QIZIQ FAN

Fazoga uchirilgan birinchi jonzot - Layka

Layka — 1957-yil 3-noyabr kuni Sovet Ittifoqi tomonidan fazoga uchirilgan birinchi tirik jonzot hisoblanadi. U Moskva ko‘chalaridan topilgan, aralash zotli urg‘ochi it edi.

💠 Layka aslida ismi emas edi
Uning asl ismi yo‘q edi. Layka so‘zi rus tilida "vovullovchi" yoki "huruvchi" degan ma’noni bildiradi. Ilgari uni “Kudryavka” (jingalak) yoki “Limonchik” (limoncha) deb ham atashgan.

💠 U tanlab olingan sababi — murosaga o‘rganganlik
Layka Moskvadagi ko‘chalardan topilgan. Sovet olimlari aynan ko‘cha itlarini tanlashgan, chunki ular sovuq, ochlik va og‘ir sharoitlarga chidamli bo‘lgan.

💠 Uchirilgan kosmik kemada qaytish tizimi yo‘q edi
Sputnik-2 faqat uchish uchun mo‘ljallangan edi. Layka hayotini qurbon qilishi aniq bo‘lgan.

💠 Laykaning yuragi parvoz paytida juda tez urgan
Parvozdan oldin yurak urishi normal holatda 103 marta bo‘lsa, uchish vaqtida 240 martagacha chiqqan.

💠 Olimlar Laykadan oldin simulyatsiya parvozlarini bajargan
Ular bir nechta kuchuklarga maxsus kapsulalarda aylanish, og‘irliksiz holat va ovozga chidamlilik bo‘yicha mashqlar o‘tkazishgan.

💠 Layka parvozi insoniyat tarixida burilish yasadi
U birinchi bor orbitaga chiqqan tirik mavjudot bo‘ldi. Bu insonning kosmosga uchish imkoniyatini ilmiy jihatdan asoslashga yordam berdi.

💠 Laykaning o‘lim sababi dastlab yashirilgan
Dastlab Layka bir necha kun yashagan deyilgan, ammo keyinchalik u parvozdan atigi 5–7 soat o‘tib kapsuladagi issiqlik tufayli nobud bo‘lgani e’tirof etildi.

💠 Laykaga yodgorlik o‘rnatilgan
2008-yilda Moskvada Layka sharafiga yodgorlik o‘rnatildi. Yodgorlikda u raketa shaklidagi postament ustida tasvirlangan.

💠 Uning nomi asteroiddan tortib to musiqa guruhlarigacha ishlatilgan
Layka nomi 1990-yillarda turli ilmiy, madaniy, musiqa va kino sohalarida mashhur bo‘lib ketdi. Hatto 2321-raqamli asteroidga ham uning nomi berilgan.

@qiziqfan

🇭🇷 Xorvatiya — tarix, tabiat va madaniyat uyg‘unligi

Xorvatiya bugungi kunda Yevropaning janubi-sharqida joylashgan mustaqil davlat bo‘lib, rasmiy ravishda 1991-yil 25-iyun kuni Yugoslaviya tarkibidan chiqib, o‘z mustaqilligini e’lon qilgan. Bu sana uni yosh jihatdan O‘zbekiston bilan tenglashtiradi, chunki O‘zbekiston ham 1991-yilda mustaqil davlatga aylangan.

Aholisi va geografiyasi
✔️ Xorvatiyaning aholisi 4 million 188 mingdan ortiq (so‘nggi statistik ma’lumotlarga ko‘ra bu raqam biroz kamaygan).

✔️ Maydoni 56 ming kvadrat kilometrdan ortiq.

✔️ Poytaxti — Zagreb shahri.

✔️ Mamlakat hududining uchdan bir qismini o‘rmonlar egallagan. Bu ekologik tozalik va bioxilma-xillik uchun juda katta ahamiyatga ega.

✔️ Adriatika dengizi sohilida joylashgani sababli, Xorvatiya jahonning eng go‘zal qirg‘oqbo‘yi davlatlaridan biri hisoblanadi. Plitvice ko‘llari milliy bog‘i esa UNESCO merosi ro‘yxatiga kiritilgan.

Madaniyati va qadriyatlari
✔️ Xorvatiya juda boy madaniy merosga ega. U yerda Rim imperiyasi davriga oid ko‘plab tarixiy obidalar mavjud.

✔️ Bu mamlakat dunyoga mashhur dolmatin zotli kuchuklar vatani hisoblanadi. Oq terisida qora dog‘lar bilan ajralib turadigan ushbu zot ilk bor aynan Xorvatiyada paydo bo‘lgan.

Galstuklar vatani
✔️ Xorvatiya dunyoda “galstuklar vatani” sifatida tanilgan. Bunga sabab esa “kravat” (fransuz tilidagi “cravate” so‘zi) aynan xorvat harbiy kiyimining bir qismi bo‘lgan bo‘yinga bog‘lovchi matodan kelib chiqqanidir.

✔️ “Croata” so‘zi — ko‘plab tillarda “galstuk” ma’nosida ishlatiladigan so‘zning ildizi hisoblanadi. Bu esa Xorvatiya nomining xalqaro modaga ham ta’sir ko‘rsatganini ko‘rsatadi.

✔️ Xorvatlar har yili 18-oktyabrda “Galstuklar kuni”ni nishonlaydilar. Bu kun xalqaro darajada ham tan olingan bo‘lib, turli yurtlarda galstuk taqib yurish orqali Xorvatiya madaniyatiga hurmat bildiriladi.

Sayyohlik salohiyati
✔️ Xorvatiya turizm sohasida kuchli rivojlangan. Dubrovnik shahri, Split, Zadar va boshqa shaharlar yil davomida millionlab sayyohlarni jalb qiladi.

✔️ Dubrovnik serial va kino olamida ham mashhur — “Game of Thrones” serialining bir qismi aynan shu shaharda suratga olingan.

Xorvatiya o‘zining boy madaniyati, tabiiy go‘zalliklari va tarixiy ildizlari bilan Yevropaning eng qiziqarli va o‘ziga xos davlatlaridan biri hisoblanadi.

@qiziqfan

🦌 Shimoliy Karolinada juda noyob oq kiyik videoga olindi

AQShning Shimoliy Karolina shtatida kam uchraydigan oq kiyik-albinos videotasvirga tushirildi. Bunday kiyiklar tabiatda har 30 000 ta kiyikdan faqat bittasi uchraydi! ❄️

🔎 Mutaxassislarning fikricha, albinos kiyiklar tabiiy yashash muhitida juda kam uchraydi, chunki ularning oq rangi yirtqichlardan himoyalanishni qiyinlashtiradi. Shu bois tabiatda bunday holatni kuzatish juda noyob hodisa sanaladi.

@qiziqfan