MA'RIFAT DARSI | МАЪРИФАТ ДАРСИ

1/2025-mavzu

YASHIL BOYLIKLAR – SALOMATLIGIMIZ VA FAROVON HAYOTIMIZ MANBAYI

So‘nggi yillarda dunyoda tabiat «chekinmoqda». Harorat oshishi va yog‘in¬garchiliklardagi o‘zgarishlar, daraxtzorlar kamayishi, qishloq xo‘jaligi degradatsiyasi kuchaymoqda. BMT ma’lumotlariga ko‘ra, millionga yaqin o‘simlik va hayvonot turlari yo‘q bo‘lish arafasida. So‘nggi 50 yilda yovvoyi tabiat dunyosi 69 foizga qisqardi, iqlim o‘zgarishi, noqonuniy ov va savdo kabi jiddiy tahdidar natijasida hayvonlarning genetik resurslari qisqarib ketdi. Natijada 100 dan ortiq tur, Markaziy Osiyoda esa 26 turdagi qushlar, 12 turdagi sut emizuvchilar, jumladan, Turon yo‘lbarsi, Osiyo qoploni va boshqa endemik turlar butunlay yo‘q bo‘lib ketdi.
Ochig‘ini aytganda, uzoq yillar davomida yurtimiz boyliklarining pala-partish o‘zlashtirilgani, yaqin vaqtlargacha qishloq xo‘jaligi sohasida «paxta yakkahokimligi» hukm surgani uchun tabiat bilan iqtisodiyot o‘rtasidagi muvozanat buzilgani sir emas. Ayniqsa, boylikning onasi bo‘lgan yer-suv resurslaridan oqibatini chuqur o‘ylamasdan, noto‘g‘ri foydalanish natijasida ekin maydonlarimiz yaroqsiz, unumsiz holga kelib qoldi. Orol dengizining qurishi, ekologik vaziyatning yomonlashuvi nafaqat qishloq xo‘jaligiga, balki milliy iqtisodiyotimizga va xalqimizning salomatligiga salbiy ta’sir ko‘rsatdi.

Tan olib aytish kerak, qishloq xo‘jaligi oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashning asosiy tarmoqlaridan biri sanaladi. Bugun oziq-ovqat ta’minotini barqaror yetkazib berishdagi qiyinchiliklar hamda global savdodagi to‘siqlar ham millionlab insonlar hayotida salbiy iz qoldirmoqda. BMT ma’lumotlariga ko‘ra, ayni paytda dunyodagi 22 ta davlatda oziq-ovqat tanqisligi kuzatilmoqda. Mamlakatimizdagi aholining o‘sishini, shuningdek, yer maydoni kengayib qolmasligini e’tiborga olib, yer va suv resurslarining sifatiga ta’sir qiluvchi ob-havo sharoiti o‘z kuchini ko‘rsatayotgan hozirgi sharoitda «yashil» iqtisodiyotni yaratish yo‘liga o‘tish dolzarbdir. Jahon resurslari institutining prognoziga ko‘ra, 2040-yilga borib, O‘zbekiston sayyoramiz bo‘yicha suv tanqisligi eng yuqori bo‘lgan 33 ta mamlakatdan biriga aylanadi. Hosildorlikning kamayishi mamlakatimiz oziq-ovqat xavfsizligi va to‘lov balansini ta’minlash borasida jiddiy oqibatlarga olib kelishini unutmasligimiz kerak.

Prezidentimiz Koreya Respublikasida o‘tkazilgan «Yashil o‘sish va global maqsadlar uchun hamkorlik – 2030» (P4G) ikkinchi xalqaro sammitida so‘zlagan nutqida: «Bugungi kunda ona tabiatning o‘zi bizga yo‘llayotgan ogohlik qo‘ng‘irog‘iga be¬parvo bo‘lmasligimiz kerak. Afsuski, iqlim o‘zgarishlari tobora kuchayib bormoqda. Biz yashayotgan Markaziy Osiyoda so‘nggi 30 yilda o‘rtacha yillik harorat taxminan bir darajaga ko‘tarildi. Mintaqamizdagi asosiy daryolarning havzasi va biologik xilma-xillikning qisqarib borayotgani jiddiy xavotir uyg‘otmoqda. Bug‘lanish darajasini oshiradigan gazlar va atmosferaning keng miqyosda ifloslanishi muammolarni yanada chuqurlashtirmoqda. Bugungi kunda «yashil taraqqiyot» borasidagi maqsadlarga erishish uchun mamlakatlarning harakatlari yanada faol va samarali bo‘lishi kerakligiga hech kim shubha qilmayapti. Boshqa choramiz ham yo‘q», deb ta’kidlaganlarida umumiy uyimizga ko‘zga ko‘rinmas xavf-xatarning oldini olishda barchamiz mas’ul ekanligimizni nazarda tutib, Markaziy Osiyoning ajralmas qismi bo‘lgan mamlakatimizning barqaror rivojlanishiga, ekologik xavfsizligiga erishish, hozirgi va kelajak avlod uchun qulay atrof-muhitni yaratish hamda tabiiy resurslarni saqlashga yo‘naltirilgan davlat siyosatini ro‘yobga chiqarishni ta’minlash maqsadi mujassam edi.

Zotan, ko‘p kitob o‘qigan, o‘z tarixini bilgan, millati qadriyatlarini qadrlagan yoshlarning axborot oqimlari ta’siriga tushib qolish ehtimoli kam bo‘ladi. Zotan, Yangi O‘zbekistonda nafaqat ta’lim tizimi, balki barcha sohalarda zukko, yetuk va zamon bilan hamnafas yosh avlodni tarbiyalashdek ezgu an’ana zamirida aynan shu muddao mujassam.

Gulnoza TURG‘UNBOYEVA.

❤️ Телеграмда ўқинг / Telegramda o'qing

💾 Ворд шаклида ўқинг / Word shaklida o'qing

📁 ПДФ шаклида ўқинг / PDF shaklida o'qing

✔️ Кирилл алифбосида ўқинг / Kirill alifbosida  o'qing

💾 Рус тилида ўқинг / Читать по русски

🥳 2024 йил барча мавзулар /  2024 yil barcha mavzular

GLOBALLASHUV JARAYONIDA YOSHLAR MA’NAVIYATI

Yangidan-yangi tashabbus, g‘oyalarni ilgari surish, zamonaviy ish yuritish uslublarini joriy qilishda aynan shu qatlamning nuqtayi nazari, sa’y-harakatlari alohida ahamiyat kasb etadi. Hozirda mamlakatimiz aholisining yarmidan ko‘prog‘ini yoshlar tashkil etadi. Ayni davrda ma’naviy-ma’rifiy ishlarni jadallashtirish, ta’lim-tarbiya sohasini isloh etish, yoshlarimizni zamonaviy bilimlarni puxta egallagan yuksak aql-zakovat sohibi etib voyaga yetkazish davlatimizning ustuvor vazifalaridan biridir. Biroq xalqimizning o‘ziga xos va mos milliy qadriyatlarga asoslangan tarbiya borasidagi azaliy an’analariga, ayniqsa, yoshlar tarbiyasiga «ommaviy madaniyat», mentalitetimizga yot g‘oya va qarashlar soya solayotgani ham hech birimizga sir emas. Ushbu jarayonda tarbiya masalasiga o‘z vaqtida jiddiy e’tibor qaratish, bu borada ma’rifatparvar bobomiz Abdulla Avloniyning «Tarbiya biz uchun yo hayot – yo mamot, yo najot – yo halokat, yo saodat – yo falokat masalasidir» degan purma’no so‘zlarini aslo unutmasligimiz lozim.

Xo‘sh, bugun ertangi kunimiz egalarining odob-axloqi, bilim va salohiyati, ma’naviyati, bir so‘z bilan aytganda, tarbiyasidan ko‘nglimiz to‘lyaptimi?

Tan olish kerakki, bugungi globallashuv jarayoni mentalitetimizga yot g‘oyalar, internet va ijtimoiy tarmoqlardagi rang-barang ko‘ngilochar shou-tomoshalar, o‘yinlar, bir so‘z bilan aytganda, turli «mahsulot»lar yurtimizga ommaviy tarzda kirib kelayotgani bor gap. Bunda yana bir ochiq va achchiq haqiqat shuki, hozirda aksariyat yoshlarimizning bo‘sh qoldi deguncha, darrov qo‘l telefoni bilan mashg‘ul bo‘lishi odatiy holga aylanib qoldi. Qandaydir o‘yin o‘ynaydi, qo‘shiq eshitadi, film tomosha qiladi, ijtimoiy tarmoqlardagi turli-tuman ma’lumotlar bilan tanishadi. To‘g‘ri, buning yomon tomoni yo‘q.

Tan olishimiz kerak, zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, ayniqsa, internet taraqqiyot darajamizni bir necha pog‘onaga ko‘tardi, uzog‘imizni yaqin, ishimizni yengil qildi. Lekin yoshlarimizning uyali telefonga asir bo‘lib borayotgani, internet va ijtimoiy tarmoqlardan, ulardagi ma’lumotlardan oqilona foydalanishlari borasida jiddiy o‘ylab ko‘rishimiz kerak bo‘lgan jihatlar talaygina. Bu, eng avvalo, ularning salomatligiga, ma’naviyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ayniqsa, oxirgi vaqtlarda internet tarmoqlarida aldov va g‘arazli maqsadlar yo‘lida tarqatilayotgan turli axborot va ma’lumotlar domiga yoshlar osongina kirib ketmoqda. Natijada oqni qoradan, yaxshini yomondan ajrata olmay, kimlarningdir qurboniga aylanayotir.

Yoshlarimiz ma’naviyatini yuksaltirish, ularda yurish-turish odobi, muloqot va kiyinish madaniyatida me’yorni saqlay bilish ko‘nikmasini hosil qilish uchun milliylik bilan zamonaviylik uyg‘unligini ta’minlashimiz shart. Bu borada ijobiy natijaga erishish uchun nafaqat pedagoglar, huquq-tartibot idoralari, yoshlar bilan ishlovchi tashkilotlar, balki keng jamoatchilik hamkorlikda ish olib borishi, xususan, tushuntirish va targ‘ibot ishlarini kuchaytirish lozim. Ayniqsa, mahallalarda, har bir oilada ijtimoiy-ma’naviy muhitni yaxshilash, ota-onaning farzand tarbiyasiga, ularning bo‘sh vaqtlarini mazmunli tashkil etishga bo‘lgan e’tibori va mas’uliyatini oshirish, o‘sib kelayotgan avlod ong-u shuurida hech qanday g‘oyaviy bo‘shliqqa joy qoldirmaslikka alohida e’tibor qaratish kerak.

Shu o‘rinda bugun xalqaro miqyosda ilm-fan, axborot-texnologiyalari, madaniyat, sport va boshqa sohalarda o‘zining noyob iqtidor va salohiyatini namoyon etib, yuqori natijalarni qo‘lga kiritayotgan yoshlarimizni millat faxri, ibrat namunasi sifatida tengdoshlariga o‘rnak qilib ko‘rsatish, ularga havas bilan boqqan minglab ko‘zlarda ishtiyoq uyg‘otish ham bir muhim omildir. Ayni globallashuv davrida yoshlarning ma’naviyati ularning oldiga qo‘ygan va qo‘yayotgan maqsadlari sari puxta yo‘naltirilganiga bog‘liq. Bunda idrok ko‘nikmalarini hosil qilish, inson tug‘ilganidan to shaxs sifatida shakllangunicha davom etishini inobatga olsak, mafkuraviy immunitet nihoyatda muhim jihat.

51-mavzu

MA’NAVIY YUKSALISH TARAQQIYOT KAFOLATI.

Butunjahon ziyo va ma’rifat ahli o‘z asarlarida insonlarni ma’naviyat va ma’rifatga chorlab keladi. Chunki qaysiki jamiyatda bilimli, ziyoli, ma’rifatli va ma’naviyatli kishilar qancha ko‘p bo‘lsa, o‘sha yurt taraqqiyot sari dadil odim tashlayveradi.

Qadim manbalarga muro jaat qilsak, «Qutadg‘u bilig»ning nasriy bayonida shunday misolga duch kelamiz.
«Kuntug‘di Elig O‘gdul mishdan so‘radi:– Kishi onasidan dono bo‘lib tug‘iladimi yoki muayyan bir yoshga yetganidan so‘ng zakovatli bo‘ladimi?

O‘gdulmish unga javob ayt di:
– Ey Elig! Bu san’atning nomi – bilim va uquvdir. Odamzod onasidan bilimsiz tug‘iladi. Ammo u bilib, o‘rganib to‘rga chiqadi. Uquv va zehn esa kishi tabiatida bo‘ladi. Bilim – ko‘p o‘qish va o‘rganish mahsulidir. Uquv idrok kishi miyasiga jo etilgan. Boshning azizligi shundan.

Bolam tutsin desang donolik yo‘lin,
Kichiklikdan tegiz bilimga qo‘lin.

Agar bola kichiklikdan bilim o‘rgansa, uning idroki ham yaxshi bo‘ladi. Zakovati ortadi. Uquv-idrok kishi uchun kishanday gap. U yomon va yaramas ishlarga yo‘latmaydi. Uquvli tirikdir, uquvsiz – o‘lik. Kishi uyga, oddiy emas, qorong‘u uyga o‘xshaydi. Uquv-idrok esa mash’al kabi unga nur sochadi. Tugun tutgan har bir ish u tufayli yechiladi».
Ma’naviy yuksak kishi bo‘lish uchun qadim bobolarimiz aytganidek, inson, avvalo, muntazam o‘qib-o‘rgan ishi, ota-onasidan tarbiya olishi, keksalar o‘gitlarini tinglashi, yoshi kattalarning pand-nasihatlariga amal qilishi lozim. Shuningdek, buyuk mutafakkirlarimizning yaxshilik, olijanoblik, mehmondo‘stlik, poklik, himmat, shijoat, mardlik, g‘ayrat, saxovat, hayo, vafo, qanoat hamda yomonlik, munofiqlik, xiyonat, hasad, g‘iybat, tanballik, tekinxo‘rlik, xasislik kabi insoniy fazilat va qusurlari to‘g‘risidagi fikrlarini o‘qishi, anglashi va ularga amal qilishi zarur.

Ma’naviy yuksalishga faqat o‘qish-o‘rganish, bilim olish bilangina erishib bo‘lmaydi. Buning uchun inson, avvalo, ongni zaiflashtiruvchi ilmsizlikdan, jismoniy mayl va ehtiroslardan hamda o‘z tabiati, ya’ni xarakteridagi qusurlardan ham xoli bo‘lishi kerak. Qachonki, har bir inson bilganiga amal qilib, ehtiros va mayllarini jilovlasa, ruhiyatini yaxshi o‘zanga solib, o‘zgaruvchan kayfiyatini boshqarsa, jismida mavjud erinchoqlik va loqaydlik kabi salbiy illatlarni yenga olsagina maqsadiga erisha oladi.

Shu bilan birga, har bir inson oilada tarbiya topadi, shakllanadi. Shuning uchun oila – jamiyatning eng asosiy va tayanch bo‘g‘ini. Aynan muqaddas oila qo‘rg‘oni har bir ota-onaga, farzandga eng ulug‘ orzu-niyatlarini amalga oshirish imkonini beradi. Fikrimiz tasdig‘ini ulug‘ ma’rifatparvar bobomiz Abdurauf Fitratning «Har bir millatning saodati va izzati, albatta, shu xalqning ichki intizomi va totuvligiga bog‘liq. Qayerda oila munosabati kuchli intizomga tayansa, mamlakat va millat ham shuncha kuchli va muazzam bo‘ladi», degan so‘zlarida ko‘rishimiz mumkin. Darhaqiqat, ma’naviy yuksalish farzandlarimiz kelajagi, ularning ertaga kim bo‘lib yetishishi, eng avvalo, bugun ularga oilada qanday tarbiya berilayotganiga, ularning qalbi, ongi, shuuri nima bilan oziqlanayotganiga bevosita bog‘liq. Agar ular yoshligidan ilmga, hunarga, mehnatga, odob va madaniyatga o‘rgatilsa, ko‘ngliga ona yurtga muhabbat va sadoqat hissi, yuksak insoniy tuyg‘ular singdirilsa, ular kelajagiga mustahkam poydevor qurilgan bo‘ladi. Mabodo beparvolik bilan o‘z holiga tashlab qo‘yilsa, qalbi, ongi internet tarmog‘idagi turli zararli va bo‘lmag‘ur «virus» larga to‘lib qolsa, afsuski, ularning kelajak hayoti barbod bo‘lishi mumkin.

Prezidentimiz «Ma’lumki, bugun kibermakonda xavf-xatarlar kuchayib bormoq da. Chegaralar va qonunlarni tan olmaydigan internet tarmoqlari orqali radikal g‘oyalar ham kirib kelmoqda. Buning oqibatida aholining nisbatan zaif qatlamlari, jumladan, yoshlar turli noqonuniy guruhlar ta’siriga tushib qolayotgani afsuslanarli. Butun jamoatchilik bundan ogoh bo‘lishi, ulamolar va nuroniylar to‘g‘ri yo‘lni ko‘rsatishi kerak», – deya keng jamoatchilikka alohida vazifa qo‘ygani bejiz emas.

Keyingi asrlarda mirshablar faoliyatida qisman o‘zgarishlar bo‘lgan bo‘lsa-da, ushbu lavozim Oktabr inqilobigacha saqlanib qolgan. Toshkentning 4 dahasida 10 tadan mirshab, bir nafar mirshabboshi bo‘lgan, 1892-yilgacha mirshablar katta oqsoqolga, keyinchalik Eski shahar politsmeysteriga bo‘ysungan. Jinoyatni aniqlash va jazo belgilashda shariat qonunlari va tarixan shakllangan odob-axloq qoidalari asosiy mezon hisoblangan.

Xonliklardagi sud tizimida ham o‘rta asrlarga xos xususiyatlar saqlanib qolgan. Masalan, Xiva xonligi sud tizimi vakolat doirasi va faoliyat shakliga ko‘ra, joylardagi fuqarolik va jinoyat ishlari bilan shug‘ullanuvchi qozi sudlari, qozilar ustidan boshqaruv va nazorat bilan shu¬g‘ul¬lanuvchi, shuningdek, muhim ishlarni o‘zi ham ko‘rib chiqadigan qozikalon va qozi askar (qozi o‘rdu deb atalgan, saroy harbiy sudi) hamda siyosiy, o‘ta og‘ir va mansabdor shaxslarga oid jinoyat ishlarini ko‘ruvchi oliy instansiya – xon sudi ( xon raislik qiluvchi oliy va markaziy mansabdor shaxslardan iborat bo‘lgan)dan tashkil topgan.

Xiva xonligida xon mutlaq hukmdor sifatida qozilar tomonidan tayinlangan oliy jazo to‘g‘risidagi hukmlarni ko‘rib chiqqan va zaruratga ko‘ra unga o‘zgartirishlar kiritgan. Qozilarning muhim ishlar yuzasidan hukmlarini tasdiqlash va bekor qilish vakolatiga ega bo‘lgan.

Xonlikdagi har bir viloyat, tuman, qasaba, shaharlarda xon tomonidan tayinlangan qozilar bo‘lib, ular o‘z yordamchilari – muftiylar yordamida mulkchilik mojarolarini hal qilish, mayda jinoyatlarni ochish va shu singari ishlar bilan shug‘ullangan. Viloyatlardagi jinoiy ishlarni ko‘rib chiqishda mahalliy hokimning ham ishtirok etish huquqi bor edi. Qishloqlardagi mayda mojarolar qishloq oqsoqollari tomonidan hal qilinardi.

Xulosa o‘rnida ta’kidlash joizki, xalqimizda qadimdan o‘zgalar moliga ko‘z olaytirish, o‘g‘irlik qilish nihoyatda qattiq qoralangan. Kamdan-kam uchrab turadigan tarozidan urish, o‘g‘irlik va boshqa shu kabi jinoyatlarda aybdor aniqlansa, u xalq o‘rtasida namoyishkorona jazolangan. Bu kabi ta’sir choralari o‘ziga xos profilaktika vazifasini o‘tab, jinoyatchilikning kamayishiga sabab bo‘lgan.

Aholi tomonidan har bir mahalla, ko‘chalarda xalq o‘rtasida obro‘-e’tiborga ega shaxslardan oqsoqol saylangan, turli oilaviy kelishmovchiliklar, qo‘ni-qo‘shnilar o‘rtasidagi janjallar ana shu oqsoqollar tomonidan joyida hal etilgan. Ular tomonidan chiqarilgan hukmni hamma qabul qilishi va bajarishi shart bo‘lgan. Faqat ilojsiz vaziyatlardagina mojaroga mirshablar va qozilar aralashgan. Bu esa milliy qadriyatlarimizning beshigi bo‘lgan mahalla institutining qadimiy ildizga egaligidan, jamoat tartibini saqlash va jinoyatlarga qarshi kurashishda muhim ahamiyatga ega bo‘lganidan dalolat beradi.

Elbek NORMO‘MINOV,
IIV Muzeyi boshlig‘i, mayor.

❤️ Телеграмда ўқинг / Telegramda o'qing

💾 Ворд шаклида ўқинг / Word shaklida o'qing

📁 ПДФ шаклида ўқинг / PDF shaklida o'qing

✔️ Кирилл алифбосида ўқинг / Kirill alifbosida  o'qing

💾 Рус тилида ўқинг / Читать по русски

🥳 2024 йил барча мавзулар /  2024 yil barcha mavzular

50-mavzu

XONLIKLAR DAVRIDA JAMOAT TARTIBI VA XAVFSIZLIKNI TA’MINLASH

Ma’lumki, XVI asr boshiga kelib, amalda bir qancha mustaqil hokimliklarga bo‘linib ketgan Temuriylar saltanati Muhammad Shayboniyxon tasarrufiga o‘tadi. Ubaydullaxon (1533–1540) davrida xonlik poytaxti Samarqanddan Buxoroga ko‘chirilgan. Shu davrdan boshlab ushbu davlat endilikda Buxoro xonligi deb ataladigan bo‘ldi. Buxoro xonligida keyingi yuz yillikda 2 ta sulola – shayboniylar (1501–1601) va ashtarxoniylar (1601–1756) hukmronlik qilgan.
XVI–XVIII asrlarga kelib Temuriylar davrida yagona taxt atrofida birlashgan mintaqada bir-biridan mustaqil uchta davlat – Buxoro (1756-yildan amirlik), Xiva (1511) va Qo‘qon (1709) xonliklari tashkil topgan.
O‘rta asr an’analariga ko‘ra, xonliklar davridagi davlat boshqaruvi tizimidagi mansab va unvonlarni nisbiy ravishda uch turga bo‘lish mumkin: ma’muriy-harbiy, harbiy va diniy mansablar.

Ma’muriy-harbiy mansab egalari urush paytida harbiy soha bilan band bo‘lsa, tinchlik davrida o‘z vazifalaridan tashqari, hukmdor xavfsizligi, shahar va qishloqlardagi tartib-osoyishtalik, o‘g‘irliklar va boshqa jinoyatlarga qarshi kurashishga ham mas’ul bo‘lgan.
Quyida mamlakat miqyosidagi xavfsizlik masalalariga mas’ul bo‘lgan ayrim lavozimlarga to‘xtalib o‘tamiz.
Muhtasib (rais deb ham atalgan) – islom marosimlari, urf-odatlar va shariat qonunlarining bajarilishi, odamlarning jamoat joylarida yurish-turishi ustidan nazorat qiluvchi amaldor. Ular bozorlardagi narx-navo va o‘lchov asboblarining to‘g‘riligi ustidan nazorat qilish, diniy vazifalarini bajarmagan kishilarni jazolashga hukm chiqarish va o‘sha yerning o‘zida hukmni ijro ettirish kabi vakolatlarga ega bo‘lgan. Muhtasibni odatda xon tayinlagan va u qozi bilan barobar ish ko‘rgan, ammo u ma’muriy jihatdan qozidan pastroq lavozim hisoblangan va undan ancha kam maosh olgan.

Xon saroyidagi xavfsizlikni ta’minlash, ichki tartib-qoidalardan xabardorlik eshikog‘aboshi lavozimidagi shaxs zimmasiga yuklatilgan. Ular urush paytlarida oliy hukmdorning eng muhim harbiy topshiriqlarini ham bajargan.

Qorovulbegi – qorovullar, posbon va soqchilar boshlig‘i. Qorovulbegi davlat tinchligi va xavfsizligiga javobgar shaxs hisoblansa, harbiy harakatlar chog‘ida unga tegishli kishilar qo‘shin xavfsizligi, uni qo‘riqlash, soqchi-posbonlar qo‘yish singari ishlarga mas’ul bo‘lishgan.

Yasovul – kichik harbiy amaldor bo‘lib, ma’muriy-politsiya mahkamasining, shuningdek, xonning shaxsiy topshiriqlarini bajargan.

Dorug‘a (qutvol) – shahar, viloyat yoki qal’alarning noiblari hisoblanib, ularning vazifasi o‘ziga biriktirilgan hududni idora qilish, jumladan, aholini ro‘yxatga olish, soliq yig‘ish, tinchlik va osoyishtalikni saqlash, urushlar paytida oliy hukmdor qo‘shini tarkibida o‘zlari hokimlik qilgan hudud lashkariga qo‘mondonlik qilishdan iborat bo‘lgan.

Qozi askar – harbiylar sodir etgan jinoyatlarni taftish qilish va jazo tayinlash bilan shug‘ullanadigan amaldor. Ular shariat qoidalarini mukammal o‘zlashtirgan, shu bilan birga, harbiy sohani ham yaxshi biladigan muftiylar orasidan tayinlangan.

Aholining tinchligi va osoyishtaligi uchun mirshablar (arabcha «mir» – «amir», ya’ni harbiy amaldor, forscha «shab» – «tun» so‘zlaridan olingan bo‘lib, tungi soqchilar boshlig‘i) mas’ul hisoblangan. Mirshablar shaharlar va qishloqlarda kecha-yu kunduz soqchilik qilishgan, jamoat joylari, bozorlar va ko‘chalarda tartib va osoyishtalikni ta’minlagan. Qozilar tomonidan tayinlangan jazoni ijro etish ham ularning zimmasiga yuklangan. Odatda mirshablar shahar mirshabboshisiga bo‘ysungan. Masalan, Buxoro shahri mirshabboshisiga bir vaqtning o‘zida amirlikdagi boshqa barcha shahar va viloyatlar mirshablari ham bo‘ysungan.

BILIB QO‘YGAN YAXSHI

Dunyoda ilk qabul qilingan konstitutsiyalardan biri AQSH Konstitutsiyasi hisoblanadi. 1787-yilda qabul qilingan ushbu hujjatga bugungi kunga qadar jami yigirma yetti ma rotaba o‘zgartirish kiritilgan.

* * *
Hindiston Konstitutsiya si 1950-yilda kuchga kir gan. Mazkur Asosiy qonun Buyuk Britaniyaning huquqiy an’analari bilan birga AQSH, Irlandiya, Kanada, Avstra liya, sobiq SSSR, Germani yadagi Veymar Respublikasi, Yaponiya va boshqa ba’zi mamlakatlar konstitutsiyala ri ning alohida qoidalarini ham o‘zida aks ettirgan. Hindis ton Kons titutsiyasi dunyo dagi eng katta Konstitutsiya hisoblanadi.

* * *
Yaponiya Konstitutsiyasi 1947-yilda qabul qilingan. Ushbu huquqiy hujjat uchta asosiy tamoyilga asoslanadi. Bular xalq suvereniteti, inson huquqlarini hurmat qilish, millatning suveren huquqi sifatida urushdan voz kechish tamoyillaridir.

Salohiddin HAMROYEV, katta leytenant.

❤️ Телеграмда ўқинг / Telegramda o'qing

💾 Ворд шаклида ўқинг / Word shaklida o'qing

📁 ПДФ шаклида ўқинг / PDF shaklida o'qing

✔️ Кирилл алифбосида ўқинг / Kirill alifbosida  o'qing

💾 Рус тилида ўқинг / Читать по русски

🥳 2024 йил барча мавзулар /  2024 yil barcha mavzular

49-mavzu

TARAQQIYOT QOMUSI

8-dekabr – O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi kuni Biz inson qadr-qimmati va man faatlarini ta’minlash bo‘yicha bosh lagan islohotlarimizni yangi konsti tutsiyaviy makonda yanada qat’iy davom ettiramiz. Xalqimizning xohish-irodasiga binoan Asosiy qonunimizda o‘z aksini topgan tamoyillarni to‘liq ro‘yobga chiqa rishimiz va hayotimizning ajralmas qismiga aylantirishimiz lozim.

Shavkat MIRZIYOYEV

2023-yil 30-aprel kuni o‘tkazilgan O‘zbekiston Respublikasi referendumida umumxalq ovoz berish orqali qabul qilingan, inson huquq va erkinliklariga, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga, davlat suvereniteti prinsiplariga sodiqligimizni tantanali ravishda e’lon qiluvchi ezgu g‘oya hamda maqsadlarimiz bilan boshlanuvchi yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi Yangi O‘zbekistonni barpo etishga qaratilgan keng ko‘lamli islohotlarning mustahkam huquqiy kafolati bo‘lib xizmat qilib kelmoqda. Jumladan, hokimiyatning bo‘linish prinsipi va bir-birini tiyib turish hamda manfaatlar muvozanati tizimining zamonaviy konsepsiyasi hisobga olingan holda, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, Prezident va Hukumat o‘rtasida vakolatlar qayta taqsimlandi.

Konstitutsiyada O‘zbekistonning suveren, demokratik, huquqiy, ijtimoiy va dunyoviy davlat sifatida belgilanganligi davlat nafaqat demokratik tamoyillarga amal qilishi, shu bilan birgalikda, uning xalqni huquqiy va ijtimoiy jihatdan muhofaza qilish majburiyati mavjud ekanligini ta’kidlandi. Davlat hokimiyati organlari to monidan mazkur sohalarga alohida e’tibor qaratilishiga urg‘u berilib, har bir man sabdor shaxsning jami yat oldidagi mas’uliyatini oshirish lozimligi yana bir bor qayd etildi. Bosh qomusimiz talab laridan kelib chiqib, birgina o‘tgan yilning o‘zida ijtimoiy sohaga ajratilgan mablag‘lar 134 trillion so‘mni tashkil etdi. Ushbu mab lag‘larning 2016-yilga nis batan 5,6 barobar ko‘pay ganligi, albatta, quvonarli hol. Shuningdek, mulkiy huquqlarning ishonchli himoyasini ta’minlash, sog‘liqni saqlash, ilm-fan, madaniyat, san’at va sport sohalarini rivojlantirish, nuroniylar, xotin-qizlar va yoshlarga doimiy e’tibor va g‘amxo‘rlik ko‘rsatish, oila, onalik va bolalikni hi moya qilish bo‘yicha keng miqyosli ishlar amalga oshirilmoqda.

Davlatimiz rahbarining «O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi kuni bayra miga tayyorgarlik ko‘rish va uni o‘tkazish to‘g‘risida»gi farmoyishi asosida Bosh qomusimizning o‘ttiz ikki yilligini munosib kutib olish va yuksak saviyada nishonlash, unda belgilangan xalq hokimiyatchiligi, inson qadri, erkinlik va tenglik, ijtimoiy adolat va birdamlik kabi ezgu g‘oya lar atrofi da fuqarolarni jipslashti rish choralari ko‘rilyapti. «Konstitutsiya — erkin va farovon hayot garovi!» degan bosh g‘oyani o‘zida mujassam etgan ko‘plab tashkiliy-amaliy hamda ma’naviy-ma’rifiy tadbirlar tashkil etilmoqda. Nafsilamrini aytganda, har birimiz taraqqiyotimiz va erkin hayotimiz kafo lati bo‘lmish Bosh qo musimizni o‘rganishimiz, targ‘ib qilishimiz lozim. Zero, odamlar o‘z huquq va erkinliklari, burch ham da majburiyatlarini bil gan, ularga amal qilgan va boshqalardan ham rioya etishini talab qila oladigan jamiyatda chin fuqarolik pozitsiyasi shakllanadi, bunday jamiyat so‘zsiz taraqqiy etadi.

Albatta, har bir insonning qadrlanishi o‘sha el-yurt baxtini, saodatini belgilaydi. Xalq bilan muloqot tizimining yo‘lga qo‘yilganligi, mantiqsiz «propiska» tizimining tubdan isloh qilinishi, davlat xizmatlarini ko‘rsatishda eksterritoriallik prinsipining joriy etilganligi, mansabdorlarning doimiy hisobot berib borishi, ular faoliyatining ochiqligini ta’minlashga qaratilgan talablarning belgilanganligi, majburiy mehnatga barham berilib, aholining qanchadan-qancha mushkuli osonlashgani kabi bir qator misollar fikrimiz dalilidir.
Keyingi davrda yangilangan «O‘zbekiston Respublikasining fuqaroligi to‘g‘risida»gi qonunga muvofiq, mamlakatimizda kamida 15 yil davomida yashab turgan va doimiy yashash joyida ro‘yxatdan o‘tgan fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarga to‘g‘ridan to‘g‘ri fuqarolik berilishining yangi tartibi o‘rnatildi.
Bundan tashqari, BMT Qochoqlar ishlari bo‘yicha oliy komissari boshqarmasining 2024-yilgacha fuqarosizlikka barham berish bo‘yicha Global harakatlar rejasiga ko‘ra, O‘zbekistonda tug‘ilish holatlarini yalpi ro‘yxatga olishni ta’minlash maqsadida chaqaloqlarni, shu jumladan, hujjatlari mavjud bo‘lmagan ota-onalardan tug‘ilgan bolalarni rasmiylashtirish amaliyotiga o‘zgarishlar kiritilgan.

So‘nggi yillarda O‘zbekiston ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy hayotining barcha sohalarida ijobiy islohotlar amalga oshirilayotgani, eng muhimi, ana shu shiddatli o‘zgarishlarning markazida insonning asosiy huquqlari va erkinliklarini ta’minlash masalasi turgani xalqaro hamjamiyat tomonidan ham e’tirof etilmoqda. Xususan, mamlakatda gender tenglikka erishish, fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar sonini kamaytirish, bolalar mehnati va majburiy mehnatga barham berish, so‘z erkinligini ta’minlash borasida muhim yutuqlar qo‘lga kiritilgani yuqori baholanmoqda. Ayniqsa, O‘zbekistondagi konstitutsiyaviy islohotning ustuvor tamoyillari va g‘oyalari BMT Barqaror taraqqiyot maqsadlarining «Hech kimni ortda qoldirmaslik» shiori bilan hamohang ekanligi jahon afkor ommasi tomonidan alohida e’tirof etilmoqda.

Yaqinda Prezidentimizning Ichki ishlar organlari va faxriylariga yo‘llagan bayram tabrigida «Hozirgi kunda «Barcha islohot va o‘zgarishlar – inson qadrini ulug‘lash uchun» degan ezgu tamoyil asosida butun yurtimizda fuqarolarimiz uchun munosib mehnat va yashash sharoitlarini yaratish, aholining turmush farovonligini oshirish, mamlakatimizning xalqaro maydondagi obro‘-e’tiborini yuksaltirishga qaratilgan ulkan ishlar amalga oshirilmoqda», deb qayd etishi ham yuqoridagi fikrlarimiz tasdig‘idir.

Albatta, ichki ishlar organlari xizmatining asl maqsadi ham inson qadrini ulug‘lashga, uning tinch hayotini ta’minlashga qaratilgan. Prezidentimiz ichki ishlar organlari xodimlari va faxriylariga bayram tabrigida: «Misol uchun, Buyuk Britaniyaning Iqtisodiyot va tinchlik instituti tomonidan o‘tgan yili e’lon qilingan reyting ko‘rsatkichlari bo‘yicha O‘zbekiston jahonning 121 ta mamlakati orasida eng xavfsiz davlat deb tan olindi. Bunday yutuq bizga mamnuniyat bag‘ishlash bilan birga, katta mas’uliyat ham yuklaydi», – deya ta’kidlagan edilar. Bu – kecha-yu kunduz tinim bilmay xizmat qilayotgan xodimlar mehnatiga berilgan yuksak baho hamdir.

Xullas, amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlar insonlar hayotini, dunyoqarashini hamda turmush tarzini o‘zgartirmoqda.

Shuhrat Ro‘ziyev,
o‘z muxbirimiz.

❤️ Телеграмда ўқинг / Telegramda o'qing

💾 Ворд шаклида ўқинг / Word shaklida o'qing

📁 ПДФ шаклида ўқинг / PDF shaklida o'qing

✔️ Кирилл алифбосида ўқинг / Kirill alifbosida  o'qing

💾 Рус тилида ўқинг / Читать по русски

🥳 2024 йил барча мавзулар /  2024 yil barcha mavzular