Joqarǵi keńes.uz

Жоқарғы Кеңес Баслығы Бозатаў, Тақыятас ҳәм Нөкис районларындағы исбилерменлер менен ушырасты

Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңесиниң Баслығы Аманбай Орынбаев басшылығында Нөкис қаласындағы Саўда-санаат палатасында Бозатаў, Тақыятас ҳәм Нөкис районларындағы исбилерменлер менен ушырасыў болып өтти.

Онда инвестициялық жойбарларды иске түсириў, локализацияластырыў бағдарламасына киргизилген ҳәм экспортёр кәрханаларға әмелий жәрдемлер көрсетиў, санаат өнимлерин ислеп шығарыўшы кәрханалардың толық қуўатлылықта ислеўин тәмийинлеў мәселелери талқыланды.

Толық оқыў
—
Жўқорғи Кенгес Раиси Бўзатов, Тахиатош ва Нукус туманларидаги тадбиркорлар билан учрашди

Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгесининг Раиси Аманбай Орынбаев раҳбарлигида Нукус шаҳридаги Савдо-саноат палатасида Бўзатов, Тахиатош ва Нукус туманларидаги тадбиркорлар билан мулоқот бўлиб ўтди.

Унда инвестиция лойиҳаларини ишга тушириш, маҳаллийлаштириш дастурига киритилган ва экспортёр корхоналарга амалий ёрдамлар кўрсатиш, саноат маҳсулотлари ишлаб чиқарувчи корхоналарнинг тўлиқ қувватда ишлашини таъминлаш масалалари муҳокама қилинди.

Тўлиқ ўқиш


Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңесиниң Мәлимлеме хызмети

Каналға ағза болыў: @joqargikenes

Website|Telegram|Instagram|Facebook|YouTube

Сўнгги саккиз йилда 125 та янги олий таълим муассасаси ташкил этилди. Шундан 23 таси хорижий университет филиаллари.

Лекин, ўтган йили олий таълимда экспорт атиги 26 миллион долларни ташкил қилгани имкониятларга мутлақо мос эмаслиги кўрсатиб ўтилди.

Олий таълим вазирлигига “Топ-1000”таликка кирган 2 та олийгоҳ билан чекланиб қолмасдан, яқин йилларда уларни 10 тага етказиш чораларини кўриш топширилди.

Ўтган йили 15 та маданият маркази хусусий секторга берилди. Тадбиркорлар 86 миллиард cўм инвестиция киритиб, 1,5 мингдан зиёд маданий тадбир ташкил қилди.

Вазирлик тизимидаги яна 120 та маданият ва санъат маркази бўш турибди. Шу муносабат билан маданият вазирига марказларни илғор хорижий тажриба асосида хусусий секторга беришни ташкиллаштириш топширилди.

Йиғилишда ҳудуд раҳбарлари ва вазирларнинг ҳисоботи тингланди, тадбиркорларнинг намунали тажрибаси кўриб чиқилди.
——-
Соңғы сегиз жылда 125 жаңа жоқары билимлендириў мәкемеси шөлкемлестирилди. Соннан 23 и сырт ел университетиниң филиаллары.

Бирақ, өткен жылы жоқары билимлендириўде экспорт тек ғана 26 миллион долларды қурағаны имканиятларға пүткиллей сәйкес емес екенлиги көрсетип өтилди.

Жоқары билимлендириў министрлигине "Топ-1000" дизимге кирген 2 жоқары оқыў орны менен шекленип қалмастан, жақын жылларда оларды 10 ға жеткериў илажларын көриў тапсырылды.

Өткен жылы 15 мәденият орайы жеке меншик секторға берилди. Исбилерменлер 86 миллиард сум инвестиция киргизип, 1,5 мыңнан аслам мәдений илаж шөлкемлестирди.

Министрлик системасындағы және 120 мәденият ҳәм көркем өнер орайы бос тур. Усы мүнәсибет пенен мәденият министрине орайларды алдыңғы сырт ел тәжирийбеси тийкарында жеке меншик секторға бериўди шөлкемлестириў тапсырылды.

Мәжилисте аймақ басшылары ҳәм министрлердиң есабаты тыңланды, исбилерменлердиң үлгили тәжирийбеси көрип шығылды.

Facebook|Instagram|X

Ижтимоий соҳа ташкилотлари ҳам экспорт фаолиятида фаолроқ иштирок этиши зарурлиги таъкидланди.

Ўтган йили “Тиббий хизматлар меҳмондўстлиги” дастури бошланди. Жарроҳлик, дерматология, эндокринология марказлари чет эллик фуқароларга хизмат кўрсатишдан 1 миллион долларгача маблағ тушираётган бўлса, 18 та илмий марказда хизматлар экспорти 300 минг долларга етмаяпти.

Шу муносабат билан 24 та ихтисослашган марказнинг тиббий хизматлар экспортини 30 миллион долларга етказиш, Осиё тараққиёт банки билан 5 та ихтисослашган марказни хусусий бошқарувга берилишини тезлаштириш муҳимлиги қайд этилди.

Қўшни давлатлар билан чегарадаги постларга яқин ҳудудда жойлашган 60 та шифохонада ўтган йили 300 мингдан зиёд одамга тиббий хизмат кўрсатилган. Масалан, биргина “Айритом” халқаро савдо зонасида очилган хусусий клиника ўтган йилни ўзида 15 минг чет эллик фуқарога тиббий хизмат кўрсатди.

Лекин 3 та давлат билан чегарадош, 7 та божхона пости бўлган Тошкент вилоятидаги чегара олди ҳудудида бирорта клиника йўқ. Наманганда ҳам шу аҳвол.

Шу боис, вилоят ҳокимларига қўшни давлатлар билан чегара олди ҳудудларида 21 та кўп тармоқли клиника ташкил қилишни бошлаш топширилди.
———
Социаллық тараў шөлкемлери де экспорт жумысында белсене қатнасыўы зәрүр екенлиги атап өтилди.

Өткен жылы "Медициналық хызметлер миймандослығы" бағдарламасы басланды. Хирургия, дерматология, эндокринология орайлары сырт ел пуқараларына хызмет көрсетиўден 1 миллион долларға шекем қаржы түсирип атырған болса, 18 илимий орайда хызметлер экспорты 300 мың долларға жетпей атыр.

Усы мүнәсибет пенен 24 қәнигелескен орайдың медициналық хызметлер экспортын 30 миллион долларға жеткериў, Азия раўажланыў банки менен 5 қәнигелескен орайды жеке меншик басқарыўға бериўди жеделлестириў әҳмийетли екенлиги атап өтилди.

Қоңсы мәмлекетлер менен шегарадағы постларға жақын аймақта жайласқан 60 емлеўханада өткен жылы 300 мыңнан аслам адамға медициналық хызмет көрсетилген. Мәселен, бир ғана "Айритом" халықаралық саўда зонасында ашылған жеке меншик клиника өткен жылдың өзинде 15 мың сырт ел пуқарасына медициналық хызмет көрсетти.

Бирақ, 3 мәмлекет пенен шегаралас, 7 бажыхана посты болған Ташкент ўәлаятындағы шегара алды аймағында бирде-бир клиника жоқ. Наманганда да усындай жағдай.

Сонлықтан, ўәлаят ҳәкимлерине қоңсы мәмлекетлер менен шегара алды аймақларында 21 көп тармақлы клиника шөлкемлестириўди баслаў тапсырылды.

Facebook|Instagram|X

Ўтган йили туризм хизматлари экспорти 3,5 миллиард доллар бўлди. Лекин, бу имкониятларимизга мос эмаслиги қайд этилди.

Масалан, Малайзия ва Индонезияда 7 миллионга яқин Нақшбандия тариқати издошлари бор. Улар Умрага боришдан олдин зиёратгоҳларимизга саёҳат қилишни истайди. Бу сайёҳларни Куала-Лумпур ёки Жакартадан Самарқанд ва Бухорога камида 2 кунга олиб келиб, кейин ўзимизни самолётда Умрага юбориш учун барча шароитлар мавжуд.

Мутасаддиларга Малайзия ва Индонезия зиёратчилари учун “Умра плюс” турпакетини йўлга қўйиш топширилди.

Шаҳрисабзда “Оқсарой”, Хивада “Ичан қалъа”, Бухорода “Лаби ҳовуз”, Тошкентда “Янги Ўзбекистон” майдонлари бўлса-да, уларда концерт, кўргазма, форумлар ўтказиш бўйича режа қилинмагани кўрсатиб ўтилди. Ўзимиздаги 6 та туристик марказда халқаро даражадаги санъаткорларнинг концертлари ташкил қилинса, меҳмонхона, ресторан, кафе, савдо ва хизмат кўрсатиш объектлари сайёҳлар билан тўлиши таъкидланди.

Шу муносабат билан мутасаддиларга камида 1 миллион туристни олиб келадиган концерт, бизнес форуми ва кўргазмалар ўтказиш дастурини ишлаб чиқиш топширилди.

Шунингдек, тўлиқ ўрганилмаган тарихий объектлар жуда кўплигини инобатга олиб олимлар билан биргаликда жозибадор тарихий объектларни аниқлаш ва реставрация қилиш бўйича уч йиллик дастур ишлаб чиқиш топширилди.
——
Өткен жылы туризм хызметлериниң экспорты 3,5 миллиард долларды қурады. Бирақ, бул имканиятларымызға сәйкес емес екенлиги атап өтилди.

Мәселен, Малайзия ҳәм Индонезияда 7 миллионға жақын Нақшбандия тариқатының избасарлары бар. Олар Умраға барыўдан алдын зыярат орынларымызға саяхат етиўди қәлейди. Бул туристлерди Куала-Лумпур ямаса Жакартадан Самарқанд ҳәм Бухараға кеминде 2 күнге алып келип, кейин өзимиздиң самолётта Умраға жибериў ушын барлық шараятлар бар.

Жуўапкерлерге Малайзия ҳәм Индонезия зыяратшылары ушын "Умра плюс" турпакетин жолға қойыў тапсырылды.

Шаҳрисабзда "Ақсарай," Хийўада "Ийшан қала," Бухарада "Лаби ҳовуз," Ташкентте "Жаңа Өзбекстан" майданлары болса да, оларда концерт, көргизбе, форумлар өткериў бойынша режелестирилмегени көрсетип өтилди. Өзимиздеги 6 туристлик орайда халықаралық дәрежедеги көркем өнер шеберлериниң концертлери шөлкемлестирилсе, мийманхана, ресторан, кафе, саўда ҳәм хызмет көрсетиў объектлери туристлер менен толы болатуғыны атап өтилди.

Усы мүнәсибет пенен жуўапкерлерге кеминде 1 миллион туристти алып келетуғын концерт, бизнес форум ҳәм көргизбелер өткериў бағдарламасын ислеп шығыў тапсырылды.

Сондай-ақ, толық үйренилмеген тарийхый объектлердиң оғада көп екенлигин есапқа алып, илимпазлар менен биргеликте тартымлы тарийхый объектлерди анықлаў ҳәм реставрациялаў бойынша үш жыллық бағдарлама ислеп шығыў тапсырылды.

Facebook|Instagram|X

Хизматлар кўламини кенгайтириш учун такси агрегаторларидан бири 2 мингта автомобиль кредитига кафил бўлиб, 4 минг одамни ишли қилиш таклифи билан чиққан.

Бунинг ҳисобига янги замонавий таксилар кўпаяди. Бундай лойиҳаларга банклар 1 триллион сўм кредит ажратишга тайёр.

Кўплаб автосалонлар автомобиль хариди учун пул тўлиқ тўланса чегирма бермоқда. Лекин амалдаги қоидаларга кўра, кредитга бериладиган автомашина учун бу чегирмани банклар қабул қилмайди. Ваҳоланки, банкларга чегирма қабул қилишга рухсат берилса, кредит ставкаси 4 фоизга арзонлашади.

Бу чекловни маҳаллий автомашиналар учун бекор қилиш муҳимлиги таъкидланди.

Умуман, бу йил транспорт хизматлари ҳажмини 15 фоизга ошириб, 185 триллион сўмга, экспортини 2,2 миллиард долларга олиб чиқиш зарурлиги кўрсатиб ўтилди.
———-
Хызметлер көлемин кеңейтиў ушын такси агрегаторларынан бири 2 мың автомобиль кредитине кепил болып, 4 мың адамды жумыслы етиў усынысы менен шыққан.

Соның есабынан жаңа заманагөй таксилер көбейеди. Бундай жойбарларға банклер 1 триллион сум кредит ажыратыўға таяр.

Көплеген автосалонлар автомобиль сатып алыўы ушын пул толық төленсе шегирме бермекте. Бирақ, әмелдеги қағыйдаларға муўапық, кредитке берилетуғын автомашина ушын бул шегирмени банклер қабыл етпейди. Банклерге шегирме қабыл етиўге руқсат берилсе, кредит ставкасы 4 процентке арзанласады.

Бул шеклеўди жергиликли автомобиллер ушын бийкарлаў әҳмийетли екенлиги атап өтилди.

Улыўма, усы жылы транспорт хызметлериниң көлемин 15 процентке арттырып, 185 триллион сумға, экспортын 2,2 миллиард долларға алып шығыў зәрүр екенлиги көрсетип өтилди.

Facebook|Instagram|X

Йиғилишда Тошкент шаҳридан Янгийўл, Чиноз ва Сирдарё туманларига қатнайдиган замонавий электропоезд ҳаракатини йўлга қўйиш ишларини жадаллаштириш зарурлиги қайд этилди.

Ҳозирда темир йўл хизматлари экспортининг 50 фоизи транзит юк ташишга тўғри келмоқда.

Бу борада 2030 йилга бориб, транзит юк ҳажмини 22 миллион тоннага етказиш режа қилинган.

Шу боис мутасаддиларга 72 та замонавий йўл бўйи сервис объектларини қуриш учун автомобиль йўллари ёқасидаги бўш ерларни тадбиркорларга бериб, ишга тушириш топширилди.

Йирик мультимодал логистика марказлари сонини 2 карра кўпайтириш бўйича уч йиллик дастур қабул қилиб, ишларни бошлаш вазифаси қўйилди.
———-
Мәжилисте Ташкент қаласынан Янгийўл, Чиназ ҳәм Сырдәрья районларына қатнайтуғын заманагөй электропоезд ҳәрекетин жолға қойыў жумысларын жеделлестириў зәрүрлиги атап өтилди.

Ҳәзирги ўақытта темир жол хызметлери экспортының 50 проценти транзит жүк тасыўға туўра келмекте.

Бул бағдарда 2030-жылға барып, транзит жүк көлемин 22 миллион тоннаға жеткериў режелестирилген.

Сол себепли жуўапкерлерге 72 заманагөй жол бойы сервис объектлерин қурыў ушын автомобиль жоллары бойындағы бос жерлерди исбилерменлерге берип, иске қосыў тапсырылды.

Ири мультимодал логистика орайларының санын 2 есеге көбейтиў бойынша үш жыллық бағдарлама қабыл етип, жумысларды баслаў ўазыйпасы қойылды.

Facebook|Instagram|X

Сервисни ривожлантиришда қулай транспорт инфратузилмаси жуда муҳим.

Ўтган йили транспорт хизматлари 8,6 фоизга ўсиб, 145 триллион сўмни ташкил қилди. Лекин, юқори иқтисодий ўсиш учун бу етарли эмаслиги қайд этилди.

Маҳаллий экспедиторларни халқаро ташишдаги улушини ошириш учун улар ҚҚС тўлашдан озод этилди. Бунинг ҳисобига Транспорт вазирлиги маҳаллий корхоналар улушини бу йил 25 фоизга, 2026 йилда 50 фоизга олиб чиқиши зарур.

“Евро-5” ва ундан юқори экологик талабга мос юк автомобиллари яна 3 йилга божхона божи ва утилизация йиғимидан озод қилиниши белгиланди.

Хусусий авиакомпаниялар билан ишлаб, Самарқанд, Бухоро, Урганч, Нукус, Термизга авиақатновларни 2 карра ошириш, бу йил 15 миллион йўловчига хизмат кўрсатиб, авиация хизматлари ҳажмини камида 20 фоизга ошириш зарурлиги қайд этилди.
——
Сервисти раўажландырыўда қолайлы транспорт инфраструктурасы жүдә әҳмийетли.

Өткен жылы транспорт хызметлери 8,6 процентке өсип, 145 триллион сумды қурады. Бирақ, жоқары экономикалық өсиў ушын бул жетерли емес екенлиги атап өтилди.

Жергиликли экспедиторлардың халықаралық тасыўдағы үлесин арттырыў ушын олар ҚҚС төлеўден азат етилди. Буның есабынан Транспорт министрлиги жергиликли кәрханалардың үлесин усы жылы 25 процентке, 2026-жылы 50 процентке алып шығыўы зәрүр.

"Евро-5" ҳәм оннан жоқары экологиялық талапқа жуўап беретуғын жүк автомобиллери және 3 жылға бажыхана бажысы ҳәм утилизация жыйымынан азат етилетуғыны белгиленди.

Жеке меншик авиакомпаниялар менен ислеп, Самарқанд, Бухара, Үргенш, Нөкис, Термизге авиақатнаўларды 2 есеге арттырыў, усы жылы 15 миллион жолаўшыға хызмет көрсетип, авиация хызметлериниң көлемин кеминде 20 процентке арттырыў зәрүр екенлиги атап өтилди.

Facebook|Instagram|X

Президент хизматлар соҳасида рақобатбардошликни ошириш бевосита ҳудуд ва тармоқларни рақамлаштириш даражаси билан боғлиқлигини таъкидлади.

Кадастр агентлигига кўчмас мулк манзилларининг ягона реестрини тез фурсатда охирига етказиш, Транспорт вазирлигига барча турдаги йўловчи транспортига чипта олиш имконини берадиган ягона платформани ишга тушириш кечикаётгани кўрсатиб ўтилди.

“Такрор айтаман. Қайси раҳбар рақамлаштиришни кечиктирса – очиқлик сиёсатимизга қарши чиққан бўлади”,

- деди Президент.

Вазирлар Маҳкамасига ҳар бир вазир ва ҳокимга рақамлаштириш бўйича алоҳида KPI, аниқ вазифа ва муддатларни белгилаб бериш топширилди.

Мисол учун, Туризм қўмитаси туристлар меҳмонхона, дам олиш масканларини “брон” қилиш, авиа ва темир йўл, музей, театрга чипта сотиб олиш, гид ва таржимонларни ёллаш каби хизматларни масофадан туриб олиш имконини берадиган ягона платформани ишга тушириши лозим.

Ёки, Ташқи ишлар ва Адлия вазирликлари Ўзбекистонга кириш учун электрон визани 3 кунда расмийлаштириш имконини яратиши керак.
_________

Президент хызметлер тараўында бәсекиге шыдамлылықты арттырыў аймақ ҳәм тармақларды санластырыў дәрежеси менен тиккелей байланыслы екенин атап өтти.

Кадастр агентлигине көшпес мүлк мәнзиллериниң бирден-бир реестрин тез пурсатта ақырына жеткериў, Транспорт министрлигине барлық түрдеги жолаўшы транспортына билет алыў имканиятын беретуғын бирден-бир платформаны иске қосыў кешигип атырғаны көрсетип өтилди.

"Тәкирар айтаман. Қайсы басшы санластырыўды кешиктирсе - ашық-айдынлық сиясатымызға қарсы шыққан болады."

- деди Президент.

Министрлер Кабинетине ҳәр бир министр ҳәм ҳәкимге санластырыў бойынша өз алдына KPI, анық ўазыйпа ҳәм мүддетлерди белгилеп бериў тапсырылды.

Мысал ушын, Туризм комитети туристлер мийманхана, дем алыў орынларын "брон"лаў, авиа ҳәм темир жол, музей, театрға билет сатып алыў, гид ҳәм дилмашларды жаллаў сыяқлы хызметлерди аралықтан турып алыў имканиятын беретуғын бирден-бир платформаны иске қосыўы зәрүр.

Ямаса, Сыртқы ислер ҳәм Әдиллик министрликлери Өзбекстанға кириў ушын электрон визаны 3 күнде рәсмийлестириў имканиятын жаратыўы керек.

Facebook|Instagram|X

Масофавий хизматлар экспортини янги босқичга олиб чиқиш вақти келгани таъкидланди.

Фақат техник хизмат кўрсатиш билан чекланмай, бухгалтерия, консалтинг, суғурта, юридик ва бошқа профессионал хизматлар экспортини йўлга қўйиш кераклиги қайд этилди.

Мутасаддиларга хорижий давлатларнинг хизматлар импортини ва талабларини таҳлил қилиб, ўқув дастурларини шунга мослаш ва тегишли мутахассисларни тайёрлаш топширилди.

Бу йил креатив иқтисодиётдаги стартап лойиҳалар учун 50 миллион доллар ажратилди.

Мисол учун, “Amazon”да ишлаб, Нукусга қайтиб келган Бекназар Абдукамолов стартап лойиҳасига “Facebook”дан 3 миллион доллар жалб қилгани учун бугунги кунда активлари 15 миллион долларга баҳоланмоқда.

Ҳозирда дунёнинг йирик IT компанияларида ишлаётган бундай юзлаб ёшларимиз бор. Рақамли технологиялар вазирлигига энг аввало шундай ёшлар билан биргаликда стартап лойиҳаларини амалга ошириш лозимлиги кўрсатиб ўтилди.

Умуман, 2025 йилда IT хизматлари ҳажмини 30 фоизга ўстириб, 80 триллион сўмдан, экспортини 1 миллиард доллардан ошириш зарурлиги таъкидланди.
____________

Аралықтан хызметлер экспортын жаңа басқышқа алып шығыў ўақты келгени атап өтилди.

Тек ғана техникалық хызмет көрсетиў менен шекленбестен, бухгалтерия, консалтинг, қамсызландырыў, юридикалық ҳәм басқа да профессионал хызметлердиң экспортын жолға қойыў керек екенлиги атап өтилди.

Жуўапкерлерге сырт мәмлекетлердиң хызметлер импортын ҳәм талапларын анилизлеп, оқыў бағдарламаларын буған бейимлестириў ҳәм тийисли қәнигелерди таярлаў тапсырылды.

Быйыл креатив экономикадағы стартап жойбарлар ушын 50 миллион доллар ажыратылды.

Мысал ушын, "Amazon"да ислеп, Нөкиске қайтып келген Бекназар Абдукамолов стартап жойбарына “Facebook”тан 3 миллион доллар тартқаны ушын бүгинги күнде активлери 15 миллион долларға баҳаланбақта.

Ҳәзир дүняның ири IТ компанияларында ислеп атырған бундай жүзлеген жасларымыз бар. Санлы технологиялар министрлигине бәринен бурын усындай жаслар менен биргеликте стартап жойбарларын әмелге асырыў зәрүр екенлиги көрсетип өтилди.

Улыўма, 2025-жылда IТ хызметлериниң көлемин 30 процентке арттырып, 80 триллион сумнан, экспортын 1 миллиард доллардан арттырыў зәрүр екенлиги атап өтилди.

Facebook|Instagram|X

Креатив соҳалар – IT, туризм, лойиҳа, дизайн, инжиниринг каби хизматларни ривожлантириш бўйича аниқ иш ва натижа кераклиги қайд этилди.

Янги фармонга кўра, 1 мартдан 6 ой давомида сотилмаган 10 минг квадратгача бўлган давлат объектлари тадбиркорларга 10 йилга тўғридан-тўғри ижарага берилади.

Тўрт йил давомида ижара вақтида тўланса, бу жой тадбиркорга хусусийлаштириб берилади.

Ёшларни IT ва чет тилига ўқитиб, халқаро тан олинган сертификат берадиган тадбиркорлар биринчи йил ижара тўламаслиги белгиланди.

Бунинг ҳисобига бу йил ҳар бир вилоятда 5 тадан давлат объектини тадбиркорларга ижарага бериб, камида 100 минг ёшларни IT ва чет тилига ўқитиш зарурлиги таъкидланди.
________

Креатив тараўлар - IТ, туризм, жойбарлаў, дизайн, инжиниринг сыяқлы хызметлерди раўажландырыў бойынша анық жумыс ҳәм нәтийже керек екенлиги атап өтилди.

Жаңа пәрманға муўапық, 1-марттан 6 ай даўамында сатылмаған 10 мың квадратқа шекемги мәмлекетлик объектлер исбилерменлерге 10 жылға тиккелей ижараға бериледи.

Төрт жыл даўамында ижара ўақтында төленсе, бул жер исбилерменге меншиклестирип бериледи.

Жасларды IТ ҳәм шет тилине оқытып, халықаралық тән алынған сертификат беретуғын исбилерменлер биринши жыл ижара төлемейтуғыны белгиленди.

Буның есабынан быйыл ҳәр бир ўәлаятта 5 тен мәмлекетлик объектти исбилерменлерге ижараға берип, кеминде 100 мың жасты IТ ҳәм шет тилине оқытыў зәрүр екенлиги атап өтилди.

Facebook|Instagram|X

Сўнгги уч йилда 27 турдаги давлат хизматлари хусусий секторга берилди. Лекин вазирликларда бу йўналишда ҳали қилинадиган ишлар жуда кўплиги кўрсатиб ўтилди.

Масалан, Давактив агентлиги риэлтор ва баҳоловчини имтиҳондан ўтказиш, тоифа беришни, Туризм қўмитаси гидларга малака сертификати бериш хизматини, Агросаноат инспекцияси қишлоқ хўжалиги ва махсус техникаларни мажбурий кўрикдан ўтказишни хусусий секторга бериши мумкинлиги таъкидланди. Бошқа вазирлик ва идораларда ҳам тадбиркорлар бемалол қила оладиган хизматлар жуда кўп.

Шу муносабат билан мутасаддиларга 1 мартга қадар 11 та, 1 октябргача яна 18 та  давлат хизматини хусусий секторга бериш чораларини кўриш топширилди.

Ҳар бир вазирликка ўз тизимидаги қайси хизматни хусусий секторга, жумладан аутсорсингга бериш ва янги хизматларни жорий қилиш мумкинлиги бўйича таклиф тайёрлаш топширилди. Бу борада Рақобат қўмитасининг масъулияти белгиланди.

Тадбиркорларда ер участкалари ва давлат мулкини ижарага олиш ёки хусусийлаштириш шартлари бўйича саволлар кўплиги боис, бу борада очиқ, шаффоф, манфаатли шартларни ишлаб чиқиш ва эълон қилиш вазифаси қўйилди.
______

Соңғы үш жылда 27 түрдеги мәмлекетлик хызметлер мәмлекетлик емес секторға берилди. Бирақ, министрликлерде бул бағдарда еле исленетуғын жумыслар оғада көп екенлиги көрсетип өтилди.

Мәселен, Мәмлекетлик активлер агентлиги риэлтор ҳәм баҳалаўшыны имтиханнан өткериў, категория бериўди, Туризм комитети гидлерге маманлық сертификатын бериў хызметин, Агросанаат инспекциясы аўыл хожалығы ҳәм арнаўлы техникаларды мәжбүрий тексериўден өткериўди жеке меншик секторға бериўи мүмкин екенлиги атап өтилди. Басқа да министрликлер ҳәм мәкемелерде де исбилерменлер биймәлел ислей алатуғын хызметлер оғада көп.

Усы мүнәсибет пенен жуўапкерлерге 1-мартқа шекем 11, 1-октябрьге шекем және 18 мәмлекетлик хызметти жеке меншик секторға бериў илажларын көриў тапсырылды.

Ҳәр бир министрликке өз системасындағы қайсы хызметти жеке меншик секторға, соның ишинде, аутсорсингке бериў ҳәм жаңа хызметлерди енгизиў мүмкин екенлиги бойынша усыныс таярлаў тапсырылды. Бул бағдарда Бәсеки комитетиниң жуўапкершилиги белгиленди.

Исбилерменлерде жер участкалары ҳәм мәмлекетлик мүлкти ижараға алыў ямаса меншиклестириў шәртлери бойынша сораўлар көп болғаны себепли, бул бағдарда ашық-айдын, пайдалы шәртлерди ислеп шығыў ҳәм жәриялаў ўазыйпасы қойылды.

Facebook|Instagram|X

Икки йил олдин савдо ва хизматлар соҳасидаги корхоналарга ижтимоий солиқ 1 фоиз қилиб белгиланди. Ўтган даврда корхоналар сони 1,5 карра ошиб, улардаги ишчилар 220 мингга кўпайди.

Муҳими, кўп корхоналар “соя”дан чиқиб, ойликни тўғри кўрсатишга ўтгани ҳисобига, иш ҳақи 3,2 карра кўпайиб, қўшимча 2,1 триллион сўм солиқ тушди.

Шу боис кўп тадбиркорлар имтиёз муддатини яна уч йилга узайтиришни сўрамоқда. Бу таклиф маъқулланиб, эндиликда имтиёз сервис корхоналарининг камида 3 миллион сўм ойлик оладиган 30 ёшгача бўлган ишчиларига қўлланиши белгиланди.

Ва аксинча, хуфиёна фаолият юритиб, “конвертда” ойлик тўлаётган тадбиркорлар устидан назорат кучайтирилади.

Қурилиш, савдо ва умумий овқатланиш корхоналарига ишчилар билан қисқа муддатли, соддалашган (кунбай, ишбай) меҳнат шартномасини тузишга рухсат берилади.
_____

Еки жыл алдын саўда ҳәм хызметлер тараўындағы кәрханаларға социаллық салық 1 процент етип белгиленди. Өткен дәўирде кәрханалардың саны 1,5 есеге артып, олардағы жумысшылар 220 мыңға көбейди.

Әҳмийетлиси, көплеген кәрханалар "саядан" шығып, айлықты дурыс көрсетиўге өткени есабынан, мийнет ҳақы 3,2 есеге көбейип, қосымша 2,1 триллион сум салық түсти.

Соның ушын көп исбилерменлер жеңиллик мүддетин және үш жылға созыўды сорамақта. Бул усыныс мақулланып, енди жеңиллик сервис кәрханаларының кеминде 3 миллион сум айлық алатуғын 30 жасқа шекемги жумысшыларына қолланылатуғыны белгиленди.

Ҳәм керисинше, жасырын жумыс алып барып, "конвертте" айлық төлеп атырған исбилерменлер үстинен қадағалаў күшейтиледи.

Қурылыс, саўда ҳәм улыўма аўқатланыў кәрханаларына жумысшылар менен қысқа мүддетли, әпиўайыластырылған (күнлик, жумысты бөлип алып ислеў) мийнет шәртнамасын дүзиўге рухсат бериледи.
Facebook|Instagram|X

Йиғилишда бу йилдан туманларда сервисни ривожлантириш бўйича янгича ёндашув бўлиши айтилди.

Ҳудудларда 1 минг 156 та “драйвер” лойиҳа танлаб олиниб, тасдиқланди. Бу лойиҳалар инфратузилмасига 1 триллион сўм бериладиган бўлди.

Бунинг ҳисобига тадбиркорлар билан биргаликда жорий йилда 72 та соҳил бўйи дам олиш масканларини ишга тушириш, 62 та истироҳат боғларини замонавий қиёфага келтириш, 154 та туну-кун ишлайдиган туризм ва гастрономик кўчаларни ташкил қилиш, 364 та йўл бўйи ва бошқа сервис объектларини барпо қилиш режалаштирилган.

Магистрал ва маҳалла ички йўлларига катта эътибор берилмоқда. Лекин хизматлар ривожига катта туртки берадиган туманлараро йўллар масаласи очиқ қолмоқда.

Шу муносабат билан ҳокимликлар олдига 50 та туманлараро йўл инфратузилмасини яхшилаш вазифаси қўйилди.
________

Мәжилисте усы жылдан районларда сервисти раўажландырыў бойынша жаңаша жантасыў болыўы айтылды.

Аймақларда 1 мың 156 "драйвер" жойбар таңлап алынып, тастыйықланды. Бул жойбарлардың инфраструктурасына 1 триллион сум берилетуғын болды.

Буның есабынан исбилерменлер менен биргеликте усы жылы 72 жағалық бойында дем алыў орынларын иске қосыў, 62 дем алыў бағларын заманагөй көриниске келтириў, 154 күни-түни ислейтуғын туризм ҳәм гастрономиялық көшелерди шөлкемлестириў, 364 жол бойы ҳәм басқа да сервис объектлерин қурыў режелестирилген.

Магистрал ҳәм мәҳәлле ишки жолларына үлкен итибар берилмекте. Бирақ, хызметлердиң раўажланыўына үлкен түртки беретуғын районлараралық жоллар мәселеси ашық қалмақта.

Усы мүнәсибет пенен ҳәкимликлерге 50 районлараралық жол инфраструктурасын жақсылаў ўазыйпасы қойылды.

Facebook|Instagram|X

Сўнгги йилларда тунги иқтисодиётни ривожлантиришга катта эътибор қаратилмоқда.

Олмазор туманидаги 17 та кўчадан ўтган 7,3 километр узунликдаги йўлни гастрономик кўчага айлантириш лойиҳаси маъқулланди. Ушбу кўчада 250 та савдо ва сервис объектлари ташкил қилиниб, камида 1,5 минг иш ўрни яратилади.

Пойтахтдаги яна 26 та кўчани туну-кун ишлайдиган гавжум кўчага айлантириш, 24 соат ишлайдиган савдо нуқталарини 1 мингтага кўпайтириш мумкинлиги кўрсатиб ўтилди.

Туристлар билдирган фикрларни инобатга олиб, туризм ва сервис жойларини кечқурун ҳам ишлайдиган қилиш кераклиги таъкидланди.
_____

Соңғы жылларда түнги экономиканы раўажландырыўға үлкен итибар қаратылмақта.

Алмазар районындағы 17 көшеден өткен 7,3 километр узынлықтағы жолды гастрономиялық көшеге айландырыў жойбары мақулланды. Бул көшеде 250 саўда ҳәм сервис объектлери шөлкемлестирилип, кеминде 1,5 мың жумыс орны жаратылады.

Пайтахттағы және 26 көшени күни-түни ислейтуғын ҳәрекетли көшеге айландырыў, 24 саат ислейтуғын саўда шақапшаларын 1 мыңға көбейтиў мүмкин екенлиги көрсетип өтилди.

Туристлер билдирген пикирлерди есапқа алып, туризм ҳәм сервис орынларын кеште де ислейтуғын етиў керек екенлиги атап өтилди.

Facebook|Instagram|X

Молиявий хизматлар ҳажмини 30 фоизга ошириш бўйича аниқ режалар белгиланган.

Президентимиз давлат банклари онлайн хизматлар, аҳоли учун жозибадор янги маҳсулотлар яратишда хусусий банклардан орқада қолиб кетаётганини қайд этди.

Мисол учун, ўтган йили хусусий банкларда масофавий хизматдан фойдаланувчилар сони 32 фоизга ошган бўлса, давлат банкларида бор-йўғи 13 фоизга ошган.

Банклар жорий йилда масофавий хизмат кўрсатишни камида 30 фоизга ўстириши муҳимлиги таъкидланди. Мисол учун, кадастр, солиқ, адлия идораларининг базаси банклар ахборот тизимига интеграция қилинса, гаровга қўйилган мулкни нотариусга бориб, тақиқ қўйиш амалиёти бекор бўлади.

Мутасаддиларга онлайн кредит олиш тартибини соддалаштириш бўйича қарор ишлаб чиқиб, киритиш топширилди.

______

Финанслық хызметлер көлемин 30 процентке арттырыў бойынша анық режелер белгиленген.

Президентимиз мәмлекетлик банклер онлайн хызметлер, халық ушын тартымлы жаңа өнимлер жаратыўда жеке меншик банклерден артта қалып атырғанын атап өтти.

Мысал ушын, өткен жылы жеке меншик банклерде аралықтан хызмет көрсетиўден пайдаланыўшылардың саны 32 процентке асқан болса, мәмлекетлик банклерде тек ғана 13 процентке артқан.

Банклер усы жылы аралықтан хызмет көрсетиўди кеминде 30 процентке арттырыўы әҳмийетли екенлиги атап өтилди. Мысал ушын, кадастр, салық, әдиллик уйымларының базасы банклердиң мәлимлеме системасына интеграцияланса, гиреўге қойылған мүлкти нотариусқа барып, қадаған етиў әмелияты бийкар етиледи.

Жуўапкерлерге онлайн кредит алыў тәртибин әпиўайыластырыў бойынша қарар ислеп шығып, киргизиў тапсырылды.

Facebook|Instagram|X

Охирги уч йилда 3 мингта кўп қаватли уй фойдаланишга топширилди, 38 миллион квадрат метр нотурар жойлар пайдо бўлди.

Девелоперларга янги массивлар ҳудудининг 10-15 фоизини нотурар тоифага ўтказишга рухсат берилди. Улар бу мулкни сотишдан, савдо ва сервис тармоқлари эса ижарага ёки лизингга олишдан манфаатдор. Лекин уларни бир-бирига боғловчи тизим йўқ.

Бу борада банкларнинг девелоперлардан мулкларни тўғридан-тўғри сотиб олиш ва тадбиркорларга қулай шартларда ижара ёки лизингга бериш таклифи маъқулланди.

Бу орқали 50 минг квадрат метрли нотурар жойлар муомалага киради, бюджетга 70 миллиард сўм тушум ва 100-150 минг иш ўрни яратилади. Энг муҳими, лизинг шартлари ижарага нисбатан камида 15-20 фоиз арзон бўлади.

Мутасаддиларга девелоперлар билан ишлаб, нотурар жойларни ўзига бириктирилган соҳаларда лизингга бериш бўйича 4 триллион сўмлик лойиҳалар пакетини тайёрлаш топширилди.
______

Соңғы үш жылда 3 мың көп қабатлы турақ жай пайдаланыўға тапсырылды, 38 миллион квадрат метр турақ жай болмаған жайлар пайда болды.

Девелоперлерге жаңа массивлер аймағының 10-15 процентин турақ жай емес категориясына өткериўге рухсат берилди. Олар бул мүлкти сатыўдан, саўда ҳәм сервис тармақлары болса, ижараға ямаса лизингке алыўдан мәпдар. Бирақ, оларды бир-бирине байланыстыратуғын система жоқ.

Бул бағдарда банклердиң девелоперлерден мүлклерди тиккелей сатып алыў ҳәм исбилерменлерге қолайлы шәртлерде ижараға ямаса лизингке бериў усынысы мақулланды.

Бул арқалы 50 мың квадрат метрлик турақ жай емес жайлар айланысқа киреди, бюджетке 70 миллиард сум түсим ҳәм 100-150 мың жумыс орны жаратылады. Ең әҳмийетлиси, лизинг шәртлери ижараға салыстырғанда кеминде 15-20 процент арзан болады.

Жуўапкерлерге девелоперлер менен ислеп, турақ жай емес объектлерди өзине бириктирилген тараўларда лизингке бериў бойынша 4 триллион сумлық жойбарлар пакетин таярлаў тапсырылды.
Facebook|Instagram|X

Ҳамма ҳудудларда ҳам хизматлар бирдек ривожланмаётгани қайд этилди. Мисол учун, Нукус туманида ўтган йили 363 миллиард сўмлик хизматлар кўрсатилиб, 22 фоизга ўсган. Лекин аҳолиси ундан 2 баравар кўп бўлган Гулистон туманида хизматлар ҳажми Нукус туманидан 30 миллиард сўмга кам.

Ёки, Наманган шаҳрида жон бошига тўғри келадиган хизматлар 13 миллион сўмга ҳам етмаслиги (Жиззах шаҳрида – 33 миллион сўм) ҳалиям “хуфиёна иқтисодиёт” юқорилигидан далолат беради.

Нишон, Янгиқўрғон, Нарпайда IT хизматлари анча орқадалиги, Самарқанд ва Янгиер шаҳри, Мирзаобод, Мирзачўлда молиявий хизматлар ҳажми пасайгани, Қарши шаҳри, Жомбой, Ургут, Урганч, Учтепа туманларида савдо ўсмаётгани, Фарғонанинг 7 та туманида тиббий хизматлар ҳажми қисқаргани танқид қилинди.

Ҳамма вазир ва ҳокимлар янги-янги хизмат турларини кўпайтириш бўйича ҳар куни изланишда бўлиши кераклиги кўрсатиб ўтилди.

Бу йилда хизматлар ҳажмини 15 фоизга ошириб, 82 миллиард долларга, экспортини эса 8,5 миллиард долларга олиб чиқиш, соҳада 2,5 миллион одамни даромадли қилиш бўйича катта марра олинган.

—
Барлық аймақларда да хызметлер бирдей раўажланбай атырғаны атап өтилди. Мысал ушын, Нөкис районында өткен жылы 363 миллиард сумлық хызметлер көрсетилип, 22 процентке өскен. Бирақ, халқы оннан 2 есе көп болған Гүлистан районында хызметлер көлеми Нөкис районынан 30 миллиард сумға аз.

Ямаса, Наманган қаласында жан басына туўра келетуғын хызметлер 13 миллион сумға да жетпеўи (Жиззах қаласында - 33 миллион сум) елеге шекем "жасырын экономика"ның жоқарылығынан дәрек береди.

Нишон, Янгиқўрғон, Нарпайда IТ хызметлери бираз артта қалғаны, Самарқанд ҳәм Янгийер қаласы, Мирзаобод, Мирзашөлде финанслық хызметлер көлеми төменлегени, Қаршы қаласы, Жомбой, Ургут, Үргенш, Учтепа районларында саўда өспегени, Ферғананың 7 районында медициналық хызметлер көлеми қысқарғаны сынға алынды.

Барлық министрлер ҳәм ҳәкимлер жаңа хызмет түрлерин көбейтиў бойынша ҳәр күни изленисде болыўы керек екенлиги көрсетип өтилди.

Усы жылы хызметлер көлемин 15 процентке арттырып, 82 миллиард долларға, экспортын болса 8,5 миллиард долларға алып шығыў, тараўда 2,5 миллион адамды дәраматлы қылыў бойынша үлкен шеклер алынған.

Facebook|Instagram|X

Тиббиёт, авиация ва энергетикада хусусий сектор иштирокидаги лойиҳалар 20 миллиард доллардан ошди.

Лекин, ичимлик суви, канализация ва йўл қурилишида бундай лойиҳалар деярли йўқлиги кўрсатиб ўтилди. Шароит яратиб берилса, 1 миллиард доллар сармоя киритиб, 10 мингта иш ўрни қиламан, деган маҳаллий тадбиркорлар жуда кўп.

Уч йил олдин 5 минг квадрат метрдан ортиқ савдо ва сервис объектлари қуриш бўйича имтиёз берилган. Ўтган даврда 209 та бундай объектлар қурилди. Лекин, Бухоро, Жиззах, Қашқадарё ва Навоий вилоятларида бу борадаги ишлар қониқарсиз.

Сўнгги тўрт йилда чорвачиликни ривожлантириш учун халқаро молия институтларидан 700 миллион доллар олиб келинди, бу йил яна 350 миллион доллар жалб қилинади. Бунинг ҳисобига камида 20 мингдан зиёд ветеринарга эҳтиёж пайдо бўлади. Биргина Бухорода 250 нафар ветеринарга талаб бор.

Йил якунигача хусусий ветеринария ва пара-ветеринария хизмати ҳажмини 5 бараварга ошириш топширилди.

—
Медицина, авиация ҳәм энергетикада жеке меншик сектордың қатнасыўындағы жойбарлар 20 миллиард доллардан асты.

Бирақ, ишимлик суўы, канализация ҳәм жол қурылысында бундай жойбарлар дерлик жоқ екенлиги көрсетип өтилди. Шараят жаратып берилсе, 1 миллиард доллар инвестиция киргизип, 10 мың жумыс орнын беремен, деген жергиликли исбилерменлер жүдә көп.

Үш жыл алдын 5 мың квадрат метрден аслам саўда ҳәм сервис объектлерин қурыў бойынша жеңиллик берилген. Өткен дәўирде 209 усындай объектлер қурылды. Бирақ, Бухара, Жиззах, Қашқадәрья ҳәм Наўайы ўәлаятларында бул бағдардағы жумыслар қанаатландырарсыз.

Соңғы төрт жылда шарўашылықты раўажландырыў ушын халықаралық финанс институтларынан 700 миллион доллар алып келинди, быйыл және 350 миллион доллар тартылады. Буның есабынан кеминде 20 мыңнан аслам ветеринарға зәрүрлик пайда болады. Тек ғана Бухарада 250 ветеринарға талап бар.

Жылдың ақырына шекем жеке меншик ветеринария ҳәм пара-ветеринария хызметиниң көлемин 5 есеге арттырыў тапсырылды.

Facebook|Instagram|X

Сервисни ривожлантириш бўйича вазир ва ҳокимларда ёндашув ҳар хиллиги, биргаликда ишлаш йўлга қўйилмагани кўрсатиб ўтилди.

Масалан, Хоразмга 6 миллион маҳаллий ва хорижий сайёҳ олиб келиш режа қилинган бўлсада, Хоразмга ҳафтасига 52 та авиарейс ва 23 та поезд қатновида ташилаётган йўловчилар йилига 800 мингдан ошмаяпти. Бухоро ва Самарқандга келган туристларнинг кўпчилиги Хивага авиарейс бўлмагани учун қайтиб кетаяпти.

Яна бир мисол, етти йилда хусусий клиникалар сони 3 карра ошди. Кўп клиникалар олиб келинган бренд тиббий ускуналарни рўйхатдан ўтказиш 6 ойгача чўзилаётганидан норози бўлиб, четдан келадиган ускуналарни соддалашган тартибда рўйхатдан ўтказиш таклифини беряпти.

Жойларда тиббий лаборатория очиш учун тадбиркорлар аккредитациядан ўтишга ойлаб вақт сарфлаяпти. Тўсиқлар жуда кўп. Дастлабки ҳисоб-китобларга кўра, ҳар бир вилоятда 10 нафардан шундай тадбиркорлар бор. Улар 1 миллион доллардан пул тикиб, лаборатория очишга тайёр.

—
Сервисти раўажландырыў бойынша министр ҳәм ҳәкимлердиң қатнасы ҳәр қыйлы екени, биргеликте ислесиў жолға қойылмағаны көрсетип өтилди.

Мәселен, Хорезмге 6 миллион жергиликли ҳәм сырт елли турист алып келиў режелестирилген болса да, Хорезмге ҳәптесине 52 авиарейс ҳәм 23 поезд қатнаўында тасылып атырған жолаўшылар жылына 800 мыңнан аспай атыр. Бухара ҳәм Самарқандқа келген туристлердиң көпшилиги Хийўаға авиарейс болмағаны ушын қайтып кетпекте.

Және бир мысал, жети жылда жеке меншик клиникалардың саны 3 есеге асты. Көплеген клиникалар алып келинген бренд медициналық үскенелерди дизимнен өткериў 6 айға шекем созылып атырғанынан наразы болып, шеттен келетуғын үскенелерди әпиўайыластырылған тәртипте дизимнен өткериў усынысын бермекте.

Орынларда медициналық лаборатория ашыў ушын исбилерменлер аккредитациядан өтиўге айлап ўақыт жумсамақта. Тосқынлықлар жүдә көп. Дәслепки есап-китапларға бола, ҳәр бир ўәлаятта 10 нан усындай исбилермен бар. Олар 1 миллион доллардан пул тигип, лаборатория ашыўға таяр.

Facebook|Instagram|X

Президент Шавкат Мирзиёев раислигида хизмат кўрсатиш соҳаларини ривожлантириш бўйича асосий вазифалар муҳокамаси юзасидан видеоселектор йиғилиши бошланди.

Уч йил олдин қабул қилинган хизматлар секторини ривожлантириш бўйича катта дастур бугун натижасини бераётгани таъкидланди.

Қўшимча 1,5 миллион аҳоли сервис соҳасида доимий даромадга эга бўлди. Хизматлар 2018 йилдаги 19 миллиарддан 65 миллиард долларга ошди (ўсиш – 3,5 баробар).

Айниқса, IT, молиявий хизматлар, туризм, авиация, таълим ва тиббиёт соҳаларида “катта сакраш” бўлди.

Сўнгги етти йилда аҳоли даромади ва тўлов қобилияти 2 карра ўсгани натижасида аҳолида янгича хизмат ва сервис турларига талаб ортмоқда.

Шунга яраша вазирлар ва ҳокимлар талабга мос равишда хизматларни ривожлантириши кераклиги қайд этилди.

—
Президент Шавкат Мирзиёевтиң басшылығында хызмет көрсетиў тараўларын раўажландырыў бойынша тийкарғы ўазыйпаларды додалаў бойынша видеоселектор мәжилиси басланды.

Үш жыл алдын қабыл етилген хызметлер секторын раўажландырыў бойынша үлкен бағдарлама бүгин нәтийжесин берип атырғаны атап өтилди.

Қосымша 1,5 миллион пуқара сервис тараўында турақлы дәраматқа ийе болды. Хызметлер 2018-жылдағы 19 миллиардтан 65 миллиард долларға асты (өсиў - 3,5 есе).

Әсиресе, IТ, финанслық хызметлер, туризм, авиация, билимлендириў ҳәм медицина тараўларында "үлкен секириў" болды.

Соңғы жети жылда пуқаралардың дәраматы ҳәм төлеў қәбилети 2 есеге өскени нәтийжесинде пуқараларда жаңаша хызмет ҳәм сервис түрлерине талап артпақта.

Соған жараса министрлер ҳәм ҳәкимлер талапқа муўапық хызметлерди раўажландырыўы керек екенлиги атап өтилди.

Facebook|Instagram|X