Yurist Turdimurotov | blog

Mahkumlarni *qamoqxonadan* chetga chiqishi

Mahkumlarga alohida hollarda jazoni ijro etish muassasasi doirasidan chetga chiqishga ruxsat etilishi mumkin. Ular quyidagi holatlar:

– yaqin qarindoshining vafoti yoki
– hayoti uchun xavfli bo‘lgan og‘ir kasalligi,
– mahkumga yoki uning oilasiga jiddiy moddiy zarar yetkazgan voqea munosabati bilan...

Bunda borish-kelish uchun ketadigan vaqtni (to‘rt sutkagacha) hisobga olmagan holda, yetti sutkagacha bo‘lgan muddatga ruxsat beriladi.

Mahkumlarga O‘zbekiston Respublikasi doirasida chetga chiqishga ruxsat etiladi.

Mahkumning chetga chiqishga ruxsat so‘rab yozgan arizasini muassasa ma’muriyati bir sutka ichida ko‘rib chiqadi. Bu haqda mahkumning shaxsi, xulq-atvori, tasdiqlovchi hujjatlar bor-yo‘qligidan kelib chiqib qaror qabul qilinadi.

Chetga chiqishga beriladigan ruxsatnoma prokuror tomonidan tasdiqlanadi.

Jinoyat ijroiya kodeksi 83-modda normalari

👉 @yurist_turdimurotov

Yakka tartibdagi tadbirkorlik faoliyati qanday to'xtatib turiladi?

Tadbirkorlik subyektlarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish va qayta ro‘yxatdan o‘tkazish (faoliyatini vaqtincha to‘xtatib turish, tugatish) Davlat xizmatlari markazlari tomonidan amalga oshiriladi.

👉Tadbirkorlik subyektlarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tartibi to‘g‘risidagi nizom

Yuqoridagi qonunchilikka ko‘ra yakka tartibdagi tadbirkor sifatidagi faoliyatingizni vaqtincha toʻxtatib turish uchun Davlat xizmatlari markaziga murojaat qilishingiz lozim.

👉 @yurist_turdimurotov

❓ Savol:

Men bilan tuzilgan mehnat shartnomasini qisqartirish sababli bekor qilishdi. Lekin 48 kundan beri hisob-kitob qilishgani yoʻq. Shunga mening qanday huquqlarim bor, kechiktirilgan kunlarga qoʻshimcha kompensatsiya toʻlovlarini undirib olishga haqqim bormi? Javob uchun oldindan rahmat.

Javob:Ushbu vaziyatda amaldagi Mehnat kodeksining 172-moddasi talablariga koʻra mehnat shartnomasi bekor qilinganda toʻlanadigan summalar xodim bilan mehnat shartnomasi bekor qilingan kunda amalga oshirilishi lozim edi deb hisoblaymiz.

Bunda biz xodimga toʻlanadigan “расчетный” toʻlovlari sifatida: –

oxirigacha olinmagan ish haqini;

– xodim tomonidan foydalanilmagan barcha asosiy va qoʻshimcha taʼtillar uchun kompensatsiyalarni;

– shuningdek, mehnat toʻgʻrisidagi qonunchilikda yoki boshqa huquqiy hujjatlarda yoxud mehnat shartnomasida nazarda tutilgan boshqa toʻlovlarni tushunamiz.

Agar ish beruvchingiz hali ham “расчетный”ni toʻlamagan boʻlsa, demak u mehnat toʻgʻrisidagi qonunchilik hujjatlarini buzib, maʼmuriy huquqbuzarlikka yoʻl qoʻyayotgan boʻladi. Agar shikoyat qilsangiz, mehnat inspektorlari unga MJtKning 49-moddasiga asosan maʼmuriy jarima qoʻllashi mumkin.

Bundan tashqari, yangi Mehnat kodeksining 333-moddasiga muvofiq ish beruvchi mehnat shartnomasi bekor qilingandagi toʻlovlarni toʻlash muddatini buzsa ham, har bir kechiktirilgan kun uchun Markaziy bankining oʻsha vaqtda amalda boʻlgan qayta moliyalashtirish stavkasidan kelib chiqqan holda foizlar (pulli kompensatsiya) bilan birga toʻlashi shart. Bunda xodimga toʻlanishi lozim boʻlgan pulli kompensatsiyaning miqdori Markaziy banki qayta moliyalash stavkasining 10 foizi miqdorida belgilanadi.

Misol uchun, hozirgi paytda MBning qayta moliyalash stavkasi yillik 13,5 foiz boʻlib uning 10 foizi 1,3 foiz boʻladi. Xodimning “расчетный” summasi 5 mln. soʻm deylik. 5 mln. soʻmning 1,3 foizi 65.000 soʻm boʻladi. Shunday qilib, ushbu misol boʻyicha oladigan boʻlsak, ish beruvchi 48 kun (har bir kuni) uchun 65.000 soʻmdan jami 3.120.000 soʻm kompensatsiya toʻlashi kerak boʻladi.

Yaʼni, bunda “расчетный” uchun toʻlanmagan 5.000.000 soʻm va ushbu summaning kechiktirilgan kunlari uchun kompensatsiya sifatida 3.120.000 soʻm, jami 8.120.000 soʻmni ish beruvchi xodimga toʻlab beradi.

Mazkur kompensatsiya ish beruvchining aybi bor yoki yoʻqligidan qatʼiy nazar qoplab berilishi kerak boʻladi.

👉 @yurist_turdimurotov

❓Savol

Mehnat shartnomasini xodimning tashabbusiga ko‘ra bekor qilish haqidagi arizani xodim ogohlantirish muddatining oxirgi kuni chaqirib olmoqda. Xodim chaqirib olish haqidagi arizani pochta orqali yuborgan. Ogohlantirish muddati tugagan kuni ish beruvchi shartnomani bekor qilgan. Xodimning arizasi bir necha kundan so’ng ish beruvchiga yetib kelmoqda. Xodim esa sudga bergan. Endi nima bo’ladi?

Javob: Bu holatda ko'pchilik FK 148-moddasi, FPK 152-moddalariga asoslanmoqda. Ya'ni muddatning oxirgi kunida soat 24 ga qadar aloqa tashkilotiga topshirilgan yoki boshqa aloqa vositalari bilan yuborilgan barcha yozma bayonotlar va xabarlar, pul o‘tkazmalari muddatida qilingan hisoblanadi.

Lekin FK 148-moddasi 2-qismiga ko'ra, agar, bu harakat tashkilotda amalga oshirilishi kerak bo‘lsa, u holda muddat belgilangan qoidalarga muvofiq ushbu tashkilotda tegishli operatsiyalar to‘xtatiladigan soatda tamom bo‘ladi.

E'tibor berdingizmi, belgilangan qoidalarga muvofiq deyilmoqda. MK 160-moddasida esa savolda so'ralgan arizani chaqirib olish qoidalari belgilab berilgan.

❗️MK 160-moddasi 6-qismiga ko’ra, ushbu moddaning birinchi qismiga muvofiq belgilangan yoki taraflarning kelishuviga ko‘ra belgilangan ogohlantirish muddati davomida, shu jumladan ogohlantirish muddati so‘nggi kuni ish vaqti tugaguniga qadar xodim o‘zi bergan arizani chaqirib olishga haqlidir.

⚠️ Demak, ogohlantirish muddati davomida, shu jumladan ogohlantirish muddati so‘nggi kuni ish vaqti tugaguniga qadar xodim o‘zi bergan arizani chaqirib olishga haqlidir deyilmoqda.

✅ Bundan xulosa qilsak, agar xodimning arizani chaqirib olish haqidagi pochta orqali yuborgan xati ogohlantirish muddati so‘nggi kuni ish vaqti tugaguniga qadar ish beruvchiga yetib kelgan bo’lsagina xodim arizani chaqirib olishga haqli deb hisoblaymiz.

❌ Agar xat ogohlantirish muddati tugaganidan so’ng yetib kelgan bo’lsa, ish beruvchinig mehnat shartnomasini bekor qilishini qonuniy deb hisoblaymiz.

👉 @yurist_turdimurotov

Prokuraturaning mehnat sohasini nazorat qilishga oid asosiy hujjatlari

Oʻzbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 534-moddasi 2-qismiga koʻra:

➖Ushbu Kodeksning, shuningdek boshqa qonunlarning aniq va bir xilda bajarilishi ustidan nazoratni prokuratura organlari oʻz vakolatlari doirasida “Prokuratura toʻgʻrisida”gi Oʻzbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq amalga oshiradi.

Demak, joylardagi mehnat sohasidagi qonunlarga rioya etilishini nazorat qilish prokuratura organlarining asosiy nazorat faoliyatlaridan biri hisoblanadi.

Prokuratura nazorati natijasida tashkilotning mehnatga doir faoliyatida qonunbuzarlik holatlari aniqlansa, prokuratura tomonidan huquqiy taʼsir hamda oqibat tugʻdiruvchi protest, qaror, taqdimnoma, ariza, ogohlantiruv deb nomlangan hujjatlar qabul qilinadi.

Xoʻsh, bu hujjatlarning bir-biridan qanday farqi bor va ular ish beruvchilar yoki boshqa masʼul organlarga qanday majburiyat yuklaydi?

Bu savolga “Prokuratura toʻgʻrisida”gi Qonunning 38, 39, 40, 41, 42-moddalariga tayanib javob berishga harakat qilamiz.

1. Protest.

Qonunbuzarlik aniqlangan va qonunga zid boʻlgan mehnatga oid hujjatga nisbatan (va bu hujjatdagi) qonunbuzarlikni bartaraf etish maqsadida qabul qilinadi va ish beruvchiga yoki uning yuqori organiga kiritiladi. Ish beruvchi yoki protestni qabul qilgan mansabdor protestni u kelib tushgan vaqtdan boshlab 10 kunlik muddatdan kechiktirmay koʻrib chiqishi shart.

2. Qaror.

Ish beruvchi yoki boshqa masʼul xodim tomonidan sodir etilgan qonun buzilishining xususiyatiga qarab jinoyat ishi, maʼmuriy yoki intizomiy javobgarlik toʻgʻrisida ish qoʻzgʻatish maqsadida qabul qilinadi. Intizomiy va maʼmuriy javobgarlik toʻgʻrisidagi ishni qoʻzgʻatish haqidagi prokurorning qarori kelib tushgan kundan boshlab 15 kun ichida ish beruvchi tomonidan, maʼmuriy javobgarlik ishi boʻyicha esa vakolatli mansabdor shaxs (davlat mehnat inspektori) tomonidan ish koʻrilishi lozim.

3. Taqdimnoma.

Mehnat sohasidagi qonun buzilishi, uning kelib chiqish sabablari va bunga imkoniyat yaratib berayotgan shart-sharoitlarni bartaraf etish maqsadida qabul qilinadi hamda ish beruvchiga yoki vakolatli yuqori organga kiritiladi. Taqdimnoma ish beruvchi yoki vakolatli yuqori organ tomonidan darhol koʻrib chiqilishi va koʻrilgan chora-tadbirlar toʻgʻrisida 1 oylik muddat ichida taqdimnoma kiritgan prokurorga yozma ravishda maʼlum qilinishi lozim.

4. Ariza.

Xodimlarning mehnat huquqlari hamda qonuniy manfaatlarini himoya qilish uchun sudga ariza bilan murojaat qilish uchun rasmiylashtiriladi. Bunda fuqarolik sudiga ariza kiritilganida davlat boji undirilmaydi. Ish beruvchi tegishli tartibda daʼvogar boʻlgan prokuratura va uning himoyasidagi xodimga nisbatan javobgar sifatida sudda ishtirok etadi.

5. Ogohlantiruv.

Xodimlarning huquq va erkinliklariga, jamiyat hamda davlat manfaatlariga zarar yetkazishi mumkin boʻlgan gʻayriqonuniy xatti-harakatlar tayyorlanayotganligi xususida ishonchli maʼlumotlar mavjud boʻlganda huquqbuzarlikning oldini olish maqsadida mansabdor shaxsning qonunning buzilishiga yoʻl qoʻymaslik haqida yozma ravishda ogohlantirish hamda huquqbuzarlik sodir etganlik uchun javobgarlikni tushuntirish uchun tuziladi. Ish beruvchi prokuror ogohlantiruvini ijro uchun qabul qiladi va shu orqali huquqbuzarlik hamda qonunbuzarlikning oldini oladi.

👉 @yurist_turdimurotov

Qaysi xodimlarni tijorat sirini oshkor qilganlik uchun ishdan boʻshatish mumkinmi?

Ayrim tashkilotlarning ichki mehnat tartibi qoidalarida tijorat sirlarini oshkor qilganlik holati ham mehnat majburiyatlarining bir marta qoʻpol ravishda buzish holati sifatida koʻrsatilgan.

Hoʻsh, ichki mehnat tartibi qoidalaridagi bir marta qoʻpol buzilishlar roʻyxatiga kiritilgan boʻlsa, tijorat sirini oshkor qilgan istalgan xodimni MK 161-modda ikkinchi qism 5-bandiga bilan boʻshatish mumkinmi? Masalan, farrosh opani yoki qorovulni, yo boʻlmasam, shofyorni.

Yaʼni, bu yerda gap xalq tili bilan aytganda, intizomiy jazo sifatida - “statya bilan” boʻshatish haqida ketyapti.

Oliy sud Plenumining 2023-yil 20-noyabrdagi "Sudlar tomonidan mehnat shartnomasini bekor qilishni tartibga soluvchi qonunchilikni qoʻllash amaliyoti toʻgʻrisida"gi 26-sonli qarori 37-bandi ikkinchi qismida shunday deyilgan:

binobarin, tijorat sirini oshkor qilish munosabati bilan mehnat shartnomasi faqat tijorat sirini tashkil etuvchi maʼlumotlar mansab vazifasiga asosan ishonib topshirilgan xodim bilan va faqatgina ushbu maʼlumotlarning oshkor boʻlishida aynan shu xodimning haqiqatda aybdorligini tasdiqlovchi ishonchli dalillar mavjud bulsa, MK 161-moddasi ikkinchi qismining 5-bandiga asosan bekor qilinishi mumkin.

Bu qoidaning mazmuniga koʻra ichki mehnat tartibi qoidasidagi tijorat sirini oshkor qilganlik fakti bilan mansab vazifalari va mansab yoʻriqnomalariga koʻra tijorat sirini tashkil etuvchi maʼlumotlar ishonib topshirilgan xodimlargina “statya bilan” boʻshatilishi mumkin. Albatta, ularning aybi toʻliq tasdiqlangan taqdirda.

👉 @yurist_turdimurotov

"Davlat ishtirokidagi tashkilot" atamasining ta’rifi o‘zgardi

JKning 8-bo‘limida keltirilgan “atamalarning huquqiy ma’nosi”ga ko‘ra, quyidagilar davlat ishtirokidagi tashkilot hisoblanar edi:

1. Ustav fondida davlat ulushi mavjud bo‘lgan tijorat tashkiloti

2. To‘liq yoki qisman davlat organi yoki davlat tashkiloti tomonidan tashkil etilgan yoki ta’sis etilgan notijorat tashkiloti

2024 yil 22 oktyabr kungi qonun bilan JKning 8-bo‘limiga tegishli o‘zgartirish kiritilib, ustav fondida davlat ulushi mavjud bo‘lgan barcha tijorat tashkilotlari emas, balki ustav fondidagi (ustav kapitalidagi) davlat ulushi miqdori 50%dan ortiq bo‘lgan yoxud ustav fondidagi (ustav kapitalidagi) davlat ulushi miqdori xo‘jalik jamiyatining boshqa har bir aksiyadori (ishtirokchisi) ulushiga nisbatan ko‘p bo‘lgan tijorat tashkilotlari davlat ishtirokidagi tashkilot hisoblanishi belgilandi.

👉 @yurist_turdimurotov

Prezident huzurida:

➖2025 yil 1 yanvardan boshlab bitta huquqbuzarlik uchun bitta javobgarlik chorasini belgilash nazarda tutilmoqda.

➖tadbirkorlik faoliyatini yakka tartibdagi tadbirkor sifatida ro‘yxatdan o‘tmasdan amalga oshirganlik uchun moliyaviy jarima bekor qilinmoqda.

➖raqamli markirovkalash qoidalarini hamda fiskal belgilarni aks ettirish tartibini buzish, xodimlar sonini yashirish uchun ma’muriy javobgarlik bekor qilinadi.

➖2025 yil 1 martdan sudda ish yuritish taraflar kelishuvi bilan tugatilganda davlat bojining bir qismini qaytarib berish tartibi joriy etiladi.

👉 @yurist_turdimurotov

Yo‘l-transport hodisasi odam o‘limiga sabab bo‘lsa, aybdor qamalmasligi mumkinmi?

Agar shaxs odam o‘limiga olib kelgan yo‘l-transport hodisasida aybdor deb topilsa, uning qilmishi JKning 266-moddasi 2-qismi bilan malakalanadi va 7 yilgacha ozodlikdan mahrum qilinishi mumkin.

Qilmish boshqa og‘ir oqibatlarga sabab bo‘lsa, masalan ikki va undan ortiq odam o‘limiga olib kelsa, JKning 266-moddasi 3-qismi tegishli bandlari bilan kvalifikatsiya qilinadi va bu qilmish uchun qonunda 10 yilgacha ozodlikdan mahrum qilish jazosi nazarda tutilgan.

Transport vositalari harakati yoki ulardan foydalanish xavfsizligi qoidalarini buzish deb nomlangan mazkur jinoyat ehtiyotsizlik orqasida sodir etilgan jinoyatlar turkumiga kiradi.

Shu sababli, ozodlikdan mahrum qilish jazosiga hukm qilingan shaxs jazoni ijro etish muassasasida o‘rnatilgan tartib-qoida talablarini bajarib va mehnatga halol munosabatda bo‘lib, jazo muddatining kamida ¼ qismini (masalan 6 yilga ozodlikdan mahrum qilingan bo‘lsa, 1 yil 6 oyini) haqiqatda o‘tab bo‘lganidan so‘ng jazo yengilrog‘i bilan almashtirilishi hamda ozodlikka chiqarilishi mumkin.

Mazkur jinoyatni sodir etganlikda aybli deb topilgan shaxsga nisbatan jabrlanuvchining qonuniy vakili (yo‘l-transport hodisasida qurbon bo‘lganlarning yaqinlari) tomonidan biror da’vo bildirilmasa, sudlanuvchiga nisbatan qonun doirasida yengillik so‘ralsa, ozodlikdan mahrum qilish bilan bog‘liq bo‘lmagan jazo tayinlanadi. Ya’ni bu kabi holatlarda jabrlanuvchi tomonning “so‘zi” jazo turini tanlashda hal qiluvchi kuchga egadir.

Ilovadagi sud hujjatlariga ko‘ra, odam o‘limiga olib kelgan YTH sodir etib, 2 yil muddatga ozodlikdan mahrum qilingan fuqaro jabrlanuvchining qonuniy vakili unga nisbatan da’vo bildirmaganligi va ozodlikdan mahrum qilish bilan bog‘liq bo‘lmagan jazo tayinlashni so‘raganligi uchun ozodlikka chiqarilgan bo‘lsa, boshqa bir holatda jabrlanuvchining qonuniy vakili ushbularni so‘ramaganligi sababli tayinlangan 4 yil ozodlikdan mahrum qilish jazosi o‘zgarishsiz qoldirilgan.

👉 @yurist_turdimurotov

⚡️ Qaror 48 soat ichida jo‘natilmaganligi jarimani to‘lamaslikka asos bo‘lmaydi

❗️ 28.10.2024 yildagi O‘RQ-985-sonli Qonun bilan MJtK ga kiritilgan o‘zgartirishga ko‘ra, yo‘l harakati qoidalari buzilishi to‘g‘risidagi ma’lumot jarima solish haqida qaror chiqarishga vakolatli bo‘lgan shaxsga maxsus avtomatlashtirilgan foto va video qayd etish texnika vositalari orqali qayd etilgan paytdan e’tiboran 48 soat ichida yuborilmagan taqdirda ish yuritish tugatiladi.

‼️ E’tibor bering, bu yerda gap qarorning huquqbuzarga jo‘natilishi haqida ketmayapti, ma’lumot qaror chiqarishga vakolatli bo‘lgan shaxsga jo‘natilishi haqida ketmoqda. Vakolatli shaxs esa qarorni 15 kun ichida chiqarishi mumkin (MJtK 305-m.).

Qaror chiqarilgach esa 3 kun ichida huquqbuzarga yuboriladi (MJtK 309-1-m.).

❌ Yo‘l harakati qoidalarini buzgan shaxsga qaror 48 soat ichida jo‘natilmaganligi jarimani bekor qilishga asos bo‘lmaydi.

✅ Yana bir e’tiborli tarafi, ushbu o‘zgartirish 2025 yil 29 yanvardan kuchga kiradi.

👉 @yurist_turdimurotov

Da’vogar sud majlisiga uzrsiz sabablarga koʻra kelmasa javobgar mazkur huquqdan albatta foydalanishi mumkin!

Fuqarolik sud majlisiga faqat daʼvogar ikkinchi chaqiruv boʻyicha uzursiz sabablarga koʻra kelmasa, sud javobgarning roziligi bilan arizani koʻrmasdan qoldirishga haqli.

Bunda da’vogar ketma-ket sud majlisida uzursiz sabablarga ko’ra ishtirok etmasa, javobgarning bildirgan etiroziga muvofiq, fpk ning 221-moddasi 3-qismiga asosan sudya arizani koʻrmasdan qoldirishga haqli.

Asos: fpk 221-modda 3-qism

👉 @yurist_turdimurotov

Fuqarolik sud ishlarida ishtirok etuvchi shaxslarning sud majlisiga kelmaganligi oqibatlari haqida!

FPKning 220-moddasi e’tiborimni tortishiga sabab, ko’plab fuqarolik ishlarida taraflar sudlarga uzursiz sabablarga ko’ra kelmasligi, sud majlisining vaqti va joyini almashtrib qo’yishlari v.h.kazo xolatlar amaliyotda ko’plab uchrab turganligida bo’ldi.

Demak qanday xolatlarda sud ish muhokamasini keyinga qoldiradi, qanday xollarda sud ishni koʻrishga haqli ekan?!

⚖️Ishda ishtirok etuvchi shaxslardan birortasi sud majlisiga kelmagan taqdirda, ularga sudning chaqiruv yoki boshqa xabarnomalar topshirilganligi (yetkazib berilganligi) toʻgʻrisidagi maʼlumot mavjud boʻlmasa, sud ish muhokamasini keyinga qoldiradi.

Agar ishda ishtirok etuvchi shaxslar sud majlisining vaqti va joyi toʻgʻrisida tegishli tarzda xabardor qilingan boʻlib, sud uzrli deb topgan sabablarga koʻra kelmagan boʻlsa, sud ish muhokamasini keyinga qoldiradi.

Taraflar kelmaslik sabablari toʻgʻrisida sudni xabardor qilishi va bu sabablarning uzrliligiga dalillar taqdim etishi shart. Agar javobgarning kelmaganligi sabablari toʻgʻrisida maʼlumotlar mavjud boʻlmasa yoki sud kelmaganlik sabablarini uzrsiz deb topsa yoxud javobgar ish yuritilishini qasddan choʻzayotgan boʻlsa, sud ishni koʻrishga haqli.

Taraflar ishni oʻzining ishtirokisiz koʻrishni va oʻzlariga sud hal qiluv qarorining koʻchirma nusxasini yuborishni iltimos qilishga haqli. Agar ishning holatlari boʻyicha zarur boʻlsa, sud taraflarning sud majlisida ishtirok etishini shart deb topishi mumkin.

Sud muhokamasining vaqti va joyi toʻgʻrisida xabardor qilingan ishda ishtirok etuvchi shaxs vakilining kelmaganligi ishni koʻrib chiqishga toʻsqinlik qilmaydi.

Prokuror yoki advokatning uzrsiz sabablar bilan kelmaganligi toʻgʻrisida sud xususiy ajrim chiqaradi, bu haqda tegishincha yuqori turuvchi prokurorga yoki Oʻzbekiston Respublikasi Advokatlar palatasining hududiy boshqarmasi huzuridagi malaka komissiyasiga maʼlum qiladi.

👉 @Yurist_turdimurotov