Tashabbuskor Xalq 🇺🇿

Dunyoda jurnalistlar qamalishi ko‘paymoqda

Jurnalistlarni himoya qilish qo‘mitasi (CPJ) ma’lumotlariga ko‘ra, 2024-yil 1-dekabr holatiga ko‘ra, dunyo bo‘ylab 360 dan ortiq jurnalist qamoqqa olingan. Bu 2022-yilda bo‘lgan 370 kishilik rekord ko‘rsatkichdan biroz kamroqdir.

2024-yilda qamoqqa olingan jurnalistlar soni bo‘yicha yetakchilar:

Xitoy: 50 jurnalist, ularning ko‘pchiligi "qo‘poruvchilik" va josuslikda ayblanib sudlangan. “Chegara bilmas muxbirlar” (RSF) ma’lumotlariga ko‘ra, 2021-yilning noyabrigacha Xitoyda 71 uyg‘ur jurnalisti qamoqqa tashlangan, bu o‘sha paytda mamlakatda qamalgan 127 jurnalistning yarmidan ko‘pini tashkil qilgan edi.
2014-yilda Jurnalistlarni himoya qilish qo‘mitasi (CPJ) Xitoyda qamoqqa olingan 44 jurnalistning qariyb yarmi tibetlik va uyg‘urlar ekanini ma’lum qilgan.

Isroil: 43 falastinlik jurnalist, bu 2023-yildagi umumiy ko‘rsatkichdan deyarli ikki baravar ko‘p.

Myanma: 35 jurnalist, ularning aksariyati 2021-yildagi harbiy to‘ntarishdan keyin hibsga olingan.

Belarus: 31 jurnalist, shu jumladan Aleksandr Lukashenkoga qarshi namoyishlarni yoritish uchun ta’qib qilinganlar.

Rossiya: bosib olingan hududlarda 30 nafar jurnalist hibsga olingan, ularning deyarli yarmi ukrainaliklar.

Taqqoslash uchun, 2010-yilda qamoqqa olingan jurnalistlarning umumiy soni 145 nafarni tashkil qilgan. O‘shandan beri ushbu ko‘rsatkichda barqaror o‘sish tendensiyasi kuzatilmoqda. 2015-yilda qamoqqa olingan jurnalistlar soni 199 nafarga, 2020-yilda esa 274 nafarga yetgan. Oxirgi yillarda qamoqqa olingan jurnalistlar sonining ortib borayotgani jahon miqyosida matbuot erkinligi yomonlashganidan dalolatdir.

2024-yilda o‘ldirilgan jurnalistlar soni ham oshgan. “Chegara bilmas muxbirlar” ma’lumotlariga ko‘ra, 2024-yilda 54 jurnalist halok bo‘lgan, ulardan 31 nafari urush zonalarida. Jurnalistlarning deyarli 30 foizi halok bo‘lgan Gʻazo sektori va Ukraina o‘ta xavfli hududlarga aylandi.

2024-yilda jurnalistlarning qamoqqa olinishining asosiy sabablari avtoritar repressiya (Xitoy, Myanma, Vetnam, Belarus, Rossiya), urushlar (Isroil, Rossiya) va siyosiy yoki iqtisodiy beqarorlik (Misr, Nikaragua, Bangladesh) bo‘ldi.

2024-yilning asosiy tendensiyalari jurnalistlarning o‘zboshimchalik bilan hibsga olinishi va qattiq sud hukmlaridir, deyiladi hisobotda. Ko‘plab jurnalistlarga qattiq jazolar, jumladan, umrbod qamoq va hatto o‘lim jazosi ham berilgan.

Belarus ro‘yxatda 4-o‘rinni egalladi. 2024-yil 1-dekabr holatiga ko‘ra, Belarus qamoqxonalarida 31 nafar jurnalist bor edi. Mamlakat bu ko‘rsatkich bo‘yicha Yevropa va MDH davlatlari orasida rekordchi bo‘lib, ketma-ket ikkinchi yil yetakchilik qilmoqda. Aleksandr Lukashenko tomonidan bir necha bor afv etilganiga qaramay, rasmiylar "ekstremistik" deb atagan ommaviy axborot vositalaridagi faoliyati uchun belorus jurnalistlari muntazam ravishda ta’qib qilinadi, hibsga olinadi va ko‘p yillarga qamoq jazosiga hukm qilinadi.

Beshinchi o‘rinni egallagan Rossiyada hisobot chop etilgan vaqtda 30 nafar jurnalist panjara ortida edi. Ularning deyarli yarmi ukrainaliklar bo‘lib, 2014-yilda Rossiyaning Qrimni bosib olishi va 2022-yilda Moskvaning Ukrainaga keng ko‘lamli bostirib kirishi qurbonlaridir. Sentyabr oyida ukrainalik jurnalist Viktoriya Roshina Rossiya hibsxonasida vafot etdi, bu esa Rossiya nazorati ostidagi hududlarda yashirincha saqlanayotgan jurnalistlarning og‘ir ahvolini anglatadi.

Ushbu xulosalar jurnalistlarni himoya qilish va butun dunyo bo‘ylab matbuot erkinligini ta’minlash uchun xalqaro sa’y-harakatlarni kuchaytirish zarurligini ta’kidlaydi.

Facebook | Instagram | @vatandosh_tv | Youtube