YURISTKADR

Олий Мажлисда судлар фаолиятига оид муҳим қонун лойиҳаси кўриб чиқилди.

Бугун Қонунчилик палатасида “Судларнинг фаолиятига оид конституциявий кафолатлар кучайтирилганлиги муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қонун лойиҳаси биринчи ўқишда концептуал жиҳатдан кўриб чиқилди.

▪️Лойиҳага кўра, “Ўзбекистон Республикаси Судялар олий кенгаши тўғрисида”ги қонунга:

➖Судялар олий кенгаши таркиби, шу жумладан, Кенгаш раиси, раис ўринбосари, унинг аъзолари ва котиби Ўзбекистон Республикаси Президентининг тақдимига биноан Олий Мажлис Сенати томонидан сайланиши, шунингдек, айни бир шахс сурункасига икки муддатдан ортиқ Судялар олий кенгашининг раиси, раис ўринбосари этиб сайланиши мумкин эмаслиги белгилаб қўйилмоқда.

👉@yuristkadr

MANIFEST Telegram-каналида эълон қилинган билдириш юзасидан

Олий суднинг Жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати 2024 йил 20 сентябрдаги суд қарорларини қайта кўриб чиқиш учун асослар мавжуд эмаслиги тўғрисидаги ажримида техник хатоликка йўл қўйилгани инкор этилмайди.

Жиноят-процессуал кодексининг 521-11-моддаси 2-қисмида суд қарорларини тафтиш тартибида қайта кўриб чиқиш учун асослар мавжуд эмаслиги тўғрисидаги Олий суд судьясининг ажрими устидан тафтиш тартибида шикоят берган шахс томонидан Олий суд раисига, унинг ўринбосарига шикоят қилиниши мумкинлиги, ушбу модданинг 3-қисмида Олий суд раиси, унинг ўринбосари тафтиш тартибида шикоят берган шахснинг шикоятига кўра Олий суд судьясининг суд қарорларини тафтиш тартибида қайта кўриб чиқиш учун асослар мавжуд эмаслиги тўғрисидаги ажримини бекор қилиш ҳақида ажрим чиқаришга ва шикоятни жиноят иши билан бирга тафтиш тартибида кўриб чиқиш учун Олий суднинг Жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъатига ўтказишга ҳақли эканлиги кўрсатилган.

Мазкур модда талабларидан келиб чиққан ҳолда судланган У. Шукуров ва унинг адвокати мазкур қонун талаби асосида суд қарорининг нотўғрилиги нимадан иборат эканлиги тўғрисидаги важлар ва талабларнинг мазмуни, уни асослаётган ҳамда текширилиши шарт бўлган далиллар тўғрисидаги маълумотларни кўрсатган ҳолда мурожаат қилиниши мумкинлиги тушунтирилади.

Олий суд

👉@yuristkadr

Прокуратура ходими учун алоҳида суд қарори керакми?

Давлат ижрочиси 2024 йил 5 ноябрь куни Фарғона вилоят прокуратурасига депозитдаги пул маблағларини ўтказиб беришни сўраб мурожаат қилган.

Бироқ Адвокат Қосимов Фарғона вилоят прокуратураси пул маблағларини шу кунгача ўтказиб бермаганини айтмоқда.

Шунингдек, суднинг қонуний кучга кирган ҳукми билан прокуратура депозитига зарарни қоплаш учун тўланган сумманинг бир қисмини судланувчига қайтариш белгиланган.

Қизиғи шундаки, ўтказиб берилиши керак бўлган пул маблағларининг бир қисми солиқ органига зарарни қоплаш учун ўтказилиши керак.

Прокуратуранинг депозитга қўйилган пуллардан топадиган фойдасига зарар етказилмаслиги учун фуқаро ҳам, солиқ органи ҳам кутиб турибди, дейилади хабарда.

Фарғона вилоят прокуратурасидан муносабат кутамиз.

👉@yuristkadr

#mulohaza

Муҳим масалага муҳим фикр.

Ходимга иккинчи бор бакалавр даражасини олиш учун МК 385-моддасида кўрсатилган ўқув таътили берилган. Бу даврда ходимнинг иш жойи ҳамда ўртача иш ҳақи сақлаб қолган ва иш ҳақи тўлаб берилган. Иш берувчи бу ҳақида ходимга ўқув таътили бериш ҳақида буйруқ чиқарган ва бу буйруққа ОТМнинг хатини ва ходимнинг аризасини асос қилиб олган.

Бироқ, орада текширувчилар келиб, ходимнинг ушбу ўқиши МК 386-моддасида кўрсатилган биринчи даражадаги таълим эмаслигини важ қилиб, МК 385-моддасида кўрсатилган ўртача иш ҳақи сақланадиган ўқув таътили асоссиз берилган деб эътироз билдирди. Ҳамда ўша иш ҳақи ғайриқонуний деб тўланган деб, иш берувчидан бу суммаларни ортга қайтаришни талаб қилди.

☝️Мен шу жойида текширувчиларнинг бу эътирозига қўшилмадим. Негалигини тушунтириб бераман.

Тўғри, МКнинг 386-моддасида “ишни ўқиш билан бирга олиб бораётган ходимларга кафолатлар ва компенсациялар биринчи марта тегишли даражадаги таълим олаётганда берилади” дейилган. Яъни, бу қоида билан МК 385-моддасидаги иш ҳақи сақланадиган ўқув таътилини тегишли даражадаги таълимни биринчи марта олаётганларга берилиши белгиланиб, ушбу имтиёзни тегишли даражадаги таълимни иккинчи ёки учинчи бор олаётганларга берилиши ҳақида айтилмаган. Шу сабабли, кўпчилик бакалавр даражасига эга ходимни, бошқа йўналиш бўйича бакалавр даражасини олмоқчи бўлса ҳам бу имтиёзлар берилмаслигини айтмоқда. Чунки кейингиси иккинчиси бўладику, демоқда улар.

Бироқ, МК 386-моддасидаги юқоридаги қоидадан сўнг мана бундай қоида ҳам бор: “мазкур кафолатлар ва компенсациялар, шунингдек тегишли даражадаги таълим олган ҳамда иш берувчи томонидан ички ҳужжатлар, меҳнат шартномаси ёки иш берувчи ва ходим ўртасида тузилган алоҳида келишувга мувофиқ таълим олишга юборилган ходимларга ҳам берилиши мумкин”.

Биласизми, бу қоида худдики “мумкин эмас, бироқ мумкин” дегандек ёзилган, жуда ажобтовур қоида бу. Чунки ундаги мазмунга кўра тегишли даражадаги таълим олиб бўлган шахсларга ҳам иккинчи ёки учинчиси учун ташкилотнинг ички ҳужжатлари, меҳнат шартномаси ёки ўртадаги келишувга кўра ўртача иш ҳақи сақланадиган ўқув таътили берилиши мумкинлиги айтилмоқда. Яъни масалан, иш берувчининг ИЧКИ ҲУЖЖАТИ билан ҳам берилиши мумкин экан.

Энг қизиғини айтайми? Иш берувчи ходимни тегишли даражадаги кейинги таълими учун ҳам истаса-истамаса ўқув таътили бериш ҳақида буйруқ чиқарадику, тўғрими? Ана шу буйруғи ҳам МКнинг 12-моддасига асосан ИЧКИ ҲУЖЖАТ ҳисобланади. Асослаймиз: қаранг, МК 12-моддасида меҳнатга доир ҳуқуқий ҳужжатлардан бирига: “ички ҳужжатлар, шу жумладан иш берувчи ўз ваколатлари доирасида якка ўзи қабул қиладиган якка тартибдаги ҳуқуқий ҳужжатлар” кириши белгиланган. МКнинг 18-моддасида эса иш берувчининг якка тартибдаги ҳужжатларига унинг “буйруқлари, фармойишлари, қарорлари” кириши кўрсатилган.

▪️Демак, иш берувчининг ходимни ўқишга юбориш ва ўқув таътили бериш ҳақидаги якка тартибда чиқарган буйруғи ҳам ички ҳужжат ҳисобланади. Бундай буйруқ билан тегишли даражадаги таълимни олиб бўлган ходимни яна бир бор шу даражадаги таълимни олиш учун ўртача иш ҳақи сақланган ҳолда ўқув таътили бериш қонуний бўлиб чиқяпти. Тўғрими?

Бекордан-бекорга биз меҳнат қонунчилигини эгилувчан демаймиз.

👉@yuristkadr

Уларда бошқа аргумент йўқ...

МК 333-моддасидаги иш ҳақи кечиктирилганлиги учун кечиктирилган кунларга фоиз ундириш масаласида айримлардан МБ қайта молиялаш ставкасининг 10 фоизи 365 кунга бўлиниши ҳақида фикрлар эшитяпман.

Уларда фақат битта аргумент бўляпти: “иш берувчиларга оғир бўлиб кетадида, айниқса, иш берувчи давлат ташкилоти бўлса, давлат ташкилотидан шунча сумма ундирилса, давлатга зиён бўлади”.

Қизиқда, иш берувчиларга ёки давлат ташкилотларига оғир бўлади деб бутун бошли Меҳнат кодекси нормаси ишламаслиги керакми?

👉@yuristkadr

#mulohaza

Моддий жавобгарлик билан боғлиқ ишларда ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилинсин!

Жиноят ҳуқуқи ва меҳнат ҳуқуқи соҳалари бир вақтда кесишадиган муҳим нуқталардан бири айни мана шу мавзу ҳисобланади.

ЖКнинг 45-моддасида муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш жазоси назарда тутилган бўлиб, суд муайян бир соха ёки фаолият билан боғлиқ ҳолда жиноят содир қилган шахсларни, маълум муддатга ўша йўналишда фаолият юритиш ҳуқуқидан маҳрум қилиши мумкин. Бу ерда судланувчининг ўша соҳада фаолият юритиши давлат ва жамиятга ҳамда фуқароларга зарар етказиши мумкин деган мантиқли хулоса бўлади.

Ҳозирда бирон мансабдаги ходим, ёки пул ва қимматликлар билан ишловчи ходимлар ишхонада талон-тарож (ўзлаштириш, ўғрилик, фирибгарлик) қилиш ёхуд коррупциявий жиноятларни содир қилса, суд ҳукм чиқаришда бу шахсни маълум муддатга мансабдорлик ва/ёки моддий жавобгарлик билан боғлиқ лавозимларда ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилиш жазосини ҳам қўлламоқда.

Бизда шу жойида “... моддий жавобгарлик билан боғлиқ лавозимларда ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилинсин” жумлалари билан ифодаланадиган жазога баъзи эътирозлар бор. Ҳукм чиқарувчи судлар бу ерда “моддий жавобгарлик” жумлаларини тўғри қўлламаяпти деган фикримиз бор.

Сабаби, меҳнат соҳасида “моддий жавобгарлик” жуда кенг тушунча. МКнинг ходим мажбуриятларига оид 25-моддаси ва ходимнинг иш берувчи олдидаги моддий жавобгарлиги ҳақидаги 316 ва 317-моддалари мазмунига кўра корхонада меҳнат шартномаси асосида ишлаётган барча ходимлар лавозимидан қатъий назар иш берувчига етказилган зарарнинг ўрнини қоплашда жавобгар ҳисобланади. Шунга кўра, исталган корхона ёки ташкилотни олинг ва улардаги исталган лавозимларни ўрганиб чиқинг, уларнинг барчасида моддий жавобгарлик белгилари бор. Фаррошдан тортиб, директоргача, кутубхоначидан тортиб бош бухгалтергача, кадрдан тортиб юристгача, маслаҳатчидан тортиб, таҳлилчигача, буларнинг барча-барчаси моҳиятан моддий жавобгар ходимлардир.

❗️Тушунаётган бўлсангиз, жиноят судлари чиқараётган ҳукмларида “... моддий жавобгарлик билан боғлиқ лавозимларда ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилинсин” деб, маҳкумни барча лавозимларда ишлашига чеклов қўйиб қўймоқда. Бу шахсни амалда ИШЛАШ ҲУҚУҚИДАН ТЎЛИҚ МАҲРУМ ҚИЛИШ ДЕГАНИДИР.

Назаримда асосий муаммо “моддий жавобгарлик” ва “тўлиқ моддий жавобгарлик” тушунчалари ўртасидаги фарқни ажрата олмасликда бўлмоқда. Бизда чекланган моддий жавобгарлик ва тўлиқ моддий жавобгарлик деган тушунчалар бор. Чекланган моддий жавобгарлик деганда, ходимнинг ўртача иш ҳақи миқдоридан ошмайдиган доирадаги жавобгарлигини тушунамиз (МК 340-моддаси). Тўлиқ моддий жавобгарликда эса, ходим иш берувчига бевосита етказилган ҳақиқий зарарнинг ўрнини тўлиқ қоплашга мажбур бўлади (МК 341-моддаси). Бунда эътибор беринг, тўлиқ моддий жавобгарлик белгилари бўлган лавозимларда масъулият жуда катта. Ҳаммага ҳам бундай масъулиятли ишлар топширилавермайди.

Адлия вазирлиги томонидан 2023 йил 12 июнда 3443-сон билан рўйҳатдан ўтказилган Тавсияларнинг 1-бандига қарайдиган бўлсак, тўлиқ моддий жавобгарлик деганда, тўлиқ моддий жавобгарлик тўғрисидаги шартнома тузиладиган ҳамда пул ёки товар қимматликлари билан бевосита муомала қилаётган ходимга ишониб топширилган қимматликларнинг бут сақламаганлик учун қўлланиладиган жавобгарлик тури тушунилади. Яъни, аслида судлар ўйлаётган ва улар мақсад қилаётган чеклов ана шу "тўлиқ моддий жавобгарлик" билан боғлиқ бўлган лавозимларга тегишли.

▪️Шуларни ҳисобга олсак, ЖК 45-моддасини қўллашда “моддий жавобгарлик билан боғлиқ лавозимларда...” деган умумий ва мавҳум тушунчадан эмас, “тўлиқ моддий жавобгарлик билан боғлиқ лавозимларда...” ёки, янада аниқроқ чиқадиган “пул ёки товар қимматликлари билан бевосита муомала қиладиган лавозимларда...” деган конкрет тушунчалардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ.

👉@yuristkadr

#kazus

Иш берувчи ходимдан бой берилган фойдани ундира оладими?

Суд ҳукми билан бош бухгалтер Наргиза Рустамова “Шодлик барака” МЧЖга 85 млн. сўм миқдорида зарар етказганлиги тасдиқланди ва якунда унга нисбатан жиноий жарима жазоси белгиланди. Суд жараёнида юқоридаги зарар қопланган эди.

Бош бухгалтер иш берувчи, яъни “Шодлик барака” МЧЖ директори томонидан жиноий хатти-ҳаракатлари учун интизомий жазо сифатида ишдан бўшатилди.

Бироқ, иш берувчи бу билан чекланиб қолмади, у фуқаролик судига даъво аризаси киритиб, бош бухгалтердан унинг ғайриқонуний ҳаракатлари натижасида бой берилган 400 млн. сўмлик фойдани ҳам ундириб беришни сўради.

Иш берувчи вакили, ташкилот юристи Фуқаролик кодексининг 14 ва 985-моддаларини асос қилиб, ғайриқонуний харакат ёки ҳаракатсизлик натижасида етказилган зарар, шу жумладан бой берилган фойда қонунбузар томонидан қопланиши белгиланганлигини билдирди. Ҳамда судга барча ҳисоб-китобларни тақдим этди.

Бироқ, суд узоқ чўзилмади, бор-йўғи бир кунда тугади. Чунки судья Хусанбой Хасанбоев ўз соҳасида жуда малакали мутахассис эди. У ўзини ҳам, бошқаларни ҳам қийнаб ўтирмади. Судья даъвогар “Шодлик барака” МЧЖнинг ҳалиги бош бухгалтерга нисбатан киритган даъво аризасини рад қилиш ҳақида ҳал қилув қарори чиқарди.

Нега рад қилади дейсизми?

Сабаби, Меҳнат кодексининг 337-моддасида “ходим иш берувчига тўғридан-тўғри етказилган ҳақиқий зарарнинг ўрнини қоплаши шарт. Олинмаган даромадлар (бой берилган фойда) ходимдан ундирилмайди” дейилган.

Кўриб турганингиздек, бу қоидага асосан иш берувчи ходимдан бой берилган фойдани ундира олмайди. Қизиқ-а?

👉@yuristkadr

Қайси ҳолатда ходим ўз аризаси билан бўшамоқчи бўлса, тегишли жойдан руҳсат олиши шарт?

Маълумки, ходим ташаббусига кўра меҳнат шартномасини бекор қилиш, яъни ишдан бўшатишда ташаббус, истак ва ҳохиш тўлиқ ходимда бўлади.

Умумий қоидага кўра, ходим ариза ёзиб ўз ташаббуси билан ишдан бўшамоқчи бўлса, иш берувчи ёки бошқа шахслардан розилик ёки руҳсат олиб ўтирмайди. Фақат огоҳлантириш керак бўлган вазиятларда ходим иш берувчини олдиндан огоҳлантириб қўйса бўлди. Бу борада МК 160-моддасига кўра ходим ўз ташаббусига кўра меҳнат шартномасини бекор қилиш ҳақида ариза ёзиб, белгиланган огоҳлантириш муддати тугаганидан сўнг ўзини ишдан бўшади деб ҳисоблашга ҳақли.

Бироқ, шундай соҳа вакиллари борки, улар ўз ташаббусига кўра ишдан бўшаши учун аввал бошқа бир шахсларнинг розилигини олиши керак.

Масалан, жиноятда айбланиб, суд томонидан аҳлоқ тузатиш ишларига ҳукм қилинган шахсларни олайлик. *Аввал бу жазо ҳақида оддий тушунтириш: аҳлоқ тузатиш ишларига ҳукм қилинган шахс бирор-бир корхона ёки ташкилотда мажбуран ишлайди ва у ерда ишлаган иш ҳақининг 10 фоизидан 30 фоизгачаси (аниқ миқдорни суд белгилайди) давлат ҳисобига ушлаб қолинади. Жазо 6 ойдан 3 йилгача бўлиши мумкин. Асосийси, маҳкум аҳлоқ тузатиш ишлари жазосини ўтаётган ташкилот унга иш берувчи, унинг ўзи эса бу ташкилотга ходим ҳисобланади. Шахс ахлоқ тузатиш ишлари жазосини суд ҳукми билан ўзи ишлаётган ташкилотда ҳам ўташи мумкин, бунда у қандай ишлаб келган бўлса, шундай тарзда меҳнат фаолиятини давом эттираверади, фақат унинг иш ҳақисидан тегишли сумма ушлаб қолинади. Жазони бошқа жойда ўташ шарти билан аҳлоқ тузатиш ишларига ҳукм қилинган бўлса, шахс ички ишлар органидаги пробация хизмати белгилаб қўйган корхона ёки ташкилотга юборилади.

Хўш, аҳлоқ тузатиш ишларига ҳукм қилинган шахс ходим сифатида меҳнат шартномасини ўз ташаббусига кўра бекор қилиши мумкинми? Бу борада Меҳнат кодексида бирор-бир чеклов йўқ, лекин бошқа қонунда, яъни Жиноят ижроия кодексида чеклов бор.

Жиноят ижроия кодексининг 29-моддаси иккинчи қисмида “пробация бўлинмаси белгилайдиган жойларда жазони ўташ муддати мобайнида пробация бўлинмасининг ёзма рухсатисиз меҳнат шартномасини маҳкумнинг ташаббуси билан бекор қилиш тақиқланади” дейилган.

Демак, пробация хизматлари томонидан белгиланган ташкилотда аҳлоқ тузатиш ишлари жазосини ўтаётган шахс бу ташкилотдан ўз ташаббуси (ўз аризаси) билан ишдан бўшашдан аввал ўша пробация хизматининг ёзма руҳсатини олиши шарт. Бўлмаса, ўз аризаси билан ишдан бўшай олмайди.

Бу нарса Меҳнат кодексига зид эмасми деган савол туғилиши табиий. Меҳнат кодексининг 11-моддаси ўн биринчи қисмида суд ҳукми билан жазога ҳукм қилинганларга меҳнат тўғрисидаги қонунчилик Жиноят-ижроия кодексидаги чекловлар ҳисобга олинган ҳолда татбиқ этилиши кўрсатилган. Демак, юқоридаги чеклов асосли ва қонуний эканлиги аниқ.

☝️Эслатиб ўтамиз, аввалроқ каналимизда контракт бўйича ҳарбий хизматчилар ўз ташаббусларига кўра хизматдан бўшаши учун ундан аввал мажбурий аттестациядан ўтказилиши ҳақида пост қўйган эдик.

👉@yuristkadr