Bek Olimjon

Compounding kuchi haqida

Har qanday rivojlanmoqchi bo’lgan odam, ayniqsa boy bo’lmoqchi bo’lgan odam compounding nima ekanligini yaxshi tushunishi shart deb hisoblayman.

Compounding bu odatda investitsiyaga nisbatan ishlatiladigan atama. Sodda qilib aytganda foiz ustiga foiz. (Investitsiyada foiz so’zini eshitiboq hukm chiqarishga shoshilmang)

Compounding mohiyatini tushuntirish uchun bir hikoya.

Bir tabib bir shox hayotini saqlab qoladi

Shox xohlaganingni so’ra, saltanatimdagi boylikdan beraman deydi.

Tabib shoxdan guruch so’raydi.

Talabi shaxmat doskasidagi birinchi katakka 1 dona guruchdan boshlab, har bir katakda guruch sonini 2 baravarga oshirib borishini so’raydi. Shaxmat doskasida 64 ta katak bor. Birinchi katakka 1 dona guruch donasi, ikkinchi katakka 2 dona, uchinchi katakka 4 ta, to’rtinchi katakka 8 ta, beshinchi katakka 16 ta va hok. 64 ta bo’lguncha davom etadi shu jarayon.

Insoniyat taraqqiyoti iqtisodiy rivojlanish ustiga qurilgan. Odamlar doim qandaydir foydali narsa yaratishga harakat qiladi, nimalarnidir ixtiro qiladi. Natijada qiymati oshib boraveradi.

Insoniyat tarixida iqtisodiy o’sish har doim bo’lgan va bu to’xtovsiz jarayon. Orada moliyaviy inqirozlar bo’ladi, shunga qaramay o’sish davom etadi. Bu insoniyat tabiati.

Oxirgi 100 yil ichida AQShdagi top 500 (S&P 500)ta kompaniyalar qiymati yiliga o’rtacha 10-11% dan oshib borgan. Inflyatsiya inobatga olinsa yillik natija 7% atrofida.

Compounding effektni bilim olishda ham ko’rish mumkin. Boshlanishiga biror mavzuda kichkina bilim olamiz, unga 2 ta bilim qo’shilib 3 ta bilimni hosil qiladi, uchtaga yana bitta qo’shilib 5 yoki 6 tani hosil qiladi.

Buni salomatlikda ham ko’rish mumkin. Hozir 1km yugura olmaydigan odam kuniga 1km dan yugurishni odat qilsa 1 oydan keyin 10km yugura oladigan bo’ladi.

Compoundingni farzand tarbiyasida, oiladagi rishtalarda, xullas hayotning boshqa jabhalarida ham ko’rishimiz mumkin.

Guruch va shaxmat hikoyasini vizual ko’rmoqchi bo’lganlar uchun https://youtu.be/k1s-1Jg3C6Q?si=s9SLABP69rm3cDPN

Hammaga salomatlik tilab.

Bek Olimjon
10.05.24
Mallorca, Ispaniya

O’zbek jamiyatida iqtisodiy o’sish kuzatilmoqda.

Bu yaxshi.

Ammo

Boylik bizni ko’proq kasal bo’lishimizga sabab bo’lmoqdami?

Jamiyatlardagi iqtisodiy rivojlanish aholi semirishiga sabab bo’lishi isbotlangan. Ayniqsa yosh bolalarda .*

Nega unday?

Ayrim sabablari:

- Odamlarda pul ko’payishi ko’p kaloriyali ovqatlar, fast-fudlar ko’p yeyishga sabab bo’ladi

- Iqtisodiy rivojlanishda odamlarda kam harakatlanishni kuzatish mumkin. Bu ofislarda ko’proq ishlash, mashinada ko’p vaqt o’tkazish va hok

- Pul ko’payishi bilan ko’chada ovqat yeyishimiz ortib boradi. Ko’cha ovqatlari odatda kaloriyasi yuqoriroq, ”baquvvat” bo’ladi. Ko’chaga chiqqani erinsak, ”dostavka” qilamiz, bitta kolasi bilan yonida.


18-64 yoshdagilar yarmida ortiqcha vazn, 20% da esa semizlik bor .**

O’zbekiston yurak qon-tomir kasalliklaridan o’lim bo’yicha dunyoda birinchi o’ringa chiqqan .***


Pulimiz ko’paysayu, ammo ertaga uni rohatini ko’rish uchun salomatlik bo’lmasa…

Pulimiz ko’paysayu, yegan ovqatimiz sabab o’lib ketsak…

Pulimiz ko’paysayu, harakatsizligimiz sabab o’lib ketsak…


70 yoshga kirganda yugurib kelayotgan nabirani bir ko’tarib, osmonga otib, qaytib ushlab oladigan avlod bo’lishimiz kerak.


Salomatlik muhimroq… puldan ko’ra…


Bek Olimjon
13.12.2024
Norvegiya

Inson yashash sharoiti yaxshilangan sari, imkoniyatlari oshgan sari, biznesi rivojlangani sari o’zini tushkun yoki yolg’iz his qilishi bor narsa.

Buni muvaffaqiyatli tadbirkorlar bilan chin dildan suhbat qurganingizda his qilasiz.

Buning asosiy sabablaridan biri barcha fokusini ”menga” qaratilganligi.

Inson to’liq hotirjamlikni his qilishi uchun taslim bo’lishi muhim. ”Men, mening biznesim, mening mashinam, mening uyim…” degan sari hotirjamlik yo’qolib boradi.

Inson mendan chetlashsa, o’zidan kattaroq maqsad qilsa hotirjamlikka erishishi ilmiy isbotlangan (1)


Mendan ko’ra kattaroq maqsad muhim.

Balki u oiladir, balki u jamiyatdir, balki u ilm-fandir yoki sport, balki yanada muhimroq maqsad…

Shunda atrofdagilar bilan o’zini solishtirishga ehtiyoj qolmaydi.

Boshqalar nima deydi kabi savollar yo’qoladi.

Mendan kattaroq bo’lish kerak.

Bek Olimjon
11.12.24
Norvegiya

ChatGPT yoki Grokdan savol so’rash oddiy holatga aylanib qoldi.

Ammo men kecha bir narsani o’ylab qoldim. AI dan biz savol so’ragan sarimiz uning bilimi ortib boradi. Bizdan ham savol so’rashsa fikrlaymiz va bilim ortadi.

Oddiy misol, bizga ustozlar o’rgatadi, tushunganimizni bilish uchun mavzu bo’yicha savol berishadi.

Kecha undan savol so’rash o’rniga u mendan savol berishini so’radim.

Natija juda qiziq bo’ldi.

Mana bunday deb yozdim:

Mendan (X mavzuni) to’liq tushunib yetmagunimcha savol berishdan to’xtama.

X mavzu bu men o’rganishni xohlagan har qanday mavzu.

Misol uchun
Mendan inflyatsiyani to’liq tushunib yetmagunimcha savol berishdan to’xtama.

Natija quyidagicha bo’ldi.

Dastlab inflyatsiya bo’yicha eng oddiy savollardan birini berdi. Bilimimni tekshirish uchun. Undan keyin javobimga qarab murakkablashib ketaverdi. Har bir tushuncha ortidan bilganimni tekshirish uchun savol so’radi. Agar tushunmadim desam bir qadam ortga qaytib, ”non-chaynab” bergandek qilib tushuntirishga harakat qildi. O’sha mavzudagi muhim tushunchalarni birma-bir aytib bo’lganidan keyin ”qanchalik tushunding?” deb savol berdi.

Eng qizig’i men gapni boshqa tomonga burmoqchi bo’lib mavzuga mutloq aloqasi yo’q narsa haqida yozib ham ko’rdim.

Javobi esa: ”mavzudan chetlashmaylik” bo’ldi 😁

O’zbek tilida ham sinab ko’rdim, Grokda ham ChatGPT da ham. Ingliz tilidagi sifat 10 chandon ortiq.

Autodidaktika bilan ishlay oladigan odamlar endi x10 tezlikda harakatlana oladilar.

Kelajak naqadar go’zal. AI juda ko’p ishlarimizni yengillashtiradi, samaradorlikni oshiradi.

Hammaga xayrli haftalar tilayman azizlar!

Bek Olimjon
09.12.24
Norvegiya

Inson mazmunli hayot kechirishi uchun nimalar muhim?


• hayotda biz ta’sir qila olmaydigan omillar ko’pligini tan olish (faith)

• jamiyat uchun foydali sohani tanlash (market economy)

• imkon qadar ko’p odamga foydasi tegadigan maqsad qo’yish (scalability)

• maqsad sari muntazam harakat (consistency)

• kelajakda afsuslanishga sabab bo’ladigan xato qilmaslik (moral compass)



Mana shularni qilsak biz kelajakda baribir boy bo’lamiz.

Eng muhimi - o’limdan oldin afsuslanadigan xato qilmasligimiz!

Bek Olimjon
06.09.24
Toshkent

O’zbekiston chet elga talaba yuborish bo’yicha dunyoda 3-o’rinda ekan. Xitoy va Hindistondan keyingi o’rinda. (1)

Agar bu ko’rsatkich har bir davlat aholisiga nisbatan qaralsa O’zbekiston 1-o’rinda bo’ladi.

Men 2010-yilda Shvetsiyaga o’qishga kelganimda ota-onam juda ko’pchilik qiladigan xatoni qilishmagan.

Mendan uyga pul yuborishimni hech ham so’rashmagan. Shu sabab menda uyga pul yuborish bosimi bo’lmagan. Natijada vaqtimni o’qishga qarata olganman.

Bu juda muhim.

Bolasini chetga o’qishga yuborayotganlardan iltimos qilib so’rar edim:
«Bolangiz o’qigani ketgan bo’lsa undan pul yuborishini emas, mutaxassis bo’lishini talab eting»

Agar pul jo’nat desangiz hozir 1-2 yil mayda ishlarda ishlab 10-15 ming dollar topadi, o’qishni tugatib tuzuk ish topa olmay yo qaytib ketishga majbur bo’ladi yoki illegal bo’lib yashirinib yuradigan bo’ladi.

Rivojlangan davlatlarda mutaxassisga ehtiyoj kundan-kunga oshib bormoqda. Mutaxassis bo’lsin, pul uni ketidan quvadi.

Shunda sizga o’sha mashina ham bo’ladi, uy ham bo’ladi, to’y ham bo’ladi.

Shularga qo’shilib o’z atrofidagilirini oyoqqa turishiga yordam beradi. Jamiyatga yordam beradi.

Haqqingizga duo olib keluvchi bo’ladi.

Faqat sizdan farzandga bo’lgan ishonch, ruhiy ”podderjka” va ozgina sabr kerak xolos.

Bek Olimjon
07.12.2024
Norvegiya

Shoshilish hissi

O’zbekistonda 25 yoshgacha bo’lgan aholi soni: 14,2 million

Norvegiya, Finlyandiya, Estoniya, Latviya. Bu 4 ta davlat jami aholisi 14,2 million

Siz 20-25 yoshdasiz: raqobatni his qilyapsizmi?

Kelajagingiz haqida qayg’urish vaqti allaqachon kelgan


Shoshilish zarur!

Iqtisodiy raqobatda yutib chiqishning sinalgan va eng samarali usuli bu bilim olish orqali.

Jamiyat uchun kerakli bilimlar o’rganish uchun birinchi qadam bu til o’rganish.

Faqat o’zbek tilidagi ma’lumotlar bilan raqobatda ishtirok etish qiyin, azizlar!

Til o’rganish bu safarning boshi, manzil emas.


Bek Olimjon
06.12.24
Oslo, Norvegiya

Do’stim: o’gil tishiga breket qo’yganmiz, qiyshiq tishini to’g’rilash uchun

Men: tomog’i ham o’griydimi?

Do’stim: Ha, anginasi bor

Men: burnini tuzatish kerak. Breket bu asoratni to’g’rilaydi, qiyshiq tishga sabab bo’lgan muammoni emas.

Dos’tim: …


Shu joyda o’smirlarda tishlar qiyshayishini tushuntirishga harakat qildim. Keyin fikrlarni sizlar bilan ham bo’lishay dedim.


Tishlar qiyshayishiga sabab bir nechta. Tish duxtirlar (hammasi ham emas) asosiy sababni ”jag’lar yetarlicha katta emas, tishlarga yetarlicha joy yo’q” deb tushuntirishadi. Bu eng ko’p uchraydigan sabablaridan biri.

Bola va o’smirlarda jag’lar to’g’ri o’sishini belgilab beradigan muhim omil bu burun bo’shlig’ini yetarlicha keng bo’lishi. Agar burun bo’shlig’i keng bo’lmasa jag’lar ham kichkina bo’ladi.

Endi burun bo’shlig’i yetarlicha keng bo’lishi uchun u ishlashi kerak. U qachon ishlaydi? Qachonki u orqali havo qiynalmasdan o’tsa.

Shuning uchun ham burundan nafas olish juda muhim. Agar bola burun orqali nafas olmasa burun bo’shlig’i yetarlicha kengaymaydi, bu esa jag’ni kichkina bo’lishiga sabab bo’ladi. Bu esa tishlar qiyshayishiga.

Qiyshiq tishni to’g’rilashdan oldin, burun ichidan qiyshiq emasmikin deb tekshirish kerak.


Do’stim o’g’lida nega tomoq o’g’riydi? Sabab burundan to’liq nafas ola olmaydi, og’izdan oladi. Tomoq quriydi va yallig’lanadi.


Muammoning asl sababini o’rganishga harakat qilish, bir xatoni qaytarmaslikka yordam beradi.

Kelganda yozib qo’yay dedimda 👃

Balki foydasi tegar…

Bek Olimjon
05.12.24
Bergen, Norvegiya

Oftalmologiya bo’yicha tibbiyot institutlari talabalari uchun tayyorlangan darslar


Nafaqat talabalarga, balki ordinator va magistrlarga (balki oftalmologlarga) ham foydasi tegishiga ishonchim komil



https://youtube.com/playlist?list=PLhPAlhM1eKze3AxXHFuW8V6fRC0knTxeV&si=eOk-Y_EdyEo6dYbp


Balki foydasi tegar…

Bek Olimjon
04.12.24
Stokgolm, Shvetsiya

Ko’z duxtir endi tadbirkor


2015
Uzbda xirurg edim, hammasini tashlab, mavhumlikni qabul qilib Norvegiya keldim

2021
Yevropada oftalmolog litsenziyasini oldim

2023
Hamkorlikda yangi ko’z klinikasi ochdik Norvegiyada. Klinika yaxshi ishga tushdi, boshqa shaharda bitta filial ochdik, 2-filial ochilish arafasida

2024
O’zimni shaxsiy klinikamni ochishga qaror qildim…

Yanvar 2025
dan boshlab yangi o’z xususiy klinikam ishga tushadi, Norvegiyada (hozircha :))


Alloh rahmati cheksiz!


Ko’z duxtir endi tadbirkor 😁


Bek Olimjon
3.12.24
Norvegiya

Hayot tarzi inflyatsiyasi

Post boy va puldor orasidagi farq, inflyatsiya tushunchasi va hayot tarzi inflyatsiyasi haqida.

Puldor kim?
Puli bor odam bu puldor odam. Odatda bu holat puli bor ekanligini ko’rsatish orqali namoyon bo’ladi.

Boy kim?
Puli tugamaydigan odam. Boy odam keladigan daromadi, ketadigan harajatidan doim baland bo’ladi. Bu ko’rsatkich butun umr bo’ladi. Qo’pol qilib aytganda yeb tugata olmaydi pulini.

Qiziq jihati shuki haqiqiy boy odamlar oddiyroq yashash tarzini tanlashadi. Mehnat qilib topgan pulini ko’kka sovurmaydi. Shu sababli ham qattiq ishlashga majbur bo’lishmaydi. Vaqti ko’p bo’ladi. O’z vaqti ustida o’zi xo’jayin bo’ladi.

Hamma puldor ko’ringan odam ham boy degani emas. Bugun puldor, ertaga qarzdorlarni ko’p ko’ramiz.

Kuniga 1000$ topib, 1000$ sarflaydigan odam boy emas. Boy odam kuniga 1000$ topsa, sarfidan orttirib, ortganini foyda keltirish uchun investitsiya qiladi.

Boy odam uchun boshqalar nima deyishidan ko’ra uning o’z erkinligi muhim. O’z xohlaganidek hayot kechirishi muhim. Boshqalarga qaram bo’lishni xohlamaydi boy odam.


Inflyatsiya nima?
Iqtisodda inflyatsiya tushunchasi maxsulot yoki xizmatlar narhi oshishi hisobiga bir pul birligini qadrsizlanishiga aytiladi.

Misol uchun o’tgan yili go’sht, pishloq, shakar har biri kilosi 100 mingdan bo’lgan bo’lsa, yanagi yil shular biri kilosi 150 mingdan bo’lishi. Barcha turdagi transport chiptalari narhi ortishi. Agar go’sht narhi 100 dan 150 ga chiqib, pishloq narhi 100 dan 50 ga tushgan bo’lsa bu inflyatsiya emas. Shunchaki bozorda go’shtga bo’lgan talab ortdi, pishloqqa bo’lgan talab pasaydi degani.

Shaxsiy moliyasi ustidan nazorat o’rnatmoqchi bo’lgan inson uchun eng muhim tushunchalardan biri bu ”hayot tarzi inflyatsiyasi”.

Hayot tarzi inflyatsiyasi - ko’proq pul topgan sari ko’proq pul sarflash. Buning asosiy sababi psixologik bo’lib ”bunga qurbim yetadi” deb mantiqiy asos (bahona) topish. Buni aslida yomon tarafi yo’qdek. Ammo ko’p pul topgan sari ko’proq pul sarflash insonni g’ildirak ichida yuguradigan kalamushga aylantirib qo’yadi.

Bugun mahalla boshidagi hojakani oshxonasida 3000 ga qiyma kabob yeb yoki sopol kosada yarimta lag’mon yeb maza qiladigan odam, ertaga ozgina pul topdi va shahar markaziga borib Turk oshxonasida 10000 ga döner yeyishni boshladi. Ertaga yana ko’proq pul topdi va 500 000 ga mangal go’sht yeyishni boshladi. Ko’p topgan sari ko’p sarflashni boshladi, yanada ko’proq topish uchun yanada ko’proq ishlashni boshladi, yanada kattaroq risk qilishni boshladi, ishiga ko’proq vaqt sarflagani uchun ko’chada ko’proq vaqt sarflashni boshladi va hok. Mayli, omadini bersin deymiz. Ammo har qanday harakat va maqsadimiz solig’i bor ekanligini tushunishimiz zarur. Ko’p sarflash solig’i ko’proq pul topish uchun ko’proq vaqt sarflash.

Nafsni boshqarish qiyin. Shuning uchun qanoatni tushunib yetish juda muhim.

Bir nechta tanishlarim bor. Sifatli yashash uchun puli yetadi, ortadi ham. Hozirdan ishlamay qo’ysa ham butun umr puli kelib turadigan darajada. Ammo yana-yana-yana deyish sabab butun umrini ko’chada o’tkazadi.

Ammo har kuni 4-5 soat rulda o’tirib salomatligiga zarar yetkazayotganini tan olgisi kelmaydi.

Telefonda 2-3 so’m uchun tortishib asabiylashishi qanchalik arzimas ekanligini tushungisi kelmaydi.

(Bu post o’quvchilari aksar qismi post mazmunini hozir tushunmasligini bilaman. Bugun bir do’stim bilan bo’lgan suhbatdan keyin bo’lishgim keldi xolos.)



2008-yil. Bir yaqin insonimiz umri ohirgi soatlari. Yonida o’tiribman. Sochiqni xo’llab peshonasiga bosaman.

O’z davri uchun puldor odam bo’lgan. Umrini pul topish uchun sarflagan, topgan, ikkitalab Tiko mashinasini olgan.

Joni chiqishidan 20 minut oldin. Men nima xohlashini so’radim, muzdek suv beraymi dedim.

”Bek, qishlog’im olmasini sog’indim” dedi.

O’lim muqarrar va qachon kelishini bilmaymiz. Ammo bilishimiz kerak bo’lgan narsalardan biri bu hayot tarzi inflyatsiyasi.

Buni tushunmagan va nazorat qila olmagan odam butun umrini pul ortidan yugurib o’tkazishga mahkum.

Bek Olimjon
06.05.24
Norvegiya

Roger Federer - tarixdagi eng zo’r tennischilardan biri.

Yaqinda Roger Federerni Dartmouthdagi nutqini ko’rdim.

Qiziq holat. U qanday qilib mag’lubiyatlarni yengib o’tish haqida gapirdi. Nutqidan bir parcha.


”Men faoliyatim davomida 1526 ta o’yinda ishtirok etdim va shulardan 80% da g’alaba qozondim.

Ammo ochko bo’yicha necha foizini yutdim? Atigi 54%. Boshqacha qilib aytganda top tennischilar ochko hisobida o’rtacha 50% yutuqqa erishadi.

Har ikkitadan bitta ochkoni yutqazaverganingdan keyin o’zinga yaxshi saboq bo’ladi. Mag’lubiyatga uchraganing uchun siqilmaslikni yaxshi o’rganasan. Muhimi keyingi qadam. Bor fokusni unga qaratish. O’yin davomida bitta ochko bu eng muhim narsa emas. O’tdi-ketdi. U qaytmaydi.

Shuning uchun mag’lubiyatni qabul qila olishni o’rganish muhim. Agar shunday qila olsang u senga erkinlik beradi. Natijada sen bor kuchingni aniqlik bilan keyingi ochkoga qarata olasan”

Bundan qanday xulosa qilish mumkin?

Biz biror ishni uddasidan chiqa olmasak, nimadir o’xshamasa siqilb yurishni to’xtatish kerakligini, undan dars olgan holatda keyingi muhim vazifaga fokusni qaratishni o’rganishimiz zarur.


Biz nima qilamiz?

Bir darsdan 4 oldik, uni 5 qilishga harakat qilamiz.

Bir qiz rad javobini berdi, unga erishaman deb ortidan yuguramiz.

Bizni ishga olishmadi, bahonalar topamiz.

Ishimiz o’xshamadi, boshqalarni ayblaymiz va hok.

Ozaman deymiz, o’xshamaydi, yana semirishda davom etamiz.

Til o’rganaman deb boshlaymiz, qunt qilmaganimiz uchun natija bo’lmaydi. Tashlab ketamiz.


Inson hayoti uchun uning o’zidan boshqa hech kim javobgar emas.

Inson o’zi xohlagan hayotini qurishga harakat qilishi muhim.

Nima bo’lishidan qat’iy nazar, faqat va faqat o’zi javobgar.


Bek Olimjon
28.06.2024
Norvegiya

Kimlargadir havas qilamiz, ulardan o'rnak olamiz, ularni o’zimizga ustoz deb bilamiz.

Agar 5 yildan keyin ularga o'xshamoqchi bo'lsak ular aytayotgan gaplariga emas,

ularning ustozlari aytayotgan gaplarga, yanada muhimrog’i qilayotgan ishlariga e'tibor berishimiz kerak.

Ya'ni "nabira shogird" bo'lishga harakat qilish kerak.

Bek Olimjon
30.11.2024
Bremen, Germaniya

Yaxshi savol berish haqida…, 2-qism

“Bir insonga uni beradigan javoblaridan ko’ra uning savollariga qarab baho berish kerak” - Voltaire

Savol so’rashda nimalarga e’tibor berish kerak? Yaxshi savol berish uchun nima qilish kerak? Bugungi post mana shu haqida.

Bu mavzuni menga “Norvegiyada o’qish va yashash” mavzusida beriladigan savollar misolida ko’rib chiqamiz. Vaziyatingizga moslashtirib olaverasiz qolganini 😊

Savol berishda mana shunga yaqinroq holda savollarimizni shakllantirsak o’zimizga foydaliroq bo’ladi degan fikrdaman.

Norvegiyada o’qish bu Googledan javob topish mumkin bo’lgan savol bo’lsada, tushunishga oson bo’lishi uchun misol tariqasida olamiz.

1. Savolda aniqlik muhim.

Aniq savol aniq javob olish imkonini beradi. “Men Norvegiyada magistratura qilmoqchiman. Nima qilay?” Bu ancha keng qamrovi keng savol. O’rniga “Men Oslo universitetida iqtisod bo’yicha 2025-yili magistratura qilmoqchiman. Men uchun eng birinchi qadam nima?” mana shu savol bo’lsa aniqroq javob olish mumkin.


2. Savolingizni bir necha aniq detallarga bo’lib bering.

Javob berishni osonlashtiradi. Misol “Norvegiyada yashash harajatlari uchun; uyga, transportga, ovqatga, kiyim kabilarga o’rtacha talaba hayoti uchun minimum va maksimum qancha ketadi?”


3. “Siz nima qilgan bo’lar edingiz…?” mazmunidagi savol odatda yaxshi natija beradi. Bunda javob beruvchidagi mas’uliyatni faqat o’zida qoladi, erkinroq va aniqroq javob olasiz. Misol “Men ishimni tashlab Norvegiyaga o’qishga ketishimni tavsiya etasizmi?” degan savol javob beruvchiga katta mas’uliyat yuklaydi va umumiy, mavhum javob olasiz. Men ketgin desamu, ertaga siz bu qarordan afsus qilsangiz men nima qilaman degan mas’uliyati bo’ladi menda. Shuning uchun yo javob berishdan qochishim mumkin, yoki umumiy javob berishim mumkin. Undan ko’ra “Siz Uzbda yaxshi to’laydigan ishingiz bo’lganida ham, Norvegiyada magistraturaga o’qishga ketgan bo’larmidingiz?” deya savol berish ma’qulroq. Bu savolda eng markaziy punkt nega Uzbdagi ishni tashlab ketgan bo’lar edim degan qismiga aniqroq javob olish imkoni bor.


4. Savol berayotganda misollar bilan bering.

Misol uchun mana bunday “Osloda o’qiyotgan yoki o’qigan ko’p o’zbeklar bor. Ular bilan siz aloqadasiz, qanday xatolar eng ko’p takrorlanganligiga guvoh bo’lgansiz?” Bu savol menga kamida 3-4 ta talaba bo’lib kelgan odamda uchragan umumiy xatolarni aytib berish imkonini beradi.


5. Savolda qarama-qarshilik so’ralishi ham yaxshi.

Misol uchun “Norvegiyada 10 yilga yaqin yashayapsiz. Eng katta plyus va minuslari nimadan iborat?”


6. Qiziquvchanlik bilan savol so’rash. Misol uchun “Norvegiya haqida o’zbek jamiyatida keng tarqalgan noto’g’ri fikrlar qaysilar deb o’ylaysiz?”


7. Savolni so’ragandan so’ng, to’xtab insonni eshitish va nima deyayotganiga sinchkovlik bilan e’tibor berish juda muhim.

Juda ko’pchilik qiladigan xato javobga e’tibor bermaydi, uning savoliga javob berilayotgan vaqtda o’zini keyingi savolini yoki o’zi keyin nima deb gapirishini o’ylab turadi. Savol beruvchi sifatida fikr bildirish shart emas. Ammo tinglash juda-juda muhim.



8. Javob beruvchining qadriyatlariga mosroq savol berish.

Misol “Norvegiyada musulmonlar bormi?” degandan ko’ra “Biz hayit kunlari dam olamiz, Norvegiyada hayit bayrami kuni ishlashga to’g’ri kelsa nima qilinadi?” savoli kengroq ma’lumot olish imkonini beradi. Shunda javob beruvchi qanchalik taqvodor yoki ateist bo’lsin diniy bayramlar uchun qonuniy dam olish kuni belgilanishini aytadi. Na six kuyadi, na kabob shunda.


Bek Olimjon
07.04.24
Norvegiya

Yaxshi savol berish haqida... 1-qism

Savol berish bu bilim olish kafolati. Shakllantirish muhim bo’lgan ko’nikmalardan biri.

O’zim ustozlar, muvaffaqiyatli insonlar davrasida yaxshi savollar berishni o’rganish jarayonidaman.


Qanday savollar bermaslik yaxshiroq? Qanday savollar berish kerak? Yaxshi savol qanday bo’ladi? Nimalarga e’tibor berish kerak? Post mana shular haqida



Qachon savol so'ramaslik va qanday savollarni so’ramaslik kerak?

1. Javobini googledan topish mumkin bo'lgan umumiy savollar. Misol uchun “Norvegiyada yashash qimmatmi?”, “Norvegiyada o’qish tekinmi?” Tilni bilmaysizmi, tarjimondan foydalaning.

2. Savolni avval o’zidan so’rash. Biz odatda savollarimizga javobni allaqachon bilamiz. Biz javob qidiryapmizmi yoki javob beruvchi tomondan tasdiq yoki bahona qidiryapmizmi, buni aniqlab olishimiz zarur. Misol “25 yoshda ingliz tili o’rgansa bo’ladimi?”. Javob bu yerda aniq.

3. O’ta keng savollarni bermaslik shart. Misol “qaysi sohani tavsiya etasiz?”, “kelajakda qaysi sohalar rivojlanadi?”, “men qaysi sohani tanlay?”. Bu uchun sizni yetarlicha tanimaydi javob beruvchi.

4. Mavhum bo’lgan savollarni bermaslik. Misol “Sizningcha baxtli bo’lish siri nimada?”

5. Ko’p so’raladigan savollar. Misol mendan ko'p so'raladigan savol “Norvegiyada shifokor bo’lish uchun nima qilish kerak?”. Katta ehtimol bilan bunga allaqachon javob berilgan. Izlash kerak!

6. Javobi na sizga, na boshqalarga foydasi bo’lgan savollar. Misol “Oyligiz qancha?”

7. Javobi aniq “ha” yoki aniq “yo’q” bo’lgan savollar. Misol “Yugurishni tavsiya etasizmi?”, “Treydingni tavsiya etasizmi?”

8. Savol berishda o’zini reklama qilish yoki aqlli ekanligini ko’rsatish. Nobody cares. Savol reklama bo’lishi kerak emas.

9. Savolni javob olish uchun emas, o’ziga e’tibor qaratish yoki boshqalarda sizga nisbatan g'amxo'rlik uyg'otish uchun so’rash. Nobody cares.

10. Kimnidir oilasi haqida savol so’rashda juda ehtiyot bo’lish. Ayniqsa turmush o’rto’gi haqida.

11. O’zingiz haqingizda savollar? Misol “Nega meni hamma yomon ko’radi?”. How on earth can someone answer this question?

12. Siyosatshunos yoki teolog bo’lmagan odamdan siyosat va din haqida so’ramaslikni tavsiya etaman. O'zi aslida siyosat borasida savol-jaovbga vaqt sarflash ma'qul emas.

13. Bir vaqtda bir nechta savol so’rash. Javob beruvchi odam sekretar emaski yozib olgani.

14. Uzun matn yoki nutqli savol bermaslik kerak. Detallarni imkon qadar qisqa tasvirlab, bir qator gapdan iborat savol bo’lishi

15. Kimnidir taqvosi, e’tiqodi yoki gunohlari haqida shaxsiy savol berish. Bu 6-punktga ham to’g’ri keladi. Misol “Siz nasha chekkanmisiz, aroq ichganmisiz, namoz o'qiysizmi va hok”. Bunga javoblar hattoki onalardan berkitiladi.


Mana shularni o'zi ham yaxshigina filtr vazifasini bajaradi. Shularni qo'llasak savollarimiz sifati ancha yaxshilanadi. Yaxshi savol bera olish bu ham o'rganish kerak bo'lgan muhim ko'nikma. Vaqt va mehnat talab etadi. Sekinlik bilan natijaga erishiladi.


Bek Olimjon
07.04.2023
Norvegiya

Moliyaviy savodxonlik haqida gap ketganda kimlardir Kiyosakini kitoblarini zo'r deb maqtasa, yana kimdir uni firibgar ekanligini ta'kidlaydi.


Moliyaviy savodxonlik va erkinlik haqida kitoblar o'qigan inson sifatidagi xulosam shuki bu u qadar oq yoki qora mavzu emas.

Tushuntirishga harakat qilay…

Jamiyatda moliyaviy savodxonlikni quyi, o'rta va yuqori darajaga bo'lish mumkin.


Shaxsiy moliya bilimlarni olishni endi boshlaganlar uchun Kiyosaki kitoblari yoki Latte omili kabi kitoblar ancha ma'qul bo'ladi. Chunki tushunishga oson, hayotiy misollar bilan berilgan.


Endi shaxsiy moliya haqida dastlabki tushunchalarga ega bo'lib biroz shaxsiy tajribaga ega bo'lgandan keyin u kitoblardagi kamchiliklarni ko'ra boshlaydi odam. Misol Kiyosaki biznesini ko'chmas mulk ustida qurgani haqida yozgan va bu turdagi biznesni qattiq targ'ib etadi. Ammo bu hamma joyda ham ish bermaydi. Misol uchun ayni vaqtda Yaponiyada 9 million bo'sh uylar bor. Italiyada 1 yevroga hovli sotib olsa bo'ladi. Ko'chmas mulk bozori demografik o'sish bilan chambarchas bog'liq. Kiyosaki kitoblarini tanqid qiladigan odamlar shaxsiy moliya haqida dastlabki tushunchalarga ega bo'lgan bo'lib chiqadi, gaplashsangiz. Ammo boshlash uchun bo'ladigan kitoblar deyman men.


Endi moliyaviy savodxonlikni o'rta darajaga olib chiqish kerak bo'ladi. Bu muhim vazifa.
Bu uchun Morgan Houselning "Pul psixologiyasi" kitobi dastlabki yaxshi qadam. Stanley va Dankodan "The Millionnaire Next Door" keyingi o'qish bo'ladi. Unda moliyaga kengroq qarashni o'rganish mumkin. Yana bir asar JL Collinsdan "The Simple Path to Wealth..."


Maqsadi faqat ko'p pul topish emas, balki shoxona bo'lmasada ko'proq vaqtga ega bo'lgan holda yashashni maqsad qilganlar uchun Vicki Robindan "Your Money or Your Life" yaxshi kitob. Buning bevosita davomi sifatida Mr Money Mustache blogi eng markaziy manbalardan biri. U o'z hayotidan amaliy misollar bilan postlar yozgan (2011-yildan beri yozadi). Erta moliyaviy erkinlik ortidagi falsafiy qarashlarni Jacob Lund Fiskerning "Early Retirement Extreme" kitobidan o'qish mumkin.



Moliyaviy savodxonligi yuqori bo'lgan insonlar pul haqidagi kitoblarni o'qishmaydi. Ular falsafa, autobiografiya, tarix, texnologiya, kelajak haqidagi kitoblarga ko'proq qiziqadi.


Bunday kitoblarga kirish sifatida Ray Dalioning "Principles" kitobini o'qish mumkin. Robert Greendan Mastery asari ham yaxshi darslarga boy, (aniqsa 20-25 yoshdagilar uchun). Matt Ridleyning deyarli barcha asarlari, Naval Ravikantning suhbatlari (uni kitob qilingani ham bor, Erik Jorgensen "The Almanach of Naval Ravikant" degan kitob yozgan). Adam Smithdan "Wealth of Nations", Walter Isaacsondan "Ben Franklin", "Steve Jobs", "Elon Musk" kabi top asarlarni o'qimasdan turib pulni yaxshi tushunib bo'lmaydi degan fikrdaman men. Will va Ariel Durantdan "The Lessons of History" ham o'qish zarur bo'lgan kitoblar turkumidan. Aynan bu daraja uchun kitoblar bir qancha.


"Shogird tayyor bo'lganda ustoz o'zi topiladi"

Bek Olimjon
23.11.24
Norvegiya

Birinchi va ikkinchi darajali fikrlash

Britaniya Hindistonni bosib oladi. Bosqinchi g’arbliklarga shahar va qishloqlarda kobralar borligi yoqmaydi. Kobralarni qirib tashlashni buyuradi.

Yechim sifatida har bir o’ldirilgan kobra uchun pul mukofoti taklif etishadi. Kambag’al mahalliy aholi uchun pul topishga yaxshi imkoniyat. Odamlar kobralar o’ligini olib keladi va pul ishlashni boshlaydi.

Ammo…
o’lgan kobralar soni qanchalik ko’paysada ular umumiy soni kamayishi o’rniga orta boshlaydi. Bosqinchilar hayron. Tekshiruvchilar qo’yadi.

Ma'lum bo'ladiki ayrim mahalliy aholi biznes deb kobralar fermasini yaratib soqqa qilayotgan bo'ladi. Bundan xabar topgan britlar g’azab ustida o’lgan kobra uchun mukofot pulini berishni to’xtatadi. Mahalliy aholi uchun kobra fermasi endi zarar, hammasini dalaga qo’yib yuboradi.

Kobra muammosi yanada og’ir tus oladi. Shuncha harakat va pul sarfidan so’ng muammo yanada battar holatga keladi.

Bundan qanday xulosa qilish mumkin?

Muammolarga chuqur o’ylanmagan holda tez va oddiy yechimlar berish, salbiy natijalarga olib kelishi mumkin. Bu yerda birinchi va ikkinchi darajali fikrlash haqida o’rganishimiz mumkin.

Birinchi darajali fikrlash bu yuzaki fikrlash bo’lib tez biror natijaga erishish uchun tez qaror qabul qilish. Qarorimiz natijasining natijasi haqida fikrlamasligimiz.

Britlar uchun muammo - kobra ko’pligi edi. Taklif etgan tez yechim - kobralarni o’ldirish va bu uchun mahalliy aholini ishga solish.

Ikkinchi darajali fikrlash qanday bo’lar edi? Britlarning “shunday qilsak keyin nima bo’ladi?” degan savol berishlari muhim edi. Mahalliy aholi bilan maslahatlashib ko’rishlari muhim edi.


Kundalik hayotimizdan oddiy misol
Birinchi darajali fikrlash: muammo - chanqadim → yechim - kola ichishim kerak → natija chanqoq qondi, mazza qildim.

Ikkinchi darajali fikrlash: chanqadim → kola → mazza qildim → kola odat bo'ldi → diabet bo'ldim

Yana bir misol
Birinchi darajali fikrlash: muammo - yigit 20 ga kirdi → yechim - 18 yosh qizga uylash kerak → natija oila qurildi ammo ularni endi kim boqadi? - “Ha, bir gap bo’lar…” → yigit bolasi tug’ilishidan 3 oy oldin Rossiyaga ketishga majbur bo’ldi.

Ikkinchi darajali fikrlash: yigit 20 ga kirdi → 18 yoshliga uylash kerak → "keyinchi? Xo’p, oila qurdi ham deylik, ammo ularni keyin kim boqadi?” → “asosli savol, ota-ona bo’lib biz yordam berarmiz, ammo o’g’limiz oila boshi sifatida mas’uliyatni bo’yniga olishni o’rgana olmasligi mumkin. 20 yoshda hali o’zi bola bo’lsa. Qo’lidan ish kelmaydi hali. 9 oydan keyin farzand ko’rsayam ko’chada to’p tepib yuraversa, kelajak qanday bo’ladi unda? Yo’q, hozir ota-ona sifatida to’y qilishga sharoitimiz bo’lsada, o’g’limizga mas’uliyatli bo’lishi muhimroq. Patinkadagi sabzini olib tashlab, unga mas’uliyatli bo’lishni o’rgatishimiz shart. Oilani eplay oladigan bo’lishi shart. Demak hozir to’y o'rniga mas’uliyat yuklaymiz. Oila boshi mas’uliyatli bo’lishi shart.”

Hayotimizdagi ko’p muammolar ikkinchi darajali fikrlashimiz yo'qligidan. Birinchi darajadan nariga o'ta olmasligimizdan. Ikkinchi, uchinchi, to’rtinchi darajali fikrlash oson emas, vaqt oladi, miya energiyasini oladi. Har doim ham bir o’zimiz o’ylab natijalarni ko’ra olmaymiz, aqlimiz yetmasligi mumkin. Shu sabab maslahat qilishimiz kerak bo’ladi.

Biror bir muammoga yechim topishda ikkinchi darajali fikrlash muhim. Fikrlarni tartibga solish uchun yozish kerak. Muammo → yechim → dastlabki natija → ikkinchi darajali natija/asorat → uchinchi daraja va hok…

Bu uchun Shumboladagi boy kabi “innaykeyinchi?” degan savol berishni o’rganish kerak.

Bek Olimjon
01.04.24
Norvegiya

80 ga kirgan bir bemor nolib qoldi. Vaqt juda tez o’tyapti deydi.

Bugun 21 yilga qamalgan qotil bilan suhbatlashdim. Qamoqdagi hayoti haqida biroz so’radim. Qiziq javob berdi. Vaqt juda tez o’tadi deydi.

Sizda ham vaqt tez o’tayotgandek hissi bor bo’lishi mumkin.

Kecha, o’tgan hafta yoki oy juda tez o’tib ketgandek. Kimdir bizdan shu vaqtimizni qanday o’tganini so’rasa aniq javobimiz yo’q.

Bularning sababi - hayotimizning har kuni bir xil, ya’ni monoton hayot. Ertaman turish, ishga yoki o’qishga borish, bir xil odamlar, bir xil dardlar, bir xil suhbat va g’iybatlar.

Yangi tajribalarga erishishga harakat qiladigan, yangi g’oyalar haqida o’ylab yashaydiganlar kam atrofimizda.

Bolalikda vaqt juda sekin o’tgandek bo’ladi. Sababi hamma narsa yangi. Bola har kuni hayotida yangi narsalarga duch keladi va xotiralar quradi. Katta bo’lganimizda esa vaqt juda tez o’tadi. Sababi kunimizda yangilik yo’q. Bir xillikdan iborat. Bir xillik vaqt tez o’tishi asosiy sababi.

O’tgan yili Azamat bilan 3 kunga velosayohatga chiqqan edik. Norvegiyadagi Dovre tog’i atrofini aylandik. Azamat uchun birinchi marta bo’lgan tajriba edi u. 3-kun yakunida ”Aka huddi bir oy vaqt o’tgandek his qilyapman” degan edi. Haligacha eslaymiz. Zo’r xotiralar qolgan.

Vaqtni tez o’tmasligini ta’minlash uchun nima qilish kerak? Hayotni sekin o’tishi va yangi tajribalar ko’p bo’lishiga harakat qilish kerak.

Odam boy yashashi uchun puldor bo’lishi shart emas. Boy xotiralar orqali ham inson boylikka erishadi.

Nima qilish kerak?

- monoton kunlar zerikarli hayot garovi. Undan imkon qadar voz kechish kerak
- turli xil yangi tajribalarni qilib ko’rish kerak
- sayohat qilish kerak
- yangi tajriba va sayohatlarni imkon qadar hujjatlashtirib borish kerak, jurnalga yozib borish, video yoki rasm shaklida tasvirga olish kerak


- o’tmishni eslash, ikki marta yashash imkonini beradi
- nostalgiya stresga qarshi yaxshi davo
- nostalgiya = yaxshi xotiralar - og’riqli damlar
- xotiralarni hikoyalarga aylantirish kerak. Hayotimiz bir hikoya. U mazmunli bo’lishi muhim


Bularni amalga oshirish eng yaxshi, arzon va sog’lom yo’li bu sekin sayohat qilish. Tabiatga sayohat qilish eng arzon usullardan biri. Velosayohat ham yaxshi variant.

Qiziq jihati shuki bu guruhdagi 90% odamda ana shularni qilish imkoniyati albatta bor, ammo qiluvchilar 10% bo’lsa ham katta gap.

Nega unday? Sababi komfortdan chiqqimiz kelmaydi. Hammamiz yaxshi tabiat do’ppi otsa yetadigan masofada yashaymiz. Norvegiyada mingtacha o’zbek bor. Tabiat aylangani chiqadigani esa barmoq bilan sanoqli.

Vatanda ham shunday. Juda borsa 2 soatlik yo’l yurib juda zo’r tabiatli joylarga borsa bo’ladi. Puli ham qimmat emas aslida. Mayli vaqt yo’qdir, pul yo’qdir. Ko’cha borku, dala borku. Hech bo’lmasa ko’chaga chiqib yugurish mumkinku.

Biz odatda nima qilamiz, biz choyxona variantini tanlaymiz.

Biz nima qilamiz, uy quramiz, mashinani zo’rini olishga harakat qilamiz. Bular uchun esa umrimizni sotamiz. Umrni sotsak ham insofni sotmay qolsak biz eng katta natijaga erishgan his qilamiz o’zimizni. Aslida ikkisini ham sotmaslik kerak.

Yugurish kerak desang, ”eee qo’ysangchi, reels ko’ryappan” degan javob beradi miya.

Dangasalik bu hayot dushmani.

Yashashdan maqsad komfort emas.

Komfort insonni ojiz, nimjon qiladi, qiyinchiliklarga tayyor bo’lmasligini kafolatlaydi.

Qanchalik ko’p komfortda o’tirsak har qanday mayda qiyinchilik ham chidab bo’lmasdek tuyuladi.

Yumshoq kursidan turish qiyinroq.

Bek Olimjon
17.06.2024
Norvegiya

Time management yaxshi emas deganlar adashadi

Time management qilishga harakatimiz ishlarga ulgurmasligimiz asosiy sababi. Stresga tushamiz, kayfiyat tushadi, o’zimizdan qoniqmaymiz. Bu jarayon charxpalak kabi aylanaveradi.

Inson o’z imkoniyatlarini yuqori baholashga moyil. Qila olmaydigan narsalarini qilaman deb katta rejalar tuzadi.

Qila olmaymiz, time managementni yaxshilashim kerak deymiz.

Yoki dangasaman deymiz. Motivatsiya yo’q deymiz.

Menimcha unday emas. Biz shunchaki tarelkamizga yuta olmaydigan ko’p ovqat solib olganmiz.

Bizga motivatsiya kerak emas, bizga aniqlik kerak.
Bizga qo’shimcha vaqt kerak emas, bizga fokus kerak.


Xo’sh, nima qilish kerak?

Bitta asosiy maqsad qo’yib, bir kunda bir soat ajratib, bir o’zimiz, bitta xonaga kirib olib, faqat bir kungi natijaga fokus qilib harakat qilishimiz muhim.


1. Bir vaqtda bitta ish bilan mashg’ul bo’lish muhim
Ko’pchilikda shu yil erishsam zo’r bo’ladi degan maqsad bor. Aytaylik nemis tilidan B2 olish. Asosiy fokusni shunga qaratish kerak. Multitasking qilish kerak emas. To’g’ri boshqa ishlar qolib ketishi mumkin. Muqobili esa undanda yomon, barchasi qolib ketadi. Hech bo’lmasa bittasi bitgani yaxshi. Eng asosiysi bitgani eng yaxshisi.


2. Fokusni sarflanadigan vaqtga emas, natijaga qaratish muhimroq.
Bir ish uchun sarflangan vaqt yoki mablag’ga emas, o’sha ishdagi natijaga qarashimiz muhimroq. Bir kunda necha soat dars qilishdan ko’ra, bitta bo’limni tugatishga fokus qilishimiz afzalroq.

Boshlanishiga natijalar uchun plankani pastroq qilish kerak. Shunda tugatish oson bo’ladi va muvaffaqiyat hissi bo’ladi. Bu esa davomiylikni ta’minlaydi.


3. Energiyani boshqarishni o’rganishimiz muhim
Har qanday natijaga erishish energiya talab etadi. Energiyani esa to’g’ri boshqarish kerak.
Energiyani so'rib oladigan oladigan amallar
- ijtimoiy tarmoqlar
- shovqinli joylar
- behuda tortishuvlar
- asabiylashish
- doimiy havotirlanish
- monoton ishlar va hok

Energiyani saqlashga yordam beradigan amallar
- Yaxshi uyqu. Buni eng katta dushmani telefon. Bunga yechimni yuqorida bir postda yozdim.
- Yurish yoki yugurish
- Odamlarni boricha qabul qilish
- Chalg’ituvchilardan xalos bo’lish. (Yuqorida 30 daqiqa haqida post bor)



Sher bitta sichqonni ovlash uchun ham bitta kiyikni ovlash uchun ham bir xilda energiya sarflar ekan. Sher uchun natija bu kiyikni ovlash. Uni ovlamagunicha tinchimaydi. Sher sichqon ovlamaydi. Sherdek bo’lish kerak. Natijamiz kiyikmi yoki sichqon. Aniqlab olishimiz muhim.

Bugun kiyik ovlaymizmi yoki sichqon ovlash bilan band bo'lamizmi?


Bek Olimjon
29.03.24
Norvegiya

Tibbiyot 1.0, 2.0 va 3.0 haqida

Tarixan insoniyat rivojlanish ustiga qurilgan. Insoniyat rivojlanishida tibbiyot rivojlanishi ham muhim rol o’ynaydi.

Tibbiyot evolyutsion nazardan 3 bosqichga bo’linadi; 1.0, 2.0 va 3.0

Tibbiyot 1.0 nima?
Bu tibbiyot soha sifatida paydo bo’lishidan tortib to 20-asrgacha bo’lgan vaqt. Bu tibbiyotning fundamenti. Gippokrat, Galen, Ibn Sino kabi tabiblar Tibbiyot 1.0 yaqqol vakillari. Tibbiyot rivojlanishiga hissa qo’shgan bo’lsada ko’plab fikrlar nazariyalarga asoslangan bo’lgan. Inson organizmini issig’i oshib ketishi, sovug’i tushib ketishi, o’t ko’payib ketishi kabi fikrlar o’sha zamonlardan qolgan.

Tibbiyot 2.0 nima?
19-asrlarga kelib tibbiyotda katta oz’garish yuzaga keldi. O’sha zamon tabib/doktorlari tomonidan nazariyani ilmiy sinab ko’rish tushunchasi paydo bo’ldi. Bakteriya tushunchasi paydo bo’ldi. Mikroskop topilgan edi.

Venger shifokori Sammelweis tug’ruqdan so’ng ayollar o’limini tug’ruqda ishtirok etayotgan doktorlarni qo’l yuvmasligini dedi. Tug’ruqdan oldin oddiy qo’l yuvish tug’ruqdan keyin ayollar o’limini keskin pasayishini isbotlab berdi. Fleming keyinchalik penisillin ixtiro etdi. Rentgen, keyinchalik kompyuter tomografiya ixtiro etildi. Tibbiyotda endi davoni faqat ayrim shifokorlar kuzatuviga qarab emas, balki ilmiy dallillarga qarab tanlash yondashuvi shakllandi. Keyinchalik (90-yillardan so’ng) bu randomizatsiyalashtirilgan klinik tadqiqotlar qo’llanishiga sabab bo’ldi. Dalillarga asoslangan tibbiyot rivojlandi.

Tibbiyot 2.0 kasallik haqidagi bilimlarimizni juda kengaytirdi. Tibbiyot 1.0 vaqtida o’rtacha hayot davomiyligi 25-35 bo’lgan bo’lsa, Tibbiyot 2.0 davrida infeksiyalarga qarshi kurash, o’lim sabablarini bartaraf eta olish orqali hayot davomiyligi 2-3 baravarga oshdi. Hozirgi kunda biz asosan Tibbiyot 2.0 damiz.

Tibbiyot 2.0 kamchiligi nima edi? Tibbiyot qanchalik rivojlanmasin u ko’p kasalliklarni oldini olishga qaratilmadi. (Ayrim yuqumli kasalliklardan tashqari). Balki kasallik umrini uzaytirish bilan mashg’ul bo’ldi. Aytaylik bundan 50 yil oldin ateroskleroz sabab yurak infarkti sodir bo’lsa inson 2-3 soatdan so’ng o’lgan. Hozir esa yurakka stent qo’yiladi va inson yashab qoladi. Ammo ateroskleroz bartaraf bo’lgani yo’q. Huddi shunday diabet kasalligi bilan hozir 50 yillab umr kechirish mumkin. Ammo diabet kasalligini bartaraf etish ancha qiyin.

Tibbiyot 3.0 nima?
Tibbiyot 3.0 kasalliklar oldini olishga qaratilgan. U faqatgina umrni uzaytirishga emas balki hayot sifatini uzaytirishga qaratilgan.

U Tibbiyot 2.0 ustiga qurilgan holda, kasalliklar xavfini erta aniqlab, uni oldini olish bilan ishlaydi. Har bir insonga individual yondashadi. Aytaylik bir inson ajdodlarida bir necha kishi yurak xurujidan vafot etgan. Tibbiyot 3.0 mana shunga sabab bo’luvchi barcha omillarni o’rganadi. Erta kunda screening qiladi va kerakli choralarni ko’radi.


Tibbiyot 3.0 dagi qiyinchiliklar nima?
Hozirgi kundagi tibbiyot institutlarida biz kasallik bilan ishlashni o’rgatamiz. Uni qanday aniqlash, qanday davolash bilan ishlaymiz. Tibbiyot 3.0 sog’lomlar bilan hali ular kasal bo’lmasdan turib ishlashni o’rgatadi. Shu sabab ham Tibbiyot 3.0 bo’yicha mutaxassislar juda kam.

Tibbiyot 3.0 bemorga juda katta mas’uliyat yuklaydi. Misol uchun Tibbiyot 2.0 diabet kasalligiga dori bilan yechim topsa, Tibbiyot 3.0 jismoniy harakat, og’izga kirayotgan ovqatni nazorat qilish kabi yechimlar bilan yondashadi. Shu sabab ham Tibbiyot 3.0 dan katta foyda oluvchi insonlar intizomga ega bo’lgan insonlar. Undan tashqari Tibbiyot 3.0 mijozdan tibbiy tushunchalarni yuqori bo’lishini talab etadi.


Tibbiyot 3.0 dan foydalanayotganlar kimlar?
Aksar qismi 50 yoshdan past bo’lgan, muvaffaqiyatli, boy, o’qimishli, odatda kamida ingliz tilini biladigan, autodidaktika ko’nikmalari yaxshi rivojlangan, vaziyatlarni so’roqqa tutuvchi, tanqidiy yondashuvchi insonlar. Shuning uchun ham ular tanalariga yaxshigina e’tibor berishadi.
Doimiy sportda, energiyasi yuqori, ko’p ishlarga ulguradigan, ko’pchilik havas qiladigan insonlar bo’ladi.

Bek Olimjon
29.09.24
Norvegiya