TOYMAS jome masjidi

(2-qism)
Shuningdek, o‘ng qo‘lda ovqat yeyish ham tabiiy odatlardan bo‘lib, mustahab amallardan sanaladi.
Ibn Nujaym shunday degan:
"Kimki chap qo‘ldan ham foydalansa, zarar yo‘q. Chunki Payg‘ambarimiz ﷺning biror amalni doimiy bajarishlari uning sunnat ekanini isbotlamaydi, agar u odat bo‘lsa. Masalan, kiyim kiyish, o‘ng qo‘lda ovqat yeyish, o‘ng oyog‘ini oldin qo‘yib yurish kabi amallar shular jumlasidandir. O‘ng qo‘lda ovqat yeyish haqidagi buyruq mavjud bo‘lsa ham, bu mustahab sanaladi, sunnat darajasiga chiqmaydi."

Rasululloh ﷺ aytganlar:
"Kim ovqat yesa, o‘ng qo‘li bilan yeb-ichsin. Chunki shayton chap qo‘li bilan yeb-ichadi."

Bir hadisda keltirilishicha, Rasululloh ﷺ bir kishining chap qo‘li bilan ovqat yeyayotganini ko‘rib, unga "O‘ng qo‘ling bilan yegin" deganlar. U kishi "Qo‘limdan kelmaydi" deb javob berganida, Rasululloh ﷺ: "Qo‘lingdan kelmaydigan bo‘lsin" deb duo qilganlar. Shundan keyin u kishi hech qachon o‘ng qo‘lini ishlata olmay qolgan.
Rosululloh ﷺ vahiy orqali bu kishi  yolg'on uzr keltirayotganini bilgan bo'lishlari mumkin. U faqat kibr tufayli shu ishni qilgan.  Qozi Iyoz u monofiq bo'lganini jazm bilan aytgan.

Soqol qo‘yish masalasi o‘ng qo‘lda ovqat yeyish masalasi darajasida desak bo'ladi.

Bu fikrning isbotiga yana bir misol: fiqhiy matn mualliflari tahoratda o‘ng qo‘ldan boshlashni sunnat emas, balki mustahab deb hisoblashgan, holbuki, Payg‘ambarimiz ﷺ bunga doim amal qilganlar va:

"Tahorat olayotganingizda, o‘ng qo‘lingizdan boshlang", – deb buyurganlar.

Sadr ash-Shari’a bunga shunday javob bergan:
"Sunnat — Payg‘ambarimiz ﷺ muntazam bajargan, lekin ba’zan tark qilgan amallardir. Agar unga ibodat sifatida amal qilgan bo‘lsalar, u sunani hudo bo‘ladi. Agar uni odat sifatida bajargan bo‘lsalar, u sunani zavoid bo‘ladi, masalan, kiyim kiyish, o‘ng qo‘lda ovqat yeyish, o‘ng oyoq bilan biror joyga kirish va shunga o‘xshashlar. Bizning gapimiz birinchi toifa haqida. Payg‘ambarimiz ﷺ o‘ng qo‘ldan boshlashni odat sifatida bajarganlar, ibodat sifatida emas."

Bu holatni Oisha (roziyallohu anho)ning rivoyatlari ham tasdiqlaydi:
"Rasululloh ﷺ poyabzal kiyishda, soch tarashda, tahorat olishda va har bir ishlarida o‘ng tarafdan boshlashni yaxshi ko‘rardilar."

Shunday bo‘lsa-da, tahoratda o‘ng qo‘ldan boshlash sunnat emas, balki mustahab deb qaralgan. Chunki bu ibodat emas, odat hisoblangan.

Agar bu fikrni soqol masalasiga tatbiq etsak, soqol qo‘yish ham ibodat emas, balki odat ekanini ko‘ramiz. Shuning uchun u sunani hudo emas, balki sunani zavoid bo‘ladi.

Sunani zavoid esa odatda mustahab deb ataladi. Laknavi bu haqda shunday degan:
"Sunani zavoid — Payg‘ambarimiz ﷺning odat sifatida muntazam bajargan amallari bo‘lib, mustahab bilan teng sanaladi. Bunday amallarni bajarish savob, tark qilish esa malomatga sabab bo‘lmaydi. O‘ng qo‘ldan boshlash ham shunday sunnatlardan biri bo‘lib, u ta’kidlangan sunnat emas, balki mustahabdir."

Shu munozaraga ko‘ra, soqol qo‘yish va uni o‘stirish o‘zi mustahabdir. Bu esa faqihlarning "soqolning sunnat miqdori bir mushtdir" degan gapiga zid emas. Chunki fiqhiy matnlarda sunnat va mustahab tushunchalari ba’zan bir-biriga o‘rin almashib ishlatilgan, masalan, tahoratning sunnatlari va mustahablari haqida gapirilganda.

Biroq, soqolga boshqa sabablardan kelib chiqqan qo‘shimcha dalillar qo‘shilganda, u ta’kidlangan sunnat (sunnati muakkada) darajasiga yetishi ham mumkin. Buni keyinroq bayon qilamiz.Alloh biluvchiroqdir...

Saloh Abul Hojjning (Rofu'l mirya fi qossil lihya va halqiha indal hanafiyya) kitobidan tarjima.

Chust tumani Toymas jome masjidi imom xatibi: Ibodulla Yandashev

🌐 КАНАЛИМИЗ: @SOFTALIMOTLAR

SOQOL QO‘YISH VOJIBMI YOKI SUNNATMI (1-qism)

Hadis rivoyatlarida soqol qo‘yish haqidagi buyruq besh xil lafz bilan kelgan. Ular bahs davomida keltiriladi. Ibn Abdul Barr shunday degan: “Besh xil rivoyat mavjud: a’fu, avfu, arxu, urju, waffiru. Ularning barchasi bir ma’noni anglatadi: soqolni o‘z holida qoldirish.”

Biz bu masalani hanafiy usul qoidalari nuqtayi nazaridan tahlil qilamiz: soqol qo‘yish vojibmi yoki sunnatmi? Buning uchun sunani zavoid va sunani hudo masalalarini, amrning mohiyatini, buyruqdagi ogohlantirishni, umumiy hukmning xoslanishini, roviyning o‘zi rivoyat qilgan narsaga zid amal qilishini, sahobalarning buyruqqa zid harakat qilganligini va fitrat ma’nosini quyidagi boblarda muhokama qilamiz:

Hanafiy usulchilar sunnatlarni ikki qismga ajratgan: sunani hudo va sunani zavoid.
Sadr ash-Shari’a bunday degan:
"Sunani hudo (yo‘lboshchi sunnat)ni tark qilish gunoh va malomatga sabab bo‘ladi, masalan, jamoat namozi, azon, iqomat va shunga o‘xshashlar. Sunani zavoidni (qo‘shimcha sunnat) tark qilish esa bunday natijaga olib kelmaydi, masalan, Payg‘ambarimizning taom yeyish, ichish, kiyinish, turish va o‘tirishdagi sunnatlari."

Sunani hudo — bu dinning shiorlari bilan bog‘liq bo‘lgan amallar bo‘lib, jamoat namozi va azon shular jumlasidandir. Shuningdek, farz yoki vojib amallarni to‘liq bajarishga xizmat qiladigan harakatlar ham unga kiradi. Chunki sunnat asosiy ibodatlarni to‘ldirish uchundir: namoz va haj kabi asosiy ibodatlarda sunnat ularni mukammal qilish uchun bo‘ladi, vojib ibodatlarda esa vojibni to‘ldirish uchun  bo‘ladi. Masalan, tahoratda a’zolarni uch marta yuvish shular jumlasidandir.

Sunani zavoid esa Payg‘ambarimiz ﷺning tabiiy odatlariga tegishli bo‘lgan amallardir, masalan, ovqatlanish, ichimlik ichish, kiyinish. Ba’zi ibodatlar ichida ham shunday amallar mavjud bo‘lib, ular farz yoki vojib darajasiga yetmagan sunnatlar bo‘lishi mumkin. Ibn Nujaym bunday degan:
"Ular sunani zavoid deganda ta’kidlangan sunnatlar bo‘lmagan sunnatlarni nazarda tutganlar. Ba’zan ularni "sunnat", ba’zan "mustahab", ba’zan esa "mandub" deb atashadi. Faqihlar bu uch atamani bir-biridan ajratib, shunday deganlar: Payg‘ambarimiz ﷺ bir amalni uzluksiz bajargan, lekin ba’zan sababsiz tark qilgan bo‘lsa, bu sunnatdir. Agar bir amalni uzluksiz bajarmagan bo‘lsalar, u mustahabdir, ya’ni bajarish va tark qilish bir xil. Agar biror amalni juda kam bajargan bo‘lsalar, u mandub bo‘lib, tark qilish afzalroq hisoblanadi. Usulchilar esa mustahab va mandubni farqlamaganlar."

Ibn Obidin ta’kidlashicha, sunani zavoid odatlardan bo‘lsa-da, unga ixlos bilan amal qilish uni ibodat darajasiga olib chiqadi. Shuningdek, Payg‘ambarimiz ﷺning ba’zi zavoid sunnatlarni doimiy bajarganligi ularni odatga aylantirgan. Ibn Obidin shunday degan:
"Nafl ibodatlar bilan sunani zavoid o‘rtasida hukm jihatidan farq yo‘q, chunki ikkisining ham tark qilinishi makruh emas. Faqatgina farq shundaki, nafl ibodatlar aslida ibodat sanaladi, sunani zavoid esa odatlar qatoriga kiradi. Lekin ba’zi olimlar buni tanqid qilgan, chunki ibodat bilan odat o‘rtasidagi farq niyat va ixlos bilan bog‘liq. Payg‘ambarimiz ﷺning barcha amallari ixlos bilan bajarilgan, shuning uchun ularning hammasi ibodat sanaladi."

Sunani zavoidga boshqa misollar ham keltirilgan: namozda qiroatni uzun qilish, ruku’ va sajdani cho‘zish. Bular albatta ibodat sanaladi, lekin sunani hudo emas, balki sunani zavoid hisoblanadi. Chunki sunnat — diniy yo‘l bo‘lib, Payg‘ambarimiz ﷺ uni doimiy bajarganlari sababli odatga aylangan. Lekin bu amallar dinning mukammallik jihatlaridan biri emasligi sababli sunani hudo emas, balki sunani zavoidga kiradi. Sunani hudo esa ta’kidlangan sunnatlar bo‘lib, ularni tark qilish diniy sustkashlik hisoblanadi.

Chust tumani "Toymas" jome masjidi imom xatibi: Ibodulla Yandashev.

🌐 КАНАЛИМИЗ: @SOFTALIMOTLAR