Bazar | Marketing blog

Oylik=Kopirayter
Talab=SMM menejerniki😐

Iltimos PR menejer olmoqchi boʻlganlar, avval PR menejer nima qilishi haqida batafsil bilib keyin izlanglar.

Misol uchun talablar:
— Psixologik test o'tkaza olishi kerak
— Reklama boʻyicha qonunlardan xabari boʻlishi kerak
— PR boʻyicha strategiya tuzish
— Matbuot reliz yoza olishi kerak.
— Brend haqida odamlar miyasida ijobiy taassurot shakillantirish kerak.

Shu asosiy talabga javob bersin. Tamom.

Diqqat savol!

Goʻshtni toping😕

Oʻzbekistonda PR mutaxassislari nega sanoqli?

Marketing bozorida mutaxassislar soni juda koʻp ayniqsa SMM menejer, Kontent maker, Mobilograf, Targetolog va Marketolog va hk... Lekin PR mutaxassislari baribir barmoq bilan sanarli. Nega?

Bu savolga javob topish uchun avval PR nima va marketingdan qanday farq qilishini tushunish kerak.

PR – bu reklama emas!
PR mutaxassisi to‘g‘ridan-to‘g‘ri mahsulotni sotmaydi. Uning vazifasi – brend imijini yaratish va uni jamiyat ko‘z o‘ngida obro‘li qilish. Oddiy qilib aytganda, reklama odamlarning cho‘ntagiga ishlaydi, PR esa miyaga.

O‘zbekiston bozorida PR nima uchun rivojlanmagan?

1. Mentalitet – Bizdagi ko‘pchilik tadbirkorlar"E, qanaqadir reklama deysan, o‘zi zo‘r mahsulot bo‘lsa, o‘zini sotadi hali" degan fikrni bahmallik bovamni eshikka qoʻrqqan eski taqasidek qoʻyishmaydi. PR esa mahsulot sotilishini emas, odamlarning unga bo‘lgan ishonchini oshirishni maqsad qiladi.

2. Tez natija kutish – PR strategiyalari ko‘pincha uzoq muddatli jarayon. Biznes egalari esa "Ertaga ko‘chani bannerga to‘ldirsak, kechga sotuv bo‘ladi" deb o‘ylaydi.

3. Kadrlar yetishmovchiligi – PR bo‘yicha o‘qitadigan maxsus kurslar yo‘q. Marketing o‘qiganlar ham asosan reklama va sotuvga yo‘naltirilgan. Qisqasini aytganda oʻzbeklar tilida "kim PR'chi bloggerlar PR'chi". Ular esa shunchaki soqqasini oladi ketadi xolos.

PR mutaxassisi bo‘lish uchun nima kerak?
Bu borada sizga hamma sirni ocha olmayman. Ammo ayrimlarini aytishim mumkin. Misol uchun:
— Jurnalistika va matn yozish ko‘nikmalari
— Ommaviy munosabatlar psixologiyasi
— Antikrizis strategiyalar
— Ijtimoiy tarmoqlardagi obro‘, boshqarish qobiliyati
— Blogger va media bilan ishlash

Kimlar PR bilan shug‘ullanyapti?
Bugun O‘zbekistonda PR xizmatlarini faqat sanoqli agentliklar va mustaqil mutaxassislar taqdim etadi. Qolganlar esa hali ham PR’ni oddiy reklama deb tushunib, uni kerak emas deb hisoblaydi.

O‘zbekistonda PR – hali bo‘sh bozor. Kim bu sohani to‘g‘ri o‘rganib, tajribaga asoslangan xizmatlarni taqdim etsa, ertaga talabgir mutaxassisga aylanadi.

Ps: Shu oʻrinda PR boʻyicha pullik kanalimiz haqida 2 ogʻiz gap:

Obuna boʻlish — 97 ming soʻm

Murojaat uchun:
@bazarolog

✅@ashinaqa_gaplar

CJM o‘zi nima va u qanday ishlaydi?

Marketingda ba’zi terminlar bor, uchta harfdan iborat bo‘lsa-da, bosh og‘rig‘i Toshkentdan Xorazmgacha!

CJM (Customer Journey Map) — shularning eng ko‘p tahlil talab qiladiganlaridan biri.

CJM nima? U nimaga kerak? Va eng asosiysi — uni to‘g‘ri ishlatish orqali qanday qilib sotuvni ko‘paytirsa bo‘ladi? Avval shu savollarga javob beramiz.

1. CJM nima?

Oddiy qilib aytganda, CJM — bu mijozning sizning mahsulot yoki xizmatingiz bilan tanishganidan tortib, mahsulot sotib olguncha bosib o‘tadigan yo‘li.

Lekin bu shunchaki xarid yo‘li emas, bu mijozning qovoqdek miyasidagi oʻylar, his-tuyg‘ulari va harakatlari xaritasi hisoblanadi.

Mijozingizning ongi ostida bo‘layotgan serial ssenariysini yozib chiqish — CJM deyiladi.

2. CJM qanday ishlaydi?

Tasavvur qiling, siz onlayn kurs sotmoqchisiz.

Mijozning yo‘li qanday boshlanadi?

1-bosqich: Bilish (Awareness)

Mijoz birinchi marta siz haqingizda eshitdi.
Fikri: "Kim bu? Nimani reklama qilayapti o‘zi?"
Harakati: Instagram storyga qaraydi, aktual va opisaniyani o‘qiydi.

Bu bosqichda asosan kontent marketing ishlaydi:
— Tarbiyaviy postlar
— Mini keyslar
— Video storiylar

2-bosqich: Qiziqish (Interest)

Mijoz o‘ylab qoldi:
"O‘zini aytgandek bo‘lsa kerak, lekin bunaqa kurslarni ko‘p reklama qilishyapti-ku..."

Harakati: Profilga kirib, izohlarni o‘qiydi, eski postlarni titkilaydi.
Bu yerda sifatli feedbacklar va mijozlarni topaman deb oʻylaydi-da.

3-bosqich: Qaror qilish (Consideration)

Mijoz taklifni jiddiy o‘ylab ko‘radi.
"Bunaqa kurs kerak, lekin narxi qimmat emasmikan? Ustozlari kim ekan?"

Harakati: Savol bilan direktga yozadi, storiyda so‘rov qoldiradi.
Immeno shu bosqichda personal kommunikatsiya ishlaydi:
— Chatbot
— Yozma konsultatsiya
— Ko‘proq ishonchli feedbacklar

4-bosqich: Xarid (Purchase)

Mijoz qaror qildi va pulini to‘lab qo‘ydi.
"Mayli, omadimni sinab ko‘raman..."

Bu bosqichda:
— Tezkor javob
— Bonuslar
— Yaxshi kutib olish ishlaydi.

5-bosqich: Sadoqat (Loyalty)

Kursni tugatdi, natijaga erishdi.
"Zo‘r ekan, do‘stimga ham aytib qo‘yaman!"

Bu bosqichda:
— Mijozni do‘stiga tavsiya qildirish
— Yangi takliflar
— Sadoqatli mijozlar uchun bonuslar va imtiyozlar ishlaydi.

3. CJMni nega tuzish kerak?

Marketingni yaxshi reklama bilan boshlash mumkin.
Lekin mijozlarni qayta-qayta sotib olishga majburlash uchun CJMni tuzib chiqish kerak.

Siz mijozning ichki dardini tushunsangiz, mahsulotni uni oʻzi izlab keladi.

CJM bu — mijozning oʻrniga oʻzingizni qoʻyib koʻrish degani.

✅@ashinaqa_gaplar

Nimaga men Barsani tanladim!

Barcani yutqazganida ham, chempion bo'lganda ham qo'llab-quvvatlab kelgan fanatlar guruhi haqida eshitganmisiz? Futbol olamida " Barnabeo egalari " — nomi bilan mashhur boʻlgan Boixes nois — meni aynan Barselona muhlisiga aylantirgan desam koʻpchilik ishonishmayd. Lekin bu Boixos Nois – siz oʻylagan boshqa komandalardan oddiy muhlislari kabi emas, qonli muhlislar guruhi hisoblanadi.

Bu guruh 1981-yilda tashkil topgan. Dastlab Kataloniya mustaqilligi uchun kurashuvchi bu guruh keyinchalik Barca jamoasi uchun haqiqiy fanatligini koʻrsatadi. Bilaman Barca haqida gapirsam koʻpchilikni ensasi qotadi. Ammo meni tushuninglar men Barcani haqiqiy brend sifatida hurmat qilaman. Chunki qaysi futbol klubda bunaqa fanat guruh bor.

Deyarli 2000 yilgacha bu guruhu Stadionni qoʻlida ushlagan. Va qaysi jamoa kelishidan qatʼiy nazar bu muhlislar guruhi ishkal chiqargan.

Zo'ravonlik va taqiq

Ularning shovqinli "shou"lari oqibatida 2003-yilda prezident Laporta Camp Noudan haydab chiqargan. Lekin futbol – faqat maydonda emas, tribunada ham o'ynaladi. Boixos Nois stadiondan ketdi, lekin o'z ruhini olib ketmadi.

Marketing tarafdan qaraymiz!

Har qanday brendning asosiy kuchi – sodiq auditoriyasi. Ularsiz sizning biznesingiz – oddiy mahsulot.

Messini sotib olganingiz bilan, tribuna sust bo'lsa – g'alaba kelmaydi.
Mijozingizni Boixes Noisdek sodiq qilishingiz kerak. Bu ruh hisoblanadi. Toʻgʻri Real Madrid ham yaxshi jamoa, ammo Barca kabi muhlislari yoʻq. Aynan Boixes Nois kabi.

Ps: ...

✅@ashinaqa_gaplar

Talab bo‘lmasa – befoyda ekan!

Ko‘pchilik biznes boshlayotganlar yoki xizmatlarini targ‘ib qilayotganlar bir xatoga yo‘l qo‘yadi: mahsulot yoki xizmatni zo‘r qilib tayyorlaydi, lekin talabni unutadi.

Aslida nima muhim?
Siz taklif qilayotgan xizmat yoki mahsulot bozorda kerakmi? Uni sotib oladigan odam bormi?

Hamma narsaning asosi – TALAB.

Bozorga chiqib olib:
— Xizmatimiz zo‘r!
— Eng arzon narxlar bizda!
— Sifatli mahsulot!
— Kafolat beramiz!

... deb baqirish mumkin. Lekin, agar bu mahsulot yoki xizmat odamlarga kerak bo‘lmasa, bu gaplarning nol qiymati bor.

Misol

Faraz qiling, yangi restoran ochdingiz. Zo‘r menyu, chiroyli interyer, muzdek sharbatlar... Lekin joylashgan manzil noto‘g‘ri — odamlar yurmaydigan hudud.

Sizning restoran zo‘r, lekin unga talab yo‘q. Natija? Nol sotuv!

Bozorni o‘rganish – muqaddas missiya!

Marketingning birinchi qoidasi:
Avval talabni top, keyin taklifni yarat!

— Odamlar nimani qidiryapti?
— Qaysi muammoni hal qilishyapti?
— Nega hozirgi bozorda ular muammo topyapti?

Aynan shu savollarga javob topgan odam pul ishlayd

1. Mahsulot yoki xizmat yaratishdan oldin, bozorda talab bor-yo‘qligini tekshiring.

2. Birinchi qadam – bozor analizi!

3. Talab bor joyda – biznes o‘sadi. Talab yo‘q joyda – umidlar o‘ladi.

Oxirgi payt miyamda faqat bitta aura shior shakllandi:
“Odamlar nima sotib olayotganini emas, nimaga pul to‘lashga tayyor ekanini o‘rgan!”

Ps: Talabni toping — qolganini marketing hal qiladi!

✅@ashinaqa_gaplar

Xoʻroz hamma yoqda bir xil qichqiradi(mi)?

Marketingda bitta muhim qoida bor: har bir hududning oʻz xaridori, auditoriyasi mavjud.

Siz Toshkentda ishlab turgan reklama kampaniyasini Samarqandga olib borib, aynan o‘sha strategiya bilan ishlatsangiz, natija kutganingizdek bo‘lmaydi. Nega?

1. Mentalitet va odatlar

Toshkent — trendboz shahar. Yangi brendlar, xizmatlar yoki servislar juda tez qabul qilinadi. Masalan, premium mahsulotlarni reklamaga qaratilgan "limited edition" strategiyasi Toshkentda bemalol ishlaydi.

Samarqand esa — muhandislik shahar. Bu yerda odamlar har bir so‘mning qadriga yaxshi yetadi. Xaridor brendga emas, mahsulotning sifatiga qarab pul to‘laydi.

Misol:
Toshkentda brend yostiqni "Ortopedik, Premium, 100% tabiiy" degan marketing gaplari bilan sotish mumkin.
Samarqandda esa:
— Qanchalik yumshoq?
— Boshni og‘ritadimi?
— Bahosi qancha?
Shu savollarga javob bersangizgina sotiladi.

2. Xaridorning qaror qabul qilish usuli

Toshkentda odamlar qarorni emotsiyalar bilan qabul qiladi:
— Vau, yangi chiqqan narsa ekan!
— Bloger tavsiya qilgan ekan!
— Chiroyli qadoq ekan!

Samarqandda esa xaridor aql bilan qaror qiladi:
— Kim tavsiya qildi?
— Ishlatgan odam bormi?
— Narxi boshqalarnikidan arzonmi?

3. Reklama formatlari

Toshkentda ishlaydigan story + bloger + promo kod kombinatsiyasi Samarqandda deyarli ishlamaydi.
Bu yerda eng yaxshi reklama — xalqdan xalqka (word of mouth).

Samarqandda siz uchun eng zo‘r bloger — mahallani xotinlari.

4. Narx siyosati

Toshkentda:
— "100$ mahsulot" = Premium
— "50$ mahsulot" = Oddiy

Samarqandda:
— "100$ mahsulot" = Do‘kon ochmoqchimi bu odam?
— "50$ mahsulot" = Boyvachchalarni narsasi!
— "20$ mahsulot" = Olish kerak!

5. Reklama va sadoqat

Toshkentda:
— Reklama ko‘rdi → Sotib oldi → Yoqmasa boshqa mahsulotga o‘tib ketdi.

Samarqandda:
— Reklama ko‘rdi → Ustozdan so‘radi → Qo‘shnidan so‘radi → Ishtoni kavlashtirib ko‘rdi → Sotib oldi → Yoqsa umr bo‘yi shu brendga sodiq bo‘ladi.

Marketing strategiyasini joyga qarab moslash trend emas, zarurat.
Toshkent — nimani sotyapsiz?
Samarqand — nimaga kerak?

Toshkentda reklama ishlab bersa, Samarqandda isbot qilib berish kerak.

Agar Samarqandda biznes qilishni rejalashtirayotgan bo‘lsangiz:
— Ko‘proq tavsiyanomaga urg‘u bering.
— Narx siyosatini o‘ylab chiqib, xalq ko‘taradigan qilib belgilang.
— Ishonch va sadoqatni sotadigan strategiyalar tuzing!

✅@ashinaqa_gaplar

Har doim ham yolgʻon gapirish toʻgʻrimas!

Lekin marketingda... ba'zan "strategik yolgʻon" kerak.

Misol uchun, siz do'konda pishloq sotayotgan bo'lsangiz:
— "Eng mazali pishloq!" — Bu oddiy reklama.
— "1000 ta mijoz sinab koʻrgach, bizni tanladi!" — Bu strategik PR (kim sinab ko'rganini hech kim so'ramaydi).
— "Buvimni retsepti asosida tayyorlangan!" — Bu albatta brend afsonasi.

Marketingda yolg'on — bu mijozni aldaydigan gap emas, balki "ishontiruvchi hikoya".

Yaxshi PR — faktni o'zgartirmaydi, uni chiroyli qilib qogʻozga oʻrab koʻrsatadi.

Gap faqat bitta:
— Agar mijoz sizning "yolg'oningiz" tufayli o'zini baxtli his qilsa, bu marketing.
— Agar u o'zini aldagandek his qilsa, bu shunchaki yolg'on.

Yaxshi marketing bilan yolg'on orasidagi chegara — obro' hisoblanadi.

Ps: Shu oʻrinda bu hayotda ham ayrim hollarda yolgʻon kerak. Akam aytardi "hamma aldasa ham seni qoʻlingdan aldash kelmaydi" deb

✅@ashinaqa_gaplar

Tongni eng yomon ishi ☪️

Ammo nima boʻlgandayam ishni toʻxtatmaymiz.

Ps: Pul tugashini qayerdan bilaman. Albatta oy oxiridan.

CJM nimaga kerak?

Bilaman, bilaman bir necha kundan buyon yaxshi aktiv boʻla olmayapman. Nimaga sababi ishga kirgach kibrlanib ketdim deymi! Hazil albatta bugun yaxshigina instrument haqida gapirib bermoqchiman.

CJM (Customer Journey Map) — mijozning mahsulot yoki xizmat bilan bo'lgan bosqichma-bosqich yo'l kartasi. Manimcha marketolog va SMMchiklarga bu begona ibora emas.

Demak!
Oddiy qilib tushuntirsak, mijoz sizning brendingizni:

1. Qayerda ko'radi?
2. Qanday qiziqadi?
3. Qanday murojaat qiladi?
4. Xizmat yoki mahsulotdan qanday foydalanadi?
5. Fikrini qanday bildiradi shularning hammasi CJMdagi alohida qism.

Aytaylik siz, mobilografiya kursi sotayotgan bo'lsangiz, mijoz yo'li shunday koʻrinishda bo'lishi mumkin:

Instagram reklama →
Profilni kuzatadi → Kurs haqida yozilgan postni o'qiydi → Yozilish uchun direktga yozadi → Kursga qatnashadi → Natija bilan bo'lishadi → O'z tanishlariga tavsiya qiladi.

CJM nima beradi?
— Reklama qayerdan samarali ekanini bilasiz.
— Qaysi bosqichda mijozlar ko'proq ketayotganini aniqlaysiz.
— Xizmat sifati ustida ishlaysiz.

Hayotiy misol:
Bir yigit PR strategiya tuzib chiqishni boshladi. Dastlab Xmind yoki Miroga CJM etaplarini tuzib chiqdi. Ko‘rdi-ki, mijozlar aksariyatiga kanal reklamasidan emas, guruhlarga tashlangan "PR" iborali *rasilka orqali reklama bosadigan boʻldi. Hozir oʻsha PR'chi bolani kanalida postni oʻqiyapsiz!

Ps: Bugun ChatGPTdan ochigʻi haqiqatdan qoʻrqdim. Marketolog brat ertalabgacha oʻzimni osib qoʻysam sizdan toʻnkayman.

✅@ashinaqa_gaplar