Oʼzbekiston Respublikasining “Toʼlovga qobiliyatsizlik toʼgʼrisida”gi Qonuni 2022 yil 12 aprelda qabul qilindi. Shu munosabat bilan Oʼzbekiston Respublikasining “Bankrotlik toʼgʼrisida”gi Qonuni oʼz kuchini yoʼqotdi.

“Toʼlovga qobiliyatsizlik toʼgʼrisida”gi Qonuni bilan yuridik va jismoniy shaxslarning, shuningdek yakka tartibdagi tadbirkorlarning toʼlovga qobiliyatsizligi sohasidagi munosabatlar tartibga solinadi.

Qonunning amal qilishi davlat muassasalariga va boshqa notijorat tashkilotlariga nisbatan tatbiq etilmaydi, bundan matlubot kooperativi yoki ijtimoiy fond shaklidagi faoliyatni amalga oshirayotgan yuridik shaxslar mustasnodir.

Toʼlovga qobiliyatsizlik deganda, sud tomonidan eʼtirof etilgan, qarzdorning pul majburiyatlari boʼyicha kreditorlar talablarini toʼla hajmda qanoatlantirishga va soliqlar hamda yigʼimlar boʼyicha oʼz majburiyatlarini toʼla hajmda bajarishga qarzdorning qodir emasligiga tushuniladi.

Toʼlovga qobiliyatsizlik qachonki, uning alomatlari boʼlgan taqdirda tan olishi mumkin. Toʼlovga qobiliyatsizlik vaqtinchalik va doimiy alomatlardan iborat boʼladi.

Vaqtincha toʼlovga qobiliyatsizlik — agar tegishli majburiyatlar yuzaga kelgan sanadan eʼtiboran uch oy ichida qarzdor tomonidan bajarilmagan boʼlsa, shaharni tashkil etuvchi korxona hamda unga tenglashtirilgan korxonalar tomonidan esa olti oy ichida bajarilmasa, sudga murojaat etish sanasida qarzdorning pul majburiyatlari boʼyicha kreditorlar talablarini qanoatlantirishga va soliqlar hamda yigʼimlar boʼyicha oʼz majburiyatlarini bajarishga qodir emasligiga olib keladigan ushbu alomatlarda koʼrinadi.
Doimiy toʼlovga qobiliyatsizlik — agar sudga ariza berish sanasidagi va ariza berilgan yilning boshidagi hisobot davrida, agarda ariza yilning birinchi choragida berilgan boʼlsa, oʼtgan yilning boshidagi hisobot davrida qarzdorning majburiyatlari uning aktivlari qiymatidan oshib ketgan alomatlaridir.

Qayd etilgan qoidalar jismoniy shaxslar, shuningdek yakka tartibdagi tadbirkorning toʼlovga qobiliyatsizligi toʼgʼrisidagi ishlar koʼrib chiqilayotganda qoʼllanilmaydi.

Bunda, qarzdor jismoniy shaxsning pul majburiyatlari boʼyicha kreditorlar talablarini qanoatlantirishga va soliqlar hamda yigʼimlar boʼyicha oʼz majburiyatini toʼliq hajmda bajarishga qodir emasligi, agar tegishli majburiyatlar va toʼlov majburiyatlari yuzaga kelgan kundan eʼtiboran uch oy ichida qarzdor jismoniy shaxs tomonidan bajarilmagan hamda qarzdor jismoniy shaxsga nisbatan talablar bazaviy hisoblash miqdorining kamida ikki yuz barobarini tashkil etsa, qarzdor jismoniy shaxsning toʼlovga qobiliyatsizligi alomatlari hisoblanadi.

Аgarda, tegishli majburiyatlar va toʼlov majburiyatlari yuzaga kelgan kundan eʼtiboran uch oy ichida qarzdor yakka tartibdagi tadbirkor tomonidan bajarilmasa hamda qarzdor yakka tartibdagi tadbirkorga nisbatan talablar bazaviy hisoblash miqdorining kamida ikki yuz baravarini tashkil etsa, qarzdor yakka tartibdagi tadbirkorning pul majburiyatlari boʼyicha kreditorlar talablarini qanoatlantirish va soliqlar hamda yigʼimlar boʼyicha oʼz majburiyatlarini bajarish imkoniyati yoʼqligi qarzdor yakka tartibdagi tadbirkorning toʼlovga qobiliyatsiz ekanligining alomatlari boʼladi.

Oʼzbekiston Respublikasi Iqtisodiy protsessual kodeksi (OʼzR IPK) ning 3-moddasida “Har qanday manfaatdor shaxs oʼzining buzilgan yoki nizolashilayotgan huquqlarini yoxud qonun bilan qoʼriqlanadigan manfaatlarini himoya qilish uchun iqtisodiy sudga shu kodeksda belgilangan tartibda murojaat qilishga haqli” deb koʼrsatilgan.

Oʼzbekiston Respublikasi “Toʼlovga qobiliyatsizlik toʼgʼrisida”gi Qonuniga koʼra qarzdor pul majburiyatlarini bajarmaganligi munosabati bilan unga nisbatan toʼlovga qobiliyatsizlik toʼgʼrisida ish qoʼzgʼatish haqidagi ariza bilan sudga murojaat etish huquqiga qarzdorning oʼzi va kreditor ega.