Yangi fikrlar 🤔

#УСТОЗ

Форобий тафаккур ва ақлий хулосаларининг жуда кўп жойида Аристотелнинг фикрларига қарши чиқади. Бироқ, шунга қарамасдан, Форобий ўз асарларида Аристотелни "узтозимиз" деб улуғлайди.

Дарҳақиқат, Аристотель фикрларининг жуда кўп қисми бугунги кунда ўз қийматини йўқотган. Айрим жиҳатлари эса ҳатто хато бўлиб чиққан. Шунга қарамай, Аристотель дунё илм-фанида "Биринчи устоз" унвонига сазовор бўлган. Нима учун?

Чунки Аристотель ўзидан кейингиларга ақлни ишлатиш санъатини ва мантиқ қоидаларини ўргатиб кетган. Олимлар унинг хулосаларини эмас, ақл юритиш ва фикрлар санъатини ўрганганлар. Шу жиҳатдан у олимларга биринчи устоз ҳисобланади.

Форобий ҳам ўз даврида Аристотелнинг мантиқ санъатини, аввл ислом оламига, сўнг зулмат ичидаги Ғарб оламига таништиргани ва тушунтириб бергани учун ҳам Аристотелдан кейинги иккинчи устоз унвонига сабаб бўлади.

Фиқҳ оламида ҳам, Абу Юсуф ва Шайбоний баъзи масалаларда ўз устози Абу Ҳанифадан (раҳималлоҳу анҳум) ўзгача хулосаларни чиқарган бўлсалар-да, айнан Абу Ҳанифа асос солган фиқҳ санъати уларга машъала вазифасини ўтаган. Шунинг учун ҳам улар Имоми Ағзам Абу Ҳанифа мазҳабларидан бошқа мазҳабни даъво қилмаганлар.

Хулоса ўрнида шуни айтмоқчиманки, устозлар 2+2 нинг орқасига =4 деб ёзиб бергани учун эмас, балки ҳисоблаш, ақл ишлатиш ёки ҳунарни ўргатганлари учун ҳам устоз бўладилар. Вақт ўтиб сиз бу ҳунар орқали устозингиздан ўзиб кетишингиз ёки ундан ўзгача хулосаларга келсангизда, сизга айнан илмни ва ақл юритишни ўргатгани учун ҳам устоз мақомида қолаверадилар.

Шунинг учун ҳам устозларни устоз деб эҳтиром қилиш керак.

Odam bo'lish qiyin!

Odamiylikning asli farzandlik burchida ekanin angladim bugun (1.11.224)

Ota-onalik hissiyoti hayvonda ham bor.

Hayvnonot olami ham juftiga mehribonlik qila oladi.

Lekin ongsizlarda farzandlik haqqi bo'lmaydi.

Odam bolasigina butun umrini unga bag'shida qilganlarni taniy oladi. Tanigani qadar g'amxo'rlik qiladi.

@xanif_a

#зиёлилар

Бугунги зиёлилар ким? Достоевскийни ўқимасдан зиёли бўлиш мукинми? Пушкинничи? Эҳтимол, "Кичкина шаҳзода"ни ўқимаганларни ёш зиёлилар қаторига қўшишмас?!

Балким, зиёли Абдулла Қодирийнинг асарларини тўлиқ билган одамдир? Эҳтимол, зиёли жадидлар ҳақида тадқиқот қилиб, докторлик даражасини олган одамдир? Шуми зиёли?!

"Хих, кутубхонага Лермонтовни қидириб кирсам, турк адабиётини олиб ташлашибди", дейиш зиёлиликми?!

Аслида, зиёли дегани нурли деганидир. Нурли одам ўзидан нур тарқатади, бошқалар эса ўша нурдан фойдаланади. Бу ҳудди сиротдан ўтаётганда орқадагилар "нурингиздан бизга ҳам беринг" деб сўралганидек, ўзига ҳам бошқаларга ҳам манфаат келтирадиган нур бўлади.

Барча фанларнинг отаси, биринчи муаллим унвонига эга бўлган юнон мутафаккири Арасту зиёлими? Ўз даври учун ҳа, лекин бугун учун йўқ. Нимага? Чунки унинг зиёси бугунни ёритолмайди. Худди ўнинчи асрни ҳам ёритолмагандек.

Ўшанда нима бўлди? Орамиздан Форобий чиқиб, Арастунинг фикрларини замонасига мослаб берди. Унинг фикрларидаги ҳикматни топиб, ўзининг фалсафаси билан сайқаллаб, ўз давридаги энг илғор ғояларни илгари сурди. Шунинг учун ҳам, у Арастудан кейинги Иккинчи муаллим унвонига сазовор бўлди.

Бугун Форобийнинг асарларини минг мартта ўқиган зиёлими? Йўқ, бугун унинг асарини ўқиган инсон худди Ибн Сино Арастунинг асарини ўқиб тушунмаганидек, қирқ марта ўқиса ҳам дарров тушунмайди. Бугунги зиёли, худди Форобий қилганидек, Ибн Сино, Беруний, Ибн Холдун, Ибн Рушд, Ибн Араби, Ибн Туфайл, Кинди каби шарқ алломаларининг асарларини ўқиб, ундаги ҳикматни бугунги кун ҳақиқатлари билан сайқаллаб, бугунги кун ўқувчисининг қалбига етказиб беролган кишидир.

Минг китоб ўқиганинг билан ундан жамиятга манфаат чиқариб бермасанг, илмли бўласан, зиёли эмас. Ўша илмга амал қилсанг қилдинг, агар қилмасанг, китоб ортилган эшак бўласан, илмли эмас. Гарчи у китоблар Лермонтовники бўлса ҳам.

Бир ривоятга кўра, Яъқуб алайҳиссаломдан шундоқ яқинларидаги қудуқда ётиб, эгнида худди шу кўйлак бўлишига қарамай Юсуфни тополмагани, шу билан бирган олис-олислардан, Мисрдан кўйлагининг ҳидини қандай сезгани ҳақида сўралади. У зот ҳам бу саволга баъзан қалб кўзи ҳамма жойни кўра олишга қодир бўлиб очилишини, баъзан эса оёғининг остини кўролмайдиган ҳолатга тушишини айтадилар.
Демак, баъзан бир хил ҳаракат ва меҳнат қилсак ҳам фалончи, писмадончиларнинг ишлари юришиб, бизники орқага кетиши мумкин. Ва бу ҳолат биз билан боғлиқ бўлмаслиги мумкин. Ваҳоланки, биз биринчи бўлиб ўзимизга юкланамиз, ўзимни койиб, руҳимизни туширамиз. Биздан устун бир Қувват, режаларимиздан устун тадбир борлигини унутиб қўямиз. "Мен эплолмайман!" дея куйинамиз, ҳолбуки, Аллоҳ йўл қўймаётган ёхуд биз шу ҳолатга тайёр ва муҳтож бўладиган вақтни куттираётган бўлиши мумкин.
Яъқуб алайҳиссалом айтганларини эсланг: "Албатта, мен дарду ҳасратимдан фақат Аллоҳнинг Ўзига шикоят қилмоқдаман" ("Юсуф",86). Сўнг Аллоҳ таоло Яъқуб алайҳиссаломга шундай дейди: "Сенга нега Юсуфни қайтариб берганимизни биласанми? Чунки сен фақат Биздан нажот кутдинг".
Шунингдек, Атауллоҳ Искандарий ҳам бу қиссадан ҳиссани шундай изоҳлайдилар: "Кимки бирор бир борада Аллоҳга ишониб, суянса, бу борада Аллоҳ унинг мададкори бўлади, тангликдан олиб чиқади. Ким бир борада Аллоҳдан бошқага ишонса, Аллоҳ уни ишонгани билан ўз ҳолига ташлаб қўяди."
Бу ҳақида кўп ёзаман. Кўпи одатга, ҳатто характеримга айланиб боряпти, шукр. Лекин баъзи жойларда қаттиқ қайғу-кадар чоғида унутиб қўяман, гоҳида. Мия такрорлашни яхши кўради, ёзаётганларим аввало ўзимга, кўп ҳолларда ўзимга сўнг эса сизлар — севимлиларимга шивирлайман. Идрок тилдан қалбга тушсин дейман-да.
Шундай экан, барча нуқсонларимиз, эплолмаслигимиз, бўлолмаслигимиз, йўлдан адашишларимиз ва ҳақиқатларни ҳар доим унутиб қўйишимизга қарамай: "«Биздан ғам-қайғуни кетказган Аллоҳга ҳамду сано бўлсин..." (Фотир, 34)

✍️@umidaaziz