.

Valyuta investitsiyalari
🔗 Dollar va yevro inflyatsiyadan himoya qiladi.
🔗 Naqd pulda, valyuta depozitlarida yoki obligatsiyalarda saqlash mumkin.

Qimmatbaho metallar
🔗 qadrsizlanmaydigan ishonchli aktiv.
🔗 bankda yoki uyda saqlash imkoniyati mavjud.

🌐 @finlituzb 🌐 @finlituzb_ru

Bunday holatlarning oldini olish bo‘yicha tavsiyalar:

🗣️ Hushyorlik: Hech qachon uchinchi shaxslarning iltimosiga ko‘ra o‘z nomingizga kredit rasmiylashtirishga rozi bo‘lmang, hatto sizga mukofot va’da qilinsa yoki xavf-xatarlar yo‘qligi kafolatlansa ham.

🗣️ Axborotni tekshirish: Moliyaviy xizmatlar yoki bitimlarni taklif qiluvchi kompaniyalarning qonuniyligini doimo tekshiring. Haqiqiy kompaniyalar o‘zlari haqida to‘liq ma’lumot beradilar va mijozlardan shubhali sxemalarda ishtirok etishni so‘ramaydilar.

🗣️ Mutaxassislar bilan maslahatlashish: Har qanday moliyaviy hujjatlarni imzolashdan oldin huquqshunoslar bilan maslahatlashing.

🗣️ Shubhali faoliyat haqida xabar berish: Agar sizga bunday sxemalarda ishtirok etish taklif qilinsa, darhol huquqni muhofaza qilish organlariga xabar bering.

Haqiqat bo‘lishi uchun juda yaxshi ko‘rinadigan moliyaviy takliflarga e’tiborli va ehtiyotkor bo‘ling.

🌐 @finlituzb 🌐 @finlituzb_ru

O‘zbekistonda bir guruh tadbirkorlar xorijdan avtomobillar olib kelib sotish bilan shug‘ullanuvchi kompaniya tashkil etdi. Ular fuqarolarga o‘z nomiga avtokredit rasmiylashtirish uchun qulay imkoniyat taklif qilib, buning uchun pul mukofoti va’da qilgan.

Mijozlarni kompaniya kreditlar bo‘yicha to‘lovlarni mustaqil ravishda o‘z zimmasiga olishiga, bitim ishtirokchilarining o‘zlari esa hech qanday moliyaviy majburiyatlarni o‘z zimmalariga olmasliklariga ishontirishdi.

Ko‘pchilik bitimning ishonchliligiga ishonib, avtokredit rasmiylashtirgan va olingan mablag‘ni kompaniya vakillariga topshirgan. Biroq, bir muncha vaqt o‘tgach, kompaniya o‘z faoliyatini to‘xtatdi va barcha moliyaviy majburiyatlar kreditlarni rasmiylashtiruvchilar zimmasida qoldi.

Oqibatda 203 kishi qiyin ahvolga tushib qolgan, umumiy zarar 62 milliard so‘mni tashkil etgan. Keyinchalik ma’lum bo‘lishicha, butun sxema puxta rejalashtirilgan firibgarlik bo‘lgan. Firibgarlik tashkilotchilari banklarga katta miqdorda qarzi bo‘lgan odamlarni qoldirib, pul bilan qochib ketishgan. Shundan so‘ng, jinoyatchilar qo‘lga olinib, javobgarlikka tortilgan.

🌐 @finlituzb 🌐 @finlituzb_ru

2024-yil dekabr oyi oxirida Toshkent metropolitenining 12 ta bekatida MyID Palm nomli biometrik to‘lov tizimi joriy etildi. Ushbu texnologiya yo‘lovchilarga kaftini maxsus skanerga tekkizish orqali yo‘l haqini to‘lash imkonini beradi.

🗣️ MyID Palm qanday ishlaydi:
ATTO mobil ilovasi orqali ro‘yxatdan o‘tish: Yo‘lovchi ATTO ilovasini yuklab olishi va metro bekatida maxsus qurilma yordamida kaft tomirlari tasvirini skanerlash orqali ro‘yxatdan o‘tishi kerak. Bunda shaxsni tasdiqlovchi hujjat (pasport yoki ID-karta) ko‘rsatilishi talab etiladi.

🗣️ Yo‘l haqi:
Kaftni skanerlash: Muvaffaqiyatli ro‘yxatdan o‘tgandan so‘ng, yo‘lovchi turniketdagi skanerga kaftini tekkizish orqali yo‘l haqini to‘lashi mumkin. Tizim tomirlarning noyob rasmi bo‘yicha foydalanuvchini aniqlaydi va avtomatik ravishda bog‘langan hisobdan yo‘l haqini yechib oladi.

🗣️ MyID Palm tizimining afzalliklari:
Qulaylik: Yo‘lovchilar endi o‘zlari bilan jismoniy kartalar yoki naqd pul olib yurishlari shart emas, to‘lovni amalga oshirish uchun kaftni qo‘yish kifoya.

🌐 @finlituzb 🌐 @finlituzb_ru

Ilgari O‘zbekiston transportida yo‘l haqi asosan naqd pulda to‘langan, bu esa yo‘lovchilar uchun ham, transport kompaniyalari uchun ham bir qator noqulayliklarni keltirib chiqargan.

Naqd pulsiz to‘lovga o‘tish jamoat transporti tizimini sezilarli darajada yaxshiladi, uni qulayroq, tezroq va shaffofroq qildi. Endi yo‘lovchilar transport kartalari, bank kartalari va mobil ilovalar yordamida, Toshkent metrosida esa hatto kafti bilan ham yo‘l haqini to‘lashlari mumkin.

To‘lov usullari:

🗣️ ATTO transport kartasi: Ushbu karta faqat yo‘l haqini to‘lash uchun mo‘ljallangan bo‘lib, uni UzPost pochta bo‘limlari va metropoliten kassalaridan xarid qilish mumkin. Balansni ATTO mobil ilovasi yoki boshqa to‘lov xizmatlari orqali to‘ldirish mumkin.

🗣️ Kontaktsiz bank kartalari: NFC funksiyasiga ega UzCard va Humo to‘lov tizimlari kartalari yo‘l haqini validatorga oddiy teginish orqali to‘lash imkonini beradi. Visa, MasterCard, UnionPay kabi xalqaro tizim kartalari ham qabul qilinadi.

Bu qanday ishlaydi?
✔️ Yo‘l haqini to‘lash - Siz kartani (UzCard, Humo, Visa, MasterCard) validatorga qo‘yasiz.
✔️ To‘lovni qayta ishlash - Pul bank hisobidan yechib olinadi va tizim ma’lumotni bankka yuboradi.
✔️ SMS-xabarnoma - Bank sizga hisobdan chiqarish summasi va qolgan qoldiq summasi (agar xabarnoma xizmati ulangan bo‘lsa) ko‘rsatilgan xabar yuboradi.
✔️ Mobil to‘lov ilovalari: Uzum Bank, Payme, ATTO, Click va Plum kabi ilovalar o‘rnatilgan smartfonlar jismoniy karta olib yurmasdan yo‘l haqini to‘lash imkonini beradi.

Naqd pulsiz to‘lov tizimining afzalliklari:
⭐️ Qulaylik va tezlik: Yo‘lovchilar o‘zlariga mos keladigan to‘lov usulini, ya’ni karta yoki mobil ilovani tanlashlari mumkin, bu esa navbatlarni kamaytiradi.
⭐️ Moliyaviy oqimlarning shaffofligi: Naqd pulsiz to‘lov real vaqt rejimida mablag‘lar tushumini kuzatish imkonini beradi, bu esa transport kompaniyalarining daromadlarini oshirishga xizmat qiladi.
⭐️ Butun mamlakat bo‘ylab yagona tizim ATTO transport kartasi va kontaktsiz bank kartalari naqd pulsiz to‘lov joriy etilgan O‘zbekistonning barcha shaharlarida amal qiladi, bu ayniqsa sayohatchilar uchun qulay.

🌐 @finlituzb 🌐 @finlituzb_ru

Startaplarga sarmoya kiritish - bu pul kiritishning yuqori xavfli, ammo potensial yuqori daromadli usul. U innovatsion kompaniyalarni dastlabki bosqichlarda qo‘llab-quvvatlash va startap yirik biznesga aylansa, foyda olish imkonini beradi.

Startap investitsiyalari qanday ishlaydi?
🔔 siz yosh kompaniyaga dastlabki bosqichlarda pul qo‘yasiz.
🔔 startap mahsulotni ishlab chiqish, marketing va kengaytirish uchun investitsiyalardan foydalanadi.
🔔 agar startap muvaffaqiyatli bo‘lsa, sizning ulushingiz narxda oshadi.
🔔 startap yirik kompaniyaga sotilganda yoki foyda keltira boshlaganda siz pul topasiz.

Foyda olish variantlari:
➕ o‘z ulushini sotish (agar xaridor topilsa).
➕ startapning IPOga chiqishi (inglizchadan Initial Public Offering) yoki aksiyalarni birlamchi joylashtirish - bu biznesni rivojlantirish uchun investitsiyalarni jalb qilishning samarali usuli.

Asosiy xatarlar:
🗣️ muvaffaqiyatsizlik ehtimoli yuqori - startaplarning 90 foizi dastlabki 3-5 yil ichida yopiladi.
🗣️ past likvidlik - o‘z ulushingizni birjadagi aksiyalar kabi tezda sota olmaysiz.
🗣️ investitsiyalarni qaytarishning uzoq muddati - startap foyda keltirishni boshlagunga qadar 5-10 yil o‘tishi mumkin.

Xulosa: Startaplarga sarmoya kiritish sabr-toqatli va tajribali, tavakkalchilikka tayyor investorlarga mos keladi.

Sarmoya kiritish uchun startapni qanday tanlash kerak va nimani hisobga olish muhim?
- Jamoaning kuchli, tajribali asoschilari.
- Bozor - mahsulotga bo‘lgan katta talab, istiqbolli segment.
- mahsulot - innovatsiya yoki raqobatdosh ustunlik.
- moliyaviy model - daromad topishning tushunarli strategiyasi.
- startap bosqichi - qanchalik erta bo‘lsa, xavf (va potentsial foyda) shunchalik yuqori bo‘ladi.

Startaplarga sarmoya kiritish kerakmi?
- startaplarga sarmoya kiritish - bu yuqori tavakkalchilik, ammo sarflangan kapitaldan o‘nlab barobar ko‘proq daromad olish imkoniyati.
- uzoq muddatli investitsiyalar va bozor tahliliga tayyor bo‘lganlar uchun mos keladi.
- kichik mablag‘lardan boshlash va yirik investitsiyalardan oldin bozorni o‘rganish maqsadga muvofiqdir.

🌐 @finlituzb 🌐 @finlituzb_ru

Startap nima?

Startap - bu endigina ish boshlagan va o‘sish uchun noyob g‘oya izlayotgan yosh kompaniya. Bu shunchaki kichik biznes emas, balki o‘sish va kengayish salohiyati yuqori bo‘lgan loyihadir.

Startapning asosiy farqlari:
⚡️ yangi yoki yaxshilangan g‘oya (innovatsiya).
⚡️ tez o‘sish va masshtablilik.
⚡️ yuqori xavflar, lekin katta imkoniyatlar ham mavjud.

Startap qanday yaratiladi?
⚡️ g‘oya - hal qilish mumkin bo‘lgan muammoni topamiz (masalan, qulay taksilar - Uber).
⚡️ prototip - talabni tekshirish uchun mahsulotning bazavity versiyasini yaratamiz.
⚡️ investitsiyalarni izlash - startapga rivojlanish uchun pul kerak (venchur fondlari, investorlar).
⚡️ ishga tushirish va sinovdan o‘tkazish - mahsulot bozorga chiqariladi, talab tahlil qilinadi.
⚡️ o‘sish va kengayish - agar g‘oya muvaffaqiyatli bo‘lsa, startap katta kompaniyaga aylanadi.

Muvaffaqiyatli startaplarga misollar
Yandeks taxi - taksi bozorini o‘zgartirib, ilova orqali buyurtma berish qulayligini yaratdi.
Airbnb - mehmonxonalar bilan raqobatlashib, odamlarga sayyohlarga kvartiralarni ijaraga berish imkonini berdi.
Facebook - talabalar ijtimoiy tarmog‘i sifatida boshlanib, gigant platformaga aylandi.

🌐 @finlituzb 🌐 @finlituzb_ru

Vaziyat: Xurshidni bir nechta qarzi bor:

❕ Avtokredit - 40 mln. so‘m (stavka 26%)
❕ Kredit karta - 3 mln.so‘m (30 foiz stavkasi)
❕ Onlayn mikroqarz - 10 mln. so‘m (35% stavka)

“Qor ko‘chkisi” usulidan foydalanib, u birinchi navbatda eng yuqori foiz stavkali qarzga e’tibor qaratishga qaror qildi - onlayn mikroqarz (35%). U barcha qarzlar bo‘yicha minimal to‘lovlarni amalga oshirishda davom etdi, ammo barcha bo‘sh pullarni onlayn mikroqarzni to‘liq to‘lashga yo‘naltirdi.

Ushbu qarzni yopgandan so‘ng, u bo‘shagan mablag‘larni kredit kartasiga (30 foiz), keyin esa avtokreditga (26 foiz) yo‘naltirdi.

Shunday qilib, “qor ko‘chkisi” usuli Xurshidga foizlar bo‘yicha ortiqcha to‘lovlarni tejashga va eng qimmat kreditlarni tezroq yopishga yordam berdi. Samara darhol sezilmasa-da, bu yo‘l unga qarz yukidan tezroq qutulish va moliyaviy barqarorlikka erishish imkonini berganini tushunardi.

🌐 @finlituzb 🌐 @finlituzb_ru

Kreditni to‘lashda qor ko‘chkisi usuli
 

Qor ko‘chkisi usuli (Avalanche Method) - bu qarzlarni qaytarish strategiyasi bo‘lib, unda birinchi navbatda yuqori foiz stavkasi bilan eng qimmat kreditlar to‘lanadi. Bu foizlar bo‘yicha ortiqcha to‘lovlarni minimallashtirish va qarzlardan tezroq qutulish imkonini beradi.

 

“Qor ko‘chkisi” usuli qanday ishlaydi?

"Qor ko‘chkisi" usulining tamoyili shundan iboratki, avval eng "qimmat" kreditlar so‘ndiriladi, keyin esa arzonroq kreditlarga o‘tiladi. Qarz miqdoriga ustuvorlik beriladigan “qor uyumi” usulidan farqli o‘laroq, bu yerda foiz stavkasi ustuvor hisoblanadi.

 
“Qor ko‘chkisi” usuli algoritmi
1. Barcha kreditlar ro‘yxatini tuzing
✅har bir kredit bo‘yicha qarz summasi, minimal to‘lov va foiz stavkasini ko‘rsating.
✅ ro‘yxatni foiz stavkasining kamayishiga qarab tartiblang (eng yuqori foiz ro‘yxatda birinchi bo‘ladi).
 
2. Barcha qarzlar bo‘yicha minimal summalarni to‘lash
✅bu kechikishlar va jarimalarga yo‘l qo‘ymaslik uchun zarur.
 
3. Barcha qo‘shimcha pullarni eng qimmat kreditga yo‘naltiring
✅ yuqori foizli qarzni qancha tez yopsangiz, shuncha ortiqcha pul to‘lamaysiz.
 
4. Birinchi kreditni to‘lagandan so‘ng - keyingisiga o‘ting
✅ortgan pulni ro‘yxatdagi keyingi kredit to‘loviga qo‘shing.
✅ barcha qarzlar yopilmaguncha jarayon ko‘chki kabi tezlashadi.