Rabbimov Jasur (𐱅𐰇𐰼𐰜‎)

Wehrmacht va Qizil Armiya o‘rtasidagi qo‘shma harbiy parad, 1939-yil 22-sentyabr, Brest

O‘sha kuni kelajakdagi raqiblar bo‘lgan harbiy qismlar tantanali yurish bilan saf tortib o‘tayotgan paytda nemis generallari va sovet brigada qo‘mondoni ularga salom yo‘llashdi.


Bu parad Brest shahrini Sovet nazoratiga topshirish marosimining bir qismi edi. Molotov-Ribbentrop paktining maxfiy protokoliga muvofiq, Brest SSSR ta’sir doirasiga o‘tgan. Ushbu hujjat asosida 1939-yil sentabr oyida Qizil Armiya janglar orqali Polshaning sharqiy qismini egallagan, shu bilan bir vaqtda Wehrmacht g‘arbdan yurishini davom ettirgan. Sovet va nemis zobitlari shaharning topshirilishi tafsilotlarini muhokama qilishdi. Brigada qo‘mondoni Semen Krivoshein va general Geynz Guderian bir-biriga hurmat bajo keltirib, sharafiga salom berdilar. Ular nemis bayrog‘i o‘rnatilgan tribuna oldida turishgan, ularning qarshisidan avval nemis, so‘ngra sovet harbiy texnikasi saf tortib o‘tgan.

Sovet va nemis qo‘shinlarining uchrashgani shubha tug‘dirmaydi. Biroq, bu hodisaning qanday atalishi borasida qizg‘in bahslar davom etmoqda. Ayrimlar buni "parad" deb atasa, boshqalar "tantanali yurish" deya ta’riflaydi. Varshava esa bu voqeani Sovet bosqinchiligiga start beruvchi hodisa sifatida baholaydi.

👉 @RabbimovJasur

Ateizm targ‘iboti va kommunistik mafkura

Sovet Ittifoqida ateizm targ‘iboti va kommunistik mafkura diniy e’tiqodlarga, jumladan, Islomga qarshi faol kurash olib bordi. Bu siyosat bolsheviklar hokimiyatga kelgan 1917-yildan boshlab XX asr oxirigacha davom etdi. Quyida ushbu jarayon haqida batafsil ma’lumot beraman.


1. Ateizm targ‘ibotining asosiy sabablari

Sovet mafkurasi marksizm-leninizm g‘oyalariga asoslangan bo‘lib, bu mafkura dinni "xalq uchun afyun" deb atagan. Kommunistik mafkuraga ko‘ra:

Din inson ongini o‘zgartirishga to‘sqinlik qiladi.

Diniy e’tiqodlar ijtimoiy rivojlanishga zarar yetkazadi.

Diniy tashkilotlar davlatga qarshi harakat qilishi mumkin.


Shuning uchun Sovet hukumati diniy e’tiqodlarni yo‘q qilish va ularning o‘rniga ilmiy ateizmni joriy etishga intildi.


2. "Bezbojniki" (Dinsizlar jamiyati) va davlat tomonidan ateizmni targ‘ib qilish

1925-yilda “Bezbojniki” (Dinsizlar jamiyati) tashkil etildi. Bu tashkilotning asosiy maqsadi:

Dinni qoralovchi maqolalar yozish.

Diniy e’tiqodni "xurofot" sifatida ko‘rsatish.

Diniy rasm-rusumlar o‘rniga ateistik bayramlarni joriy qilish.


1929-yilda Sovet hukumati “Hamma dinlarga qarshi kurash to‘g‘risida” maxsus qaror chiqardi. Bu qaror asosida:

Diniy tashkilotlar yopildi.

Diniy marosimlar cheklab qo‘yildi.

Masjidlar, cherkovlar va boshqa diniy muassasalar davlat tomonidan nazoratga olindi.


3. Ateizmni maktablarda va ta’lim muassasalarida targ‘ib qilish

Sovet hukumati yosh avlodni diniy e’tiqoddan butunlay ajratish uchun ta’lim tizimini tubdan o‘zgartirdi:

Maktab va universitetlarda dinni yomonotliq qilish targ‘ib etildi.

"Ilmiy ateizm" kurslari kiritilib, talabalarga dindan voz kechish targ‘ib qilindi.

Kommunistik mafkurani qo‘llab-quvvatlovchi kitoblar chiqarildi.


Masalan, maktablarda shunday darslar o‘tilgan:

"Din – bu xurofot."

"Xudo yo‘q."

"Odamlar dindan oldin ham yashagan."


4. Kommunistik mafkuraning ijtimoiy hayotdagi ta’siri

Sovet hukumati diniy bayramlarni yo‘q qilish va ularning o‘rniga kommunistik bayramlarni joriy etishga harakat qildi.

Ramazon va Qurbon hayit bayramlari nishonlanishi taqiqlangan.

Ularning o‘rniga 1-may – Mehnatkashlar kuni, 7-noyabr – Oktyabr inqilobi kuni kabi kommunistik bayramlar majburiy joriy qilingan.

Musulmonlar haj qilish huquqidan mahrum qilingan.


5. Ateizm targ‘iboti uchun maxsus nashrlar va ommaviy axborot vositalari

Sovet matbuotida dinni kamsituvchi, uni "ilmsizlik" va "orqaga qaytish" deb ko‘rsatuvchi maqolalar muntazam chop etilgan.

"Bezbozhnik" (Dinsiz) jurnali chiqarilgan.

Radio va televideniyeda dinni tanqid qiluvchi dasturlar efirga uzatilgan.

Kommunistik gazetalarda dinning zararli ekanligi haqida propaganda maqolalari yozilgan.


6. Hijob, soqol va diniy ramzlarga qarshi kurash

Sovet hukumati musulmonlarning tashqi qiyofasini ham o‘zgartirishga harakat qilgan.

Hijob kiyish taqiqlangan va uni olib tashlash bo‘yicha kampaniyalar o‘tkazilgan.

Soqol qo‘ygan erkaklar "reaksioner" yoki "qoloq" sifatida qoralangan.

Ommaviy madaniyatda dinni kamsituvchi filmlar va spektakllar namoyish etilgan.


7. Ateizm siyosatining natijalari

Sovet hukumati o‘zining ateistik siyosatini XX asr davomida amalga oshirgan bo‘lsa ham, u butunlay muvaffaqiyat qozona olmadi.

Ko‘plab musulmonlar o‘z e’tiqodini yashirincha saqlab qolgan.

Masjidlar yopilgan bo‘lsa ham, uy sharoitida namoz o‘qish va Qur’on o‘rganish davom etgan.

1980-yillarning oxirida Sovet Ittifoqida diniy qayta tiklanish boshlangan.


Sovet Ittifoqi o‘z mafkurasini mustahkamlash uchun dinni yo‘q qilishga harakat qilgan. Ateizm targ‘iboti maktablarda, matbuotda va jamiyatda faol olib borilgan. Biroq bu sa’y-harakatlar musulmonlar orasida diniy e’tiqodni butunlay yo‘q qilib yuborolmagan. 1980-yillarning oxirida perestroyka siyosati boshlangach, Islom dini yana tiklana boshladi.

👉 @RabbimovJasur

Sovet Ittifoqining Islomga bo‘lgan siyosati

Sovet Ittifoqi dastlabki yillarda Islom diniga nisbatan juda qattiq siyosat olib borgan. 1917-yildagi Oktyabr inqilobidan so‘ng bolsheviklar barcha diniy tashkilotlarga, jumladan, Islomga qarshi kurash olib bordilar. Quyida dastlabki taʼqiqlar va repressiyalar haqida batafsil maʼlumot:


1. 1917-yilgi inqilobdan so‘ng diniy erkinlik vaʼdasi

Bolsheviklar dastlab barcha xalqlarga diniy erkinlik vaʼda qilgan edilar. Lenin 1917-yilda "Rossiya xalqlari huquqlari deklaratsiyasi"ni eʼlon qilib, har bir xalq o‘z diniga erkin amal qilishi mumkinligini aytdi. Biroq bu vaʼdalar tez orada o‘zgarib, sovet mafkurasi ateizmni targ‘ib qila boshladi.


2. 1918-yilda Islom diniy institutlarining davlatdan ajratilishi

•1918-yilda qabul qilingan "Cherkov va davlatni, maktab va cherkovni ajratish to‘g‘risida"gi dekretga binoan:

•Islom dini davlatdan ajratildi.

•Masjidlar va diniy maktablar davlat tasarrufiga o‘tkazildi.

•Imomlar va diniy ulamolarga davlat tomonidan maosh to‘lash bekor qilindi.


3. Masjid va madrasalarning yopilishi (1920-yillar)

Sovet hukumati 1920-yillarda Islom diniy muassasalarini bosqichma-bosqich yopishni boshladi. Masjidlar va madrasalar quyidagi usullar bilan yo‘q qilindi:

•Masjidlar kommunistik partiyaning qarori bilan davlat mulkiga aylantirildi.

•Ko‘plab masjidlar omborxona, klub, otxona, molxona yoki kasalxonaga aylantirildi.

•1927-yilda SSSRda 25 000 dan ortiq masjid bo‘lsa, 1939-yilga kelib ularning soni 1 000 tagacha kamaytirildi.


4. Imomlar va diniy ulamolarga nisbatan taʼqiblar

Sovet hukumati Islom ulamolari va diniy yetakchilarga qarshi qattiq repressiyalar boshladi:

•Ko‘plab imomlar "kontrrevolyutsion faoliyat"da ayblanib, qamoqqa olindi yoki surgun qilindi.

•Ayrim din peshvolari otib tashlandi yoki Sibir qamoqxonalariga jo‘natildi.

•Diniy kitoblarni tarqatish va Qur’on o‘qish taqiqlanib, ushbu faoliyat bilan shug‘ullanganlar jazolandi.


5. Hijob va diniy kiyimlarga qarshi kurash

•1920-yillarning oxiri va 1930-yillarda Sovet hukumati musulmon ayollarning hijob kiyishini taqiqlash bo‘yicha maxsus kampaniyalar o‘tkazdi.

Masalan:

•O‘rta Osiyo va Kavkazda hijobni olib tashlash bo‘yicha targ‘ibot ishlari olib borildi.

•1927-yilda O‘zbekistonda "Hujum" kampaniyasi boshlangan bo‘lib, unda ayollar ommaviy ravishda hijoblarini yechishga majbur qilindi.

•Diniy libos kiygan erkak va ayollar ta’qib qilindi.


6. Diniy taʼlimni yo‘q qilish

•Bolalar va yoshlar uchun diniy ta’lim berish taqiqlangan edi.

•Madrasalar yopilib, ularning o‘rniga kommunistik ta’lim muassasalari ochildi.

•Qur’on va diniy adabiyotlarni o‘qish va tarqatish qat’iyan taqiqlangan edi.


7. Islomiy sud tizimining bekor qilinishi

•1920-yillarda SSSR hududida Islom shariat sudlari faoliyat yuritayotgan edi.

•Sovet hukumati bu sudlarni yo‘q qilib, ularning o‘rniga kommunistik sud tizimini joriy qildi.

•Shar’iy nikoh va ajrim to‘liq taqiqlangan bo‘lsa-da, musulmonlar ularni yashirincha amalga oshirganlar.


8. Qur’on va Islomiy matnlarning yo‘q qilinishi

Sovet hukumati diniy matnlarni yo‘q qilish maqsadida quyidagi ishlarni amalga oshirdi:

•Qur’on va diniy kitoblar bosmaxonalardan olib tashlandi.

•Ko‘plab diniy adabiyotlar yoqib yuborildi yoki noqonuniy deb e’lon qilindi.

•Qur’on va boshqa diniy kitoblarni yashirincha saqlagan kishilar "kontrrevolyutsion" deb ayblanib, jazolandi.


9. Ateizm targ‘iboti va kommunistik mafkura

•Sovet Ittifoqida dinni yo‘q qilish uchun davlat tomonidan ateizm faol targ‘ib qilindi.

•"Bezbojniki" (Dinsizlar) jamiyatlari tashkil etilib, ularga a’zolik majburiy qilindi.

•Islom va boshqa dinlarni qoralovchi gazeta va kitoblar chiqarildi.


10. 1930-yillarda kuchaygan qatag‘onlar

•Iosif Stalin davrida (1928–1953) Islom dindorlariga nisbatan yana ham qattiq ta’qiblar boshlandi.

•1936–1938-yillardagi "katta terror" davrida ko‘plab Islom ulamolari, imomlar va oddiy dindorlar qatl etildi yoki surgun qilindi.

•Diniy tashkilotlar butunlay yo‘q qilindi.

👉 @RabbimovJasur

Mo‘tadillikni qanday saqlash kerak?

1. Obyektiv yondashuvni saqlash – Tarixiy voqealarni faqat bir tomonlama tushuntirishdan qochish kerak.

2. Ilmiy asosga tayanish – Tarixiy manbalarni tekshirib, xolis manbalarga suyanish lozim.

3. O‘tmishni hozirgi zamon bilan bog‘lash – Tarix faqat o‘tmishga qaramasligi, balki kelajak uchun saboq bo‘lishi kerak.

4. Milliy va global yondashuvni uyg‘unlashtirish – Tarix faqat milliy nuqtai nazardan emas, balki dunyo tarixi doirasida ham o‘rganilishi lozim.

5. Nostalgiyaga berilib ketmaslik – O‘tmishga haddan tashqari bog‘lanish kelajak uchun zarar keltirishi mumkin.

6. Boshqa xalqlarga hurmat bilan yondashish – O‘z tarixini bilish bilan birga, boshqa xalqlarning tarixini ham tushunishga harakat qilish lozim.

7. O‘tmishdagi mojarolarni tinchlantirishga intilish – Tarixni yodga olish orqali hozirgi zamonda adovat keltirib chiqarishdan saqlanish kerak.

8. Mif va haqiqatni farqlash – Afsonalarni tarixiy faktlardan ajrata olish muhim.

9. Ko‘p manbali yondashuvdan foydalanish – Tarixiy hodisalar faqat bitta manbaga tayanib emas, turli nuqtai nazarlardan baholanishi lozim.

10. G‘ururni me’yorida ushlash – Tarixdan g‘urur olish kerak, lekin u mag‘rurlikka va kibrga olib kelmasligi kerak.

11. O‘zgaruvchan tarixni tushunish – Tarixiy talqinlar vaqt o‘tishi bilan o‘zgarishi mumkinligini unutmaslik lozim.

12. Siyosiy manipulyatsiyadan saqlanish – Tarixni siyosiy manfaatlar uchun foydalanishga yo‘l qo‘ymaslik lozim.

Xulosa qilib aytganda, xalqni tarix bilan qurollantirish katta foyda keltirishi mumkin, lekin uni mo‘tadil va xolis yondashuv bilan amalga oshirish muhimdir. Tarixdan saboq olish, uni to‘g‘ri anglash va kelajakka qarash xalqning taraqqiy etishiga xizmat qiladi.

👉 @RabbimovJasur

Xalqni tarix bilan qurollantirish ijobiy va salbiy tomonlarga ega bo‘lishi mumkin. Quyida uning 12 ta foydasi va 12 ta mumkin bo‘lgan zararlarini sanab o‘tamiz.


Xalqni tarix bilan qurollantirishning 12 foydasi

1. Milliy o‘zlikni mustahkamlash – O‘z tarixini bilgan xalq o‘zligini anglaydi, o‘z madaniyatiga hurmat bilan qaraydi.

2. Vatanparvarlikni kuchaytirish – Tarixiy qahramonlar va g‘alabalar xalqda vatanparvarlik ruhini uyg‘otadi.

3. Kelajakni rejalashtirishga yordam – Tarixiy tajribalar asosida xatolar takrorlanmaydi, rivojlanish yo‘nalishlari shakllanadi.

4. Jipslik va birdamlikni oshirish – Umumiy tarixni tushungan xalq o‘zaro birlashib, milliy birlikka erishadi.

5. Adolatga intilish kuchayadi – O‘tmishdagi adolatsizliklardan xulosa chiqarib, jamiyatda adolat talab qilish shakllanadi.

6. Yangi avlodga ibrat bo‘ladi – Yaxshi tarixiy shaxslar va voqealar yoshlar uchun ideal bo‘lib xizmat qiladi.

7. Ijodiy va ilmiy rivojlanishni rag‘batlantiradi – Tarixni bilish yangi g‘oyalar va ilmiy izlanishlarga turtki bo‘ladi.

8. Madaniy merosni asrashga olib keladi – Xalq o‘zining tarixiy obidalarini, san’atini, tilini qadrlay boshlaydi.

9. Geosiyosiy tafakkurni rivojlantiradi – Tarixiy jarayonlarni anglash orqali xalq xalqaro munosabatlarda o‘zini qanday tutishni o‘rganadi.

10. Hukumatning mas’uliyatini oshiradi – Xalq tarixiy voqealar orqali boshqaruvchilardan yaxshiroq siyosat yuritishni talab qila oladi.

11. Tarixiy xatolardan saboq olinadi – O‘tmishda yo‘l qo‘yilgan xatolarni tahlil qilib, ularni takrorlamaslikka harakat qilinadi.

12. O‘zgalarga to‘g‘ri baho berishga yordam beradi – Xalq o‘z tarixini bilsa, boshqa xalqlarga nisbatan asossiz xurofot yoki noto‘g‘ri qarashlardan qochadi.


Xalqni tarix bilan qurollantirishning 12 zararli jihati

1. Biryoqlama yondashuv xavfi – Tarixni faqat ma’lum mafkuraga mos ravishda tushuntirish haqiqatni buzib ko‘rsatishi mumkin.

2. Millatchilik va shovinizmning kuchayishi – Tarixiy g‘urur noto‘g‘ri yo‘nalishda shakllansa, boshqa xalqlarga nisbatan kamsituvchi kayfiyat paydo bo‘lishi mumkin.

3. Adovat va nizolarga sabab bo‘lishi mumkin – O‘tmishdagi ziddiyatlar qayta jonlantirilsa, xalqaro yoki ichki ixtiloflarga olib kelishi ehtimoli bor.

4. O‘tmishga haddan tashqari bog‘lanib qolish – Kelajakka intilish o‘rniga, xalq faqat o‘tmish bilan yashay boshlaydi.

5. Qahramonlarni ideallashtirish natijasida real tarix buzilishi – Ba’zan tarixiy shaxslarni haddan tashqari ko‘tarib ko‘rsatish haqiqatni yashirishga olib kelishi mumkin.

6. Qonli tarixni haddan tashqari targ‘ib qilish xalq ruhiyatiga zarar yetkazishi mumkin – O‘tmishdagi urushlar va fojealar noto‘g‘ri talqin qilinsa, xalqda depressiv yoki qasoskor kayfiyat shakllanadi.

7. Hozirgi muammolar tarixiy sharoit bilan oqlanishi – Ba’zi siyosatchilar va hukumatlar tarixdan foydalanib, o‘z kamchiliklarini oqlashga harakat qilishi mumkin.

8. Mafkuraviy vosita sifatida noto‘g‘ri ishlatilishi – Tarix faqat ma’lum siyosiy maqsadlarga xizmat qilishi mumkin, bu esa xalqni aldashga olib keladi.

9. Qo‘rqitish va bosim vositasiga aylanishi – Ayrim tarixiy hodisalar orqali odamlar jamiyatda erkin fikrlashdan chetlatilishi yoki qo‘rqitilishi mumkin.

10. Irqchilik va nafratni avj oldirishi – Tarix noto‘g‘ri talqin qilinsa, muayyan irq yoki millat vakillariga nisbatan nafrat uyg‘onishi mumkin.

11. Mifologizatsiya va soxta tarixning kuchayishi – Asossiz afsonalar va uydirmalar real tarixning o‘rnini egallab, odamlarning haqiqatni bilish imkoniyatini kamaytiradi.

12. Murosasizlik va konservatizm kuchayishi – O‘tmishga haddan tashqari yopishib qolgan jamiyat yangilik va o‘zgarishlarni qabul qilishga qiyinlashadi.

👉 @RabbimovJasur

Quyida Yekaterina II ning eng mashhur 12 ta sevgilisi (o‘ynashi) va ularning kim bo‘lgani haqida ma’lumot:

1. Sergey Saltykov – Saroy zodagoni, diplomat

2. Stanislav Ponyatovskiy – Polsha zodagoni, keyinchalik Polsha qiroli

3. Grigoriy Orlov – Harbiy sarkarda, davlat to‘ntarishida yetakchi

4. Aleksey Orlov – Grigoriy Orlovning ukasi, dengiz floti qo‘mondoni

5. Grigoriy Potyomkin – Harbiy yetakchi, Qrimni Rossiyaga qo‘shgan (Qrimning Rossiyaga qo‘shib olinishi haqidagi asl haqiqatlar Markaziy Osiyo turkiy xalqlari va Rossiya tarkibida mustamlaka etilgan turkiy xalqlar uchun kam yoritilgan yoki yoritilishiga to‘sqinlik qilib kelinayotgan yoki istalmaydigan kattagina mavzu. Yaqin oylar ichida zehniyatim yetganicha bu mavzuni yoritishga harakat qilaman. Bu haqida fikr va mulohazalaringiz bo‘lsa, izohda qoldiring)

6. Aleksandr Lansky – Yosh ofitser, Yekaterinaning suyuklisi

7. Ivan Rimskiy-Korsakov – Saroy qo‘riqchisi, musiqachi

8. Platon Zubov – Harbiy va siyosiy arbob, Yekaterinaning eng oxirgi sevgilisi

9. Pyotr Zavadovskiy – Saroy amaldori, siyosatchi

10. Semyon Zorich – Harbiy ofitser, generallardan biri

11. Aleksandr Dmitriyev-Mamonov – Saroy amaldori, harbiy sarkarda

12. Nikolay Korsakov – Yosh ofitser, Yekaterinaning so‘nggi o‘ynashlaridan biri

Bu shaxslarning aksariyati Yekaterina II bilan bo‘lgan munosabatlari tufayli katta siyosiy va harbiy lavozimlarga erishgan.

P.S. bizdagi xonlar xotin ko‘paytirgan bo‘lsa, o‘zini buyuk sanagichlarning imperatritsasi Sophie Auguste Friederike von Anhalt-Zerbst-Dornburg yaʼni Yekaterina II Alekseyevna g‘irt shahvat quli, kurtizan bo‘lgan ko‘rinadi😒

👉 @RabbimovJasur

Xitoy manbalarida turkiy xalqlar tarixi haqida yolg‘on va bo‘htonlar uchrashining bir necha sabablari bor. Bularni siyosiy, mafkuraviy va madaniy omillar orqali tushuntirish mumkin.


1. Siyosiy sabablar
Turkiy xalqlar Xitoy uchun doimiy tahdid bo‘lgan

•Tarix davomida turkiy qabilalar Xitoy imperiyasining shimoliy chegaralarida joylashgan va Xitoy uchun harbiy jihatdan kuchli raqib bo‘lgan.

•Xitoy imperiyasi ko‘chmanchi xalqlarni bo‘ysundirish yoki bo‘lak-bo‘lak qilib boshqarishga harakat qilgan.

•Xitoy tarixchilari turkiy xalqlarni yovvoyi, madaniyatsiz, tajovuzkor qilib ko‘rsatish orqali ularning obro‘sini tushirishga harakat qilgan.


"Bo‘lib tashla va hukmronlik qil" siyosati

•Xitoy imperatorlari turkiy qabilalarni bir-biriga qarshi gij-gijlash maqsadida ba’zi qabilalarni maqtash, boshqalarini esa yomonlash orqali ularni bo‘lishga harakat qilgan.

•Masalan, ba’zi manbalarda turkiy xalqlar Xitoyga xizmat qilgan "sodiq qabilalar" va "yovuz isyonchilar" deb ajratib ko‘rsatilgan.


Xitoy va turkiy xalqlar urushlari

•Xitoy tarixida turkiy xalqlar (Xunlar, Tabg‘achlar, G‘okturklar, Uyg‘urlar, Qarluq, Kidon va boshqalar) bilan uzluksiz urushlar bo‘lib o‘tgan.

•Bu urushlar natijasida Xitoy tarixchilari turkiy xalqlarni vahshiy, madaniyatsiz, faqat urush bilan shug‘ullanuvchi qabilalar sifatida ko‘rsatishga harakat qilgan.

•Aslida esa, turkiy xalqlar o‘z davlat tuzilishiga, qonunlariga, madaniyatiga va yozuviga ega bo‘lgan.


2. Mafkuraviy sabablar
"Sino-sentrizm" – Xitoy markazchilik mafkurasi

•Xitoy tarixiy mafkurasida Xitoy dunyoning markazi, eng yuksak madaniyat egasi, boshqa xalqlar esa yovvoyi va past darajadagi jamiyatlar deb ko‘rsatilgan.

•Xitoy tarixchilari o‘zlarini sivilizatsiya markazi deb bilishgan va boshqa xalqlarni Xitoyga qaram bo‘lishi kerak bo‘lgan qabilalar sifatida tasvirlashgan.

•Shu sababli, turkiy xalqlar mustaqil va qudratli davlatlar qurganini Xitoy tarixchilari e’tirof etishni istamagan.


Ko‘chmanchilarni "madaniyatsiz" deb ko‘rsatish siyosati

•Xitoy yozma manbalarida turkiy xalqlar o‘z yozuviga ega emas, davlat tizimi yo‘q, faqat ovchilik va chorvachilik bilan shug‘ullanadigan xalq sifatida tasvirlangan.

•Ammo, arxeologik topilmalar va turkiy bitiklar shuni ko‘rsatadiki, G‘okturklar o‘z yozuviga, qonunlariga va davlat boshqaruv tizimiga ega bo‘lgan.


3. Madaniy sabablar
Xitoy va turkiy xalqlarning madaniy farqlari

•Xitoy xalqining asosiy hayot tarzi – dehqonchilik, turkiy xalqlarning hayot tarzi esa chorvachilik va ko‘chmanchilik bo‘lgan.

•Xitoyliklar turkiy xalqlarning erkin hayot kechirishi va aniq davlat chegaralariga ega bo‘lmasligini tartibsizlik deb bilganlar.

•Turkiy xalqlar oilaviy va ijtimoiy hayotda ayollarni teng huquqli deb bilgan, Xitoy jamiyatida esa ayollar past tabaqa hisoblangan.


Turkiy xalqlarning mustaqil madaniyati

•Xitoy manbalarida turkiy xalqlar Xitoy madaniyatining ta’sirida shakllangan deb noto‘g‘ri tasvirlangan.

•Aslida esa, turkiy xalqlar o‘ziga xos yozuvi, san’ati, falsafasi va urf-odatlariga ega bo‘lgan.

•Masalan, Orxon-Yenisey bitiklari – bu G‘okturklar tomonidan yozilgan tarixiy hujjatlar bo‘lib, ularda turkiy xalqlarning madaniy va siyosiy merosi aks etgan.

Xulosa
Xitoy manbalarida turkiy xalqlar tarixi haqida yolg‘on va bo‘htonlar uchrashining asosiy sabablari:

1. Siyosiy sabablari – turkiy xalqlar Xitoy uchun harbiy va siyosiy raqib bo‘lgani uchun ularning tarixini noto‘g‘ri tasvirlash.
2. Mafkuraviy sabablari – Xitoyning "dunyodagi eng yuqori madaniyat markazi" deb o‘zini ko‘rsatishga harakat qilishi va boshqa xalqlarni pastroq ko‘rsatish istagi.

3. Madaniy sabablari – Xitoyliklarning turkiy xalqlar hayot tarzini tushunmasligi va ularni "madaniyatsiz" deb noto‘g‘ri baholashi.

Aslida esa, turkiy xalqlar katta imperiyalar qurgan, o‘z madaniyatiga, yozuviga va mustaqil siyosiy tizimiga ega bo‘lgan. Xitoy manbalaridagi noto‘g‘ri ma’lumotlarni tahlil qilgan holda, turkiy xalqlarning haqiqiy tarixini arxeologik topilmalar, turkiy yozma manbalar va boshqa mustaqil tarixiy dalillar orqali bilish mumkin.

👉 @RabbimovJasur

25–36: Jismoniy va aqliy fazilatlar
Uzoq masofaga yugura olish – Kuniga 60–70 km yugurishi mumkin.
Ajoyib eshitish qobiliyati – Masofadagi tovushlarni aniq eshitadi.
Hid bilish qobiliyatining yuqoriligi – 2 km uzoqlikdagi hidni sezishi mumkin.
Yuqori sabr-toqat – Kunlar davomida ovsiz yashashi mumkin.
Suvsiz uzoq vaqt yashay olish – Ayrim bo‘rilar qor yoki nam o‘t bilan suvsizlikka chidashadi.
Juda qattiq tishlar – 1500 PSI (funt per dyuym) kuch bilan tishlay oladi.
Ko‘zlari tunda ham ko‘ra oladi – Ularda tungi ko‘rish qobiliyati mavjud.
Baland sakrash qobiliyati – 3 metr balandlikka sakrashi mumkin.
Qor va sovuq iqlimga moslashgan panjalar – Qor ustida cho‘kmasdan yura oladi.
Yashirin yurish qobiliyati – Bo‘rilar shovqinsiz va iz qoldirmasdan harakatlana oladi.
Chang va qor bo‘ronlarida yo‘l topa olish – Burunga kelayotgan shamol orqali yo‘nalishni sezadi.
Mushak massasi – Mushaklari boshqa yirtqichlarnikidan ancha kuchli.

37–48: Aqliy va strategik fazilatlar
Ovda muvofiqlashtirish – Har bir a’zo o‘z vazifasini bajaradi.
Inson faoliyatiga tez moslashish – Qishloq va shahar atrofida yashab, ov strategiyasini o‘zgartira oladi.
Dushmanni aldash – Agar ovchi ortidan quvsa, ataylab chalkash yo‘llardan yurib izni yo‘qotadi.
G‘ayrioddiy muloqot usullari – Ular tovush, yuz ifodasi va tananing harakatlari orqali bir-biri bilan gaplashadi.
Hudud belgilarini aniq tanish – Boshqa to‘dalar hududiga yaqinlashganini hid va izlar orqali biladi.
Yashirin yashash qobiliyati – Bo‘rilar yashash joylarini odamlardan yashirin saqlaydi.
Tashqi xavfni oldindan sezish – Dushman yoki ovchilar yaqinlashayotganini oldindan bilishi mumkin.
Jazolash va o‘rgatish tizimi – To‘da ichida tartibni buzgan bo‘rilar jazolanadi yoki to‘dadan haydaladi.
Tashqi muhitga moslashish – Iqlim o‘zgarishlariga qarab qalin yoki ingichka mo‘yna chiqaradi.
Bir-birining kayfiyatini sezish – Bo‘rilar to‘da a’zolarining hissiy holatini tushuna oladi.
Turli-tuman joylarda yashash – Ular tundra, sahro, tog‘ va o‘rmonlarda yashashga moslashgan yagona yirtqichlardan biri.
Tabiat muvozanatini saqlash – Bo‘rilar yirtqich sifatida ekotizimda juda muhim rol o‘ynaydi.

Bo‘rilar hayvonlar orasida eng mukammal strateg, oilaparvar va ijtimoiy mavjudotlardan biri hisoblanadi. Ularning o‘ziga xos fazilatlari ularga nafaqat tirik qolish, balki tabiat muvozanatini saqlashda ham katta rol o‘ynashga yordam beradi.

👉 @RabbimovJasur

Bo‘rilar tabiatan juda noyob va ularda boshqa jonivorlarda uchramaydigan yoki juda kam uchraydigan ko‘plab fazilatlar bor. Quyida 48 ta shunday fazilatni sanab o‘taman.

1–12: Ijtimoiy va oilaviy fazilatlar
Umr yo‘ldoshiga sadoqat – Bo‘rilar umr bo‘yi bitta juft bilan yashaydi.
Oilaviy hayot kechirish – To‘da bo‘lib yashaydi va bolalarini birga tarbiyalaydi.
Qattiq ierarxiyaga ega bo‘lish – To‘da ichida alfa bo‘ri boshqaradi, pastki darajalar unga bo‘ysunadi.
Keksa va zaif a’zolarni himoya qilish – To‘dadagi kuchsiz bo‘rilar tashlab ketilmaydi.
Jang qilishdan ko‘ra, murosa qilish – To‘da ichidagi nizolar zo‘ravonliksiz hal qilinadi.
Jamoaviy ov qilish – Har bir bo‘ri o‘z vazifasini bajaradi va ovni taktika bilan tashkil qiladi.
Bolalarini uzoq tarbiyalash – Yosh bo‘rilar kattalardan ov qilish va yashash sirlarini o‘rganadi.
Ota-onalar bolalariga ov qilishni o‘rgatadi – Bu ko‘pchilik yirtqichlarda uchramaydi.
Alfa juftining bolalari ko‘proq yashab qoladi – Kuchli boshqaruv naslning omon qolish ehtimolini oshiradi.
Bir-biriga yordam berish – Bo‘rilar to‘da ichida hamkorlikda yashaydi.
Tashqi xavflarga qarshi jamoaviy himoya – Butun to‘da bosqinchilarga qarshi birlashadi.
Hudud belgilash va himoya qilish – Hududga tashqi hayvonlar kirsa, bo‘rilar darhol javob qaytaradi.

13–24: Ov va yashash strategiyasi
O‘ljani uzoq ta’qib qilish – Charchatib, keyin hujum qilishadi.
Tezkor hujum va orqaga chekinish taktikasi – Ov paytida to‘da bosqichma-bosqich harakat qiladi.
Kuchsiz o‘ljani tanlash – Kuchli hayvon bilan emas, zaifrog‘i bilan kurashadi.
Ko‘p ovdan keyin o‘lja bo‘lishish – Katta bo‘rilar bolalar va keksa bo‘rilarga o‘lja ulashadi.
Shamol yo‘nalishini hisobga olish – Hidlash qobiliyatidan foydalanib, o‘lja ularni oldindan seza olmaydi.
Ko‘chib yuruvchi hayot tarzi – Hududga bog‘lanib qolmaydi, kerak bo‘lsa, uzoq masofaga ko‘chadi.
O‘lja saqlab qo‘yish – Ayrim hollarda ovini keyinroq yeyish uchun yashirib qo‘yadi.
Tunda ov qilish mahorati – Kam hayvonlar tunda shunday aniq harakat qila oladi.
Haroratga moslasha olish – Issiq, sovuq yoki tog‘ sharoitida yashay oladi.
Suvda suzish qobiliyati – Bo‘rilar suvdan qo‘rqmaydi va yaxshi suzadi.
Ov qilishda “soxta chekinish” usuli – O‘ljani chalg‘itish uchun ba’zan orqaga chekinadi.
Taktik ravishda ovchi va dushmanlarni chalg‘itish – Agar xavf tug‘ilsa, aylanma yo‘llar bilan dushmanni adashtiradi.

👉 @RabbimovJasur

Metaxon haqida maʼlumotlar izlab Xitoyning internetdagi tarix haqidagi manbalarigacha kirib chiqdim (Google Tarjimon yordami orqali). Lekin, Xitoy manbalariga bog‘lanib qolish yaxshilikdan dalolat bermaydi. Sababi, Xitoy manbalarida turk xalqlari tarixi va madaniyati haqida turli-tuman kamsituvchi, yolg‘on va bo‘hton maʼlumotlar g‘ij-g‘ij to‘lib-toshgan...

Bir necha soat ichida bu haqida maʼlumot berishga imkon qadar harakat qilaman🫡

4. Hozirgi davrda bo‘rining turkiy xalqlar orasidagi o‘rni

Bo‘rining milliy ramz sifatida qabul qilinishi
Hozirgi kunda ham turkiy xalqlar orasida bo‘riga nisbatan hurmat saqlanib qolgan. Ayniqsa:
Turkiyada "Bozkurt" (Bo‘ri) milliy g‘urur timsoli bo‘lib, millatchilik harakatlarida qo‘llaniladi.
Qirg‘iziston va Qozog‘istonning ayrim ramzlarida bo‘ri tasvirlari mavjud.
O‘zbekistonda bo‘ri bevosita davlat ramzlarida ko‘rsatilmagan bo‘lsa-da, xalq orasida uning hurmati saqlangan.

Bo‘ri obrazining pop madaniyat va adabiyotda aks etishi
Ko‘plab turkiy adabiyot va sanʼat asarlarida bo‘ri qahramonlar, yetakchilar va qahramonlik timsoli sifatida tasvirlangan. Hatto zamonaviy filmlar va kitoblarda ham bo‘ri turk xalqlari madaniyatining ajralmas qismi sifatida aks ettiriladi.

Xulosa
Bo‘ri turk xalqlari orasida shunchaki yirtqich hayvon emas, balki jasorat, erkinlik, sadoqat, donolik va yetakchilik timsoli bo‘lib kelgan. Qadimgi afsonalardan tortib, harbiy taktika, davlat boshqaruvi va zamonaviy madaniyatgacha bo‘rining taʼsiri sezilarli. Shu sababli, turkiy xalqlarning bo‘riga bo‘lgan muhabbati va hurmati tarixiy ildizlari juda chuqur bo‘lib, bugungi kungacha yetib kelgan muhim madaniy meros hisoblanadi.

👉 @RabbimovJasur

Turk xalqlari orasida bo‘rining alohida hurmat qilinishi turli tarixiy, madaniy va mifologik omillarga bog‘liq. Bu anʼananing ildizlari ming yillik tarixga ega bo‘lib, ularning dunyoqarashi, harbiy sanʼati va davlat boshqaruvi bilan bog‘liq. Quyida bu masalaning turli jihatlari haqida batafsil maʼlumot beraman.


1. Bo‘ri mifologiyasi va afsonalari

Ashina urug‘i va bo‘ri afsonasi
Xitoy manbalarida qayd etilishicha, Ashina urug‘ining kelib chiqishi bo‘ri bilan bog‘liq. Afsonaga ko‘ra, dushman tomonidan qirib tashlangan qabiladan faqat bir yosh bola tirik qoladi. Dushmanlar uni ham yo‘q qilish uchun tashlab ketishadi, lekin bolani urg‘ochi bo‘ri qutqarib, unga g‘amxo‘rlik qiladi. Keyinchalik bu bola o‘sib, bo‘ridan o‘n o‘g‘il ko‘radi va bu o‘g‘illar Ashina urug‘ining asoschilari bo‘lishadi. Ushbu rivoyat turkiy xalqlar o‘zlarini bo‘ridan kelib chiqqan deb hisoblashiga sabab bo‘lgan.

O‘g‘uz xon va bo‘ri yo‘lboshchiligi
O‘g‘uz xon haqida hikoya qiluvchi "O‘g‘uznoma" asarida ham bo‘ri muhim o‘rin egallaydi. Afsonaga ko‘ra, O‘g‘uz xonga safarlari va harbiy yurishlarida ko‘k bo‘ri yo‘l ko‘rsatgan. Bu afsona bo‘rining donolik va yetakchilik timsoli ekanini ko‘rsatadi.

Ergenekon afsonasi
Bu afsonaga ko‘ra, turklar dushman tomonidan qirib tashlanib, faqat bir nechta odam omon qoladi va tog‘lar orasidagi Ergenekon vodiyda yashirinadi. Yillar o‘tib, ular tog‘lardan chiqib, yana buyuk davlat tuzish istagida bo‘lishadi, ammo yo‘lni tog‘lar to‘sib qo‘ygan bo‘ladi. Shunda ko‘k bo‘ri ularga yo‘l ko‘rsatadi va odamlar temirni eritib, tog‘larni yorib, tashqariga chiqishadi. Shu tariqa turkiylarning yangi yurishlari boshlanadi.


2. Bo‘rining urf-odatlar va eʼtiqodlardagi o‘rni
Bo‘rining muqaddas hisoblanishi

Turkiy qabilalarda bo‘rini o‘ldirish yoki unga zarar yetkazish yomon belgi deb qabul qilingan. Ular bo‘rini o‘z urug‘larining himoyachisi va ramzi sifatida ko‘rishgan. Ayrim manbalarda turkiylarning harbiy yurish oldidan bo‘ri hurishiga eʼtibor bergani haqida maʼlumotlar bor – agar bo‘ri ov qilishdan oldin hurasa, bu g‘alaba belgisi sifatida talqin qilingan.

Bo‘rining harbiy va davlat ramzi sifatida qabul qilinishi
Baʼzi turkiy davlatlarning bayroqlarida yoki nishonlarida bo‘ri tasvirlangan. Masalan:
•G‘arbiy va Sharqiy Turk xoqonliklarining bayroqlarida ko‘k bo‘ri boshi aks etgan.
•Xunlar, Uyg‘urlar, Qo‘ng‘irotlar kabi turkiy qabilalar o‘zlarini bo‘ri avlodi deb bilishgan.
•Bozkurt (Bo‘ri) hozir ham Turkiyada va boshqa turkiy davlatlarda milliy g‘urur timsoli hisoblanadi.

Bo‘riga oid ismlar va laqablar
Turkiy xalqlarda bo‘riga oid ko‘plab ismlar va laqablar mavjud:
•Börü – to‘g‘ridan-to‘g‘ri "bo‘ri" maʼnosini anglatadi.
•Kökbörü / Gökbörü – "Ko‘k bo‘ri", muqaddas ramz.
•Börteçine – qadimgi turkiy qahramonlarning nomlaridan biri.
•Bo‘rivoy, Bo‘rigul, Bo‘ri, Bo‘ribota – o‘zbek ismlarida ham bo‘riga bog‘liq elementlar mavjud.


3. Bo‘rining harbiy taktika va davlat boshqaruvidagi roli

Bo‘ri usuli – harbiy strategiya
Ko‘chmanchi turklarning jang sanʼati bo‘rining ov qilish strategiyasiga juda o‘xshash bo‘lgan. "Bo‘ri usuli" deb atalgan bu taktika quyidagicha ishlagan:
•Harbiylar oldin dushmanni chaqirib, hujumga o‘tishadi.
•Keyin ataylab orqaga chekinib, dushmanni o‘z hududlariga chuqurroq jalb qilishadi.
•So‘ng kutib turgan qo‘shinlar to‘satdan hujum qilib, dushmanni qamalga oladi.

Bu usul ko‘plab janglarda samarali ishlatilgan va bo‘rining donoligi, sabr-toqati va taktikasiga taqlid sifatida ko‘rilgan.

Bo‘ridan o‘rganilgan liderlik fazilatlari
Bo‘rilar iyerarxik jamoalarda yashaydi, ularda eng kuchli va dono bo‘ri yetakchi bo‘ladi. Turk xalqlari ham o‘z xoqonlarini eng kuchli va aqlli kishilar orasidan tanlagan. Turk xoqonlari baʼzan o‘zlarini "bo‘ri naslidan" deb taqdim etgan.

👉 @RabbimovJasur