Bosh va qilich Alisher Navoiy bilan Husayn Boyqaro yoshligidan juda qalin do‘st bo‘lganlar, maktabda ham birga o‘qiganlar. Ularning domlasi g‘oyat o‘tkir zehnli kishi ekan. U kishi bir kuni shogirdlarining zehnini, nimaga qiziqishlarini bilmoqchi bo‘libdi. Har ikkalasiga bosh va qilich rasmini chizib beribdida, sharh yozib kelishni topshiribdi.
Alisher bosh va aqlni, donolikni ta’riflab g‘azal bitib kelibdi. Husayn bo‘lsa qilichga hamd-u sanolar aytib, jang-u jadal haqida madhiya yozibdi.
Domla sharhlarni o‘qibdi-da, osmonga qarab charaqlagan quyoshni Alisherga, qora bulutni esa Husayn Mirzoga ko‘rsatib, Alisherga “Ofarin” debdi.
Husayn Mirzoga esa indamabdi. Bundan ajablangan Husayn Mirzo domla meni taqdirlashni unutdi chog‘i deb o‘ylab, ustozidan o‘z “mukofot”ini so‘rabdi. Domla shahzodaga qarab: “Sizga “vodarig‘” mukofoti yozilgan ekan”, – debdi.
Alisher o‘z mukofotining mazmuniga tushunib, boshi ko‘kka yetibdi. Husayn Mirzo bo‘lsa “mukofot” sirini tushuna olmabdi.
Bosh va qilich rasmida: Bosh aql ramzi bo‘lib, insonlarga xizmat qiladi. Qilich esa aqlga qarshi turib, boshga “vodarig‘” kulfatini solidi deyilgan ekan.
Mir Alisher chizgan surat Kunlardan bir kuni Mir Alisher o‘zining ijodxonasida allaqanday bir suratni chizayotgan ekan, nogahon podsho Sulton Husayn uning hujrasiga kirib kelibdi. Mir Alisher surat chizishga qattiq berilib ketganidan podshoga qaramabdi ham. Bundan Husayn qattiq ranjib:
– Mir Alisher, sizning musavvirlik hunaringizdan bexabar ekanmiz-da! Mendan ko‘ra surat azizroq ekanmi deyman, bundoq qayrilib ham qaramadingiz-a?! – debdi. Mir Alisher shunday deb javob beribdi:
– Agar bu suratda kim tasvirlanganini bilganingizda edi, fikringizdan qaytgan bo‘lardingiz!
Podsho Husayn yaqinroq borib qarasa, o‘zining surati ekan, shunda u do‘stiga noo‘rin jahl qilganiga pushaymon bo‘lib, ishidan behad uyalibdi, binobarin yanada mehri ortibdi. Mir Alisher esa podshoga qarab:
– Do‘stim, endi bunisini ham tomosha qiling, – debdi.
– Husayn tomosha qilib o‘tiribdi. Mir Alisher zanjirlangan sherning suratini chizib, Husaynga uzatibdi. U suratni obdon tomosha qilib:
– Nimaga sherni zanjirlab qo‘yibsiz? – deb so‘rabdi.
– Sizning oldingizdagi barcha olimlar-u shoirlar, donolar-u yaxshilar ana shu zanjirband sherga o‘xshaydilar. Siz ularning barini bezanjir band etib qo‘ygansiz. Ammo sher xoh zanjirband bo‘lsin, xoh beband ekan, hamisha mag‘lubiyatni xayoligayam keltirmaydi, maqsadi yengib chiqmoq, – debdi Mir Alisher.
Husayn Mirzo Mir Alisherning so‘ziga javob topib berolmay, hujradan boshini egib chiqib ketbdi.
Alisher Navoiy kimni yomon ko‘rgan? Kunlardan bir kuni Sulton Husayn vazirlarining yolg‘on so‘zlariga ishonib, Alisher Navoiyni zindonga buyuribdi. Ko‘p vaqt o‘tmay uning gunohsizligi ma’lum bo‘libdi. Podsho uni zindondan chiqarishlarini buyuribdi. Alisher Navoiy esa chiqishga unamabdi. Podshoning qamash va chiqarish haqida bergan farmoniga ajablanganini bildiribdi.
Shoirni zindondan chiqarish uchun ko‘p urinibdilar-u, foydasi bo‘lmabdi. Eng keyin unga yaqin kishilardan birining maslahati bilan Alisher Navoiyning yoniga bir ahmoqni qamab qo‘yibdilar. Shoir ana shundan so‘nggina zindondan chiqishga rozilik beribdi.
Mir Alisher bilan xasta odam Mir Alisherning oldiga bir odam kelib, o‘zining salomatligi yomonligidan shikoyat qildib:
– Mavlono Mir Alisher, siz ko‘pni ko‘rgan, dono odamsiz, shoirsiz, adolatparvar amirsiz, ammo tabiblikdan xabaringiz yo‘qligi juda yomon-da, – debdi.
– Qayeringiz og‘riydi? – deb so‘rabdi Mir Alisher.
– O‘zim ham bilmayman, hamma joyim og‘riydi, tanamda isqinim yo‘q,– deb javob beribdi haligi kishi.
– Unday bo‘lsa, bir shifosi bor, – debdi Mir Alisher, – har kuni ertalab bir namoz vaqti, peshinda bir namoz vaqti, kechqurun yana bir namoz vaqti yer chopib, qolgan paytlarda o‘zingizning kasbingizni qiling, inshoollo, tezda tuzalib ketasiz...
Sahna ko'rinishi uchun tavsiyaviy hikoyalar "El desa Navoiyni" kitobidan
@ustoztuhfasi
