MA'RIFAT DARSI | МАЪРИФАТ ДАРСИ

Tole’ yo‘qki jonimg‘a balolig‘ bo‘ldi,
Har ishnikim ayladim, xatolig‘ bo‘ldi.
O‘z yerni qo‘yib Hind sori yuzlandim,
Yo rab, netayin, ne yuz qarolig‘ bo‘ldi.

«Boburnoma» — Boburning shoh asari. Bu asarda Boburning boshidan kechirganlari, yo‘l qo‘ygan xatolari, alam-u iztirob, g‘alaba va mag‘lubiyatlari hamda shajarasi ochiq yozilgan. Joy nomlari, u yerdagi jonzotlar hamda o‘simliklar atroflicha yoritilgan. Asarda o‘sha davrning mashhur kishilariga adolatli tarzda ta’rif berilganki, kitobni o‘qigan odam Bobur tafakkuriga, bilimiga, uning sarkardalik qobiliyatiga, odil va oqilligiga qoyil qoladi. Asarda keltirilgan baytlar, g‘azal, ruboiylar esa kitobning shoh bezagi sifatida o‘quvchi qalbida o‘chmas iz qoldiradi. Bu haqda Boburning o‘zi bunday yozadi:

Bu olam aro ajab alamlar ko‘rdim,
Olam elidin turfa sitamlar ko‘rdim,
Har kim bu «Vaqoye’»ni o‘qur bilgaykim,
Ne ranj-u… ne mehnat-u… ne g‘amlar ko‘rdim.

Yana bir e’tiborli jihati shundaki, hozirga qadar mazkur memuar asar dunyoning 30 dan ortiq, xususan – ingliz, fransuz, nemis, italyan, golland, fors, urdu, rus, yapon, turk, tojik tillariga tarjima qilingan. Bu asardagi juda ko‘p dolzarb iqtisodiy, ijtimoiy masalalar, yuqorida nomlari keltirilgan viloyatlarning o‘zaro siyosiy-iqtisodiy va savdo munosabatlari, jug‘rofiy mavqeyi, iqlimi, o‘simlik va hayvonot dunyosi, tog‘lari, daryolari, xalqlari, qabila va elatlari hamda ularning yashash sharoitlari, urf-odatlari, muhim tarixiy inshootlari — hindlar ibodatxonalari va musulmonlarning masjidlari, to‘y va dafn marosimlari haqida nihoyatda nodir ma’lumotlar tarixiy va adabiy meros sifatida dunyo olimlarini hozirga qadar hayratda qoldirib kelmoqda.

Aytish joizki, Hindiston farzandi Javoharlal Neru «Bobur – dilbar shaxs. Uyg‘onish davri hukmdorining haqiqiy namunasidir… Uning Hindistonga kelishi tufayli Hindistonda buyuk o‘zgarishlar sodir bo‘ldi, san’atda, hayotda, me’morchilikda va madaniyatning boshqa sohalarida yangicha taraqqiyot yuz berdi», deganida tamomila haq edi.

Har kimki vafo qilsa, vafo topqusidur,
Har kimki jafo qilsa, jafo topqusidur.
Yaxshi kishi ko‘rmagay yomonlig‘ hargiz,
Har kimki yomon bo‘lsa, jazo topqusidur.

Shu singari she’rlarida har doim odamlarni yaxshilikka, adolat, insonparvarlikka, yuksak insoniy tuyg‘ularni qadrlashga chorlagan buyuk vatandoshimiz Zahiriddin Muhammad Bobur umri davomida yaxshilikni istab yashadi. Qo‘lidan kelgancha odamlarga yaxshilik qildi. Endigina 47 yoshni qarshilagan, ayni kuchga to‘lgan chog‘ida o‘z umrini farzandi Humoyunga «sadqa» qilib yubordi. Ammo ko‘hna tarix sahnida adolatli shoh va buyuk shoir o‘zining ma’lum va mashhur asarlari bilan tarixnavis adib, lirik shoir hamda ijtimoiy masalalar yechimiga o‘z hissasini qo‘shgan olim sifatida o‘chmas iz qoldirgan siymolardan biri bo‘lib qoldi. Ko‘ngliga yorug‘ maqsad tuggan insonlarga, ayniqsa, yoshlarga ulug‘ bobokalonimizning jasurlik, fidoyilik, yurtparvarlik va oilasiga, avlodlariga oqibatlilik, jonfidoligi hamisha o‘rnakdir.

Gulnoza TURG‘UNBOYEVA,
o‘z muxbirimiz.

❤️ Телеграмда ўқинг / Telegramda o'qing

💾 Ворд шаклида ўқинг / Word shaklida o'qing

📁 ПДФ шаклида ўқинг / PDF shaklida o'qing

✔️ Кирилл алифбосида ўқинг / Kirill alifbosida  o'qing

💾 Рус тилида ўқинг / Читать по русски

🥳 2025 йил барча мавзулар /  2025 yil barcha mavzular

8/2025-mavzu

BOBUR – ADOLATLI SHOH VA BUYUK SHOIR

(14-fevral – Zahiriddin Muhammad Bobur tavallud topgan kun)

Zahiriddin Muhammad Bobur hayotning og‘ir sinovlarini boshidan kechirganida endigina 12 yoshda edi. Shu yoshida taxtga chiqish, davlatni boshqarish, xalqni adolat bilan idora qilib, mamlakat sarhadlarini g‘animlardan himoya qilish…

O‘shanda Movarounnahr ijtimoiy hayoti va siyosiy ichki nizolar girdobiga tushib qolgan, Sohibqiron Amir Temur barpo etgan davlat tanazzulga yuz tutgan, temuriy vorislar mamlakatni parokanda holatga keltirib qo‘ygan edi. Bobur shunday bir paytda Andijonda turib, Samarqandga ko‘p bora intiladi. Uning niyati bobosi Amir Temur saltanati sohibi bo‘lish edi. Va ikki bora Samarqandni egallaydi, bu voqealar 1498- va 1500-yillarga to‘g‘ri keladi. Bu orada Movarounnahr hududiga Shayboniyxon xurujlari avj oladi, birin-ketin temuriyzodalar qo‘l ostidagi hududlar mahv etila boshlaydi. Bobur ilojsiz ahvolda ona yurtini tark aylashga majbur bo‘ladi. 1504-yilda avval Hisor, keyin Kobulga yo‘l oladi. U kelajak taqdirini ayni shu mintaqalardan izlaydi, bu esa oson kechmaydi.

Hindiston mo‘jizaviy o‘lka, u qadim-qadimdan kishilarni o‘ziga rom etgan. Bu maftunkor o‘lka Boburni ham ko‘pdan buyon qiziqtirib kelar edi. Bobur 1525-yili Hindistonga 1200 kishilik qo‘shini bilan lashkar tortib, Ibrohim Lodiyning 100000 nafar askar va 1000 ta fildan iborat qo‘shiniga qarshi janglarda g‘olib keladi va bu afsonaviy o‘lkaning shimoliy qismlariga egalik qiladi. Uning hukmronligi davrida insoniylikka asoslangan adolatli qonunlar sharofati bilan Hindistonda siyosiy muhit barqarorlashib, o‘lka yerlari birlashadi. Shaharlar obodonlashtirilib, savdo-sotiq to‘g‘ri yo‘lga qo‘yiladi. Bobur bog‘-rog‘lar yaratishga homiylik qilgan adolatli shoh sifatida taniladi. Shu o‘rinda 332 yil davom etgan boburiylar sulolasi davrida ham Hindistonni obodonlashtirish, unda hozirgacha mashhur bo‘lgan me’moriy yodgorliklar, bog‘lar, kutubxonalar,
karvonsaroylar qurdirish keng miqyosda yoyilganini, o‘sha davrning ilg‘or va zehni o‘tkir olimlari, shoirlari, musiqashunoslari va davlat arboblarini mujassam etgan mukammal bir ma’naviy-ruhiy muhit vujudga kelganligini ta’kidlash joiz.

Ulug‘ shoh Bobur Hindistonda davlat ishlari bilan bir qatorda, o‘zining adabiy-badiiy faoliyatini ham davom ettiradi. Uning hassos qalbidagi sohir tuyg‘ulari betakror she’riyati, mag‘zi to‘q nasriy asarlariga ko‘chadi. Bugun bizgacha Boburdan o‘zbek tilida yaratilgan bir she’riy devon, «Boburnoma» (asli nomi «Vaqoye» – «Voqealar»), Xoja Ahror Valiy (1404–1490)dan qilingan «Volidiya» she’riy tarjimasi, aruz nazariyasiga doir «Mufassal», islom ruknlari haqida «Mubayyin», «Musiqiy ilmi», «Harb ishi», «Xatti Boburiy» asarlari yetib kelgan.

Nozik ta’b shoir she’rlarining aksarida esa uning o‘z hayoti lavhalariga va lahzalariga ishoralar sezilarli darajada bayon etilgan. Xususan,

Charxning men ko‘rmagan
jabr-u jafosi qoldimu?
Xasta ko‘nglim chekmagan
dard-u balosi qoldimu?

– deya bitilgan misralar qancha dardchil bo‘lsa, shuncha jozibali. Qancha qayg‘uli bo‘lsa, shuncha yorug‘dir. Qalblarga chuqur botib ketguvchi bu qayg‘uli satrlarda ertaning, kelajakning yop-yorug‘ umidlari mujassam. Xuddi shu jihati bilan ham Bobur baytlari qadrli va inson ruhiyatiga yaqindir.

Shoh va shoir ijodining yana bir muhim mavzusi Vatanga muhabbat tuyg‘usi, yurt sog‘inchi, unga qaytish umidi bo‘lganini ushbu misralardan anglash qiyin emas.

6/2025-mavzu

NAVOIY MЕROSI – MILLAT XAZINASI

Buyuk shoir va mutafakkir, atoqli davlat va jamoat arbobi Alisher Navoiyning bebaho ijodiy-ilmiy merosi nafaqat xalqimiz, balki jahon adabiyoti tarixida, milliy madaniyatimiz va adabiy-estetik tafakkurimiz rivojida alohida o‘rin tutadi. Ulug‘ shoir o‘zining she’riy va nasriy asarlarida yuksak umuminsoniy g‘oyalarni, ona tilimizning beqiyos so‘z boyligi va jozibasi, latofati bilan namoyon etib, millionlab kitobxonlar qalbidan joy egalladi.

Alisher Navoiy ikki tilda mukammal ijod qilib, turkiy tilda «Navoiy», forsiyda esa «Foniy» taxallusini qo‘llagan. Uning adabiy va ilmiy merosini 4 faslga bo‘lish mumkin: devonlari, dostonlari, forsiy tildagi she’riy merosi hamda ilmiy-filologik, nasriy va tarixiy asarlari.

Navoiyning o‘zbek tilida yaratgan she’riy merosi asosan «Xazoyin ul-maoniy» devoniga jamlangan. Asar to‘rt qismdan iborat. 1472–1476-yillarda birinchi devoni «Badoye’ ul-bidoya» («Badiiylik ibtidosi»)ni shoh amri va istagi bilan o‘zi kitob qiladi. Buyuk shoirning muhabbat va bu bilan bog‘liq tug‘yonlari, xususan, g‘azallari uning yigitlik davrida yozilgan. Bunga uning «Ilk devoni»ga kiritilgan, xalq orasida «Qaro ko‘zum», «Kelmadi» («Munojot») nomlari bilan mashhur bo‘lgan va kuylanadigan g‘azallari misol bo‘la oladi. Uning ishq bilan bog‘liq tasvirlari rang-barang va boy bo‘lib, biz unda inson hayoti va holatining cheksiz ko‘p qirralarini – shodlikni ham, xafachilikni ham, takrorlanmaydigan lahzalarni ham, har kun, har soatda yuz beruvchi ko‘ngilsizliklarni ham ko‘ramiz.

Alisher Navoiy ijodining shoh asari «Xamsa» besh dostondan iborat. Bular «Hayrat ul-abror» («Yaxshilar hayrati»), «Farhod va Shirin», «Layli va Majnun», «Sab’ai sayyor» («Yetti sayyora»), «Saddi Iskandariy» («Iskandar devori») dostonlaridir. Fors adabiyotidagi xamsachilikka javob sifatida o‘zbek tilida birinchi marotaba yaratilgan Alisher Navoiy «Xamsa»si bu tilning cheksiz imkoniyatlarini amalda isbot etdi. 52 ming misradan iborat bu beshlik XV asr islom tafakkurining borliq va tabiat, inson va jamiyat, axloq va kamolot haqidagi o‘ziga xos qomusi edi.

Alisher Navoiyning 3598 baytdan iborat so‘nggi dostoni «Lison ut-tayr» 1498–1499-yillarda yaratilgan. Mazkur asar bolaligida sevib o‘qigani – Farididdin Attorning «Mantiq ut-tayr» («Qushlar tili») dostoniga javob tarzida, shoirning o‘z ta’biri bilan aytganda, «tarjima rasmi bila» yuzaga keltirgan she’riy mo‘jizasi edi. Dostondagi bosh g‘oya, bosh muammo tasavvufdagi imon, e’tiqod va ma’naviyat masalalaridir.

Alisher Navoiy o‘zining forsiy qasidalaridan alohida to‘plamlar ham tuzgan bo‘lib, ularning biri «Sittai zaruriya» («Olti zarurat»), ikkinchisi «Fusuli arbaa» («To‘rt fasl») deb ataladi. «Sittai zaruriya» to‘plamiga 6 qasida kiritilgan bo‘lib, ularni Xusrav Dehlaviy, Jomiy, Anvariy, Haqoniy, Solmon Sovajiy va boshqa qasidanavislar ta’sirida yaratgan. Uning «Fasuli arbaa» to‘plamiga 4 qasidasi kiritilgan bo‘lib, ularda yilning 4 fasli – bahor, yoz, kuz va qishning o‘ziga xos go‘zalligi zavq bilan tasvirlangan va to‘rtalovi ham zamon podshohi – Sulton Husayn Boyqaroni podshoh va shaxs, yaxshi do‘st va yaxshi inson sifatida vasf etishga bag‘ishlangan.
O‘z davrining ulug‘ olimi, mutafakkiri bo‘lgan Alisher Navoiyning ilmiy tadqiqotlari va izlanishlarining katta qismi, tabiiyki, til va adabiyot masalalariga bag‘ishlangan. Shu ma’noda «Majolis un-nafois» tazkirasini yaratish bilan o‘z davri adabiyotiga, uning ijodkorlariga o‘ziga xos haykal o‘rnatib, unda o‘zbek va forsiy tillarda ijod qilgan 359 shoirning hayoti va yozgan asarlari haqida noyob ma’lumotlar berilganini ko‘rish mumkin. Uning «Xamsat ul-mutahayyirin», «Holoti Sayyid Hasan Ardasher», «Holoti Pahlavon Muhammad» asarlari «Majolis un-nafois»ning davomiday bo‘lib, bu davr adabiyoti, fani va madaniyatining yirik namoyandalari hayotini o‘rganishda eng qimmatli manbalardir. Shoirning katta adabiy va tarixiy ahamiyatga ega «Munshaot» asari uning turkiy tilda o‘z zamondoshlari – podshohlar va shahzodalar, ilm va adabiyot ahllari bilan olib borgan yozishmalari majmuidan iborat.

hissa qo‘shmoqdalar», – deya ta’kidlagan edilar.

To‘g‘ri, qonun ustuvorligini ta’minlashda nazorat hech shubhasiz kerak. Lekin jamiyatimizda qonuniylikning qaror topishi avvalambor har birimizga bog‘liq. O‘zimizga savol beraylik. Piyoda yoki haydovchi sifatida yo‘l harakati qoidalariga har doim ham rioya etamizmi? Bir fuqaro sifatida o‘zimiz yashaydigan mahallada atrof muhitni muhofaza qilyapmizmi? Iste’molchi sifatida ichimlik suvini isrof qilmayapmizmi? 

Kimdir bular mayda masalalarku deyishi mumkin. Lekin katta qonunbuzarliklar ham kichik qoidabuzarliklardan boshlanadi. Qonunlarga doimo rioya qilishi uchun kishining vijdoni uyg‘oq, eng sergak nazoratchi bo‘lishi kerak. Chunki odam ba’zan qonunga ham, boshqa nazoratchilarga ham chap berishi mumkin, lekin vijdonga chap berib bo‘lmaydi. Vijdon uyg‘oqligi birinchi galda ma’naviy, huquqiy tarbiya bilan bog‘liq. Tarbiya esa beshikdan qabrgacha davom etadigan jarayondir.
Mamlakat hayotida qonun ustuvor bo‘lmasa, odamlarning davlat idoralariga ishonchi yo‘qoladi. Ular adolat, haqiqat, tenglik shunchaki quruq so‘zlar ekan degan xulosaga keladi. Natijada o‘zlari ham qonunlarni aylanib o‘tishga harakat qiladi. Qaysiki mamlakatda qonunlarga rioya qilinmasa, korrupsiya avj oladi, iqtisod oqsaydi. Bunday mamlakatga chet ellik tadbirkorlar ham sarmoya kiritishni istashmaydi. Eng ayanchlisi, ma’naviy tanazzul yuz beradi.

Muxtasar qilib aytganda, rivojlanishni istagan jamiyat qonun ustuvorligiga erishishi shart. Zero, qonuniylik bugungi kunda davr talabidir. Shunday ekan, yurtimizda qonun ustuvorligini ta’minlash uchun aholini huquqiy madaniyati va huquqiy on­gini oshirish zarur. Bu bar­chani qonunga bo‘ysunish va hurmat ruhida tarbiyalash demakdir.
 
Bobomurod TOSHEV,
o‘z muxbirimiz.
Azamat PIRNIYAZOV tarjimasi.

@manaviyat_va_marifat_darsi

5-mavzu

QONUNIYLIK – DAVR TALABI

AQSHning Vashington shahrida hech bir bino Kapitoliy tepaligida joylashgan mamlakat Kongressi, ya’ni qonun chiqaruvchi organ – parlamenti binosidan baland bo‘lmasligi kerak degan naql yuradi. Buning boisi mamlakatda qonun barcha narsadan ustun bo‘lishi kerakligi bilan izohlashadi.

Qadimgi yunon faylasufi Arastu davlat boshqaruvi asosida qonunlar yotishi ke­rak deya ta’kidlagan. Chunki hatto eng yaxshi hukmdor ham hissiyotga, ruhiy hayajonga berilishi mumkin, qonun esa «muvozanatlangan aql»dir deb hisoblagan.

Yangi tahrirdagi Konstitutsiyamizning 1-moddasiga muvofiq O‘zbekiston boshqaruvning respublika shakliga ega bo‘lgan suveren, demokratik, huquqiy, ijtimoiy va dunyoviy davlatdir. Huquqiy davlatning eng muhim belgisi, prinsipi esa – bu qonun ustuvorligi. Ushbu prinsip inson huquqlari bilan bevosita bog‘liq. Zero, qonunlardan ko‘zlangan asosiy maqsad inson huquq va erkinliklarini ta’minlashdan iborat.
Yana Bosh qomusimizga murojaat etadigan bo‘lsak, uning 15-moddasiga ko‘ra, yurtimizda O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlarining ustunligi so‘zsiz tan olinadi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi mamlakatning butun hududida oliy yuridik kuchga ega, to‘g‘ridan-to‘g‘ri amal qiladi va yagona huquqiy makonning asosini tashkil etadi. Davlat va uning organlari, boshqa tashkilotlar, mansabdor shaxslar, fuqarolik jamiyati institutlari hamda fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish yuritishlari lozim.

Demak, respublikamizda qonun ustuvorligini belgilovchi huquqiy baza mavjud ekan. Xo‘sh, bu qoidalar qog‘ozda qolib ketmasligi uchun mamlakatimizda qonuniylik va qonun ustuvorligi qay yo‘sinda ta’minlanadi?
Huquqiy davlatda har bir shaxs o‘z huquq va erkinliklarini sud orqali himoya qilishi mumkin. U davlat organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalarining g‘ayriqonuniy xatti-harakatlari ustidan sudga shikoyat qilish huquqiga ega.
Jamiyat hayotida qonuniylikni ta’minlashda prokuratura organlari zimmasiga ham ulkan mas’uliyat yuklangan. Chunki Bosh qomusimizning 143-moddasiga asosan, mamlakatimiz hududida qonunlarning aniq va bir xilda bajarilishi ustidan nazoratni O‘zbekiston Respublikasi­ning Bosh prokurori va unga bo‘ysunuvchi prokurorlar amalga oshiradi.

Yurtimizda qonuniylikni ta’minlashda ichki ishlar organlarining alohida o‘rni bor. O‘zbekiston Respublikasining «Ichki ishlar organlari to‘g‘risida»gi qonunida ushbu soha xodimlarining asosiy vazifalaridan biri sifatida aynan qonun ustuvorligini ta’minlash ham ko‘rsatib o‘tilgan. Qolaversa, ular fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini, jismoniy va yuridik shaxslarning mulkini, konstitutsiyaviy tuzumni himoya qilish, shaxs, jamiyat va davlatning xavfsizligini ta’minlash, shuningdek, huquqbuzarliklarning oldini olish va profilaktikasini amalga oshirish orqali ham jamiyatda qonuniylik hukm surishiga hissa qo‘shishadi.
Yuqorida qayd etilganlardan ko‘rinib turibdiki, jamiyatda qonuniylikni ta’minlash davlat idoralari xodimlari­ning muhim vazifalaridan biri hisoblanadi. Yana shuni alohida ta’kidlashni istardikki, qonunlarga amal qi­lish borasida birinchi galda mansabdorlarning o‘zlari namuna bo‘lishlari lozim. Amaldorlar qonunbuzarlik sodir etsalar, davlatning obro‘yiga putur yetkazadilar.
Bugungi axborot asrida qonuniylik jamiyat hayotining odatiy me’yoriga aylanishiga erishishda ommaviy axborot vositalari, internet nashrlar va ijtimoiy tarmoq faollari ham katta o‘rin tutadi. Prezidentimiz o‘tgan yilda Matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlariga yo‘llagan tabrigida jamiyatimizda ochiqlik va oshkoralikni rivojlantirish, davlat idoralari va ularning mansabdor shaxslari faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini o‘rnatish, fuqarolarimizning qonuniy murojaatlarini o‘rganish va hal qilish borasida ularning o‘rnini e’tirof etib: «Kuyunchak va olijanob jurnalistlarimiz, faol blogerlarimiz o‘zlarining qat’iy pozitsiyasi, haqqoniy so‘zi bilan hayotimizdagi o‘tkir muammolarni hal etish, islohotlarimizning samarasini oshirish, yurtdoshlarimizning fikrini, dunyoqarashini yuksaltirishga munosib

Ma’lumki, davlat organlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari, jamoat birlashmalari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va mansabdor shaxslar har kimga o‘zining huquqlari va qonuniy manfaatlariga daxldor bo‘lgan qonunchilik hujjatlari bilan, shuningdek, hujjatlar, qarorlar va boshqa materiallar bilan tanishib chiqish imkoniyatini yaratib berishga majburdir. Axborot olish imkoniyati qonunchilik hujjatlarini va tegishli materiallarni e’lon qilish va tarqatish yo‘li bilan ta’minlanadi.

Yurtimizda ommaviy axborot vositalari sohasida olib borilayotgan davlat siyosatining qonunlar yordamida mustahkamlanishi, ommaviy axborot vositalari faoliyati erkinligi va mustaqilligini amalda ta’minlash, ularni tom ma’noda to‘rtinchi hokimiyat sifatida shakllanishi uchun yetarli huquqiy asos bo‘lib xizmat qilmoqda.

O‘zbekistonda so‘z erkinligiga oid qoidalar «Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida», «Axborot olish kafolatlari va erkinligi to‘g‘risida», «Axborotlashtirish to‘g‘risida», «Jurnalistlik faoliyatini himoya qilish to‘g‘risida», «Reklama to‘g‘risida», «Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to‘g‘risida»gi qonunlarda aniqlashtirilgan. O‘tgan davrda sohaga oid qonunchilik bosqichma-bosqich takomillashtirildi va axborot sohasiga tegishli bir necha muhim farmon va qarorlar, davlat dasturlari qabul qilindi. Mazkur me’yoriy hujjatlarning asosiy maqsadi – mamlakatimizda so‘z erkinligini ta’minlash kafolatlariga, har kimning axborotni erkin va moneliksiz izlash, olish, tekshirish, tarqatish, foydalanish va saqlash huquqlarini ro‘yobga chiqarishga qaratilgan.

O‘z navbatida, «Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida»gi qonunning 5-moddasida ommaviy axborot vositalarining erkinligi quyidagicha kafolatlangan:

«O‘zbekiston Respublikasida ommaviy axborot vositalari erkindir. Har kim, agar qonunda boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo‘lsa, ommaviy axborot vositalarida chiqish, o‘z fikri va e’tiqodini oshkora bayon etish huquqiga egadir.

Davlat ommaviy axborot vositalarining faoliyati va axborotdan foydalanish erkinligini, mulk huquqini, davlat organlarining g‘ayriqonuniy qarorlaridan, ular mansabdor shaxslarning g‘ayriqonuniy harakatlaridan (harakatsizligidan) himoya qilinishini kafolatlaydi. Ommaviy axborot vositalarining faoliyatiga to‘sqinlik qilish yoki aralashish taqiqlanadi».

Yangi O‘zbekistonda so‘z erkinligini, fikrlar xilma-xilligini, odamlar o‘z qarashlarini ochiq-oshkora ifoda etishini amalda ta’minlash uchun barcha shart-sharoit yaratilgan. Mamlakatimizda 1400 dan ortiq ommaviy axborot vositasi erkin faoliyat yuritayotgani hamda izchil rivojlanib borayotgani buning yaqqol tasdig‘idir. Ularning 60 foizi nodavlat ommaviy axborot vositasi ekani ayniqsa e’tiborlidir. Yangi davlat telekanallari, nodavlat telekanallar faoliyati yo‘lga qo‘yildi. Ular fikrlar va qarashlarning muhim jihatlarini o‘zida mujassam etgan bo‘lib, har birida mamlakatda kechayotgan jarayonlarga o‘z munosabati va nuqtayi nazari mavjud.

Bir so‘z bilan aytganda, so‘z, fikr va axborot erkinligi mamlakatimizda amalga oshirilayotgan yangilanishlar, hayotbaxsh islohotlar, avvalo, xalqimizning qarashlaridagi yangilanish jarayonlari hamda ong-u tafakkurining yuksalishi bilan uyg‘un holda olib borilayotganligi uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Zotan, demokratiyani, erkin yashashni istagan har qanday jamiyat uchun so‘z erkinligi suv va havodek zarur.

Azizjon Fayziyev, 
podpolkovnik.

4-mavzu

SO‘Z, FIKR VA AXBOROT ERKINLIGI

So‘z erkinligi – har kimning o‘z fikrlarini erkin bildirish huquqi. So‘z erkinligi insonning asosiy shaxsiy va fuqarolarning siyosiy huquqlaridan biridir. Fikrlash, so‘z va e’tiqod erkinligi hamda ularni ifodalash insonning eng muhim huquqlaridan biri hisoblanadi. Axborot olish, foydalanish, tahlil qilish va tezkorlik bilan tarqatish imkoniyati jamiyatda inson yuksalishining asosiy shartidir.

Islohotlar jarayonining ochiq, oshkora kechishi fuqarolarning erkin qarashlari orqali unda o‘z manfaatlarini u yoki bu darajada ifoda eta bilishi ko‘p jihatdan ommaviy axborot vositalarining erkin va xolis tarzda voqealarni yoritishiga bog‘liq bo‘lib, bu demokratiyaning muhim xususiyatlaridan biri, deyish mumkin. 

Yangi tahrirdagi Konstitutsiyamizning 33-moddasida ham har kim fikrlash, so‘z va e’tiqod erkinligi, shuningdek, istalgan axborotni izlash, olish va tarqatish huquqiga egaligi o‘z aksini topdi. Shunday qilib, ommaviy axborot vositalari faoliyatini tartibga solish, ularni erkinlashtirish va qo‘llab-quvvatlash, izchil islohotlarni chuqurlashtirish jarayonida ishtirok etishining huquqiy kafolatlarini ta’minlaydigan mustahkam qonunchilik bazasi yaratildi. 

Har qanday jamiyatda axborot hamisha mamlakat taraqqiyotining ko‘zgusi, kishilarning ongi, dunyoqarashi, siyosiy saviyasining shakllanishida asosiy vosita bo‘lib xizmat qilib kelgan. Bu holat, ayniqsa, shiddatli sur’atlar bilan o‘zgarib borayotgan bugungi globallashuv zamonida har qachongidan ko‘ra keng tarmoq yozdi, binobarin, hayotimizning birorta sohasini ommaviy axborot vositalarisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi.

So‘z va axborot erkinligi, uning oshkoraligi, shaffofligi, islohotlarning ochiqligini ta’minlaydigan demokratik prinsiplarni hayotga joriy etish imkonini beradi. Davlatimiz va jamiyatimizning bu boradagi yondashuvi ham aynan shunday: so‘z, fikr va axborot erkinligi – O‘zbekiston siyosatining ustuvor yo‘nalishidir. Prezidentimiz ta’kidlaganidek, «Achchiq va tanqidiy materiallar joylardagi ko‘plab amaldorlarga yoqmasligi, ularning tinchini va halovatini buzayotgani ham bor gap. Lekin oshkoralik va so‘z erkinligi bu – davr talabi, bu – O‘zbekistondagi islohotlarning talabi».
Mamlakatimizda ommaviy axborot vositalari sohasida olib borilayotgan davlat siyosatining qonunlar yordamida mustahkamlanishi ommaviy axborot vositalari faoliyati erkinligi va mustaqilligini amalda ta’minlash, ularning tom ma’noda «to‘rtinchi hokimiyat» sifatida shakllanishi uchun yetarli huquqiy asos bo‘lib xizmat qilmoqda. O‘zbekistonda demokratik yangilanishlar jarayonini chuqurlashtirish va fuqarolarning erkinliklarini ta’minlashning g‘oyat muhim sharti — ommaviy axborot vositalarini rivojlantirish uchun demokratik andozalarni joriy etish bo‘yicha aniq va izchil choralarni amalga oshirishdir. Bu boradagi asosiy vazifa matbuot, televideniye, radio faoliyatini yanada liberallashtirish, ularning mustaqilligi, erkinligini amalda ta’minlashdan, ommaviy axborot vositalarini fikrlar va g‘oyalarni erkin ifoda etadigan maydonga aylantirishdan iborat. Bu choralar natijasida aholining siyosiy faolligini oshirish, fuqarolarning mamlakat siyosiy va ijtimoiy hayotidagi amaliy ishtiroki uchun keng miqyosda jalb etilishiga erishish mumkin.
Darhaqiqat, mamlakatimizda davlatimiz rahbari boshchiligida amalga oshirilayotgan izchil islohotlar natijasida fuqarolarning so‘z, fikr erkinligi ta’minlanib, ommaviy axborot vositalarining roli yanada oshib bormoqda. Islohotlar samarasi o‘laroq, siyosiy jarayonlarni bevosita muhokama qilish erkinlashdi, bu borada davlat idoralari va xalq o‘rtasida muloqot uchun o‘ziga xos ko‘prik paydo bo‘lmoqda. Zero, so‘z erkinligi prinsipiga rioya qilish, xolislik, haqqoniylik, ochiqlik va shaffoflikni barcha uchun amalda barobar ta’minlashga qaratilgan.

Sun’iy intellekt tizimlari yanada murakkablashgani sayin avtonomiya va javobgarlik bilan bog‘liq muammolar birinchi o‘ringa chiqadi. Ushbu tizimlarda hissiy tushuncha va subyektiv fikrlashning yetishmasligi kutilmagan holatlarga duchor bo‘lganda, halokatli oqibatlarga olib kelishi mumkin. Bundan tashqari, javobgarlik masalasi jiddiy muammo tug‘diradi. Agar sun’iy intellekt tizimi zararga olib keladigan qaror qabul qilsa, javobgarlikni kim o‘z zimmasiga oladi? Odamlardan farqli o‘laroq, mashinalar axloqiy vakolatga yoki mas’uliyat tuyg‘usiga ega emas, bu ularning xatti-harakatlarining oqibatlari uchun javobgarlikni murakkablashtiradi. Zero, texnologik taraqqiyotga intilishda sun’iy intellektning integratsiyasiga aqlli va ehtiyotkor fikrlash bilan yondashish juda muhim. Sun’iy intellekt samaradorlikni oshirish va murakkab muammolarni hal qilish uchun ulkan salohiyatga ega bo‘lsa-da, u odamlarni insonga aylantiradigan noyob fazilatlarning o‘rnini bosa olmaydi.

Sun’iy intellektning xavf-xatarlari uning cheklovlarida, haqiqiy his-tuyg‘ularning yo‘qligida, inson xatti-harakatlarining murakkabligini anglay olmaslikda va mashina mulohazalarining noto‘g‘riligidadir. Rivojlanayotgan sun’iy intellekt landshaftini kezarkanmiz, texnologiyaning afzalliklaridan foydalanish va insoniyligimizni belgilaydigan o‘zgarmas fazilatlarni asrab qolish o‘rtasidagi muvozanatni saqlash juda muhim.

Yana bir muhim masala. XXI asrda ijtimoiy tarmoqlar shu darajada ommalashdiki, bu, o‘z navbatida, hatto inson tafakkuriga o‘z ta’sirini o‘tkaza olish darajasiga chiqib ulgurdi. Hozirgi vaqtda ko‘p sonli odamlarni zombiga aylantirgan ijtimoiy tarmoqlardan uzoqlasha olmaslik xastaligi yanada ko‘proq zarar keltiradi. Ijtimoiy tarmoqlarga qaramlik yaxshilikka olib kelmasligi haqida juda ko‘p tadqiqotlar olib borilgan. Amerika pediatrlar akademiyasi ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish bolalar va o‘smirlar sog‘lig‘ida salbiy oqibatlarga olib kelishi haqida ogohlantiradi. Biroq barcha yoshdagi katta kishilar uchun ham aynan shunday xavf mavjud. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, kuniga ikki soatdan ko‘p vaqtini ijtimoiy tarmoqlarda o‘tkazuvchi o‘smirlar internetga 30 daqiqadan kam vaqt sarflovchi tengdoshlariga qaraganda yolg‘izlikdan ikki barobar ko‘p aziyat chekishar ekan.

Xulosa o‘rnida ta’kidlash lozimki, inson axborot iste’molchisi sifatida har qanday zararli kontentlar, buzg‘unchi, yot g‘oyalarga o‘z tafakkuri orqali qarshi tura olishi lozim.

Abror POYONOV,
o‘z muxbirimiz.

❤️ Телеграмда ўқинг / Telegramda o'qing

💾 Ворд шаклида ўқинг / Word shaklida o'qing

📁 ПДФ шаклида ўқинг / PDF shaklida o'qing

✔️ Кирилл алифбосида ўқинг / Kirill alifbosida  o'qing

🥳 2025 йил барча мавзулар /  2025 yil barcha mavzular

3/2025-mavzu

MOBILLASHIB BORAYOTGAN TAFAKKUR

Tafakkur mustaqilligining belgilaridan biri tashabbuskorlik bo‘lib, u insonning o‘z oldiga aniq maqsad va muddaolar qo‘yish, ularni amalga oshirish yo‘lidagi muammolar yechimini topish, nihoyasiga yetkazish uchun zarur bo‘lgan usul va vositalarni belgilashida namoyon bo‘ladi.

Mustaqil tafakkurga ega bo‘lmagan kishi tayyor qarashlar asiriga aylanadi va ularda tafakkurning o‘sishi o‘zining tabiiy darajasidan orqada qoladi. Tafakkur qaramligi jamiyat rivojiga, millat taraqqiyotiga to‘siq bo‘ladi. Shuning uchun ham fikrning mustaqilligi uning sermahsulligi, samaradorligini ta’minlaydi. Inson tomonidan muayyan vaqt ichida, muayyan soha uchun qimmatli va yangi fikrlar, g‘oyalar, tavsiyalar yaratgan, nazariy va amaliy vazifalarni hal qilgan kishining tafakkuri sermahsul va samarali sanaladi.

Demak, muayyan vaqt oralig‘ida mustaqil ravishda bajarilgan ish ko‘lami va sifati tafakkur mustaqilligining o‘lchovi bo‘lib xizmat qiladi. Zero, tafakkur mustaqilligiga erishish, ya’ni mustaqil fikr sohiblarini tarbiyalash va shakllantirish bugungi milliy taraqqiyotning muhim ma’naviy omillaridan biri hisoblanadi.

Zamonaviy dunyo bugungi kunda uchta global muammo bilan shug‘ullanadi: insoniyatning sivilizatsiya sifatida saqlanib qolishi, insonni asrab-avaylash hamda uni rivojlanti­rish va tarbiyalash. Bashariyat yangi asrga qadam qo‘yishi bilan zamon talablari, odamlarning yashash tarzi, shart-sharoitlari, vaqt tushunchasi bo‘yicha qarashlari, ularni qurshab turgan axborot hududi yangi bosqichga chiqdi. Insoniyat atrofidagi hayot omillariga yanada talabchanlik, onglilik va tafakkur bilan yondasha boshladi. Shu bilan birga, har soniyada o‘zgarib borayotgan zamon talablari insoniyatdan mobillashish, intensivlashish va integratsiyalashish, axborotni qabul qilish hamda uni yashab turgan davrimiz tendensiyalariga mos va xos tarzda qayta ishlash malakalarini taqozo etmoqda.

Ogohlik, daxldorlik, o‘zlikni anglash, g‘oyaviy kurashchanlik har bir ozod shaxs va erkin fuqaro uchun zarurdir. Bugungi yoshlar turli makonlardan taralayotgan muayyan kuchlarning manfaatlariga xizmat qiladigan har xil ma’no-mazmundagi g‘oyaviy ta’sirlar girdobida yashaydi. Axborot asri, internet asri, informatsion texnologiyalar asri deb nom olgan ayni davrda bunday ta’sirlardan xoli bo‘lish dolzarb muammodir. Shunday ekan, davr har bir yoshning fikri va sobit e’tiqodiga, mustaqil tafakkuri va mustahkam irodasiga ega bo‘lishini taqozo etadi. G‘oyaviy tahdidlar kuchaygan hozirgi sharoitda milliy ong, milliy o‘zlikni anglash, milliy ma’naviy meros xavfsizligi masalalariga alohida e’tibor qaratish zarur omillardandir.

Demak, hozirgi yoshlar nima yaxshi yoki nima yomon ekanligini ajrata bilishi darkor. Ya’ni, axborotni tanlash va undan unumli, to‘g‘ri foydalanish insonning ong va tafakkur darajasiga bog‘liq. Hozirgi paytda yoshlarning internetdan to‘g‘ri foydalanishiga erishmog‘imiz lozim.

Mamlakatimizda Internet tarmog‘ini milliy ma’lumotlar bilan to‘ldirish ham bugungi kunning eng dolzarb vazifasidir. Agar biz yoshlarda axborot olish madaniyatini shakllantirsak, axborot xurujiga qarshi immunitetni kuchaytirgan bo‘lamiz.

Bashariyat raqamlashuv, mobillashuv, sohalarga sun’iy intellektning joriy etilishi bilan bog‘liq muhim davrni boshdan kechirmoqda. Hozir dunyo yalpi ichki mahsulot(YIM)ning qariyb chorak qismi raqamli sektorga to‘g‘ri kelishi prognoz qilinayotgan bir zamonda yashayapmiz. Biz bejiz sun’iy intellektni tilga olmadik, sababi u inson tafakkuri, ongi bilan raqobatga kirishmoqda. Insoniyatning o‘ziga xos xususiyatlaridan biri hissiy intellekt – o‘zimizdagi va boshqalardagi his-tuyg‘ularni tushunish va boshqarish qobiliyati. Tuyg‘ular inson tajribasining asosiy jihati bo‘lib, bizning munosabatlarimizni, qaror qabul qilish jarayonlarini va umumiy farovonligimizni shakllantiradi. Biroq sun’iy intellekt hissiyotlarga befarq, nozik insoniy his-tuyg‘ularni tushunishga qodir emas.

Armiyamiz ayni paytda modernizatsiya asosida zamonaviy aloqa tizimlari, uchuvchisiz havo apparatlari, bronetexnika va razvedka vositalari bilan ta’minlanmoqda.

O‘zining boy va shon li tarixiga ega bo‘lgan IIV Qorovul qo‘shinlari ham mamlakatimiz osoyishtaligini ta’minlash yo‘lida muhim ahamiyat kasb etmoqda. Shu bois qo‘shinlar tayyorgarligining intensivligi va sifatini kuchaytirish, shuningdek, harbiy qismlarning jangovar shayligini va boshqaruvini takomillashtirish, harbiy xizmatchilarning amaliy ko‘nikma va mahoratini oshirish maqsadida har yili qo‘mondonlik-shtab, taktik-maxsus va taktik-saf mashqlari hamda jangovar shaylik tekshiruvlari o‘tkazib kelinadi. Natijada ularning jangovar tayyorgarlik darajasi yanada oshirilib, yuklatilgan vazifalar o‘z muddatida to‘laligicha ado etilmoqda.

Harbiy xizmatchilar va ularning oila a’zolarini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash maqsadida imtiyozli ravishda uzoq muddatli ipoteka kreditlari asosida uy-joylar bilan ta’minlanmoqda. Xizmat vazifasini fidoyilik bilan ado etib kelayotgan harbiylarning farzandlariga respublika mizdagi oliy ta’lim muassasalariga o‘qishga kirishi uchun imtiyozli tavsiyanomalar berilyapti. Sog‘lig‘ini tiklash uchun sana toriy va kurortlarda dam olib kelish istagida bo‘lgan harbiy xizmatchilar uchun ham imkoniyatlar yaratilmoqda.
Hatto tinchligimiz himoyachilarining oilaviy sharoitini yanada yaxshilash va turmush o‘rtog‘ining bandligini ta’minlash maqsadida ular monomarkazlarda kasbga o‘qitilib, ishga joylashtirilmoqda. Xulosa qilib aytganda, Qurolli Kuchlarimiz salohiyatini mustahkamlash, zamonaviylashtirish va isloh qilish yo‘lida amalga oshirilgan barcha sa’y-harakatlar mustaqilligimizni asrab avaylash, sarhadlarimiz daxlsizligi, osmonimiz musaffoligi hamda el-yurtimiz osoyishtaligini ta’minlashga qaratilgani bilan ahamiyatlidir.


Mixli SAFAROV,
o‘z muxbirimiz.

❤️ Телеграмда ўқинг / Telegramda o'qing

💾 Ворд шаклида ўқинг / Word shaklida o'qing

📁 ПДФ шаклида ўқинг / PDF shaklida o'qing

✔️ Кирилл алифбосида ўқинг / Kirill alifbosida  o'qing

🥳 2025 йил барча мавзулар /  2025 yil barcha mavzular

2/2025-mavzu

MARD BOR JOYDA CHEKINAR XATAR

So'nggi yillarda mamlakatimizda jahon talablariga javob beradigan Qurolli Kuchlarni, barqaror va izchil taraqqiyotimizning ishonchli kafolati bo‘lgan milliy armiyamizni shakllantirish borasida keng qamrovli islohotlar amalga oshirilmoqda.

Bugungi kunda 0‘zbekiston Respublikasi Prezidenti, Qurolli Kuchlar Oliy Bosh Qo'mondoni Shavkat Mirziyoyev rahnamoligida milliy armiyamizning jangovar salohiyatini oshirish, uning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, zamonaviy qurol-aslahalar bilan ta'minlash, harbiy xizmatchilarning jismoniy, ma'naviy-intellektual tayyorgarligini oshirish, ijtimoiy himoyasini kuchaytirishga alohida e'tibor qaratilmoqda.

Milliy armiyamizni isloh qilish yo'lida amalga oshirilgan sa’y-harakatlar zamirida, birinchi navbatda, zamonaviy mudofaa salohiyatiga ega bo‘lgan, mahorati yuksak, har qanday murakkab vaziyatda ham mukammal harakat qila oladigan armiyani shakllantirish, ikkinchidan, dunyo va mamlakatimiz harbiy yutuqlari, ilg‘or tajribalaridan unumli foydalanish, uchinchidan, harbiy xizmatchilarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalash, ularning ularning professional tayyorgarligini yanada kuchaytirish yotadi. Su maqsadda o‘tgan davrda mamlakat mudofaa salohiyatini yanada mustah kamlash borasida sohaning normativ-huquqiy asoslari takomillashtirildi. Mudofaa doktrinasi qabul qilindi. Qurolli Kuchlarning tashkiliy tuzilmasi, jangovar tarkibi va shayligi kuchaytirilib, yurtimiz mudofaa salohiyati mustahkamlandi. Bunda kontrakt asosidagi harbiy xizmatchilarning ulushi yil sayin o‘sib, qo‘shinlarning zamonaviy qurol-yarog‘lar bilan jihozlanish darajasi yanada oshirildi.

Zamonaviy tahdidlar kuchayib borayotgan bu gungi kunda dunyoda ro‘y berayotgan gibrid xarakterdagi qurolli to‘qnashuvlar Qurolli Kuchlarimizning jangovar harakatlar jarayonida ilgari amalda qo‘llanilmagan qurollardan foydalanadigan kuchlarga qarshi kurasha olish qobiliyatini oshirishni taqozo etmoqda. Shu sababli, 2022–2026-yil larga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning Taraqqiyot strategiyasida yurtimiz mudofaa qudratini yanada mustahkamlash va Qurolli Kuchlarimizni rivojlantirish eng muhim ustuvor vazifalardan biri etib belgilandi va bu borada ko‘plab amaliy ishlar olib borilmoqda.
Ayni paytda Markaziy Osiyo mintaqasida tinchlik, barqarorlik va xavfsizlikni ta’minlash, mudofaa tizimini takomillash tirish, qo‘shni davlatlar o‘rtasidagi hamkorlikni har tomonlama rivojlantirish hozirgi davrning eng dolzarb masalalaridan biri bo‘lib qolmoqda. Chunki umumiy xatarlarga qarshi birgalikda kurashishni davrning o‘zi talab etmoqda.

Ta’kidlash joizki, mamlakatimiz Qurolli Kuchlari tizimida olib borilayotgan islohotlar jahon hamjamiyati tomonidan haqli ravishda e’tirof etilmoqda. Dunyo va MDH hamda boshqa xalqaro tashkilotlar doirasida o‘tkazilayotgan harbiy musobaqalarda O‘zbekiston Qurolli Kuchlari jamoalarining muntazam g‘alabalarga erishayotganligi mamlakat yetakchisi tomonidan belgilangan izchil islohotlarning ijobiy samarasidir.

Mudofaa vazirligi jamoasi 2024-yilda Buyuk Britaniya da bo‘lib o‘tgan «Kembriya patruli» musobaqasida ikkinchi o‘rinni qo‘lga kiritgan bo‘lsa, Janubiy Koreyada o‘tkazilgan ilmiy-harbiy tayyorgarlik bo‘yicha xalqaro musobaqalarning mutlaq g‘olibiga aylandi. Qurolli Kuchlarimiz qo‘shni davlatlar bilan ham hamkorlikni mustahkamlamoqda. Jumladan, 2024-yilda Qo zog‘istonda o‘tkazilgan «Birlestik – 2024» o‘quv mashg‘ulotlari doirasida yurtimiz harbiylari Ozarbayjon, Qozog‘iston, Qirg‘iziston va tojikistonlik hamkasblari bilan birgalikda jangovar-taktik harakatlarda ishtirok etishdi.

Hindiston bilan hamkorlikda «Termiz» poligonida o‘tkazilgan «Do‘stlik – 2024» o‘quv mashg‘ulotlarining beshinchi bosqichida quruqlik va harbiy havo kuchlari mutaxassislari ishtirok etib, asosiy e’tibor terrorizmga qarshi kurashish va boshqa operatsiyalarda bo‘linmalar o‘rtasidagi muvofiqlik va jipslikni oshirishga qaratildi.
2024-yilda Yurtboshimiz boshchiligida jangovar shaylik va xizmat samaradorligini oshirishga qaratilgan bir qator qonunchilik o‘zgarishlari ham qabul qilindi.

1/2025-mavzu

YASHIL BOYLIKLAR – SALOMATLIGIMIZ VA FAROVON HAYOTIMIZ MANBAYI

So‘nggi yillarda dunyoda tabiat «chekinmoqda». Harorat oshishi va yog‘in¬garchiliklardagi o‘zgarishlar, daraxtzorlar kamayishi, qishloq xo‘jaligi degradatsiyasi kuchaymoqda. BMT ma’lumotlariga ko‘ra, millionga yaqin o‘simlik va hayvonot turlari yo‘q bo‘lish arafasida. So‘nggi 50 yilda yovvoyi tabiat dunyosi 69 foizga qisqardi, iqlim o‘zgarishi, noqonuniy ov va savdo kabi jiddiy tahdidar natijasida hayvonlarning genetik resurslari qisqarib ketdi. Natijada 100 dan ortiq tur, Markaziy Osiyoda esa 26 turdagi qushlar, 12 turdagi sut emizuvchilar, jumladan, Turon yo‘lbarsi, Osiyo qoploni va boshqa endemik turlar butunlay yo‘q bo‘lib ketdi.
Ochig‘ini aytganda, uzoq yillar davomida yurtimiz boyliklarining pala-partish o‘zlashtirilgani, yaqin vaqtlargacha qishloq xo‘jaligi sohasida «paxta yakkahokimligi» hukm surgani uchun tabiat bilan iqtisodiyot o‘rtasidagi muvozanat buzilgani sir emas. Ayniqsa, boylikning onasi bo‘lgan yer-suv resurslaridan oqibatini chuqur o‘ylamasdan, noto‘g‘ri foydalanish natijasida ekin maydonlarimiz yaroqsiz, unumsiz holga kelib qoldi. Orol dengizining qurishi, ekologik vaziyatning yomonlashuvi nafaqat qishloq xo‘jaligiga, balki milliy iqtisodiyotimizga va xalqimizning salomatligiga salbiy ta’sir ko‘rsatdi.

Tan olib aytish kerak, qishloq xo‘jaligi oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashning asosiy tarmoqlaridan biri sanaladi. Bugun oziq-ovqat ta’minotini barqaror yetkazib berishdagi qiyinchiliklar hamda global savdodagi to‘siqlar ham millionlab insonlar hayotida salbiy iz qoldirmoqda. BMT ma’lumotlariga ko‘ra, ayni paytda dunyodagi 22 ta davlatda oziq-ovqat tanqisligi kuzatilmoqda. Mamlakatimizdagi aholining o‘sishini, shuningdek, yer maydoni kengayib qolmasligini e’tiborga olib, yer va suv resurslarining sifatiga ta’sir qiluvchi ob-havo sharoiti o‘z kuchini ko‘rsatayotgan hozirgi sharoitda «yashil» iqtisodiyotni yaratish yo‘liga o‘tish dolzarbdir. Jahon resurslari institutining prognoziga ko‘ra, 2040-yilga borib, O‘zbekiston sayyoramiz bo‘yicha suv tanqisligi eng yuqori bo‘lgan 33 ta mamlakatdan biriga aylanadi. Hosildorlikning kamayishi mamlakatimiz oziq-ovqat xavfsizligi va to‘lov balansini ta’minlash borasida jiddiy oqibatlarga olib kelishini unutmasligimiz kerak.

Prezidentimiz Koreya Respublikasida o‘tkazilgan «Yashil o‘sish va global maqsadlar uchun hamkorlik – 2030» (P4G) ikkinchi xalqaro sammitida so‘zlagan nutqida: «Bugungi kunda ona tabiatning o‘zi bizga yo‘llayotgan ogohlik qo‘ng‘irog‘iga be¬parvo bo‘lmasligimiz kerak. Afsuski, iqlim o‘zgarishlari tobora kuchayib bormoqda. Biz yashayotgan Markaziy Osiyoda so‘nggi 30 yilda o‘rtacha yillik harorat taxminan bir darajaga ko‘tarildi. Mintaqamizdagi asosiy daryolarning havzasi va biologik xilma-xillikning qisqarib borayotgani jiddiy xavotir uyg‘otmoqda. Bug‘lanish darajasini oshiradigan gazlar va atmosferaning keng miqyosda ifloslanishi muammolarni yanada chuqurlashtirmoqda. Bugungi kunda «yashil taraqqiyot» borasidagi maqsadlarga erishish uchun mamlakatlarning harakatlari yanada faol va samarali bo‘lishi kerakligiga hech kim shubha qilmayapti. Boshqa choramiz ham yo‘q», deb ta’kidlaganlarida umumiy uyimizga ko‘zga ko‘rinmas xavf-xatarning oldini olishda barchamiz mas’ul ekanligimizni nazarda tutib, Markaziy Osiyoning ajralmas qismi bo‘lgan mamlakatimizning barqaror rivojlanishiga, ekologik xavfsizligiga erishish, hozirgi va kelajak avlod uchun qulay atrof-muhitni yaratish hamda tabiiy resurslarni saqlashga yo‘naltirilgan davlat siyosatini ro‘yobga chiqarishni ta’minlash maqsadi mujassam edi.

Zotan, ko‘p kitob o‘qigan, o‘z tarixini bilgan, millati qadriyatlarini qadrlagan yoshlarning axborot oqimlari ta’siriga tushib qolish ehtimoli kam bo‘ladi. Zotan, Yangi O‘zbekistonda nafaqat ta’lim tizimi, balki barcha sohalarda zukko, yetuk va zamon bilan hamnafas yosh avlodni tarbiyalashdek ezgu an’ana zamirida aynan shu muddao mujassam.

Gulnoza TURG‘UNBOYEVA.

❤️ Телеграмда ўқинг / Telegramda o'qing

💾 Ворд шаклида ўқинг / Word shaklida o'qing

📁 ПДФ шаклида ўқинг / PDF shaklida o'qing

✔️ Кирилл алифбосида ўқинг / Kirill alifbosida  o'qing

💾 Рус тилида ўқинг / Читать по русски

🥳 2024 йил барча мавзулар /  2024 yil barcha mavzular

GLOBALLASHUV JARAYONIDA YOSHLAR MA’NAVIYATI

Yangidan-yangi tashabbus, g‘oyalarni ilgari surish, zamonaviy ish yuritish uslublarini joriy qilishda aynan shu qatlamning nuqtayi nazari, sa’y-harakatlari alohida ahamiyat kasb etadi. Hozirda mamlakatimiz aholisining yarmidan ko‘prog‘ini yoshlar tashkil etadi. Ayni davrda ma’naviy-ma’rifiy ishlarni jadallashtirish, ta’lim-tarbiya sohasini isloh etish, yoshlarimizni zamonaviy bilimlarni puxta egallagan yuksak aql-zakovat sohibi etib voyaga yetkazish davlatimizning ustuvor vazifalaridan biridir. Biroq xalqimizning o‘ziga xos va mos milliy qadriyatlarga asoslangan tarbiya borasidagi azaliy an’analariga, ayniqsa, yoshlar tarbiyasiga «ommaviy madaniyat», mentalitetimizga yot g‘oya va qarashlar soya solayotgani ham hech birimizga sir emas. Ushbu jarayonda tarbiya masalasiga o‘z vaqtida jiddiy e’tibor qaratish, bu borada ma’rifatparvar bobomiz Abdulla Avloniyning «Tarbiya biz uchun yo hayot – yo mamot, yo najot – yo halokat, yo saodat – yo falokat masalasidir» degan purma’no so‘zlarini aslo unutmasligimiz lozim.

Xo‘sh, bugun ertangi kunimiz egalarining odob-axloqi, bilim va salohiyati, ma’naviyati, bir so‘z bilan aytganda, tarbiyasidan ko‘nglimiz to‘lyaptimi?

Tan olish kerakki, bugungi globallashuv jarayoni mentalitetimizga yot g‘oyalar, internet va ijtimoiy tarmoqlardagi rang-barang ko‘ngilochar shou-tomoshalar, o‘yinlar, bir so‘z bilan aytganda, turli «mahsulot»lar yurtimizga ommaviy tarzda kirib kelayotgani bor gap. Bunda yana bir ochiq va achchiq haqiqat shuki, hozirda aksariyat yoshlarimizning bo‘sh qoldi deguncha, darrov qo‘l telefoni bilan mashg‘ul bo‘lishi odatiy holga aylanib qoldi. Qandaydir o‘yin o‘ynaydi, qo‘shiq eshitadi, film tomosha qiladi, ijtimoiy tarmoqlardagi turli-tuman ma’lumotlar bilan tanishadi. To‘g‘ri, buning yomon tomoni yo‘q.

Tan olishimiz kerak, zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, ayniqsa, internet taraqqiyot darajamizni bir necha pog‘onaga ko‘tardi, uzog‘imizni yaqin, ishimizni yengil qildi. Lekin yoshlarimizning uyali telefonga asir bo‘lib borayotgani, internet va ijtimoiy tarmoqlardan, ulardagi ma’lumotlardan oqilona foydalanishlari borasida jiddiy o‘ylab ko‘rishimiz kerak bo‘lgan jihatlar talaygina. Bu, eng avvalo, ularning salomatligiga, ma’naviyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ayniqsa, oxirgi vaqtlarda internet tarmoqlarida aldov va g‘arazli maqsadlar yo‘lida tarqatilayotgan turli axborot va ma’lumotlar domiga yoshlar osongina kirib ketmoqda. Natijada oqni qoradan, yaxshini yomondan ajrata olmay, kimlarningdir qurboniga aylanayotir.

Yoshlarimiz ma’naviyatini yuksaltirish, ularda yurish-turish odobi, muloqot va kiyinish madaniyatida me’yorni saqlay bilish ko‘nikmasini hosil qilish uchun milliylik bilan zamonaviylik uyg‘unligini ta’minlashimiz shart. Bu borada ijobiy natijaga erishish uchun nafaqat pedagoglar, huquq-tartibot idoralari, yoshlar bilan ishlovchi tashkilotlar, balki keng jamoatchilik hamkorlikda ish olib borishi, xususan, tushuntirish va targ‘ibot ishlarini kuchaytirish lozim. Ayniqsa, mahallalarda, har bir oilada ijtimoiy-ma’naviy muhitni yaxshilash, ota-onaning farzand tarbiyasiga, ularning bo‘sh vaqtlarini mazmunli tashkil etishga bo‘lgan e’tibori va mas’uliyatini oshirish, o‘sib kelayotgan avlod ong-u shuurida hech qanday g‘oyaviy bo‘shliqqa joy qoldirmaslikka alohida e’tibor qaratish kerak.

Shu o‘rinda bugun xalqaro miqyosda ilm-fan, axborot-texnologiyalari, madaniyat, sport va boshqa sohalarda o‘zining noyob iqtidor va salohiyatini namoyon etib, yuqori natijalarni qo‘lga kiritayotgan yoshlarimizni millat faxri, ibrat namunasi sifatida tengdoshlariga o‘rnak qilib ko‘rsatish, ularga havas bilan boqqan minglab ko‘zlarda ishtiyoq uyg‘otish ham bir muhim omildir. Ayni globallashuv davrida yoshlarning ma’naviyati ularning oldiga qo‘ygan va qo‘yayotgan maqsadlari sari puxta yo‘naltirilganiga bog‘liq. Bunda idrok ko‘nikmalarini hosil qilish, inson tug‘ilganidan to shaxs sifatida shakllangunicha davom etishini inobatga olsak, mafkuraviy immunitet nihoyatda muhim jihat.