bakiroo

UZUM MARKET монополистлар рўйхатига киритилди

Рақобат қўмитасининг тегишли буйруғи билан электрон савдо майдончалари (маркетплейслар) бозорида "UZUM MARKET" МЧЖ устун мавқега эга рақамли платформа оператори сифатида эътироф этилди.

Истиқболли лойиҳалар миллий агентлиги TEMU'га солиққа оид талаблар қўймоқда

Ажойиб замонда ва маконда яшамоқдамиз. Истиқболли лойиҳалар миллий агентлиги 14 март куни Ўзбекистонда рўйхатдан ўтган TEMU' платформаси блокировкасини ечмоқчи эмас. Агентлик TEMU'дан ўтган давр учун ҚҚС тўлашни ва яна шунингдек, фискаль чек бериш учун солиқ органлари ахборот тизимлари билан интеграция қилишни талаб қилмоқда.

Қизиқ тарафи, бу талабларни ҳатто Солиқ қўмитаси ҳам қўймаганди (қўмита музокаралар кетаётгани ҳақида маълум қилган).

Албатта савол туғилади: Қачондан буён агентлик солиқчилик масаласи бўйича ҳам регуляторга айланиб қолди ва ким унга бу суперваколатни берди?

Аввалроқ, янги қоидалар кучга кирмасдан туриб TEMU'ни блоклашда агентлик "Улар алоқага киришмади" деган важни кўрсатишганди, энди янги навбатдаги талаблар пайда бўлмоқда.

Нима бўлгандаям, TEMU' ўтган давр учун солиқ тўлаши лозимлиги бу тўғри талаб. Мазкур талабни Истиқболли лойиҳалар миллий агентлиги 5 йил солиқ тўламай ишлаган Yandex Go' учун қўймаётгани қизиқ. Балки эртага эрталаб қўяр?

TEMU'дан кейин Yandex Go ҳам Ўзбекистонда рўйхатдан ўтмай ишлаган 5 йил учун солиқ тўлайдими?

Солиқ қўмитаси ўтган даврлар учун TEMU маркетплейси билан муҳокама қилинадиган масалалар мавжудлигини қайд этмоқда.

Газета қўмита матбуот хизматига таяниб, ўтган йиллардаги солиқлар бўйича музокаралар кетаётганини ёзмоқда (TEMU 2024 йил августдан Ўзбекистонда фаол ишлашни бошлаган).

Ўзи умуман, қатор неотехнологик субъектларни рўйхатдан ўтмасдан фаолият юритгани ва бу давр учун улар солиқ тўлаши лозимлиги жуда яхши прецедент. Масалан, Yandex Go такси агрегатори 2018 йилдан 2023 йил декабргача рўйхатдан ўтмасдан фаолият кўрсатган. Ўшандаям фақат блоклаш талаби қўйилгандан кейингина Yandex рўйхатдан ўтишга рўйхушлик кўрсатган.

TEMU Ўзбекистонда рўйхатдан ўтди, чеклов бекор бўладими?

Солиқ қўмитаси TEMU маркетплейси Ўзбекистон Республикаси резиденти сифатида рўйхатдан ўтганини маълум қилмоқда.

Истиқболли лойиҳалар миллий агентлиги TEMU платформасидан 20 мартдан бошлаб фойдаланишни чеклаш тўғрисидаги 2 ҳафта олдин чиқарган қарорини энди бекор қиладими?

​Рублнинг мустаҳкамланган курси узоқ сақланиб қолмаслиги инобатга олиниши керак

Бугун кун давомида халқаро платформаларда 1 АҚШ доллари учун таклиф этилган курс 80,5 рублгача пасайди. Халқаро пул ўтказмалари тизимлари ва банклар ҳисобларида 1 доллар учун ўртача 83 рубль нисоби олинмоқда.

Йил бошидан буён рубль АҚШ долларига нисбатан ўртача 20% атрофида мустаҳкамланган.

Аввалги сакрашлар ва қулашлар пайтида ҳам бўлгани сингари, волатиллиги юқори рублнинг бу сафарги кескин мустаҳкамланиши бош омили яна иқтисодий ёки фундаментал омиллар эмас. Трамп маъмуриятининг путинпараст риторикаси ва марҳамати ортидан геосиёсий кескинликнинг пасайиши кутилмалари асосий триггер ролини бажармоқда. Бошқача айтганда, бозор иштирокчиларининг хоҳишлари (оташкесим ва кейин сулҳ, санкциялар бекор қилиниши, инвесторларнинг Россияга қайтиши) аванс тариқасида аллақачон рубль курсида акс эттирилмоқда. Оптимистик хоҳишларнинг реалликка айланиши қанча муддатли жараён эканини балки бугун Трамп ва Путиннинг телефон орқали мулоқотлари кўрсатиб берар.

Ҳисобга олиш керакки, 2025 йил учун Россия бюджети Urals типидаги нефть нархининг қарийб 70 долларлик котировкаси ва долларнинг 96,5 рубллик курсида ҳисоб қилинган. Рублнинг узоқ вақт мустаҳкамланган ҳолда туриши даромадлари нефть ва газга, харажатлари урушга боғланган бюджетни издан чиқаради.

Шундай экан, рублнинг, эҳтимолки, яқин давр учун энг яхши курсини кўриб турипмиз. Бундан фойдаланиб қолиш керак, пул ўтказмаларидаям, экспортдаям.

​20% экспорт божи газни ички бозорга йўналтиришга рағбат бермайди, газ экспортига 100%лик бож керак!

Экспорт тартиб-таомилларини Жаҳон савдо ташкилоти қоидаларига мувофиқлаштириш мақсадида 86 турдаги товарларга экспорт божлари жорий этилаётгани бу маданиятли ташқи савдо қоидалари томон олдинга ташланган навбатдаги қадам, албатта.

Қоида тариқасида ички бозорда юқори дефицит ҳолати, тўйиниш даражаси паст ёки рақобат йўқ товарлар бўйича тақиққа тенг бўлган юқори экспорт божлари киритилади. Яна шунингдек, Давлат раҳбарининг фармонида айтилганидек, маҳаллий хом-ашё асосида қўшилган қийматга эга тайёр маҳсулот ишлаб чиқаришни рағбатлантириш учун ҳам бу керак.

Шу маънода табиий газ учун 20%лик экспорт божи ўрнатилгани иқтисодий мотивларини тушуниш қийин. Айтайлик, Ўзбекистон ва Хитойдаги нархлар тафовутида бу газ экспортини тийиб қололмайди, қайтанга янада рағбатлантиради. Ўзи 2021 йилгача ҳам газ экспортига 20%лик акциз солиғи бўлганини бир эслайлик. Яъни бу мутлақо таъсирсиз, ҳатто мантиқсиз бож.

20% бож яширинча газ экспортчисига айланган олигархларни табиий газни ички бозорга, чуқур қайта ишлашга сотишга ундайди деб ўйлайсизми? Газимизни бебилиска талаётган олигархлар йилига 5 ой газсиз ишламай ётадиган GTL заводга газ сотадими, иссиқхоналарга газ берадими ёки тушуми офшорларга оқадиган Хитойга экспортни маъқул кўрадими?

Газ экспорти учун 20%лик бож гуруч, пахта толаси ва линти, металл чиқиндилари экспорти учун ўрнатилган 100%лик бож фонида ҳатто кулгули кўринади.

Шундай экан, агар миллий иқтисодиётимизни, халқимизни, бизнеслар манфаатини ўйласак, газ экспорти учун бизга 100%лик, яъни тақиқловчи экспорт божлари керак!

Яна қуёшга раҳмат!

Ҳаво ҳарорати кўтарилиб, одамларнинг қўли иш ва пул кўришни бошлади, кайфиятлар яхшиланмоқда, бутун қиш осмонга ўрлаган нархлар ҳам барқарорлаша бошлагани сезилмоқда.

Эсингизда бўлса, нархлар ошишини газдан узилган иссиқхоналарда етиштирилувчи бодринг мисолида яққол кўринаётгани учун “бодринг индекси” атамасини муомалага киритган эдик

Қарангки, охирги бир ҳафтада бодринг 45 минг сўмдан 26 минг сўмгача арзонлаган. Йўқ, иссиқхоналарга газ берилмади, газ экспорти тўхтатилиб, иссиқхоналарга узатилиш бошланмади. Яъни бунда шонли энергетикларнинг заррача алоқаси йўқ.

Газсиз уйлар исиб қолди. Бутун қиш газ бўлмаган заправкаларга ҳам газ келди. Қантарилган транспортлар ҳаракатга тушди. Иқтисодий фаоллик тикланди.

Бу ўзгаришларнинг ҳаммаси қуёшнинг тафти, беминнат нури, юртимизга илиқ баҳор кириб келгани билан боғлиқ. Яна бир марта бобо қуёшга раҳмат деймиз!

130 кунлик иситиш мавсуми тугади

Пойтахт ҳокимлиги Тошкентда 2024 йил 7 ноябрда бошланган иситиш мавсуми 18 март куни якунланишини эълон қилди. Бир дўстимиз айтганидек, бу йил ҳам амаллаб қишдан олиб чиқишди.

Олдинда пойтахтликларни 15%дан икки марта иссиқлик тарифлари ошиши кутиб турипти. Яқин беш йилда эса тарифларни таннархга етказиш мақсад қилинган.

8 йил аввал сотилган Миллий боғнинг "инвестори" яна ўзгармоқдами, Magic city қолган 41 йилда яна неча марта "сотилади"?

Миллий боғнинг 20,79 гектар ер майдони 49 йил муддатга инвестор деб номланувчи Stargate Systems МЧЖга топширилганини эсласангиз керак.

Кейинчалик, халққа тегишли Миллий боғ ўрнида пайдо бўлган Magic city бутафорияси кимга оид бўлгани ва компаниядаги улуш сотилгани 2024 йил бошида очиқ тан олинган эди (Ўзбекистонда давлат амалдорининг давлат хизматчиси бўлган вақтда, балки чекланмаган ваколатларидан фойдаланиб, катта бизнес билан машғул бўлгани ҳеч кимни ҳайрон қолдирмаган).

Ростанам Magic city оператори "Stargate Systems" МЧЖнинг 99,9 фоиз улуши “TASHKENT AQUARIUM” МЧЖга сотилиши битими 2023 йил августда рўй берган.

Энди, орадан яна бир ярим йил ўтиб, Рақобат қўмитаси томонидан “Xonadon taomlar” МЧЖнинг “Stargate Systems” МЧЖнинг 86,2 фоиз улушларини олиш бўйича талабномасига розилик берилган.

Албатта, бу битим ортидан Magic city операторининг реал бенефициарлари яна ўзгармоқдами ёки йўқми, чуқурроқ ўрганишсиз бир нима дейиш қийин.

Лекин аниқки, 8 йил аввал давлатдан Миллий боғнинг қарийб 21 гектарини олиб эгаллаган ва қатор мажбуриятлар олган инвестор энди бутунлай бошқа. Де юре ва де факто бошқа инвестор. Биринчи "инвестор" отнинг устида бўлиб улушини сотди, кетди, кейин иккинчиси келди, энди балки учинчиси. Табиийки, савол туғилади, давлат билан хусусий шериклик ёки бошқа мақомда битим тузилганда битим тузган субъектнинг бенефициари, акциядори, улушдори ўзгармаслиги ёки давлатнинг розилиги қоидаси бўлиши керак эмасми? Узоққа бормайлик, оддий кредит ёки қарз ажратилаётганда ҳам қарздорнинг таъсисчилари ёки акциядорларни кредиторнинг розилигисиз ўзгартирилмаслиги талаби темир қоида ҳисобланади. Ўзбекистонда "хусусийлаштириш"дан тортиб "давлат хусусий шериклик" дейилган янги кўзбўямачиликларгача триллионлаб қийматдаги активлар билан битим тузилаётганда эса давлатнинг, демакки, халқнинг оддий манфаатлари мантиғи унутиб қолдирилади. Ҳеч бўлмаганда, таъсисчи, акциядор ўзгариши билан аввалбошда келишилган имтиёз ва преференциялар бекор бўлиши ёки янги музокаралар асосида тўловлар кўриб чиқилиши тамойиллари амал қилмайди.

Рақобат қўмитаси шунақа “қўшилиш ва сотилиш” битимларига рухсат беришда, вақти вақти билан шу ҳимоя мантиғини ёдга солиб турса бўларди.

Алюминий банкалар ишлаб чиқариш рақобатни оширадими?

Тошкентда инвестицияларнинг умумий ҳажми 90 миллион долларга тенг, хусусан Халқаро молия корпорацияси (IFC) томонидан 18 миллион доллар миқдоридаги кредит маблағлари ҳисобига алюминий банка ишлаб чиқариш заводи бунёд этилмоқда. Заводда 500 тагача янги иш ўринлари яратилиши мақсад қилинган бўлиб, ишлаб чиқариш 2025 йилнинг июнь ойида йўлга қўйилиши режалаштирилган. 

Лойиҳа ишга тушса, вертикал- интеграциялашган модель бўйича йиллик умумий қуввати 300 млн.долларгача бўлган ишлаб чиқариш ташкил этилади:
  1. Алюминий банка ишлаб чиқариш 2,2 млрд. донани ташкил этади. Биринчи босқичда йилига 1,1 млрд.дона ишлаб чиқариш режалаштирилмоқда.
  2. Яхна ичимликларни идишларга қуйиш (алюминий банкалар ва ПЭТ-қадоқларда – йилига 650,9 млн. донагача).

“Мазкур лойиҳанинг амалга оширилиши ички бозор эҳтиёжларини қондириш, юқори қўшимча қийматли маҳсулотлар яратиш ва маҳаллий бизнес учун янги имкониятлар демакдир. Махсус иқтисодий зона доирасидаги солиқ шартлари ва тайёр ишлаб чиқариш инфратузилмаси, маҳаллий ишлаб чиқаришни ривожлантириш учун қулай шарт-шароитлар яратиб берди”, -дейди завод директори Александр Пашкеев.

Компания яқин йиллар ичида йиллик экспорт салоҳиятини 50 миллион АҚШ долларидан оширишни режалаштирмоқда. Бу эса Ўзбекистонни минтақадаги ушбу йўналишда фаолият юритувчи муҳим иштирокчилардан бирига айлантиради.

Ўзбекистон бозори катта, айни вақтда Марказий Осиё ва Кавказорти давлатларига экспорт қилиш бўйича кенг имкониятлар мавжуд. Мазкур лойиҳа мисолида ҳам кўриш мумкинки, агар инвестицион лойиҳа росмана рақобатбардош ва иқтисодий самарали бўлса, Ўзбекистонда ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш учун бозорни ёпиб қўйиш ёки аждарҳо божларни киритишга ҳеч қандай зарурият йўқ.

Иссиқлик тарифлари неча карра ошади?

Иссиқлик таъминоти бўйича навбатдаги тажрибаларни кўзда тутадиган ҳужжат билан танишган ўзбекистонликлар жиддий хавотирга тушмаслиги мумкинмас.

Албатта, иссиқлик таъминотининг қайта марказлаштирилиши, бюрократлаштирилиши ва шонли энергетиклар иштирокида давлатлаштирилиши истиқболлари оддий истеъмолчиларни хурсанд қилмайди. Энди фарқи йўқ, бу истеъмолчи кўп қаватли уйда яшаса, марказий иситишга уланганми ёки йўқми.

Биринчидан, иссиқлик таъминоти хизматлари учун пасайтирилган тарифларни 2030 йилгача таннарх даражасига етказиш кўзда туилмоқда. Тасаввур қилишингиз учун, 2024 йил сентябрь ҳолатига Тошкент шаҳрида таннархга етиши учун тарифлар камида 5,5 карра ошиши керак. Бу ҳали таннархни шишириш тўхтамаган тақдирдаги ҳолат. Шонли энергетиклар методичкаси ишга тушса, таннархни шишириш фақат тезлашади, кенгаяди, табиийки тарифлар таннархга етиши учун неча карра ошишини прогноз қилиш имконсизга айланади. Афсуски, ҳужжатнинг бирон жойида иссиқлик таъминотида таннархнинг каррасига шиширилгани, харажатларни кескин қисқартириш лозимлиги қайд этилмаган.

Иккинчидан, марказлашган иссиқлик таъминотига уланмаган тўрт ва ундан юқори қаватли кўп квартирали уй-жойларнинг иситиш тизимида локал қозонхоналар қуриш ва бошқа муқобил технологияларни жорий этиш ҳисобига бир хонадоннинг газга бўлган талабини камида 20 фоизга камайтириш режалаштирилмоқда. Содда тилга кўчирсак, бу янги қурилган кўп қаватли уйларда бир ёки икки контурли индивидуаль қозонлар орқали истилаётган хонадонларни иситиш локал қозонхоналарга ўтказилиши мумкин дегани. Мазкур антитажриба истеъмолчиларга қанчача тушиши ва қандай кўргуликлар келтиришини прогноз қилишганми ёки йўқми, билмайман. Лекин ҳозирнинг ўзида айтайлик, Тошкентда марказлашган иситиш тизимига уланган уйларда қиш чиқариш (ҳатто таннархни 5-6 каррасига қопламайди дейилсада), индивидуаль қозонлар билан иситиладиган уйларда қиш чиқаришдан каррасига қимматга тушмоқда. Буёғига нима бўлади, ўйлашга қўрқади одам. Ëмон гумон шуки, локал қозонхоналар қуриш кампанияси бутун бошли массивларни газдан узишга институционал баҳона бўлиб хизмат қилиши мумкин.

Учинчидан, антиислоҳотларга айланаётган ислоҳотлардан одамлар безиб қолган. Марказий иситиш тизимини ислоҳ қилиш бўйича Тошкентда бундан 4 йил аввал, тизимни Veolia Energy бошқарув компаниясига топшириш ҳаракатлари бирон самарали натижа кўрсатмай туриб, навбатдаги тажрибани бошлашнинг ўзи ғалати. Биз ҳалигача билмаймиз ва жавобсиз қолаётган саволларни яна қайтарамиз: Veolia Energy компаниясига иситиш тизимини топширишдан мақсад нима эди ўзи? Қўйилган қайси вазифалар бажарилди, бошқарувчига қанча маблағ тўланмоқда? Мақсад таннарх ва харажатларни шиширишда, бюджет маблағларини чексиз ўзлаштиришда давом этишмиди? Ёки шаффофлик ва ҳисобдорликни ошириш орқали самарали бошқарувга келишмиди? Ҳеч қурса, иссиқ сув ва иситиш ҳисоби ажратилмагани сабабини тушунтиринглар, барака топгурлар.

Февраль якунлари бўйича йирик солиқ тўловчиларнинг тушумлари эълон қилинмади

Ҳар ойнинг 15- санасига қадар Солиқ қўмитасининг Fiskal tahlillar канали топ-20 йирик солиқ тўловчилар (топ-10 давлат ва топ-10 хусусий) тўғрисидаги ахботларни тақдим этиб борарди.

Мазкур маълумотлар, йирик солиқ тўловчилар рўйхатидаги ўзгаришлар, динамика, йирик солиқ тўловчиларнинг қўшилиши ёки тушиб қолиши, иқтисодиётимизда рўй бераётган ўзгаришлар тўғрисида тўлиқ бўлмаса-да, айрим ишораларни берарди.

Масалан, айни шу маълумотлар туфайли “Авторақам қироли” ёки Uzbekistan GTL
ва Saneg
йирик солиқ тўловчилар рўйхатидан тушиб қолгани ҳақида хабар топгандик.

Одамлар ҳақида ҳам қайғуринг: шаҳарларда тезлик 50 км/соатгача пасайтириладими?

Белгиланган тезликдан юқори ҳаракатланганда қўлланиладиган 5 км/соат чегирмани 10 км/соатга ошириш бўйича ўзгартиришлар лойиҳаси парламентга киритилгани, албатта хавотирли. Парламентимиз тийиб туриш, соғлом ақл маркази ва диалектика жойи бўлса ҳам майлийди, парламентимизда пиёда юрадиганлар кўпчиликни ташкил этса ҳам майли эди, парламентимизда пиёдалар ва умуман Ўзбекистоннинг турли қарашлари ифодаловчиларнинг вакиллиги бўлса ҳам майли эди. Майли, бу гаплар яшаб турган реалликларимизда бефойда, қолаверса бетаъсир риторика.

Хўп, хатолик чегарасини ошириш заруриятини техник воситалар (радарлар) ва транспорт воситаларининг спидометрларидаги баъзи "хатоликлар"га боғлашаётган экан, майли, чегирмани 10 км/соатга оширишди дейлик. Спидометр ҳақида қайғураётган мошинсеварлар шуни истапти.

Лекин унда йўллардаги юқори тезлик ва инсон ҳаёти билан боғлиқ "хатолик"ларни ҳам қайтадан кўриб чиқишга тўғри келади. Уёғига қўшдингизми, буёғидан айиринг, маҳаллийлаштирилган малибу минар жаноблар. Одамлар ҳақида ҳам қайғуринг. Келинглар, барча шаҳарларда тезликни 60 км/соатдан 50 км/соатгача пасайтиришни ҳам баб-баравар кун тартибига олиб чиқинглар, муҳокама қилинглар.

Шунда адолатдан бўлади.

​Тошкент шаҳрида квартира сотиб олиш ижарада туришга нисбатан “арзон”роқ

Марказ ҳисобларига кўра, Тошкент шаҳрида 2025 йил 1 январь ҳолатига квартира нархи 11,2 йиллик тўланадиган ижара ҳақига
тенг бўлган.

2022 йил январига солиштирганда уй-жой нархлари ижара нархларига нисбатан тезроқ ўсганлиги туфайли ушбу нисбат катталашиб (3,65 йилга кўпайган) келган. Бошқача айтганда, мазкур даврда квартира сотиб олишдан кўра ижарада туриш афзаллиги ортган.

Нарх-ижара нисбати 16
йилгача бўлса уйни сотиб олиш ижарага олгандан “афзалроқ”, 16 –21 йил оралиғида бўлса, квартира сотиб олиш ва ижарага туриш қиймати бир хил, 21 йилдан катта бўлса, ижарада туриш олиш уйни
харид қилишдан кўра афзалроқ кўрилади.

Шунга кўра, бугунги кунда Тошкент шаҳрида квартира сотиб олиш ижарада туришга нисбатан “арзонроқ (афзал) деб ҳисоблаш мумкин.

​Тошкент шаҳрида уй сотиб олишга “14,9 йиллик даромад” керак бўлади

Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази 2024 йил якунлари бўйича Уй-жой бозори таҳлилини тақдим этган.

Марказ ҳисобларига кўра, охирги 3 йилда Ўзбекистонликларнинг уй-жой харид қобилияти (price-to-income ratio) яхшиланган. Марказ таҳлилларига кўра, даромадлар уй-жой нархларидан тезроқ ўсмоқда. 2024 йил якунларига кўра, Ўзбекистонда уй-жой сотиб олишга ўртача “9,9 йиллик даромад” керак бўлади. Солиштириш учун, масалан, қозоғистонликларга уй-жой сотиб олишга “9,2 йиллик даромад” керак.

Даромадлар ва уй-жой нархи нисобида олганда ҳам энг қиммат макон Тошкент шаҳри бўлиб қолмоқда. Тошкентда уй-жой сотиб олишга 14,9 йиллик даромад керак бўлади. Сирдарёда эса уй олиш анча арзон, бунинг учун “7 йиллик даромад”кифоя.

Ўзбекистоннинг Навоий ва Қашқадарёдан бўлак барча ҳудудларида охирги 3 йилда уй-жой сотиб олиш имконияти нисобда яхшиланган.

​Кредитлар нархи учинчи ой кетма-кет арзонлашмоқда

Бир ойлик танаффусдан кейин кредит ва депозитлар ставкалари яна эълон қилина бошлаган.

Февраль якунлари билан миллий валютадаги кредитларнинг ўртача тортилган ставкаси 0,1 фоиз бандига пасайиб, 23,2%ни ташкил этган. Чакана кредитлар ставкаси 24,1%, корпоратив кредитларники эса 22,5%дан иборат бўлган.

Миллий валютадаги муддатли депозитларнинг ўртача тортилган ставкаси 19,2%гача тушган (-0,3%). Бунда чакана депозитлар 22,1%дан, корпоратив депозитлар 16,9%дан жалб қилинмоқда.

Асосий ставка 0,5 фоиз бандига туширилган июль ойидан буён ўртача тортилган ставка кредитлар бўйича 0,3 фоиз бандига, депозитлар бўйича 0,1 фоиз бандига пасайган.

Марказий банк асосий ставкасини кўриб чиқиш бўйича навбатдаги йиғилиши 20 мартга белгиланган.