❗️
Дунёда 330 миллионга яқин туркий тилларда сўзлашувчилар бор. Турли даражада, улар ўзаро бир бирини тушунади.1. Илк туркларнинг аждодлари – Олтой ўлкасида яшаган.
2. Туркий тиллар тузилиши жиҳатидан фин-угор тилларига ўхшаш: товушлар уйғунлиги, сингармонизм, постпозиция мавжуд.
3. Тадқиқотчилар топа олган туркий ёзувнинг энг қадимий шакли туркий рунлардир. Бу алифбо Битиг ёки Ўрхон-Энасой алифбоси деб аталади.
4. Қадимги туркий алифбода ёзилган энг қадимги ёзув Қозоғистондан топилган ва 2600 йиллик скиф косасида ёзилган. У 26 та ҳарфдан иборат бўлиб, “Иссиқ ёзуви” деб аталади.
Ўрта асрларда адабий асарлар 19-20-асрларгача мавжуд бўлган “турк” деб аталган “умумий” туркий тилда ёзилган. Бу пайтларда туркий халқлар ҳали ўзбек, қозоқ, туркман ва ҳоказоларга бўлинмаган ва бу ёзув барча туркий халқларни бирлаштирган.
5. Туркий тил форс ва араб тиллари билан бир қаторда Шарқнинг расмий адабий тили ҳисобланган.
6. Ўрта асрларда бутун Ипак йўлининг асосий тили туркий тил эди.
7. 19-асрнинг ўрталаригача Кавказда халқаро тил туркий тил бўлган, кейинчалик у рус тилига алмаштирилган;
8. Туркий тилларда грамматик қоидалардан истисно деярли йўқ. Ўрта асрларда туркийзабон ёзувчилар туркий деб аталган ва 19—20-асрларгача мавжуд бўлган “умумий” туркий тилда ижод қилганлар.
9. Туркий тилларда жинс мавжуд эмас.
10. Туркий тиллар агглютинативдир. Сўзга турли аффикс ва қўшимчалар қўшилиб, унинг грамматик шаклларини ўзгартиради.
11. Турк тилидаги энг узун сўз 70 та ҳарфдан иборат:
«muvaffakiyetsizleştiricileştiriveremeyebileceklerimizdenmişsinizcesine», тахминан таржимаси "Сен гўё биз муваффақиятсизликларнинг яратувчиси қила олмайдиганлардансан" деган маънони англатади.
12. Туркий тилларда сўзлашувчилар энг кўп бўлган шаҳар – Истанбул (15 миллион туркий тилда сўзлашувчилар), иккинчи ўринда Теҳрон (7,3 миллион – озарбайжонлар).
14. Озарбайжон тили Эронда иккинчи энг кўп сўзлашувчи тилдир. Унга аҳолининг 48% (39 млн.) тегишли.
Ҳозирда баъзи туркий халқлар лотин алифбосидан, баъзилари кирилл алифбосидан фойдаланадилар, лекин араб ёзуви ҳам қўлланилган пайтлар бўлган. Лотин алифбоси камроқ "мос" ва қулай деб ҳисобланади.
15. Россияда Волга бўйи халқлари ҳам яшайди, уларнинг тиллари туркий оилага мансуб: татар, бошқирд, чуваш, тува, саха.
16. Ҳозирда аксарият турклар ислом динини тарғиб қилмоқдалар (чувашлар, кряшенлар ва гагаузлар бундан мустасно), аммо сахалар (якутлар) бугунги кунгача ўзларининг анъанавий эътиқоди – тенгриликни сақлаб қолишган.
17. Шуниси эътиборга лойиқки, жуда кўп туркий халқлар ислом динини қабул қилган бўлишига қарамай, Қуръон туркий тилга таржима қилинмаган, фақат Қуръонга шарҳлар таржима қилинган.
18. Туркий тилларга Шимолий Кавказ халқлари тиллари ҳам киради: қўмиқ, нўғай, болқар, қорачай.
19. Сибир халқларининг тиллари: саха (якут), тува, тофалар, долган ва бошқалар ҳам туркий тиллар оиласига киради. Ғарбий Хитойда уйғурлар яшайди, уларнинг тили ҳам туркий тиллар оиласига киради. Қримда маҳаллий Қрим татарлари яшайди.
20. Тадқиқотчилар туркий тилларнинг аждодлари Олтой тиллари бўлганлигини тахмин қилмоқдалар. Аввалига барча туркий халқлар фақат кўчманчи турмуш тарзини олиб борганлар, чунки бугунги кунгача туркий халқлар асосан дашт ҳудудларида яшайди.
https://t.me/jonajon_ustozlar_kanali