Type to search
Advanced channel search

Продам канал с доходом 138090

Всего за 55 000. Срочно нужны деньги.
img
ad

TGStat Bot

Bot to get channel statistics without leaving Telegram
img
ad

SearcheeBot

Your guide in the world of telegram channels
img
ad

Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты

@kketnografiya
Channel's geo and language: Uzbekistan, Uzbek
Category: not specified

Бул каналымызда Қарақалпақ халқының бай тарийхы, әжайып этнографиясы, салт-дәстүрлери ҳәм мәденияты менен танысып барасыз.
Байланыс ушын:
@Allamuratova1512

Related channels  |  Similar channels
Channel's geo and language
Uzbekistan, Uzbek
Category
not specified
Statistics
Is this your channel? Confirm Канал в реестре блогеров РКН? Confirm Channel history
Posts filter

Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты

16 Feb, 17:15

Open in Telegram Share Report
Гөне шөңгелердиң айтыӯына қарағанда, қарүй соғыӯ буннан 3000 жыл бурын пайғамбарымыз Ибрайым алейкум ассалам тәрепинен жасалған. Сол дәӯирде жунайд тал үй талы, (тоғай тал) деп аталған. Бул тал қара үй соғыӯға жүдә қолайлы болған. Соңғы жыллары қараүйди қара талдан соғып атыр. Нурманның әкеси Жаңабай қараүй соғыӯ менен бирге ат ерин соғатуғын да болған. Кейин ала Нурманлар қара үйдиң сыртқы-ишки жабыӯлары, үзиклеринде таярлайтуғын еди. Муратбай-Нурманлар қараүй соғыӯшылардың үшинши әӯлады есапланады.
Бир айта кетеғын жаңалық қара үйге сулыӯлап жезший тоқыӯ менен шымбайлы Қундыз Бекниязова көп жыллардан берли турақлы шуғылланып киятыр.
«Қос терек» АПЖда жасаӯшы өткен әсирдиң 50-60-жылларында Өтемурат үйши. Қаражан үйшилерде (бул киси ат еринде) соғатуғын еди. Оларды аӯыл ӽаяллары «үйши қайнаға» деп айтар еди.

Ерте де Шымбайда дәслеп артель депте аталды, соңынан «Отаў» акционерлик жәмийети үйшилерди жәмлестирип, қараүй соғыўды жақсы жолға қойды. Бул жерде соғылған қараүйлерди (отаўларды) Қазақстан, Түркменсан, Қырғызстан, Монғолстанлардан буйыртпа тийкарында сатып алып кетип турды. Белгили үйшилерден Мырзабай Әспетуллаев, (баласы Дәӯлетбай), Қойлыбай Дәўлетмуратовлардың үрим-путақлары да ата жолын қуўып, кәсип-кәрин ҳәзир де балалары Жалғас ҳәм Саодат Дәўлетмуратовлар даӯам етип атыр.
Ерте де «Қос терек» АПЖ аймағында Қаражан үйши (ат еринде соғар еди), Өтемурат үйшилер узақ жыллар даӯамында қараүй соғып келди.
Соңғы уақытта, қараүй соғыӯ ӽәм оны раӯажландырып айлы әлеге танытыӯда қарүй соғыӯшы, шымбайлы Азамат Турекеевтиӊ мийнетлери айрықша болмақта. Белгили өнерментши А.Турекеев өнерменшилердиӊ халық аралық фестивалына белсене қатнасып, Араб әмирлигинде қараүйин тигиӯ бахтына миясар болды. Оныӊ тиккен қара үйи жоқары баӽаланды. А.Турекеев өнерменшилик бағдары бойынша үй музейинде шөлкемлестирди. Оныӊ үй музейине дүнья саяхатшылары ӽәзир де келип турады.

Бир қуўанышлысы, бул өнерменшилер тәрепинен исленген қараүйлер (ақ отаўлар) «Қазахфильм» тәрепинен шығарылған «Другая жизнь» сериялында түсирилип, тарийх жылнамасында қалды. Әмир Темурдиң 660 жыллығы мүнәсийбети менен түсирилген кинофильмде де Шымбайдың қараүйлери (ақ отаўлары) өткен дәўирдиң турмысынан саза берип турғанлығы жүдә ийги нийетли, қайырлы ҳәм саўаплы ис болды.
Әзелий шымбайлылардың ақ отаў соғыў ҳәм ат сейислеў, миллий театр ҳәм миллий гүрес, мүсиншилик, қыссаханлық бойынша ҳәр қандай жарысларда бириншиликти қолдан бермей киятырғанлығы республикамыздан тысқары-қоңсылас еллерге де белгили.

Бекбай САПАРОВ,

Өзбекстан Журналистлери аўқамының ағзасы.

АВТОРдан: Базыбир адамлар Қаруй деп жазыўымыз керек дейди. Қарақалпақ тилинде аўызша менен жазбаның арасында аспан менен жердей парық бар. Мәселенкиден "торпақ-жарпақ" деймиз бирақ, "топырақ-жапырақ",--деп жазамыз.

t.me/kketnografiya
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты
Бул каналымызда Қарақалпақ халқының бай тарийхы, әжайып этнографиясы, салт-дәстүрлери ҳәм мәденияты менен танысып барасыз. Байланыс ушын: @Allamuratova1512
234 0 2
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты

16 Feb, 17:15

Open in Telegram Share Report
Сапаров Бекбай:
МИЛЛИЙ ҚАРАҮЙЛЕР – ӮАТАНЫ ШЫМБАЙ

Қараүйлер (ақ отаӯ, кийиз үй - көбинесе қазақ халқы айтады) Орта Азияда тек Шымбай қаласында соғылады. Отаў әййемги дәўирлерден басланған, солай екен, биринши отаўды ким соғып, шаңарағын көтерди екен? Не де болса, инженерлик көз-қарастағы дәллеме-дәллик пенен бир де шеге қақпастан, кереге, уўық, шаңарақ, ергенекти усы ҳалатқа келтирип қурастырыў, бул дус келген адамның қолынан келмейтуғын жумыс екенлиги өз-өзинен-ақ белгили болып тур.

Деген менен отаўдың ең әўелги тийкары ылашықтан басланған болса керек. «Ылашық» деген сөздиң төркини «алашөп» деген сөз бенен байланыслы екенин ҳәзирги жаслардың көпшилиги түсинбеўи мүмкин. Төрт бақан көмилип, ашаларына дүзиў қадалар ҳәм тағы да қадалар тасланады. Оның үстине жас шөп жайылады. Жаўын-шашыннан қорғаныў керек болса, ылашықтың төбесин шошайтып бастырып, дөгерегине ший ямаса қамыс тутылады. Жас шөп кепкеннен соң ылашықтың ишине ала көлеңке түседи. Солай етип, адамлар өзлериниң бул баспанасын дәслеп «алашөп», деп атаған менен соңынан бул сөз сөйлеў тилимизде өзгериске ушырап «ылашық», ҳәттеки, орысшасы «лачуг» болып қәлиплесип кеткен.
Үйшиниң қолынан шыққан таза отаўға гилең ақ қойдың жүнинен бастырылған кийиз-ақ үзик жабылғанлықтан, адамлар буны гейде «боз отаў», гейде «боз орда» деп те атаған. Әжинияздың «Бозотаўлы нәзелим» қосығы өзине арналып соғылған таза отаўдан кирип-шығатуғын, ер жетип отырған, әжайып сулыўлыққа ийе әжайып қарақалпақ қызына арналғаны белгили.

Усылай етип, қарақалпақ халқының қараүйи (ақ отаўы) шаңарақлық қатнасықтың орайы болып қәлиплескен. Қарүйлердин көпшилиги дерлик Шымбай қаласында соғылғанлығына тарийхымыз гүўа. Қарүйлер буннан 3000 жыл бурын пайғамбарымыз Ибрайым алейкум ассалам тәрепинен жаратылғаны белгили. Қараүйлер көплеген қоңсылас Қазақстан, Қырғызстан, Түркменстан ҳәттеки, Монголияның жайлаўларындағы шарўаларды баспана менен тәмийинлеўде көп пайдасы тийип атыр. Қарүйлер тийкарынан 6-7 қанаттан ибарат болып, 90-96 баслы (уўықлы) отаўлар болады. Сондай-ақ, соңғы жыллары 8 қанат 130 бас уўықлы, 10 қанат 170 уўықлы, 12 қанат қарүйлер 185-200 уўықлы болып исленбекте.

Ерте дәўирлерден берли көшпели болып киятырған қарақалпақ, өзбек, қазақ, монғол, қырғыз, түркмен халқы шарўалары қыслаўдан жазлаўға көшип-қоныўына қолайлы болғаны ушын қарүй (отаў) соғыў өнери атадан-балаға мийрас болып киятыр. Бул халықлардың қараүйлери (отаўлары) арасында шамалы ғана айырмашлықлары бар. Бурын қарүйлерди жәнеўиттен, соңғы ўақытлары болса қаратал, ақтал ағашынан-қадаларынан соғады. Үйшилердиң тийкарғы мийнет қураллары болып әпиўайы жоңғы, шот, керме-пышқы атқарады. Қарақалпақларда қараүйлер кирер аўзы ергенек шәртли түрде қубла тәрепке қарап қурылады.
Қараүйдиң керегесин қарамал ямаса түйениң терисин жиңишке етип тилип, тийисли тесиклерден өткерип бириктирип барады. Жылқының териси үзилип кететуғын болғанлықтан пайдаланбайды. Бурынлары желим орнына балықтың торсылдағыннан пайдаланған. Оны аўзына салып шайнап, желим еткен. Бул желим жүдә беккем, жаўын-шашынға, суў алыспа ўақтында да босатып кетпей, сол беккемлиги менен турады екен. Қарүй питкеннен соң қаратаўдан алып келинген қызыл тас жосаға бояйды.

Бурынлары байлар қызларын узатқанда таза отаў тигип, дәскеси менен қосып беретуғын болған. Сондай-ақ, келиншек түскен ўақытта, кәйўаны ҳаяллардың ҳәм абысын-ажынлардың дәстүри бойынша келиншек еңкейип, отаўдың босағасына үш мәрте маңлайын тийгизгеннен соң ишке кирип, шымылдыққа отыратуғын болған. Итимал, бул таза түскен келиншектиң сол ақ отаўға, кийели босағаға (шаңараққа) ҳүрмет-иззети, садықлығы болса керек. Караүйши Ибрагимов Муратбай Исмайыл улы - өмирлик жолдасы Қалбазар Өтениязова еди. Бул республикамызға белгили аӯыл хожалығы хызметкери, колхоз дүзиминиң қатнасыӯшысы, урыс ӽәм мийнет ветераны Бекбай Өтениязовтың қызы еди.
Исмайлов Нурман Жаңабай улы - анасы Улбосын колхоз дүзиминиң белсене қатнасыӯшысы Бекбай Өтениязовтың қызы Бердақ МПЖ аймағында жасайды.
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты
Бул каналымызда Қарақалпақ халқының бай тарийхы, әжайып этнографиясы, салт-дәстүрлери ҳәм мәденияты менен танысып барасыз. Байланыс ушын: @Allamuratova1512
229 0 2
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты

16 Feb, 17:14

Open in Telegram Share Report
222 0 1 2
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты

7 Feb, 09:18

Open in Telegram Share Report
Forward from: ҚАРАҚАЛПАҚ САЛТ-ДӘСТҮРЛЕРИ ҲӘМ ҮРП-ӘДЕТЛЕРИ
#салт_дәстүр

БАЗАРЛЫҚ БЕРИЎ

       Халық салт-дәстүрлериниң қуўантқанға "сүйинши" бериў, кийимге "пайғазы бериў", нәрестеге, жаңа түскен келинге "көримлик бериў" дәстүрлериниң қатарында балаға, жақынларына  дәстүри де орын алған.

      БАЗАРЛЫҚ~дәстүр. Жақсы көриўдиң, сыйласықтың көриниси ҳәм естелик ретинде берилетуғын сыйлықтың түри.
       сөзи атынан көринип турғанындай базардан алып келинген зат, буйым. Базарлыққа қәлеген буйым ямаса жеўге болатуғын шийринликлер, тамақлық затлар, мийўе-жемислерди  сыйлаўға болады. Сыйласықтың бул түри адамлардың, әсиресе, кишкене балалардың кеўлин  көтериў, қуўантыў ушын бериледи.

Бул дәстүр халықтың пайда болыўы менен бирге киятырған салт түри. Ерте заманларда саўда орынлары көп болмаған, тек үлкен қалаларда ғана болып, ол жердеги базарларда басқа еллерден алып келинген затлар менен саўда-сатлық ислери алып барылған. Аўыллардан қалаларға барып саўда ислеў   ҳәр ўақытта, белгили бир мәўсимлерде болып турғанлықтан, базаршыны пүткил аўыл жолына қарап күтип, алып келетуғын затларын  ҳәўеслик пенен күткен.  Базаршы қолдан келгенинше балаларды, жақынларын, танысларын қуўандырыў ушын базарлық әкелип сыйлаған.  Мине, усылайынша базарлық әкелиў, базарлық бериў дәстүрге айланып, бул дәстүр ҳәзирги ўақытта да жаңаланған түринде күнделикли турмысымызда қолланылады.

        Базарлықты тек базарға барған адам емес, алыс жерге жолаўшылап кеткен, басқа елге, қалаға барып келген адамлар да әкелип, жақынларына, дос-яранларына сыйлық етип беретуғын болған. Жол сапарынан келгенде базарлық әкелиў ~адамлар арасындағы бир-бирине деген меҳирбанлық, жақсы мүнәсибетлердиң көриниси, сол себепли сыйлыққа берилген заттың, мийўе -жемислердиң үлкен-кишилигине, арзан-қымбатына ямаса азы-көплигине қарамайды, ең баслысы, ядқа алып, кеўил билдиргенине ырзашылық пайда етеди.

Базарлық әкелиў ўақыт өте келе түрлери көбейип, жаңаланыў басқышларынан өтти. Ҳәзирги ўақытта базарлаў адамлар ушын жаңалық, әўесек емес. Солайда, базардан базарлық әкелиў өзиниң әҳмийетин жойытқан жоқ.

Ҳәзирги ўақытта алыс қалаларға, шет еллерге сапарлаў, туристлик саяхатқа барыў, сол елдиң сувенирлеринен, символикалық буйымларынан базарлық ретинде әкелип, жақынларына сыйлаў, естеликке бериў--базарлықтың заманагөй түрлерине киреди.
         Ата--ананың ҳалынан хабар алыў, оларды зыяратлаў ең баслы ўазыйпамыз. Ата-анамызға бос бармай базардан олардың тисине жумсақ тағамлар: тақан, ийжан, печенье ҳәм т.б.  алыў, ямаса орамал, кийимлерди базарлыққа алып барыў да базарлықтың ең жақсы үлгилериниң бири.

.....Базарға киремен базарлық сайлап,
Анама қай бири унар деп ойлап,
Пулым жеткенинше саўаман жайлап,
Өмирим анамнан мәңги қарыздар.

"Муздай..."деп унатпас қымбат таўарды,
Әпиўайы түрин излеп табайын,
Нан, набат, сөк, тақан, және не қалды?!
Күйдирилген сары майдан алайын!
      (Алтынгүл Өтениязова. "Анамды көрмеге баражақ күним").

      Базарлық бериў ҳаққында турмыста ҳәр түрли үлгилеринен мысаллар келтирип көрсете бериўге болады. Мәселен, келинди төркинлетип келгенде, қудалардың үйине себеби менен қыдырып барып келгенде:--- "аман саў барып келдиңиз бе, барған жерлериңиз саў ма?"--деп келген қоңсыларға да "қудалардан базарлық, аўыз тийе қойың",--деп бир уўыс берилген конфет, печеньелер де базарлық болып есапланады.

        Базарлық бериў~қолда барыңды үлестирип, төкпе-шашпалық етип  шектен шыққан сақыйлық емес, ал керисинше, адамлардың бир-бирине деген ысық кеўилин билдиретуғын, сыйласық ҳәм ақ кеўиллиликтиң белгиси, тәрбиялық мазмуны күшли дәстүр. Адамлар арасындағы қарым-қатнасықтың беккемлениўине, сыйласықтың  күшейиўине, айырым жағдайларда ағайиншилик, дослық қатнасықларына сызат түскенде бириктириўине себепши боларлық дәстүр.

Shahzoda Allamuratova

t.me/shahzoda_allamuratova
916 0 5 10
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты

7 Feb, 09:18

Open in Telegram Share Report
835 0 1
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты

6 Feb, 08:12

Open in Telegram Share Report
Жакындагы ийшан хаккындагы пост натийжесин корип, бир тауекел жане бир сурет пенен болисип кормекшимен. Сурет 1930 жылы тусирилген, суретте Кегейлидеги балалар уйи тарбияланыушылары хам басшысы саулеленип калган. Басшы апанын фамилиясы хам аты корсетилген балким бул инсаннында агайнлери тауылып, сурет ийелерине жетер деп нийет кыламан.

Адил Худайбергенов.
Администратор.

t.me/kketnografiya
1.5k 0 11 21
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты

5 Feb, 23:32

Open in Telegram Share Report
Forward from: МЕРЎЕРТ
...
Евразия физиклерин,
Жарысқанда хайран қылған,
Үш алтын медальдың бәрин,
Утып, утып, утып алған,—

АҚШ я Қытайдан емес,
Нөкистиң бир жас баласы,*
Сондай баллар әжеп емес,
Болса илим дүрданасы...

Ибрайым Юсупов

💎@Merwert_uz
Әдебий информациялық канал


https://youtu.be/X2oC0YAmSe4?si=VpsuZSbtkoGTm4VZ
OKEAN ARTINAN KELGEN QARAQALPAQ ALIMI - Alisher Sanetullaev | ERKIN PODCAST | 8-SAN
“ERKIN” joybari miymani Yangi O'zbekiston universiteti "Fizika matematika kafedrasi" baslıǵı, Fizika panleri Doctor professor Alisher Sanetullaev! Okean artınan kelgen Qaraqalpaq alımı.
947 0 1 13
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты

3 Feb, 12:53

Open in Telegram Share Report
Forward from: ҚАРАҚАЛПАҚ САЛТ-ДӘСТҮРЛЕРИ ҲӘМ ҮРП-ӘДЕТЛЕРИ
         Шилле дәўири, шиллехана ,--деп жаңа үйленген жас жубайлардың өмириндеги дәслепки айды да айтады.  Сол ўақытта, жасы үлкенлер жас ерли-зайыплыларға  шилле дәўиринде қәўип-қәтерден, жаман сөзлерден,  тил менен суқтан сақ болыўын қадағалап, өмирлик тәжирийбелерин айтып, уғындырып отырады.

Shahzoda Allamuratova

t.me/shahzoda_allamuratova
ҚАРАҚАЛПАҚ САЛТ-ДӘСТҮРЛЕРИ ҲӘМ ҮРП-ӘДЕТЛЕРИ
Каналымызда қарақалпақ халқының әййемнен киятырған үрп-әдетлери ҳәм салт дәстүрлери ҳаққында Shahzoda Allamuratova. Администратор: @Allamuratova1512
1.2k 0 3 8
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты

3 Feb, 12:53

Open in Telegram Share Report
Forward from: ҚАРАҚАЛПАҚ САЛТ-ДӘСТҮРЛЕРИ ҲӘМ ҮРП-ӘДЕТЛЕРИ
#салт_дәстүр

ШИЛЛЕХАНА.

       ШИЛЛЕХАНА~дәстүр. атлық.
      ШИЛЛЕХАНА~жас нәрестениң дүньяға келиўи ҳәм шилледен шығыў дәўири.

атамасы парсы тилиниң "чле"--"челле" (қырық күн)-- деген сөзинен келип шыққан.  Шиллехана~ жас нәресте туўылған шаңарақ, "шилле"~жас босанған ананың ҳәм дүньяға келген нәрсетениң шилледе болыў және шилледен шығыў дәўири. 
         Шилле ўақты~40 күн деп белгиленип, бул дәўирде баланың көриў, еситиў ҳәм басқа да ағзалары жетилисип, қәлиплеседи. Жас босанған ана да усы дәўирде өзиниң ден саўлығын беккемлеп, беллери бекисип, қәлпине келеди.
          Шиллехана өмирге адам келгениниң және оған қуўаныўдың бир белгиси.
         Дүньяға жас нәрестениң келиўи ҳәр бир шаңарақ ушын қуўаныш. Сол ушын, шиллехананы кийели деп есаплап, оған тийисли ҳәр бир әмелге жуўапкершилик пенен қарайды.
         Шилле дәўиринде жаңа туўылған нәресте менен жас ана  "периштедей пәк болады, сонлықтан оларға ҳәр түрли зыянлы нәрселер үйир болады",--деп әтирапындағы жақынлары  ана менен баланың қәўипсиз болыўына ғамхорлық етеди. Ана менен баланы жалғыз қалдырмайды,  күн батқаннан таң атқанша олардың бөлмесине шырақ жағылып қойылады. Әсиресе, шиллениң  дәслепки  үш күнинде  күтә жуўапкерли қарайды.

         Шиллеханаға келген адамлар тәрепинен:  "қутлы болсын", "баланың баўы берик болсын", "балаң үлкен азамат болсын",  "анасының баўырында қыймылдап  жүре берсин",--деген жақсы тилеклер айтылады.
         Шиллеханада тек жақсы тилеклер тиленип, жақсы сөзлер айтылады. Егерде биреў орынсыз сөз айтатуғындай болса, жасы үлкенлер дәрҳал:~"шиллеханада ондай жаман сөз айтпа, "жақсыға да әўмин, жаманға да әўмин",--деген, мына нәресте менен анаға зыяның тиймесин",-- деп қайтарып таслайды. Бундай етип қайтарып таслаў арқалы "жаманлықтың алды алынады",--деген ырым болса, екиншиден,  тәрбиялық әҳмийетте айтылыўы нәзерде тутылған.

Шилле дәўиринде ең дәслеп, жас нәрестениң дүньяға келиў қуўанышы "сүйинши сораў"дан басланады. Ул туўылса "ат устар туўылды", "атқа минер келди",--деп, қыз туўылса "қырық туўар" туўылды,--деп сүйинши соралған.
        Сүйиншини шаңарақ ағзаларынан, әкесинен, атасынан, дайы журтынан  сорап, қуўандырады. Сүйинши сораўшы хабаршыға барған жери не берсе соны алады, гейде сүйинши сораўшының өзи қәлеўин айтып, сүйиншисин алатуғын болған. Бурынлары бәйгеге қосып жүрген тулпарын да сондай қәлеў менен сүйиншиге берип жиберген ўақыялар да болған.
      Шиллеханадағы және бир орынланыўы керек болған илажлардың биреўи---балаға азан айтып ат қойыў. Баланың исмин көбинесе үлкен атасы, әжеси, егер олар болмаса аўылдың аўзы дуўалы жасы үлкени ямаса дайы журты ат таңлап қоятуғын болған.
       Баланы дузлы суўға шомылдырыў, бесикке салыў, бесик тойы, ямаса "шашыў тойы"н бериў, қырқынан шығарыў сыяқлы илажларды белгилеў, қуўанышларын көпшилик пенен бөлисиў усы шилле дәўири ишинде болады.

        Шиллехана тойына келиўшилер жас нәрестеге ылайықлы кийимлер, ойыншықлар, баланы жатқаратуғын төсеклер, арбашалар, адақ арба ҳәм тағы басқа балаға керекли буйымларды сыйлық ретинде әкеледи. Гейпара ўақытларда бундай сыйлықларды баланың ата-анасынан сорап, керекли затын алып береди.

          Бесик той  берилип, бала қырқынан шығарылады. Ул баланы 35-36 күнде, қыз баланы 44-45 күнде қырқынан шығарады, ул бала тез денеси шымырланып қәлпине келип шыйрығады, ал, қыз бала нәзик болғанлықтан 44-45 күнде шығарыў бурыннан соңға дәстүрли болып киятыр. Буны "ул баланы ерте шығарса қалың төлеўи аз болады, қыз баланы кеширек шығарса қалың малы көп болады",--деп түсиндиреди.  Негизи, халықта "40 күнде жан киреди",--деп айтылып, усы ўақыт аралығында баланың толық жетилисиўи, қәлиплесиўи нәзерде тутылған.

           Шилле дәўири өтип, бала қырқынан шығарылғаннан соң баланың шашы, тырнақлары алынады. Ҳәр түрли қәўип-қәтерден, зыянлы нәрселерден сақлайды,--деген түсиник пенен, шаш пенен тырнақты қырқының ишинде алыўға рухсат етилмейди.
ҚАРАҚАЛПАҚ САЛТ-ДӘСТҮРЛЕРИ ҲӘМ ҮРП-ӘДЕТЛЕРИ
Каналымызда қарақалпақ халқының әййемнен киятырған үрп-әдетлери ҳәм салт дәстүрлери ҳаққында Shahzoda Allamuratova. Администратор: @Allamuratova1512
1.1k 0 8 1
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты

3 Feb, 12:53

Open in Telegram Share Report
864 0 4 1
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты

2 Feb, 13:19

Open in Telegram Share Report
Forward from: ҚАРАҚАЛПАҚ САЛТ-ДӘСТҮРЛЕРИ ҲӘМ ҮРП-ӘДЕТЛЕРИ
КӨРИМЛИК СОРАЎ

КӨРИМЛИК~ [салт], атлық.
      КӨРИМЛИК~халқымыздың салт дәстүрлериниң бири болып, әййемнен ҳәм ҳәзирги күнделикли турмысымызда белсенди қолланылып киятырған, ылайықлы орны бар дәстүрлеримиздиң бири.
       КӨРИМЛИК~"көриў", "қараў" деген сөзлерден келип шығып, жаңа туўылған нәрестени, елге жаңадан түскен келинди, жаңа туўылған жас төлди биринши рет көргенде жақын-жуўық туўысқанлардың, қоңсы-қоба ҳәм жанашыр  дослардың ҳақ кеўилин, адамгершилигин, ҳақ нийети менен ықласын, аашық қоллы сақыйлығын билдириў мақсетинде берилетуғын сыйлықтың түри.
        Көримлик те пайғазы сыяқлы адам өмириндеги қуўанышлы жаңалық ушын берилетуғын сыйлық болғаны менен пайғазыдан мәниси, мазмуны  бойынша өзгешеликке ийе болып, ажыралып турады. Пайғазы~жаңа кийим кийгенде, бир буйымды жаңадан алғанда, таза көлик  мингенде қуўанышын бөлисиў ушын берилетуғын сыйлық болса, көримлик~ жаңа туўылған нәрестени, жаңа түскен келинди, жаңа туўылған жас төлди көргенде қуўанышын бөлисиў ушын бериледи.
        Мине, усындай өзгешеликлерине қарап, пайғазы жансыз затлар ушын берилетуғын сыйлық болса, көримлик~жанлы, адамды, жас төлди биринши рет көргенде жақын-жуўық ағайинлердиң, дослардың беретуғын сыйлығы.

        Көримлик ерте дәўирлерден бери халықтың мәдений турмысында бар дәстүр. Мәселен:

Көримлик берип киргизди,
Шадлы дәўран сүргизди,
Есик ашып қатынлар,
Ақ отаўға киргизди.....
   [ дәстанынан]

Көримлик тилеп алғанда,
Билмедиң бе кетерин?
Кер бийедей бийеден,
Торыша қулын туўғанда,
Билмедиң бе кетерин?
[ дәстанынан].

Бул келтирилген мысалларда келин келгенде көримлик алыў ҳәм Кербийедей тулпардан Торыша деген қулын туўылғанда көримлик дәстүриниң қолланылғанын көриўге болады.

~ көримлик сораўшылардың жақынларына еркелигин, еркинлигин билдириўши, ағайин-туўысқаншылық, дослық мүнәсибетлерин билдиреди.
       Көримлик сораўдың мәниси:  алып-бериўде емес, жақын адамлардың жақсы нийетин, ашық кеўилин, сақыйлығын танытыўдың белгиси ретинде қаралады.
     Көримлик сораўшыға берилетуғын сыйлықлардың түрлерине ақша, затлай буйымлар ҳәм т.б. баҳалы буйымлар киреди, көримлик бериўши өзиниң мүмкинлигине қарап, қәлеген сыйлық түрин бериўине болады.

Тойларда беташар айтыўды бурынлары деп те атаған, себеби, беташарлар: --- деп басланады.

Мәселен: 
[К.Мәмбетов, романынан]

Нәресте жаңа туўылғанда, анасын жас босандырған ҳаяллар сол үйдиң басқа адамларынан көримлик сораўға ҳақылы.
Көримлик сораў жас нәрестени бесикке салар ўақыттағы да   қуда тәрептен келген қудағайлардан ҳәм жақынларынан соралады.

      Дәстүр мәдениятлылық белгиси ҳәм байлығы, ол халықтың турмысы менен қосылып қайнаған ажыралмас бөлеги. Тойлардағы қуўанышқа толы жақсы күнлеримиздеги қәде бериў, көримлик сораў ҳәм тағы басқалар  халқымыздың әжайып дәстүрлери болып, өзиниң өмиршеңлиги менен мәдений турмысымызда әҳмийетли.

Shahzoda Allamuratova

t.me/shahzoda_allamuratova
ҚАРАҚАЛПАҚ САЛТ-ДӘСТҮРЛЕРИ ҲӘМ ҮРП-ӘДЕТЛЕРИ
Каналымызда қарақалпақ халқының әййемнен киятырған үрп-әдетлери ҳәм салт дәстүрлери ҳаққында Shahzoda Allamuratova. Администратор: @Allamuratova1512
917 0 6 5
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты

2 Feb, 13:19

Open in Telegram Share Report
925 0 0 3
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты

2 Feb, 08:58

Open in Telegram Share Report
Video is unavailable for watching
Show in Telegram
1k 0 3 7
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты

1 Feb, 20:42

Open in Telegram Share Report
Forward from: ҚАРАҚАЛПАҚ САЛТ-ДӘСТҮРЛЕРИ ҲӘМ ҮРП-ӘДЕТЛЕРИ
       Ана сүтиниң қурамында да дуз болатуғынлығы дәлилленген.
        Халықтың ески емшилик тараўында да көз тийип аўырған адамды отқа дуз таслаў, дузлы суў бүркип ушықлаў әмеллери исленеди. Түркий тиллес халықлар дәстүринде жаңа үйленип атырған жасларды дуз бенен аласлаў дәстүри де елеге шекем сақланып киятыр.
          Сондай-ақ, ,   ,---деген сөзлер де дуздың кийесин, адамға пайдасының көп екенлигин билдиреди.

Дуз қәдирли ас. Халқымызда:  ,  ,  , ~деген фразалар да дуздың адам өмириндеги әҳмийетин,  қәдир-қымбатын көрсетеди.
          Елге қәдирли қонақлар келсе,  рәсмий сапар менен келген шет еллик мийманлар келсе, алдынан нан--дуз алып шығыў  дәстүри де,  дузды нан менен тең қойып қәдирлеўди көрсетеди.
          Елимиздеги Үстирт жазықлығындағы Қараўымбет дуз кәни-елимиздиң мақтанышы, тийкарғы байлықларының бири. Халқымыздың жаңа туўылған нәрестени:  --~дегенинде де үлкен мәни бар.  Елдиң дузына шомылдырылған балада елге деген сүйиўшиликтиң  қәлиплесиўине де усы себепши болса керек. ~деп кишкене баланың кийимине дуз тағыў,   есиктиң маңлайшасына дуз қыстырыў  ырымлары да, халқымыздың дузға деген ҳүрметин билдиреди. Сол ушында,  дуз төгилсе:~ ~деген ата-ана тәрбиясы жаслайынан ҳәр бир баланың санасына сиңдирилип отырылады. Дуз қәдирли ас!

Shahzoda Allamuratova

t.me/shahzoda_allamuratova
ҚАРАҚАЛПАҚ САЛТ-ДӘСТҮРЛЕРИ ҲӘМ ҮРП-ӘДЕТЛЕРИ
Каналымызда қарақалпақ халқының әййемнен киятырған үрп-әдетлери ҳәм салт дәстүрлери ҳаққында Shahzoda Allamuratova. Администратор: @Allamuratova1512
1k 0 5 11
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты

1 Feb, 20:42

Open in Telegram Share Report
Forward from: ҚАРАҚАЛПАҚ САЛТ-ДӘСТҮРЛЕРИ ҲӘМ ҮРП-ӘДЕТЛЕРИ
ДУЗ ҚӘДИРЛИ АС.
[Толықтырылып жазылды]

         Ерте заманларда адамлар тамаққа дуз салып ишиўди билмейди екен.  Бир күни бир аңшы үйине қайтып киятырып, жолда түнейди. Алып киятырған аңларының биреўин от жағып, етин отқа қақлап, писирип жеп отырғанда, бир бөлек ет қолынан жерге түсип кетеди, дәрҳал алып, бир-еки сыпырып тазалайды да, жей баслайды. Жеп отырған ети жаңағыдан да мазалырақ көринеди, соннан қалған етти де жаңағы жерге бир басып алып жеп таўысады. Сол жерде қандайда бир сырдың барын билип, тазалаў  жеринен бир түйиншик етип ауылға алып келеди. Аўқат писиргенде азлап қазанға салып көреди, қараса тамақ бурынғыдан да дәмли, мазалы болады, соннан қоңсы-қобалары да көрип жаңағы жерден әкелип, тамақларына салып писире баслайды. Солайынша тамақ писиргенде дуз салып писириў турмысымызға енип кеткен.
             Дуз инсанлар өмирине усылайынша кирип, қәдир-қымбаты артқан, соңын ала күш-қудирети барлар дуз кәнинен дуз әкелип сатып, ел ишинде    пайда болған. Адамлар ешекли, атлы, түйели барып әкеледи екен, дуз кәни алыс болғанлықтан көбирек алып қайтыўды гөзлеп, молдан алып, жолда көлиги көтере алмай төгип-шашылатуғын жағдайлар да болады екен. Усыған байланыслы халқымызда: "Инсапсызды кәнде көрдик, дуз төккенди жолда көрдик",--деген ушырма сөзлер соннан қалған екен. Сол ўақыттағы адамлардың садалығы да болған, мәселен, бир қалта дуз алып қайтқысы келсе, көликтиң бир жағына бир қалтаны қум толтырып, екинши жағындағы қалтаға дуз толтырып алып қайтатуғын ўақытлар да болған екен😊😊.

Дузды тек тамаққа салып, дәмли етип ишиўден басқа адамның ден саўлығы ушын пайдалы тәреплери оғада көп.
        Дуз адам денесиндеги түрли суйықлықларды сақлайды ҳәм аўқатлық затлардағы ҳәр түрли микроб пенен бактерияларды жоқ етеди. Ең әҳмийетлиси: дузсыз  суўды үзликсиз ишетуғын адамның қуўығының басындағы май кетип қалады да белсизликке шалынады, мине, усындайда дузды көбирек пайдаланыў бул кеселликтиң алдын алады.
         Ата--бабалардан бурыннан қалған сөз ~"Дәм-дузың таўсылмасын",--деген сөзлердиң мәнисине терең ой жуўыртып қарасақ:  тататуғын дәмиңниң (асыңның)  таўсылыўы ~адамның өмириниң паянына жеткенин билдиреди, ал дузыңның таўсылыўы~адамның күш-қуўатының сарқылғанын билдиреди екен. 15 күн адам дузсыз тамақ ишсе, қәлеген адамның күш-қуўаты кемейеди, ал  бир  ай дузсыз тамақ ишсе, орнынан тура алмай қалыўы мүмкин.
            Дуз дегенимиз [NC-натрий хлор]~егер белгили бир ўақытта адам дуз пайдаланбаса, суў адам денесиндеги кальцийди шайып кетеди. Ас дузы адам денесиндеги кальций ҳәм калий минералларын еритип, денесине сиңдиреди. Егер де  адам мудамы  дузсыз суў ишсе, аталған минераллар адам денесинен шығып кететуғынлықтан кальций азаяды ҳәм қандағы гемоглобин төменлейди. Адам ҳәлсиреп, буўыны босасып, диңкеси қурыйды. Дузды ҳәдден тыс көп пайдаланыў да адам ден саўлығы ушын зыянлы, ағза суўды көп талап етеди де, қанның көлеми артып, басымы көтериледи.
         Соның менен бирге дузды көп пайдаланса, бүйректиң хызметине салмақ түсиреди. Ал, адам денесине дуз жыйналыў --узақ ўақыт ҳәрекет етпеўден, яғный терлемеўден  келип шығады. Соның ушын адам мудамы ҳәрекет етип, жуўырып терлеў арқалы денедеги керексиз затларды шығарып турыўы керек.

       Халқымыздың  дузды кийели деп есаплаўы да усы адам ағзаларына келтиретуғын пайдасына бола айтылған болса керек. Мәселен, жаңа туўылған нәрестени 40 күн дузлы суўға шомылдырыўдың пайдасы--баланың териси тез шыйрығып, шымырланып, ҳәр түрли тери аўырыўының алдын алады. Соның менен бирге, денедеги суўдың сақланып турыўына тәсири күшли болады.
       Дузды орынлы қолланған адамның денеси қартайғанда босасып салбырамай, жыйналып турады.
        Дузланған гөшти асқанда дузлығы кемлеў  етип салынады.
      Бурыннан киятырған гөшти дузлаў, сары майды, сүзбени дузлаў дәстүри ҳәзирги ўақытта да жақсы сақланған. Тағамлық затларды бундай етип дузлаў--тек заттың бузылмай сақланыўы ушын ғана емес, ден саўлық ушын да әҳмийетли.
ҚАРАҚАЛПАҚ САЛТ-ДӘСТҮРЛЕРИ ҲӘМ ҮРП-ӘДЕТЛЕРИ
Каналымызда қарақалпақ халқының әййемнен киятырған үрп-әдетлери ҳәм салт дәстүрлери ҳаққында Shahzoda Allamuratova. Администратор: @Allamuratova1512
802 0 6 7
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты

1 Feb, 20:42

Open in Telegram Share Report
696 0 1 5
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты

1 Feb, 18:10

Open in Telegram Share Report
АТА БАБАЛАРЫМЫЗ
Т А Р И Й Х Ы Н А Н

Мен фейсбуктағы каналында жәрияланған САЛМЕН АТА мақаласын оқып отырып Бухара медресесине оқыў ушын жөнетилген жас талабалар ҳаққындағы жазылған мағлыўматқа көзим түсти. Буннан 2 жыл алдын бул уламалы мақсым аталар ҳаққында мақала жазып , сүўрети менен қосып өз каналыма таслаған едим
50 жылларда мәмлекетимиз тәрепинен Бухарадағы "Мир Араб" медресесине оқыў ушын жиберилген 4 талабан Раҳматуллаҳ Идрис улы, Кеўлимжай Жамаладдин улы, Ўайис Алауддин улы, Латийф Бегдулла улы.
Негизинде мениң анамның әжапасы Оразгүл Қәлли қызының өмирлик жолдасының туўылған ўақтындағы аты Абдулатиб Бегдулла улы болған. Паспортында Абду сөзин алып таслап Латийф деп жазылған. Перзентлери дүньяға келгенинде олардың ҳүжжетлерине Латипов деп жазылған. Бизлерде барлық туўысқан жақынлар Латип жезде, ата деп айтқанбыз.
Бухараға оқыўға жөнетилген ўақытта Латийф Бекполат улы деп алжасып жазылған. Жездемниң үлкен улы Абдикарим әжағам менен ортаншы улы Абдиразақ әжағам паспорты бойынша Бегдуллаев болғанлығы ушын архивке фамилиясына өзгерис киргизиўди усыныс етип барған, өзгерис киритилген, бирақ негедур түп нусқасында солайынша Бекполат улы деп қәте жазылып қала берген. Латип жездемниң ҳәм әкеси Бегдулла атаныңда қәбирлери Кегейлиниң 6-аўылы, Қарасыйрақ аўылы қойымшылығына жайласқан
Мен балалығымнан бул уламалы мақсым аталарды жақсы танығанман, узақтан жуўырып еки қолымды жайып сәлемлескенмен. Оларда мениң басымнан сыйпалап , күле шырай менен атаң үйдеме, деп сорайтуғын еди. Латип жездемниң үйи бизиң үйге жақын болғанлығы ушын үйинен шықпай, көшесиндеги баллар менен досласып, қараңғы түнге шекем ойнай беретуғын едим.
Мүбәрек күнлерде, Ҳайыт, Ораза күнлерде Латип жездемниң үйинде қандайда бир жыйынлар болса үйдиң ең уллы мәртебели, сыйлы мийманлары усы сүўреттеги аталар болатуғын еди. Басқа ўақытларыда тез тез көрисип туратуғын еди, ортадағы үлкен залында қуръан китапларын оқып отырған ўақытлары ол залдың есигин ашыўға рухсат етилмес еди.
Сүўретте не ушын 5 талаба түскен, Қарақалпақстаннан төртеўи кеткенғой деген сораў мени қатты қызықтырды. Бул сораўымды Латип жездемниң ортаншы ҳәм киши уллары Абдиразақ әжағам менен Ҳажымухаммед әжағамнан сорап жуўабын анықластырдым. Ортадағы талаба сол жақта Мир Араб медресесинде бирге оқып, саўат ашқан Бухаралық жигит екен

Кейинги сүўреттеги Латийф Бегдулла улының портретин Игор Савицкий өз қоллары менен сызған. Жездем бул атақлы инсан менен музейде бирге ислеген, фонд басқарыўшысы лаўазымында. Үстиндеги пальто жағасын ҳәм қозы жүнинен, терисинен жасалған бас кийимин жездем өз қоллары менен тиккен. Буннан басқа мәҳси, аяқ кийимлерин, ҳәр түрли саз әсбапларында суп сулыў етип қолдан жасайтуғын еди.
Латип жездем арқалы усындай уламалы, атақлы инсанлар менен сәлемлесип, жүзбе жүз дусласып, көрискенимнен жүдә бахытлыман. Буларда Аллаҳтааланың маған берген бахты, инәмы деп мақтанаман

УЛБОСЫН АТАЖАНОВА
Facebook группамыз модераторы.

t.me/kketnografiya
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты
Бул каналымызда Қарақалпақ халқының бай тарийхы, әжайып этнографиясы, салт-дәстүрлери ҳәм мәденияты менен танысып барасыз. Байланыс ушын: @Allamuratova1512
1.1k 0 6 14
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты

1 Feb, 18:09

Open in Telegram Share Report
[У.Атажанова]

t.me/kketnografiya
1.2k 0 6
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты

27 Jan, 13:13

Open in Telegram Share Report
Forward from: ҚАРАҚАЛПАҚ САЛТ-ДӘСТҮРЛЕРИ ҲӘМ ҮРП-ӘДЕТЛЕРИ
Video is unavailable for watching
Show in Telegram
Qaraqalpaqstan MTRK, Miyras көрсетиўи
1.
2. Ақымбет бақсы ҳаққында
3. "Кели ҳәм келсап" ҳаққында

Көрсетиўди таярлаған: журналист Шәригүл Аметова

t.me/shahzoda_allamuratova
1.6k 0 6 5
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты

21 Jan, 03:50

Open in Telegram Share Report
#Уллы_тулғалар

Кегейли районында байланыс тараўының жолға қойылыў тарийхы ҳәм байланыс тараўының пидәйы хызметкери болған Мийнет қаҳарманы Жақсымурат Айданиязов (1922-1999 жж.) ҳаққында.

Әййемги дәўирлерден баслап мәмлекетлер, қалалар менен байланысларды жолға қойыў, хабар ҳәм мәлимлеме алмасыў, оларды тарқатыў жумысларын әмелге асырыў мәселелери айрықша әҳмийетке ийе болып келген.
Телефония - байланыс, коммуникацияның ҳәм информацияларды жеткизиўдиң ең жақсы қуралы болып табылады.
ХХ әсирден баслап телефония жәмийет турмысына кирип келди ҳәм телефон сәўбети заманагөй инсанның күнделикли жумысы ҳәм күнделикли ҳәдийселеринен бирине айланды.
Қарақалпақстан халықларының турмысында усы тарийхый дәўир өзиниң раўажланыў басқышларына ийе.

Кегейли районы 1928-жылы район болып дүзилген болса, районда ең биринши байланыс тараўы он жылдан соң, 1938-жылы иске түсирилген ҳәм ең биринши байланыс линиялары Нөкис қаласы менен жолға қойылған.
1940-1941-жыллары район аймағында жергиликли батареялы телефон байланысы иске түсирилген. Ал 1959-жылы ЦБ-120 телефон коммутаторы пайдаланыўға тапсырылған. 1970-1971-жыллары автомат телефон станциясы (АТС) иске түсирилип, Халқабад қаласынан 200, район орайынан 500 абонентке хызмет көрсеткен. 1976-жылы район орайынан 1500 абонентке, ал 1977-жылы Халқабад қаласынан 500 абонентке мөлшерленген кординантлы АТС иске қосылған. 1999-жылы болса шийше талшықлы кабель тартылып, район орайынан 3000, Халқабадтан 1500 абонентке цифрлы электрон АТС хызмет көрсетип баслаған.
Әпиўайы жергиликли батарея менен ислейтуғын телефон байланысынан цифрлы электрон байланысына шекемги дәўирде усы тараўдың хызметкерлериниң пидайы мийнети, раўажланыўға деген умтылыўшылығы жатқаны сөзсиз. Усы дәўир аралығында район байланыс тараўына басшылық еткен инсанлар – И.Колосов, И.Комбулин, Ү.Әлжанов, И.Жумабеков, М.Жакенов, А.Қурбановлар, тараў хызметкерлери – И.Маликов, У.Хожалапесов, Е.Айтымбетовалар, телефонисткалардан М.Отарбаева, У.Камаловалар қыйын шараятларда мийнет етип, пидайылық көрсеткен.
Бул тараў хызметкерлери арасында әсиресе, Кегейли, Бозатаў районларында хызмети белгили болған Жақсымурат Айданиязов өз искерлиги дәўиринде белгили байланысшы хызметкер, Мийнет қаҳарманы дәрежесине жетискен инсанлардың бири.
Жақсымурат Айданиязов 1922-жылы Кегейли районы аймағында туўылған. 1942-жылы өзи қатарлы жигитлер менен Урыс фронтына атланған ҳәм урыстың соңына шекем ол әскерий байланыс тараўында хызмет еткен. Урыс дәўириндеги айрықша хызмети ушын ол орден ҳәм медаллар менен сыйлықланған.
Жақсымурат Айданиязов Екинши жер жүзилик урыстан соңғы жылларда өз аўылына келип, байланыс тараўында өзиниң искерлигин баслайды. Әскерий хызметте топлаған тәжирийбеси арқалы бул тараўда жоқары табысларға ериседи (ол тек баслаўыш класс саўаты болыўына қарамастан әдеўир жетискенликлерге ерискен).
Ол усы тараўда ремонт бригадасын басқарып, өз жумысына берилген, ақ көкирек, өз нәсиятларын ҳеш кимнен аямайтуғын, адамгершилиги жоқары инсан сыпатында елге танылды.
1971-жылы Жақсымурат Айданиязовқа ең жоқары сыйлық “Мийнет қаҳарманы” атағы берилген. Ол ҳүрметли дем алысқа шыққаннан соңғы 5 жыл даўамында да байланыс тараўында мийнет еткен.
Жақсымурат Айданиязов 1999-жылы дүньядан өткен. Оның жарқын естелигин ҳүрметлеп, район орайынан бир көшеге аты қойылған.

Мағлыўмат алынған дерек RRAO_KRB

Таярлаған: администратор Марина Абдуллаева

t.me/kketnografiya
Қарақалпақ тарийхы, Этнографиясы, Мәденияты
Бул каналымызда Қарақалпақ халқының бай тарийхы, әжайып этнографиясы, салт-дәстүрлери ҳәм мәденияты менен танысып барасыз. Байланыс ушын: @Allamuratova1512
2k 0 1 15
20 last posts shown.