Ибратли хикоялар ✍

мидингиз?
- Луқмон акани яхши танирдим. Раҳматли ажойиб
одам эдилар, Аллоҳ раҳматига олсин, илоё!
- Луқмон ўлмасидан олдин сиз билан телефонда кўп
гаплашган экан. Ҳатто ўша мудҳиш воқеа содир бўлган
кун ҳам бир неча марта алоқага чиққансизлар. Нима
ҳақида сўзлашгансизлар? Муносабатларингиз қандай
бўлган, сизларни нима бирлаштирган?
- Луқмон ака билан анчадан буён салом-алигимиз
бор. У-бу масалада ёнимга келиб турарди.
- Қанақа масала экан? - терговчи изоҳталаб қилди.
- Ҳар хил масалалар... ҳозир ёдимда йўқ... Бир сафар
қарз сўраб келганди.
- Қанақа қарз? - Санжарбек ҳеч нарса тушунмагандай
талмовсиради.
- Олдин ёнимга борган йигитларингизга ҳам айтиб
бергандим. Анави дўмбоққина акага ҳаммасини тушунтиргандим, - терговчининг индамай қовоқ осиб турга-
нини кўриб, Охун гапида давом этди: - Самиғ деган синф-
дош ўртоғидан ўғлини ўқйшга киритиш учун пул олган
экан. Аммо бола тушмагур ўқишга киролмай қолган. Бо-
яги ўқишга киритадиган домла эрта-индин деб, пулни
қайтариб беришни пайсалга солган. Натижада икки ўр-
тоқ сан-манга бориб қолишган. Шунда Луқмон ноилож-
ликдан қарз сўраб олдимга келганди. Шу масалада бир
неча кун гаплашиб юргандик. Бор гап - шу, окажон!
- Сиздан қанча қарз сўраганди?
- Ўн-ўн беш минг кўкидан сўраганди. Ўзида ҳам бироз
ғамлаб қўйган пули бўлса керак-да!
- Луқмон сиздан болаларни ўқишга киритишда ҳам
ёрдам сўраб турармиди?
- Йўғ-э, кириш имтиҳонлари тест бўлиб кетган-ку. У ма-
салада ҳеч кимга ёрдам беришнинг имкони йўқ, тасаддиқ.
- Шунақами? Тест бўлиб кетган денг! - терговчи маъ-
ноли қараш қилди.
- Ҳозир ўқишга киритиш ректорнинг ҳам қўлидан
келмайди... бизларга йўл бўлсин, ўргилай.
- Унда одамлар нима сабабдан катта-катта пул кўта-
риб, чопиб юришибди? - қаршисидаги одамнинг юзи қи-
зармасдан тап тортмай ёлғон сўзлаб турганидан тергов-
чининг жаҳли чиқди. - Эътиборингиз учун гап қотиллик
устида кетяпти. Пухта ўйлаб, ақл билан жавоб беришни
маслаҳат берган бўлардим.
- Окахон, кечирасиз менинг қотилликка нима алоқам
бор?
- Агар сиз ёлғон гапиришда давом этадиган бўлсан-
гиз, - терговчи босимни кучайтирди, - ҳолда сиз ўз-
ўзидан қотилликда асосий гумондорлардан бирига ай-
ланиб қолишингиз мумкин.
- Окажон, ёлғон гапириб нима қилдим, - гувоҳнинг
гапи бироз ишончсизроқчиқди, - кўп қўнғироқ қилиши-
нинг сабаби ўша қарз масаласида...
- Мана қаранг, - Санжарбек қўлидаги қоғозга ишора
қилиб давом этди, - ҳар доим Самиғ пулини сўраб келгач,
Луқмон сизга қўнғироқ қилган, демак ундан талаб қил-
ган, эса сиздан...
- Бундан ташқари, Луқмон ўзининг олди-бердила-
рини мана бу дафтарга қайд қилиб борган экан, - деди
Умид қўлидаги ёндафтарчага ишора қилиб. - Унда сиз-
га йигирма минг доллар берилгани аниқ-тиниқ ёзиб
қўйилган экан.
- Охунжон ака, қаршилик қилиш бефойда, - гувоҳ-
нинг терговчилар берган «зарба»дан эсанкираб турга-
нидан фойдаланиб, Жўрабой ҳам «мушт кетди» қилди.
- Луқмон пулни сизга берганини синфдошига айтишга
мажбур бўлган. Ҳатто сизнинг гапларингйзни телефони-
га ёзиб ҳам олган экан.
Санжарбек йигитларнинг уни огоҳлантирмасдан
ёлғон тўқиб, қонунсиз усул қўллаб, ўзбошимчалик қила-
ётганидан жаҳли чиққан бўлса-да, уларнинг жиноятни
фош қилишга астойдил ҳаракат қилаётганидан кўнгли
тўлди. Боз устига, «асов тойчоқ»нинг «минги» бўлишга
бир бахя қолаётгани эзгулик йўлида ишлатилган ёлғон-
дан кўз юмушга мажбур қилди.
Гувоҳнинг бирин-кетин тушган «зарба»лардан эсан-
кираб, қўллари қалтираб, ўйланиб қолганидан фойда-
ланган Умид Жўрабойга қараб:
- Қани жаноб ректор ёрдамчисига кўрсатинг ўша даф-
тарни, - деди.
Талаба қўлидаги дафтарни очиб, қизил қаламда бел-
гилаб қўйилган жойини Охуннинг башарасига яқин-
лаштирди:
-Луқмон акангизнинг ҳуснихатини танисангиз керак!
Охун дафтарга тикилиб, ўзининг исмидан бошқа нар-
сани кўришга улгурмасдан Жўрабой дафтарни ёпиб,
стол устига ташлади:
- Аудио ёзувларни ҳам эшитиб кўрасизми? Жўрабой '
ука, қани ёзувларни бир қўйиб беринг-чи! - деди Умид талабага кўз қисиб. Жўрабой «ҳозир» деб телефонини ковлашга тушди.

Давоми бор
@ibratlii_xikoyalar

инча камайган бўлармиди? Нима дедингиз, Умиджон! -
Санжарбек қолганларга сездирмай кўз қисиб қўйди.
- Қизим сенга айтаман, келиним сен эшит, демоқчимисиз? - деди Маъмур юзи қизариб.
- Йўғ-э, Маъмур ака, сиз тажрибали терговчисиз-ку!
Мен умуман айтдим қўйдим-да, гап эгасини топади, дейишади-ку. Майли, ҳдзил-хдзил билан, ишга қайтайлик. Мухторжон, - гуруҳ раҳбари изқуварга юзланДи, - Алик балки Гулистондаги қариндошлариникига кетгандир?
- Сирдарёга ҳам одам юбордик. Бориши мумкин бўлган барча нуқталар кузатувга олинган.
- Умуман, бу шахс ҳақида бизга нималар маълум? -
деди Умиджиноят иши материалларини варақлай туриб.
- Келинглар, ақл чиғириғидан ўтказиб кўрайлик-чи?
- Хабибов Аҳмед Нурмуҳаммад ўғли 1972 йилда Гулистон шаҳрида туғилган, ўтган асрнинг 90 йилларида ота-онаси билан Россияга кўчиб кетган. 1994 йилда уйланган, икки нафар фарзанди бор. 1997 йилда оила, бола-чақасини ташлаб, яна Ўзбекистонга қайтиб келган ва Бахт шаҳридаги пахта тозалаш заводида экспедитор бўлиб ишлаган. 2000 йилда ҳозир Нозима яшаб турган уйни сотиб олган. 2004 йилда Тошкент шаҳридан каттагина ҳовли олишга эришган. 2005 йил декабрь ойида гиёҳвандлик моддаларини ноқонуний ўтказгани учун жиноят кодексининг 273-моддаси билан айбланиб, саккиз йилга озодликдан маҳрум қилинган. Жазони Зангиотадағи қаттиқрежимли колониядаўтаган. 2009 йил де-
кабрда жазони ўтаб чиққан ва Нозима билан танишган.
Айни пайтда уникида яшаб келмоқда. Тошкент шаҳрида
яшаш жойига эга эмас. Бизда бор маълумотлар шулар.
- Нозима уйни кимдан, қачон сотиб олган? - сўради
гуруҳ раҳбари.
- Уй 2008 йилда сотиб олинган, - Мухтор ёндафтарига
қараб давом этди. - У пайтда Аҳмед қамоқда бўлган, де-
мак, уй иккинчи қўлдан сотиб олинган.
- Мен ҳам шу фикрдаман, - қувватлади Санжарбек,
- зудлик билан нотариусдан ҳужжатларни талаб қилиб
олиш лозим.
- Сўровнома юборганмиз, ҳужжатлар бугун қўлимиз-
да бўлади, - деди Мухтор ҳозиржавоблик билан.
- Дарвоқе, Аҳмеднинг ҳовлиси нима бўлган?
- Буни энди аниқлаймиз. Балки сотилиб кетгандир.
Нима бўлгандаям ҳозир Аҳмеднинг пойтахтда пропис-
каси йўқ. Вақтинча Нозиманикида рўйхатга қўйилган.
- Аҳмеднинг қамоқдан чиқиб, тўғри Нозиманинг ёни-
га келиши, кейинчалик уларнинг бирга яшай бошлиши
сизларга шубҳали туюлмаяптими? - гуруҳ раҳбари бар-
чага қарата савол ташлади.
- Олдин шу ерда яшаган, ким турган экан, деган ўйда
келгандир-да! - Умид иккиланиброқ фикр билдирди. -
Қарйса, яхшигина «нарса»... Нозима ҳам эрсираб турган
эмасми, дарров топишиб қолишган. Бунинг нимаси ажа-
бланарли? .
- Балки улар олдинроқдан таниш бўлгандир? - Жўра-
бой ноодатий фикрлашда давом этди. - Алик қамалгач,
уй Нозимага қолган. Кейин маккора аёл шу уйни Луқмон-
нинг пулига сотиб олиб, ўз номига расмийлаштирган.
Ҳужжатларни қамоқхонага бориб расмийлаштиришган.
Натижада уй ҳам, унинг пули ҳам Нозимада қолган. Шу са-
бабли Алик қамоқдан чиқиб, тўғри Нозиманикига келган.
- Аҳа, тўғри фикр, шунақа бўлиши ҳам мумкин, - хулоса қилди Санжарбек. - Бу Нозима деганларининг қўлидан ҳар бало келадиган кўринади. Лекин ўнинг қотил-
ликка алоқаси бормикан?
- Шунча разил ишларни ташкиллаштирган кимса
қотиллик қилолмайдими? - саволга савол бйлан жавоб
берди Маъмур. - Кўзи ўйнаб турганидан сезгандим-а...
Шу пайт эшик тақиллаб, ходимлардан бири Охун Пар-
пиев келганини хабар қилди.
- Яхши, қолган гапларни кейин давом эттирамиз, - гу-
руҳ раҳбари мунозарага нуқта қўйиб, мавзуни ўзгартир-
ди. - Ҳозир мураккаб гувоҳлардан бирини сўроқ қила-
миз. Фаолроқ бўлишларингизни сўрайман.
* * *
Ректор ёрдамчиси Санжарбек ўйлагандан ҳам «юм-
шоқ» йигит чиқиб қолди.
- Ассалому алайкум, окахонлар, яхшимисизлар? - қиз-
ларга хос ингичка овозда саломлашди йигит. - Чақир-
тирган экансизлар?
- Ваалайкум ассалом, келинг, ўтиринг, - терговчи
«меҳмон»га жой кўрсатди. —Луқмон Шариповни танир-

/(игидан, ҳақиқат тоПталганидан йиғлади. Замонанинг
бгнафолигидан йиғлади...
* * *
Санжарбек хонасига кириши билан эшик тақиллаб,
гуруҳ аъзолари кириб келишди. Салом-аликдан сўнг гу-
руҳ раҳбари Мухторга юзланди:
- Алик топилдими?
- Ҳозирча йўқ, қочиб қолдими дейман-да! Бориши
мумкин бўлган жойларга одам қўйдик. Уни қидиришга
катта куч ташладик. Иккала телефони ҳам ўчирилган.
Телефон сўзлашувлар таҳлилини олдик. Алик Луқмон
билан таниш бўлган экан.. Кейинги бир ой давомида
беш-олти марта гаплашган, - Мухтор қўлидаги қоғоз-
ларни гуруҳ раҳбарига узатди. - Уларнинг сўзлашувлар-
ни қизил рангда белгилаб қўйганман.
- Воқеадан бир кун олдин... икки кун олдин... 30-31
июль кунлари ҳам қўнғироқлашган экан... а-ҳа! - шивир-
лади Санжарбек қоғоздан кўз узмай. - Нима ҳақида га-
плашиши мумкин?
- Бу муттаҳам бекорга жуфтакни ростламаган кўри-
пади? - Умиднинг кўзларида умид учқунлари порлади.
- Санжар ака, табриклайман, калаванинг учи топилганга
ўхшайди-я!
- Ҳали хурсанд бўлишга эрта, - деди Санжарбек ўйга
толиб, - ҳаммаси тўғри келяпти, аммо мотивни кўрма-
ипман. Алик Луқмонни нима мақсадда ўлдирган бўли-
ши мумкин? Қамалиб чиққан одам... қамоқ нималигини
яхши билади... Қотиллик учун умрининг қолган қисми
панжара ортида ўтишиНи тушунади. Сабабсиз қўлига
пичоқ олиши ақлсизлик бўлмайдими? Хўп, Нозима фа-
росатсиз аёл. Унинг биргина гапи билан одам ўлдириш....
- Мен ҳам бошида Аликнинг бу ишга дахлдорлигини
инкор этиб келаётгандим. Лекин энди аҳвол ўзгарди.
Аликнинг Луқмон билан танишлиги, боз устига, қотил-
лик арафасида гаплашиб юргани кўп нарсани англата-
ди. Туғри, ҳозирча бизга қотиллик мотиви аниқ эмас.
Лекин аминманки, жиноятга Нозима сабаб бўлган. Аёл
кишининг макри қирқ туяга юк бўлади, - Умид мушоҳа-
да қилишда давом этди. - У ёғидан ўтиб, бу ёғидан ўтиб,
жилпанглаб, бечорани қўлга пичоқ олишга кўндирган-
дир-да! Тарихда бунга мисоллар камми? Дунёни ларзага
солган турк хоқони султон Сулаймонни ўз жигарларини
ўлдиришга мажбур қилган Хуррам султоннинг макри-
ҳийласи эмасми? Алик ким бўпти?
- Тўғри, лекин маккорлик учун ҳам ақл даркор! Хуррам
қанчалик ёвуз шахс бўлмасин, ақл бобида ҳам беназир
бўлган. Нозимада шу сифат етишмайдими, дейман-да!
- Кейин... тахт учун курашлар ҳамиша қурбонлар та-
лаб қилган, - Жўрабой гуруҳ раҳбарига «ёрдам»га келди.
- У пайтда жамиятда сен ўлдирмасанг, сени ўлдиради, де-
ган шиор хукмрон бўлган.
- Мозийга қараб ўтлаб кетиб қолмадингларми? -
тўнғиллади Маъмур. - Санжарбек, ким шубҳа остига
олинса, ҳимоясига чиқяпсиз. Бу кетишда терговчимас,
адвокат бўлиб қолмаймизми?
- Терговчи гумондорга бир кўзи билан терговчи, ик-
кинчи кўзи билан адвокат сифатида қараши лозим, - гу-
руҳ раҳбари шу тобда миясига келган фалсафий қарашни
асослашга ҳаракат қилди, - фақат шундагина объектив-
лик таъминланади, адолат торозисини тенг тутиш мум-
кин бўлади. Судья терговчи юборган хужжатлар асосида
ҳукм ўқийди. Шу маънода адолатни таъминлашда тер-
говчининг ўрни муҳим. У одил, инсофли ва холис бўлса,
судьянинг ҳукми ҳам қонуний ва асосли бўлади. Аксинча,
терговчи гумондорга бир ёқлама, айблов кўзи билан қа-
раса ва буни исботлашга хдракат қилса ва маълум маъно-
да бунга эришса, судья бечора нима қилсин? У ҳам тергов-
чининг хатосини такрорлашга ва алал оқибат қонунсиз
қарор қабул қилишга мажбур бўлади. Буни ҳар бир тер-
говчи, айниқса, ёшлар сира ёдидан чиқармаслиги зарур.
- қойил-э! Бу ёғини одобнома дарсига, илм-фанга
ийлантириб юбордингиз-ку, - кулди Маъмур.
- Афсуски, бизнинг энг катта хатомиз тергов, одил
судлов соҳасига илмни жорий қилмаганимиз бўлди.
Илм-фан ютуқларисиз ҳеч бир соҳани ривожлантириб
бўлмаганидек суруштирув, тергов ишини юқори поғонага кўтариб бўлмайди. Менга қолса зудлик билан терговчилар тайёрлаш ва тергов муаммоларини ўрганиш институтини ташкил этган бўлардим. Балки шунда тилимда саёз ва бир ёқлама фикрлайдиган терговчилар

Дорихонадаги қотиллик - дедиктив қисса

13 - қисм

Муаллиф : Комил Синдаров

Лммо бунинг учун ота-оналарнинг ўзларй бу кйтобни
ўқиган бўлишлари шарт.
- Фахриддин ака, қамоқхона ҳаётига кўникиб қолдин-
гизми? - қандайдир меҳр, ачиниш ҳисси билан сўради
пюгирд.
- Бошга тушганини кўз кўрар экан. Ўрганяпмиз, ўр-
ганмай қаёққа ҳам борардик. Бошида бироз қийин бўл-
ди. Қамоқхонанинг ёзилмаган қоидалари бор. Бу ерда ге-
нерал ҳам, полковник ҳам, сержант ҳам баробар. Келган
пайтим милициядан чиққан бир неча маҳбуслар менга
қарши роса тиш қайрашди. Ишлаб юрган кезларимда
уларни қилган жинояти учун қамаган эканман. «Бизни
қаматгандинг, мана ўзинг ҳам ёнимизга келибсан-ку»,
дея «разбор»га чақиришиб, елкамга катта миқдорда то-
нон пули осиб қўйишди. Мабодо пулни белгиланган муд-
датда тўламасам, ўлдириш билан таҳдид қилишди.
- Вой, бемазалар-эй! Устоз, нега назоратчиларга ёки
муассаса бошлиғига айтмадингиз? Салим Ашурович ҳам-
масини жойини солиб кўйган бўларди.
- Мен ҳам олдин сиздай фикр юритардим. Айтдим-ку
бу ернинг қоидалари бошқача... Арз қилиш - чақимчи-
лик энг оғир «гуноҳ», ундайларга кун беришмайди.
- Кейин нима қилдингиз, товон тўлашга рози бўлдин-
гизми? - таажжубдан Санжарбекнинг кўзлари катта-кат-
та бўлиб кетди.
- Йўғ-э, яхшилар ҳамма ерда бўларкан. Яхшилик қил,
дарёга ташла, балиқ билар, балиқ билмаса, Холиқ билар,
деган гап ҳақ экан. Туманда ишлаб юрган пайтимда бир
майорнинг ўғлини туҳматдан асраб қолиб, қамоқдан
чиқариб юборгандим. Кейинчалик мен тумандан ишдан
кетгач, майорга тиш қайраганлар уни ўзини «қармоққа
илинтиришибди». У анча йиллардан бери зонада «ўтиргани» учун «авторитет»га айланган экан. Мени таниб
қолиб, жонимга оро кирди. Бояги муштумзўрларни ол-
димга яқинлашмайдиган қилди.
- Хайрият-эй! Яхшилар бор бўлсин оламда! - Санжар-
бек ўпкасини босиб олди, - ҳозир муаммо йўқми?
- Йўқ, ҳозир ҳаммаси жойида.
- Устоз, янги ҳунар ўрганибсиз, муборак бўлсин! -
Санжарбек қимматли фурсатлар ўтиб бораётганини ҳис
қилиб, гапни бошқа ёққа бурди.
- Назира айтдими? Тўқишни ўрганиб олдим, - деди
устоз беғубор жилмайиб. - Йигитга қирқ ҳунар ҳам оз
дегандай...
- Ҳа, янгамдан эшитдим, Давронжон билан Достон-
бекларга тўқиб берибсиз, - Санжарбекнинг томоғига бир
нарса тиқилгандай бўлди, ўпкаси тўлиб, кўзларига ёш
энди. Буни сездирмаслик учун кўзларини яшириб,- бизни-
киларга ҳам тўқиб берсангиз... хурсанд бўлишарди, - деди.
- Бошлаб қўйганман... албатта... болажонларга ҳам
тўқиб бераман, бу сафар улгурмадим. Назирадан бериб
юбораман, - деди устоз болаларча хурсанд бўлиб.
Йигитлар бир муддат дилдан суҳбатлашиб ўтирдилар.
Сўнг бир-бирига дунёнинг бор омонлигу яхшиликларини
тилаб, кўнгиллари алланечек аҳволда хайрлашдилар.
Санжарбек хонадан чиқиб кетар экан Фахриддин ор-
тига ўгирилиб, шогирдига илтижоли термулди:
- Бир муддат келмай турсангиз... тағин йўқ жойдан
гап-сўзга қолиб ўтирманг! «Искович ит»лар ҳар ерда бор.
- Устоз... нимага ахир?.. - шундоқ ҳам ғам-ғуссага тў-
либ турган шогирднинг хўрлиги келиб кетди. - Э, қуриб
кетсин, олса ишини олади-да! Ўзим ҳам ишлайман, деб
кўзим учиб тургани йўқ, қўлим ишдан совуб кетган.
- Санжарбек... илтимос... айтганимни қилинг! Бир оз
ўтиб, уларнинг ёдидан чиқаман. Кейин бемалол учраша-
верамиз! Аммо ишдан бўшашни хаёлингизга ҳам келтир-
манг! Жангсиз таслим бўлиш сиз билан бизга ярашиқлик
иш эмас. Кураш ҳали олдинда! Мени жангда мағлуб бўлди,
тамом бўлди, деб ўйлаётган бўлсангиз, хато қиласиз! Худо
хоҳласа, ғалаба нашидасини биргаликда тотамиз! - деди
Фахриддин қатъият билан вағоз юриб, кўздан ғойиб бўлди.
Санжарбек то Тошкентга келгунча кўз ёшларини тиёлмади. Хўрлиги келди. Шундай беназир, улуғ одамнинг шунақа аянчли ҳолга тушиб ўтирганини ҳазм қилолмай
ич-ичидан эзилиб йиғлади. Инсон қадри учун йиғлади.
Мхшилар хор-у, ёмонлар от устида эканидан, адолат йўқ-

Қизиқарли жумбоқ... Балки савдо айланмасини яшириб
кўрсатишаётгандир, аслида савдоси анчагина каттадир
ёки гап мижозлардамикан?
- Унақага ҳам ўхшамайди, дорихонанинг мижозлари,
асосан, нейрохирургия шифохонаси даъволанувчилари
ҳисобланади...
- Ана, кўрдингизми? «Сир»нинг бир томони шифохо-
нага бориб тақалиши эҳтимолдан холи эмас.
- Раҳмат устоз, сизниям бошингизни қотириб ташла-
дим. Нима қилайлик, сизнинг шунақа оригинал фикрла-
шингиз бизларда етишмай турибди-да! - деди Санжарбек
мамнун жилмайиб.-Устоз, сизга китоблар олиб келгандим.
- Ростданми, қанақа китобларни олдингиз?
- «Ўтган кунлар», «Меҳробдан чаён», «Юлдузлитунлар»...
- Уларни ўқиганман-ку!
- Тўғри,.ёшликда бу китобларни воқеалар ортидан
қувиб ўқиганмиз, - Санжарбек бир пайтлар устозидан
эшитган жумлаларни унинг ўзига қайтарди.- Энди улар-
нинг мазмун-моҳиятига, гўзал ибораларига, сўз санъа-
тига ошна бўлган ҳолда ўқийсиз.
- Шунақами?
Беғубор кулги кўтарилди.
- Яхши қилибсиз, бу китобларни ҳар ўқиганда ўзгача
маънавий озуқа, бир олам ҳикмат оласан киши. Отабек-
дан ёнидаги киши кимлигини сўраганда «хизматкорим»
деб мўйсафиднинг кўнглини оғритгиси келмай сал
нари кетгандан сўнг секингина «хизматкоримиз» деб
Ҳасаналини таништирган саҳнаси ёдингиздами? Холбу-
ки, Отабек олий мартабали бек бўлган, унга хизматкор
бўлиш ҳам шарафли ҳисобланган.
- Ана маданияту ана камтарлик, одамийлик. Мен «Ўт-
ган кунлар»ни ўқиганимда тилимизнинг бойлигига, гў-
зал ва нафислигига, одамлар орасида муаомила мадани-
ятининг юксаклигига қойил қоламан. Ҳозир кўча-кўйда
ёшларнинг сўзлашиб турганини кўриб, ёқамни ушлай-
ман. Яқинда метрога тушгандим. Ёнимда аллам-бало
кийиниб олган икки ўспириннинг гапи қулоғимга ча-
линди: улардан бири «Нима, ўрто сан мани лох қивотсан-
ми? Поняткаси йўқ, девотсанми?» деса, иккинчиси «Ўрто
ман сани хот раз кидат қиламанми? Мани анави тряп-
каларингга ўхшатма, ман мужикман... жалаб... ойимдан
олсам, қайтариб бераман ўша соққангни!» дейди. Ана
тилимизнинг аҳволи, ана сўзлашув маданияти! Наҳот-
ки бир аср ичида она тилимиз шунчалик қашшоқлашиб,
шунчалик қўполлашиб кетган бўлса? Ёшларимиз бунақа
тутруқсиз, бемаъни сўзларни қаерда олмоқда? Бунақа
сўзлашув маданияти қаердан кириб келмоқда... Шундай
пайтларда «Ўтган кунлар»га «тушиб қолгим» келади.
- Ёзувчи бўлиб кетинг-э, - деди Фахриддин шогирд-
нинг елкасига қоқиб, - афсуски, мозийга қайтишнинг
иложи йўқ. Ёшларга «Ўтган кунлар»ни ўқитиш лозим.

Давоми бор
@ibratlii_xikoyalar

Бундан кейин ҳам уларни текширишда давом этасизлар.
Аммо мижозлар-чи? Гапингизга қараганда улар сизнинг
эътиборингиздан четда қолмоқда. Шутобда эсимга туман-
да терговчи бўлиб ишлаб юрган кезларимда тергов қил-
ган бир жиноят келиб қолди. Бир дорихона эгасини кечаси
ишхонасидан чиққан пайтда бўғиб ўлдириб кетишган. Кўп
таҳминлар илгари сурилди. Аммо бирортаси ўзини оқла-
мади. Энг охирида қотиллик дорихоначининг касби билан
боғлиқ, деган тахмин устида ишлаб кўрдик. Гувоҳларнинг
кўрсатмалари, дорихонада рўйхатга олинган рецептлар
ёрдамида барча мижозларни топиб, ўрганишга киришдик.
Муваффақият оёғимиз остидан чиқди. Буни қаранг, бир
қассоб йигит шифокор ёзиб берган рецепт асосида дори-
хоначидан укол учун дори олган. Дорихоначи рецептдаги
ёзувга унчалик аҳамият бермасдан шошилинчда умуман бошқа дори бериб юборган. Бахтга қарши бояги дори касал болага умуман мумкин эмас экан. Натижада 10 яшар бола ўша дори таъсирида комага тушиб қолган ва икки
кун ўтиб, вафот этган. Асраган кўзга чўп кирар деганла-
ридай, бола оиланинг ягона фарзанди, нури дийдаси экан.
Жабрланувчининг аризаси асосида дорихона эгасига жи-
ноят иши қўзғатилган. Айбланувчи ўртага одам қўйиб, жа-
брланувчидан аризасини қайтариб олишни сўраб, эвазига
каттагина пул беришни ваъда қилган. Аммо мархумнинг
отаси дорифурушнинг таклифини қатъий рад этган. Иш
судгача бориб этган. Суд айбдорга икки йил аҳлоқтузатиш
жазосини берган..Суд залидан чиқиб кетишда дорифуриш
«қайсар» отага «Ҳа, жўра, қўлингдан нима иш келди, пул-
ни олиб, кекириб юрмаганинг қолди-да!» дея устидан ку-
либ кетган.Дарғазаб ота кўзининг оқу қораси бўлмиш бир
бегуноҳ норасида болани ўлдириб юбориб, ўзи шақшайиб
бемалол озодликда юрган, устига устак, юзига «туфлаб»
кетган дорифурушни «самосуд» қилишдан бошқа илож
топмаган. Ўшанда қассобни қамашга қамаб, лекин ўзим
қилган ишимдан пушаймон бўлганман, бечора отага чин
кўнгилдан ачинаман. Сизларнинг ҳолатларингизда ҳам
шунақа воқеа бўлган, деган фикрдан йироқман. Аммо бу
тахминни ҳам ишлаб кўрсангиз фойдадан холи бўлмасди.
- Раҳмат устоз, айтганингиз яхши бўлди, албатта, бу
йўналишда жиддий шуғулланиб кўрамиз, - деди Сан-
жарбек мамнун бўлиб. - Сизни шу ерда ҳам тинч қўймай-
миз-да, устоз.
- Қўлимиздан келгани шу бўлса, - кулди Фахриддин.
- Биласизми, - Санжарбек пайтдан фойдаланиб, кўн-
глига туйиб қўйган яна бир масалада маслаҳат олишга
жазм қилди. - Луқмон эгалик қилиб турган дорихона
унга тоғасидан мерос қолган. Билол Сайфиевичнинг
тўрт ўғли бўлиб, ҳар бир фарзандига биттадан дорихо-
на ва бошқа мол-мулкларни мерос қолдирган. Лекин
негадир болалар отасининг қароридан норози бўлиш-
ган. Ҳолбуки, жиянга нисбатан анча кичикроқ дорихона мерос ўтган. Ака-укаларга қолдирилган дорихоналар эса анча каттароқ. Қизиғи ака-укалардан иккитаси ўзларинг каттагина дорихоналарини Луқмонга қоддирилган
кичик дорихонага алмаштиришга ҳам тайёр. Улар отаси
пйнан шу дорихонани Луқмрнга қолдирганидан ҳалига-
'Ш унга кек сақлаб, жанжаллашиб келишган.
- Балки Луқмоннинг дорихонасида савдо яхшидир?
Налки мижозлар учун қулай жойда жойлашгандир?
- Йўқ-да, текшириб кўрдик, Луқмонга тегишли дори-
хона савдо айланмаси ўтган йилда ҳам, жорий йилнинг
ўтган олти ойида ҳам анча кам бўлган. Аксинча, ака-ука-
ларга тегишли дорихоналар савдоси кўлами сезиларли
даражада кўп бўлган.
- Балки ўша дорихона қандайдир яширин фаолият
билан шуғулланар? Масалан, гиёҳвандлик моддалари
савдоси... - ўзича хулоса қилди Фахриддин.
- Биз ҳам шунақа фараз қилгандик. Аммо текшириш-
лармиз дорихона на гиёҳвандлик воситалари, на бошқа
тақиқланган моддалар савдоси билан шуғулланиши
аниқланди. Шунингдек, ҳозирча дорихонанинг бошқа
яшириш фаолият юритгани ҳам аниқланмади.
- Қизиқ, унда бу дорихонага нега бунчалик ёпишиб
олишган? - устоз ўйланиб қолди. - Унинг сири нимада?

дексининг 210 моддаси...
- Отставить! - бошлиқ ўрнатилган тартиб бўйича
ўзига мурожаат қилаётган маҳкумни сўзини бўлди ва
бир чеккада кўзлари кулса-да, ичидан зил кетгани сези-
либ турган «шогирд»га юзланди: - Устозингиз шу киши
бўладиларми?
Санжарбек томоғига тош тиқилиб, бир сўз демакка
кучи етмай остонада ҳайрона турган «маҳкум»га ўзини
отди. Устоз-шогирд бир-бирини бағрига босганча анча
вақт унсиз туриб қолдилар.
Салим Ашурович «Сизлар бемалол гаплашиб туринг-
лар, мен ҳозир», деганча хонадан чиқиб кетди.
- Мавлоно Санжарбек, бу юртларда нима қилиб юриб-
сиз? - бироздан сўнг сал ўзига келган Фахриддин одати-
ча гап бошлади.
- Фахриддин ака, яхшимисиз? Соғлиқларингиз қан-
дай? - Санжарбек устозига жой кўрсатиб, ўзи унинг қар-
шисига ўтирди.
- Ёмон эмас, Санжарбек, ёмон эмас! - деди Фахриддин
кулимсираб. - Панжара ортида бўлса-да* уч маҳал текин овқат, иш, спорт, китоб мутолааси. Бош қашишга вақт йўқ.
- Сизни шунақа аҳволда учратиш... - устозига бошдан
оёқ разм солган шогирднинг кўнгли яна бузилди. - Сал
ориқлабсиз, кўзимга кичрайиб қолгандай кўриняпсиз.
- Ҳа, бироз вазн ташладим, - Фахриддин бироз жид-
дийлашди. - Ейиш-ичишимиз жойида, ўй-хаёллар одам-
ни еб қўяди, шундан бўлса керак... Ўзларингиз яхшими?
Келин, болажонлар... Тоҳир ака яхшимилар?
- Худога шукр, бизлар яхшимиз. Тоҳир Ғафурович ҳам
зўр, ишлаб турибди. Нафақага кетиш тараддудида, лекин
жавоб беришмаяпти. У кишига ҳам қийин, анавилар тоза
қисиб ташлашган... Ўзига қолса, бир кун ҳам ишламоқчи
эмас. Илож қанча!
- Яхшига кун йўқ экан, - деди Фахриддин надомат би-
лан. - Замона юлғич, олғир, каззоб, порахўр, ғирромники
бўлиб қолди. Шуларнинг йўлига кирсанг мансаб ҳам, мар-
таба ҳам сеники, акс ҳолда, йўлларидан супириб, чивиндай
эзиб ташлашади. Додингни ҳеч ким эшитмайди. Майли, бу
гапларни қўйинг, ҳозир қайси ишни тергов қиляпсиз?
Санжарбек бироз бўлса-да овуниб, бемаъни хаёллар
бошидан кетар ,деган ўйда Луқмоннинг қотиллиги бўй-
ича жиноят тафсилотларини ипидан игнасигача гапи-
риб берди.
- Ҳа, анчагина мураккаб иш экан, - деди собиқ тергов-
чи бошини қашиб, - аммо Самиғни қамоқда ушлаб тур-
ганларингиз тўғримикан?
- Менга қолса, уни озодликка чиқариб юборган бўлар-
дим. Лекин вазият чатоқ, эртага менинг ҳам прокурор-
нинг ҳам бошимиз балога қолиши мумкин. Мабодо қо-
тил топилмаса, бизни жиноятчини кўра била қўйиб
юборганликда айблаши турган гап. Шу сабабли қандай
бўлмасин қотилни топишга ҳаракат қиляпмиз.
- Тушунарли! Қотилни топсангиз яхши, топмасангиз
нима бўлади? - одатдагидай таҳлил қилишда давом этди
Фахриддин. - Нима) унда гап-сўзга қолмаслик учун Самиғнинг бўйнига қотилликни осиб қўясизларми?
- Йўғ-э, - кулди шогирд, - қотил топилмаса хам Самиғни қўйиб юборишга мажбурмиз. Лекин айни пайтда буишни қилсак, шусизгаям тиш қайраб турган Баҳром Сади-
ровичга ўхшаганлардан балои азимга қолишимиз аниқ.
- Тушунаман, тушунаман, албатта, эҳтиёт бўлган маъ-
қул. Бу малъунлар баҳона топмай турибди, - деди устоз
ўйчан. - Гапингиздан опа-сингиллар, анави чечен йигит-
пинг ҳзм қотилликка алоқаси йўққа ўхшайди. Албатга,
жиноятга уларнинг иштирокини ҳам чуқур текшириб, гу-
мондан соқит қилиб юбориш лозим. Ҳозирча хдқиқий қо-
тилнинг изига тушмаганга ўхшайсизлар. Сўзингиздан мен
илғаган яна бир хулоса - қотил Луқмонга таниш бўлган,
бемалол лабораторияга кириб борган, жабрланувчи ундан
қайиқмаган, қочмаган, жойида ўтираверган. Ёки раҳматли
қотилдан бундай тажовузни кутмаган ва бемалол ишида
давом этган. Қотил эса бехосдан ташланиб, ўзи билан олиб
келган пичоқни Луқмоннинг кўксига санчиб қўйган. Ман-
тиқни ишга соладиган бўлсак дорихоначининг атрофида
кимлар бўлади? Қариндош-уруғ, ёри дўстидан ташқари -
мижозлари! Сизлар ҳозир зўр бериб, Луқмоннинг яқинла-
ринингжиноятгаалоқадорлигинитекширибкўряпсизлар.

давом этасиз. Маъмур ака, сиз опа-сингиллар ва чечен
билан шуғулланасиз. Эртага пешиндан сўнг учрашамиз.
Қилинган ишларни сарҳисоб қилиб оламиз. Кейин бирга-
ликда жаноб Охунжон Парпиевни сўроқ қиламиз.
- Илтимос Санжарбек, мен ўз ишимни қилаверсам, шу-
нақа бемазаларни жиним суймайди,- ишшайди Маъмур.
Ҳамма кулиб юборди.
- Тўғри, бунақа кимсаларда гипноз қобилияти кучли
бўлади, ҳар қандай одамни ўз томонига оғдириб олиши
мумкин. Маъмур аканинг хавотири шундан, - деди гуруҳ
раҳбари кулгидан ўзини зўрга тўхтатиб.
* * *
Терговчининг вақти ҳамиша тиғиз бўлади. Иш деган-
лари сира адо бўлмайди. Бирини уддаласанг, бошқаси
қайнаб, чиқиб келаверади. Санжарбек устози - Фахрид-
дин Каримовичнинг ҳолидан хабар олиш учун икки-уч
соат фурсат тополмай қийналиб келаётганди. Бугун
шанба бўлгани боис куннинг биринчи ярмига режа-
лаштирилган тадбирларни сал кейинга суриб, учрашув-
га «йўлак» очган шогирд эрта тонгдан Бекобод тарафга
йўл олди. Олдиндан қамоқхона бошлиғи билан гапла-
шиб қўйгани яхши бўлган экан. Салим Ашурович уни хо-
насида кутиб турган экан. Навбатчи уни дарвоза олдида
кутиб олиб, тўғри бошлиқнинг олдига бошлаб борди.
- Э-э-э, қадрдоним Санжарбек, - олтмиш ёшларни қо-
ралаган басавлат полковник ўрнидан туриб, меҳмонни
бағрига босиб, саломлашди. - Ҳуш келибсиз, қадамларига
ҳасанотлар, кўришмаганимизгаҳам юз йил бўлиб кетди-ёв!
- Ассалому алайкум, Салим Ашурович, омонмисиз?
Кўрганимдан хурсандман. Ўзингиз яхшимисиз? Соғ-
лиқларингиз?
- Соғлиққа қарашгаям вақт бўлмаяпти, - бошлиқ
меҳмонга жой кўрсатиб, ўзи унинг қаршисига ўтирди.
- Мана, уч йилдирки, кексайган пайтимизда шу ғурбат
жойнинг қоровулига айландик. Бир иш қилишга бериш-
майди. Ўзлари хоҳлаган номаъқулчиликни еб ётибди.
Бир ўринга учта-тўртта маҳкум тўғри келяпти. Дод десак
ҳам, вой десак ҳам ҳар куни янгиларини опкегани опке-
ган! Эй, ишлаб бўлмай қолди, Санжарбек! Эсон-омон на-
фақага чиқиб кетишни ўйлаб, кун санаб ўтирибман. Қўй-
иб берса, бир кун ҳам ишлагим йўқ. Ўзингиз қалайсиз?
Жиноятчиларнинг ортидан қувиб, чарчамаяпсизми?
- Нимасини айтасиз, Салим ака, - Санжарбек чуқур
«уфф» тортди,- бизда ҳдм шу гап, ишга боришга ҳдм одам-
нинг юраги бетламай қолди. Аҳвол кундан кунга оғирла-
шиб боряпти. Билмадим, охири нима билан тугайди.
- Охири бахайр бўлсин, Илоҳим! Шу даврдан қоқил-
май-суринмай ўтиб олсак, марра бизники! - бошлиқ меҳ-
монга чой қуйиб, узатди. - Санжарбек, йўл бўлсин, биз-
нинг ғарибхонага қайси шамоллар учирди?
- Эй, сўраманг, ёнингизга ҳақсизлик, адолатсизлик,
жаҳолат, туҳмат шамоли учириб келди, - Санжарбек гап-
ни нимадан бошлашни билмай қийналарди. - Телефонда
гапириб ўтирмадим, устозимни шу ерга олиб келишган.
- Шунақами? Ким экан? - бошлиқ стол устидаги
рўйхатни қўлига олди.
- Фахриддин Каримов вилоят прокурориниг ўринбо-
сари эдилар.
- У йигит билан яқинда танишдим, - бошлиқ қўлида-
ги рўйхатни жойига қўйиб, паст овозда гапирди, - кўп
бамаъни йигит экан. Анча суҳбатлашдик. Бошидан ўт-
ганларни айтиб берди. Анави муштумзўрларнинг ға-
забига учраб, роса туҳматга қолган экан. Йўқ жойдан
тиқиб қўйишибди-я, Худодан топгурлар!
- Шундай фидойи, ҳалол ва тўғри одамни ҳеч қан-
дай асоссиз туҳмат билан қамаб ўтиришибди, додингни
кимга айтишни билмайсан!
- киши сизнинг устозингизми?
- Ҳа, мен терговчиликни шу инсондан ўрганганман.
Неча йиллардан буён тергов гуруҳида бирга ишлардик.
Устозни зиёрат қилиш учун...
- Гап йўқ, бошқа нарсадан ёрдам қўлимиздан келмай-
ди, ҳеч бўлмаса, шу ерда одамийлик қилсак, осмон узилиб
ерга тушмас, - полковник ўрнидан туриб, ички телефон
гдўшагини қўлга олди ва маҳкум Фахриддин Каримовни
олиб келишларини тайинлади. Қадрдонлар бир пиёла
чой ичгунча навбатчи офицер айтилган маҳкумни хона-
га бошлаб келди ва ўзи чаққонлик билан чиқиб кетди.
- Ўртоқ бошлиқ, Ўзбекистон Республикаси жиноят ко-

Дорихонадаги қотиллик - дедиктив қисса

13 - қисм

Муаллиф : Комил Синдаров

- Яхши, сиз йўлакда ўтириб турсангиз, - гуруҳ раҳба-
ри қоғоз-қаламини йиғиштиришга тушди, - керак бўлиб
қолишингиз мумкин.
Аёл нимадир дейишга оғиз жуфтлади-ю, Маъмурнинг
гунд башарасига кўзи тушиб, тилини тийди ва калта юб-
кпсини торта-торта, узун пошнали туфлиси билан полни
гаққиллатиб, чиқиб кетди.
- Хўш,жаноб изқуварлар, бу хоним тўғрисида фикрла-
рингиз қандай, - гуруҳ раҳбари ўтирганларга мурожаат
қилди.
- Бу опа нақд шайтоннинг урғочиси! Қўлидан ҳар
қандай хунрезлик келади, - Маъмурнинг ҳамон жаҳл-
дан тушмагани кўриниб турарди. - Анави чечен ўйнаши
ундан баттар. Икки шайтон қўшилиб, Луқмонни йўқ қи-
лиш режасини тузгани аниқ.
- Санжар ака, беш дақиқага чиқсам бўладими? - ку-
гилмаганда Мухтор гап қўшди ва гуруҳ раҳбарининг
имоси билан ташқарига чиқиб кетди.
- Лекин Луқмонни ўлдириш учун уларда қандай мо-
гив бор? - эътироз қилди Умид. - Ҳаётини хавфга қўйиб,
қотилликка қўл уришдан уларга нима наф? Бу томони-
дан ёпишмаяпти-ку!
- Буларга мотивнинг нима кераги бор! - ўзиники-
маъқуллашда давом этди Маъмур. - Синглисидан ўч
олиш учун одам ёллаб, шунчй «операция»ни ташкил-
лаштирган одам шў ишни қилолмайдими?
- Буларнинг ҳаммасига хиёнаткор синглисидан қасос
олиш мақсадида қўл урган. Ниятига эришган, синглиси-
пи ҳам шармисор қилган. Энди унга Луқмонни ўлдиришдан нима маъни?
- Назокат ҳам айтиб турибди. У бекорга опаси ва гумаштасидан хавфсирамаётгандир, - Маъмур бошқа томондан «ҳимояланиш»га ўтди.
- Бу аёлнинг гапига ишониб бўладими? Унинг дарди
қандай қилиб бўлмасин опасига озор етказиш, ўч олиш...
- Йигитлар, келинглар тортишмайлик, - гуруҳ раҳ-
бари «оқ байроқ» кўтариб чиқди. - Ундай бўлганда ҳам,
бундай бўлганда ҳам текшириб кўришга мажбурмиз.
Шу пайт хонага Мухтор кириб, гуруҳ раҳбаридан су-
юнчи олди:
- Санжар ака, ҳар эҳтимолга қарши телефон тармоғига
Нозиманинг телефони бўйича топшириқ бериб қўйгандим.
Хавотирим тўғри чиқди. Аёл олдимиздан чиқиши билан
Аликка «Сени прокуратура излаяпти, ушласа, қамаб қўй-
иши мумкин. Луқмоннинг қотиллигини сенга ёпиштир-
моқчи шекилли. Ишлар бости-бости бўлтунча четроқда
турганинг маъқул, телефонингни ўчириб ташла», деган
мазмунда «зтз» юборди. Хат эгасига бориб етди шекилли,
сал ўтмай Аликнинг телефони тармоқцан батамом узилди.
- Ана, айтмадими, қотиллик шу ярамасларнинг иши!
- ғолибона қичқирди Маъмур. - Биз эса кўнгилчанлик
қилиб, вақтни бой бериб ўтирибмиз.
- Маъмур ака, менимча, «смс» Аликнинг қотиллигини
эмас, балки унинг бу ишга алоқаси йўқлигини исботламаяптими? - Жўрабой эҳтиёткорлик билан фикр билдиришга жазм этди. - «Қотилликни сенга ёпиштирмоқчи», деяпти. Агарда қотиллик уларнинг иши бўлганда «Сезиб қолишди», «Мисимиз чиқди» каби жумлаларни ишлатмасмиди? Қўрқиб кетишининг сабаби аниқ - Алик чечен миллатига мансуб, муқаддам судланган. Унинг гапига ҳеч ким ишонмаслигини яхши билади.
- Жўрабойжон, сиз ҳали ёшсиз, бу ишларга тушунмайсиз, - Маъмур мулойимроқ бўлишга ҳаракат қилди. - Бу пихини ёрган муттаҳамлар бизнинг телефон ёзишмаларини назорат қилиб турганимизни сезиб, атайлаб шунақа мазмунда хабар ёзган.
- Жаноблар, келинглар тортишмайлик, олдиндан фол очмайлик, - деди Санжарбек кулимсираб. - Бундай олиб
қараганда айни пайтда қўлимизда Нозима билан Аликдан шубҳаланиш учун ҳеч қандай асос йўқ. Бошқа томондан улардан шубҳаланмасликка ҳам ҳаққимиз йўқ. Шундай
экан, Мухторжон йигитларни ишга солиб, Аликни топиш чораларини кўрсангиз. Телефон пеленгацияси, сўзлашув-
лар таҳлилидан унинг, опа-сингилларнинг воқеа содир
бўлган пайтда қаерда бўлганликларини аниқлаш зарур.
Бундан ташқари, опа-сингилларнинг кейинги пайти нима
билан машғул бўлгани, алоқалари доирасини ўрганишло-
зим. Шу билан бирга, Луқмоннинг қариндошлари, яқин-
лари, касбдошлари билан муносабатларини ўрганишда

- Назокатнингхиёнати фош бўлгач, сиз Луқмон билан
муносабатларингизни тиклашга ҳаракат қилган экан-
сиз, шу ростми?
- Ким айтди? Менга унинг кераги йўқ. Тўғри, керак
пайти поддержка берди, қўллади. Айтмасам кўзим кўр
бўлади. Мени не за что айблаб, синглим билан юриб кет-
гандан кейин, менга нима кераги бор!
- Унда нега синглингизнинг хиёнатини фош этиш
учун шунчалик ҳаракат қилгансиз? - Жўрабой гуруҳ
раҳ-
барининг ижозати билан савол берди. - Кимнидир ёл-
лаш, пул сарфлаш - сизнинг Луқмонни қайтариб олиш
умидидан воз кечмаганингизни англатмайдими?
- Тўғри, кўрнамакни «жойини солиш» учун ҳеч нар-
садан тоймадим. Мақсадим - оқпадар, нонкўр сингилни
жазолаш бўлган. Луқмоннинг этагига осилиш хаёлим-
нинг бир чеккасигаям келмаган.
- Алик билан қандай танишгансиз? - Санжарбек на-
батдаги «зарба»ни берди.
- Алик ҳақидаям шу ялмоғиз айтдйми? - деди аёл бо-
шини сарак-сарак қилиб. - Айтдим-ку одам эмас, ҳай-
вондан ҳам баттар. У чўчқани муштдайлигидан кўтариб
катта қилиб, емай-едириб, киймай-кийдириб олган муко-
фотим шу бўлди. Эс-хуши оёғимдан уриш, жарга итариш,
жигар дегани ҳам шунақа бемеҳр, ваҳший бўладими?!
- Алик билан қаерда танишганингизни айтмоқчий-
дингиз, - Маъмур гувоҳни «йўл»га солмоқчи бўлди.
-Аликнинг бу ишга нима алоқдси бор?У бечора при чём?
- Ҳай-ҳай-хай, жа-а унақа бечора эмасдир? Эшитиб,
хафа бўлиб юрмасин, чечен йигитлари ориятли бўлиша-
ди-я, - пичинг қилди Маъмур.
- Мен ҳозир турган уй бир пайтлар Аликники бўлган,:|
экан, истар-истамас гап бошлади гувоҳ. - Кейин нимадир ’
бўлиб, Тошкентдан қаергадир кетиб^қолган экан...
- Қамалиб кетган экан, деб тўғрисини айтаверинг! -
Маъмурнинг тили қичиди.
- Қамалганми, сургун бўлганми, менга нима қизиғи
бор! - зарда қилди Нозима. - Ишқилиб, «Уйимда ким
турган экан, рози бўлса, қайтариб, сотиб оламан», деган
ўйда меникига келиб қолди. Шунда танишиб қолгандик.
У менга уйни сотишни илтимос қилди. Мен кўнмадим. ,>
«Шу уйда ота-онам яшаган, уларнинг шамини ёқиб ўти-
ришим керак, сенга бошқа жойдан хоҳлаган уйингни
олиб бераман», деб оёқ тираб туриб олди. Шунақа тани-
шиб қолганмиз.
- Кейин-чи, кейин нима бўлди? - сўради гуруҳ раҳбари.
- Ҳозир бирга яшаяпмиз...
- Турмуш қурдингизларми?
- Қанақа турмуш? Просто так...
- Аҳмед Ҳабибов муқаддам гиёҳвандлик моддалари-
ни ноқонуний ўтказганлик учун судланган экан, хаба-
рингиз борми?
- Йўқ, эшитмаганман... ўтириб чиққанини айтганди,
лекин нега қамалганини сўрамаганман.
- Ҳозир Алик қаерда? Телефони ҳам ўчирилган.
- Эрталаб чиқиб кетганди, қаёққа боришини айтмаган-
ди. Телефонида пули қолмагандир-да. Ҳар доим шунақа...
- Яхшилаб эслаб кўринг, биринчи август куни қаерда
эдингиз? Алик ҳам сиз билан биргамиди?
- Не помню, честно непомню... Биринчи август... бирин-
чи август... йўқ, ёдимда йўқ, уйда бўлганмиз наверно...
- Аликка қўнғироқ қилиб кўринг-чи, балки сизники-
ни кўтарар, - деди Санжарбек аёлга синчков тикилиб.
- Телефон қилайми? Марҳамат! - Нозима сумкачаси-
дан қўл телефонини олиб, Таниш рақамни топиб, «чақириш» тугмачасини босди. Телефондан қисқа сигнал овози эшитилди: - Телефони ўчирилган ...

Давоми бор
@ibratlii_xikoyalar

нингизга тўнкамаслигига кафолат бера оласизми?
- Тушунмадим, нима демоқчисиз? - аёлнинг энсаси
қотди. - Ўзи бу бола ким? Терговчигаям ўхшамайди.
- Бу киши Жўрабой, - изоҳ берди Санжарбек, - бўла-
/как терговчи, ҳозир бизда амалиёт ўтаяпти. Гуруҳнинг
қобилиятли аъзоларидан. Сизга жуда ўринли, мантиқий
гавол берди, ўйлаб жавоб беришингизга тўғри келади.
- Тўғри, Нози ҳам менинг юзимга лой чаплаши аниқ,
аёл очиғини айтишга мажбур бўлди. - Ким ҳақ, ким
ноҳақўзларингга ҳавола, қараб кўрасизлар-да.
-Демак, опангиз қотилликни сизга ёпиштирига ҳаракат
қилади, шунақами? - талаба сўроқ қилишда давом этди.
- Шундай... - Назокатнинг овози бироз ишончсизроқ
чиқди.
- У ҳолда опангиз қотилликни содир этишда сизга
кимни «шерик» қилиши мумкин?
- Бу нима деганингиз? Ақли жойидами бу боланинг,
Назокат лабини буриб, гуруҳраҳбарига юзланди. - Сиз-
ларга ёрдам қилиш учун билганимни айтдим. Бу бола
мсндан яна нима истайди?
Аёл Жўрабойнинг гапларига ҳақиқатда тушунма-
яптими ёки гапни айлантиряптими англаб бўлмасди.
- Сизнинг ким билан ётиб, ким билан туришингизни
опангиз биладими? - гуруҳ раҳбари тушунтиришга ҳара-
кат қилди.
- Қаердан билай! У чаён ернинг остида илон қимир-
ласа билади.
- Уни сўроқ қилсак, «Мен оппоқман, бу ишни Назокат
ўзининг фалонча шотири билан қилган», деса нима дей-
сиз? Сизда шерикликка ярайдиган шунақа одам борми
ўзи? - Жўрабой «оғзига чайнаб солди».
- Мениям ўзимга яраша танишларим бор. Лекин
унинг нима дейишини туш кўрибманми?
Санжарбек шундагина аёлнинг ҳамма нарсани тушун-
тиб турган ҳолда «ўйин» қилиб ўтирганини англади.
- Майли, ҳозирча сизга жавоб, ҳали яна учрашамиз,
- деди Санжарбек сўроқ баённомасига қўл қўйдиргач. -
Опангиз билан юзлаштиришга тўғри келиши мумкин...
Сал ўтмай изқуварлар йигирма олти-йигирма етти
ёшлардаги сатанггина аёлни бошлаб келишди. Келишган келбати, тип-тиниқ чеҳраси, порлаб турган кўзлари-
дан Назокатнинг опаси - Нозима эканини англаш қийин
эмасди. Ўзини тетик ва бехавотир тутишга уринаётган
бўлса-да, аёлнинг ҳаяжонланаётгани сезилиб турарди.
Гуруҳ раҳбари «меҳмон»га жой кўрсатиб, суҳбатнинг
узоқ давом этишини ҳисобга олган ҳолда унга ўзини
бироз босиб олиши учун имкон берди - бир пиёла чой
узатиб, ҳол-аҳвол сўраган бўлди. Сўнг одатий расмият-
чиликни ўринлатиб, сўроққа тайёрланди.
- Тинчликми, ока, чақиртирибсиз? - аёлнинг сабри
чидамади.
- Сизни Луқмон Шариповнинг иши бўйича чақиртир-
ганмиз, - деди гуруҳ раҳбари босиқлик билан.
- Менинг нима даҳлим бор? Мени билан давно
алоқам йўқ! Қай гўрданам шу хезалак билан танишган
эканман, ўлсаям ундан қутилолмас эканман-да! - аёл-
нинг асл башараси очила бошлади.
- Нозимахон, биз ҳаммасидан хабардормиз, - гуруҳ
раҳбари аёлнинг аравани қуруқ опқочмаслигининг ол-
дини олиш учун огоҳлантирган бўлди. - Марҳамат қи-
либ, Луқмон Шарипов ҳдқида билганларингизни шо-
шилмасдан батафсил гапириб берсангиз. Гап қотиллик
ҳақида бораётганини унутманг!
Нозима бироз ўйланиб қолди. Терговчининг огоҳлан-
тиришидан сўнг унинг «пластинка»ни алмаштиришга
чоғлангани аниқ эди.
- Нимани гапирай? Сизларни нима қизиқтиради?
- Бир бошидан айтаверинг, қачон, қандай танишган-
сиз? Синглингиз Назокат билан муносабатларингиз,
жанжалларингиз...
- Аҳа... Қойил, бундан ҳам хабардормисизлар? У алва-
сти роса устимга мағзава тўккан кўринади!
- Хотиржам бўлинг, - гуруҳ раҳбари жиддийлашди, -
синглингиз бор ҳақиқатни гапириб берди. Сизга ҳам борини оширмай-тоширмай айтишингизни маслаҳат берамиз.
Нозима бироз шармсиз тўнда бўлса-да, кечинмаларини бир бошидан гапириб берди. Терговчилар ора-орада
саволга тутиб, воқеаларга ойдинлик киритиб бордилар.
Опа-сингилларнинг кўрсатмалари манфаатлар тўқнашу-
пидаги субъектив тафовутларни, лозим жойларда ўзини
хокисор, фаришта ва айбсиз қилиб кўрсатишга урини-
шларларни ҳисобга олмаганда мос тушди.

мади. Аммо раҳматли «молодец» - бошқа ишни кечирса
кечираркан, аммо хиёнатни ўлсаям кечирмайдиган хи-
лидан экан. Шу томонига беш кетдим. Бўлмаса опам ғирт
артист, ҳар қандай муз одамни ҳам ёлғон-ёшиқ гаплари
билан эритиб ташлайди. Чорвоқдаги «гаштак»ниям ме-
нинг бўйнимга қўймоқчи бўлган.
Гуруҳ аъзолари ҳозиргина ўзини гуноҳларидан тавба
қилган кишидай хокисор кўрсатишга ҳаракат қилиб тур-
ган аёлнинг ўз холига қайтиб, асл жирканч башарасини
намоён этаётганидан ханг-манг эдилар.
- Опангиз хиёнатни кечиролмаган инсонни, яъни Луқмонни жазолаш, ўч олиш режаси ҳақида сизга айтганмиди?
- Опам мени ўзига душман, деб биларди, - деди Назо-
кат оғзини тўлдириб. - Ким душманга сир айтади?Лекин
уни яхши биламан, ҳеч нарсадан тоймайди, ўзи бўлмаса,
«шипона шайка»лари орқали...
- Демак, сиз Луқмонни ўлдирилишида Нозиманинг
қўли бўлиши мумкин, деб ҳисоблайсиз, шундайми?
- Мен гапнинг индолласини айтдим, қўйдим. Бу ёғи
сизларга ҳавола. Ҳар ҳолда Луқмон ака менга ҳам бегона
эмасди, ичим куяди.
- Ўзи бўлмаса, бошқалар орқали бу ишни қилган бў-
лиши мумкин, деяпсиз, ўша «шипона»лар кимлар? Сиз
уларни танийсизми?
- Нозининг қизлардан дугонаси йўқ, йигитлар билан
яхши чиқишади. Кейинги пайтда Алик деган чечен йи-
гит билан ош-қатиқ бўлиб юрарди.
«Чечен» сўзини эшитиб, атрофдагилар бир қалқиб
тушди.
- Ким бўлди у, Чечендан келганми? - Мухтор ўрнидан
туриб кетди.
- Йўғ-э, ўзимизнинг чеченлардан. Сирдарёликми ё
жиззахликми, асли исми Ахмед шекилли.
- Нозима анча пайтдан бери билан... қачон танишган?
- Қачон, қандай танишгани менга қоронғи. Билганим:
Алик қамоқдан чиққандан кейин тўғри Нозманинг уй-
ига келган. Буни қаранг, Алик қамалишидан олдин шу
уйда яшаган экан. Кейинчалик уйни Луқмон сотиб олиб,
Нозига совға қилган. Кўр-кўрни қоронғида топади, де-
ганларидай икки ёрти топишиб олган. Бу такасалтанг
учун одам ўлдириш...
Аликнинг қони қайноқ, жангари миллатга мансу-
блиги, боз устига қамалиб чиққани терговчиларнинг
қалбида умид шамини ёққандай бўлди: барчанинг кўн-
глидан қотил шу чечендан бошқа ит ҳам эмас, деган ўй
ўтди. Мухтор ўзича чеченни қўлга олиш режасини туза
бошлади... Бунақа вазиятларга кўп тушаверганидан «пи-
шиб» кетган Санжарбекка шундай сирли, мудҳиш қотилликнинг бунақа осонгина очилиб кетиши шубҳалидай,
мумкин эмасдай туюлди.
- Ўша чечен йигитнинг манзилини биласизми? - шо-
шилди Маъмур.
- Опам билан бирга турган бўлса керак-да!
- Ўртоқ бошлиқ, - милиция ходимларига хос гуруҳ
раҳбарига мурожаат қилди майор, - рухсатингиз билан
биз Умиджон иккимиз Аликни топиб келсак.
Санжарбек «хўп» ишорасини қилгач, йигитлар хона-
дан отилиб чиқиб кетишди. Гуруҳ раҳбари Нозимани
сўроқ қилишда давом этди:
- Демак, Нозима Алик билан тил бириктириб, Луқ-
монни ўлдирган, деб ҳисоблайсиз, шундайми?
- Шундай.
- Бу шунчаки тахминми ёки бирор асосингиз борми?
- Қанақа асос? - аёлнинг қошлари чимирилди, - Улар-
ни билганим учун айтяпман. Опам бировларга ўзини
хафа қилдириб қўядиган аёллардан эмас. У бошқача. Ўч
оЛмагунча тинчимайди. Мен ундан қўрқаман.
- Қанақа қасос ҳақида гапиряпсиз? Луқмон опангизга
шунча яхшиликлар қилган. Ташлаб кетишига ҳам ўзи-
нинг хиёнати сабаб бўлган. Бундай ҳолда Луқмоннинг
айби нимада? Ундан нима учун ўч олиши мумкин?
- Тўғри, Луқмон ака унга отаси қилмаган яхшиликни
қилган. Ҳамма айб Нозининг ўзида. Лекин ҳар доим
«Ёш умримнй шу қари чолга бағишлаганман, эса мени
ора йўлда ташлаб кетди», дея ғазабнок бўлиб юрарди.
Ўзининг харом ишларини ўйлаб ҳам ўтирмасди.
- Савол берсам майлими? - боядан бери жимгина эши-
тиб ўтирган Жўрабой гуруҳ раҳбарига мурожаат қилди.
- Бемалол! - деди Санжарбек кулимсираб, - сиздан
ноёб фикрлар эшитмай қўйганимизга ҳам анча бўлди.
- Назокат опа, нима деб ўйлайсиз, ҳозир опангизни
олиб келишса, кишининг ҳамма айбни сизнинг гарда-

Тўғри, Луқмон ақа билан учрашиб турганмиз, уйимга ке-
либ турган, ёрдам-берган. Бунинг нимаси ёмон! Биров-
нинг дардини биров тушинармиди? Арзимаган мояна
билан яшашнянг ўзи бўладими? Ўзингдан қарийб йи-
гирма ёш катта киши билан юриш... Ҳеч ким яхши куни-
дан бундай қилмайди? Тўғри тушининглар...
- Назокатхон, биз хдммасидан хабардормиз, - Санжар-
бек картани салгина очиб, гувоҳни рост гапиришга ун-
дамоқчи бўлди. - Луқмоннинг муқаддам опангиз билан
юргани, хиёнат устида қўлга тушгани, кейин унинг сиз
билан кечган ишқий муносабатлари - ҳамма-ҳаммаси
бизга маълум. Бўлиб ўтган воқеаларни барча тафсилот-
лари билан ўз оғзингиздан эшитмоқчийдик, марҳамат.
Аёл бошини хам қилганча бир нафас ўйланиб қолди.
Ўзини ёқдан бу ёққа ташлаб, аравани қуруқ олиб қо-
чишдан наф йўқлигини ҳис қилди, шекилли, оғриниб
гап бошлади:
- Би^ ота тарбиясини кўрмадик. Тўғрироғи, уни эслай
олмаймиз. Ота-онамиз ажрашиб кетганда мен бир ёшда,
опам уч ёшда бўлганмиз. Айтишларича, падаримиз анча
баъмани инсон бўлган экан. Тиббиёт институтини аъло
баҳоларга тамомлагач, оиласини ота-онаси ёнида қол-
дириб, Москвага аспирантурага ўқишга кетган экан. Бир
йил ўтмай онамизнинг биргина нотўғри қадами туфайли
ажрашиб кетишган. Энг ёмони, ўша биргина хиёнат ту-
файли отамиз бизнинг халол зурриёт эканимизга шубҳа
билан қарай бошлаган. Адамиз ўзи врач эмасми кейинча-
лик Москвада бизнинг мансублимизни «ДНК» қилдирган
на афсуслар бўлсинки, шубҳаси тўғри чиққан - мен унинг
қизи эмаслигим маълум бўлган. Шунгача онам билан мут-
лақо алоқани узган бўлсада, аҳён-аҳёнда бизни йўқлаб,
ёрдамлашиб турадиган адамиз умуман қорасини ўчирган.
Бошқа бизни йўқламаган. Онамиз бизга унинг кимлиги-
ни ҳам айтмаган. Айтишларича, падаримиз ўқишдан қай-
тгач, бошқага уйланган, катта олим бўлиб етишган. Биз
хору зорликда яшадик. Онамиз қайта-қайта эрга теккан
бўлса-да, бирортасидан ёлчимади. Биз сал бўй етган пайт-
ларимизда онамизга уйланиб, бизга кўз сузган «ота»лар-
ни кўрдик. Ҳаром-ҳаришнинг ичида яшадик. Меҳр ни-
малигини билмай ўсдик. Олманинг тагига олма тушади,
дейишади. Рост экан. Худбинлигимиз, ҳатто ўз жигарига
ҳам ҳасад қиладиган даражада аҳмоқлигимиз қондан ўт-
ган бўлса ажабмас. Онамизни навбатдги эри маст ҳолатда
уриб ўлдириб қўйгач, опам билан кўчада қолдик. Бундан
буёғига менга ота ўрнида ота, она ўрнида она, опа ўрни-
да опа бўлди. Эрга текканда ҳам мени ўзи билан олиб кет-
ди. Бахтга қарши уч йилга бормай, икки боласи билан
эридан ажралишга мажбур бўлди. Яна кўчага ҳайдалдик.
Ижарага туришга мажбур бўлдик. Ит азобида кун кечирдик. Шундай кунларнинг бирида опам болаларига дори
олишга бориб, Луқмон ака билан танишиб қолган.
Воқеаларнинг кейинги тафсилоти муҳтарам китобхон-
га таниш бўлгани сабабли улар хусусида тўхталиб ўтирма-
дик. Айрим жузъий тафовутларни ҳисобга олмаганда На-
зокатАзизанинг айтганларини тўла тасдиқлади:
- Худбинлигимни қаранг, келиб-келиб бир қориндан
талашиб тушган опамга ҳдсад билан қарабман-а! - деди
сўзинингадоғида.-Аллоҳхдммасини кўриб, билиб турган
экан. Опамга қазиган чоҳга ўзим йиқилдим. Ёшлигимда
Пушкиннинг «Балиқчи ва балиқ ҳақида эртак» деган аса-
рини ўқиб, жодугар кампирга шунақа нафрат кўзи билан
қарагандимки, ҳатто уни бўғиб, ўлдириб қўйгим келган-
ди. Катта бўлгач, ўзим ундан баттар бўлганимни айтинг!
Мана энди нонкўрликнинг, худбинликнинг хиёнатнинг
жафосини тортиб, кетимизни захга босиб ётибмиз.
- Опангиз сизни фош қилгандан кейин Луқмон ака
билан алоқасини тиклашга уринган экан, шу ростми? -
гуруҳ раҳбари савол-жавобга ўтди.
- Унинг мақсади ҳам шу бўлган-да ўзи. Луқмон ака
қувиб солгандан сўнг нечтаси билан «юриб» кўрди,
лекин ўхшамади. Ҳозирги замонда бунақа содда, қўли
очиқ йигитлар камайиб кетган. Нози шу сабабли шунча
ишлардан кейин ҳам бу одамни қўлдан чиқаргиси кел-

эримнинг олдида оқлангандай ҳис этиб, уни тағин ўзига
оғдиришни кўнгли тусаб қолган бўлиши ҳам мумкин-ку!
Хўжайинимнинг рад жавоби эса унинг кўзини қонга тўл-
дирган. Кундошлар орасида менга бўлмаса, сенга ҳам
ширвоқа, деган гап бор. Ана шунақа гаплар.
Тергов гуруҳи аъзолари бир муддат қизиқарли фильм
воқеалари ичига тушиб қолгандай анқайиб қолдилар.
- Эй, қойил-э, келинойи бизга иш қолдирмадингиз,
жиноятни шартта очиб ташладингиз-ку, - биринчи бў-
либМаъмур тилга кирди.
- Рост айтяпман, бу хотиннинг қўлидан ҳар бало кела-
ди, - деди Азиза кўзларини катта-катта қилиб, - текши-
риб кўришларингиз лозим.
- Албатта текширамиз, - деди гуруҳ раҳбари қўлида-
ги қаламни ўйнатиб. - Бу сизнинг бўлиб ўтган воқеалар
асносида чиқарган тахминингизми ёки яна бирорта қў-
шимча асосингиз борми?
- Қанақа асос, тушунмадим? - ҳайрон бўлди гувоҳ.
- Нозиманинг шу ишни қилгани ёки бирортаси орқа-
ли қилдирганини тасдиқловчи бирор далилингиз ёхуд
бу ҳақда бировдан эшитганингиз борми?
- Қанақадилил, қаердан оламан уни? Сизга кўнглимга
келган гапни айтдим-да!
- Биз терговчиларда бир аксиома бор, - деди Маъмур
аёлга синчкбвлик билан тикилиб, - гумондорлардан
бири иккинчисини айблашга уринса, шубҳа аввалло,
унинг ўзига тушади, дейишади.
- Бу одам нима деяпти? Тушунмадим... Нима, мен гу-
мондорманми?
-Афсуски, қотил топилгунга қадар сиз ҳам ўша опа-син-
гиллар билан бирдай гумондор саналасиз,- гуруҳраҳбари-
нинг имлашига қарамасдан Маъмур гапдан қолмади. - Ҳа
нима, эрингизнинг хиёнатлари жонингизга теккан, ҳам
етмагандай, оиланинг бор давлатини кўчага сарфлаётгани
ғазабингизни қўзғаган, индамасангиз дорихона ҳам қўл-
дан кетиб, болаларингиз билан ҳеч вақосиз қолишдан чў-
чиб, бунақа эрнинг боридан йўғи, деганларидай...
- Ё тавба, ўйлаб гапиряпсизми? - деди Азиза нима
дейишини билмай. - Қандай қилиб одам шунча йиллик
ёстиқдошини, болаларининг отасини шунақа қилиши
мумкин? Мени ким деб ўйлаяпсиз? Кўзингизга ким бў-
либ кўриняпман? Вой ўлмасам! Биров эшитса, нима де-
ган одам бўламан?!
- Опа, сиз ташвиш чекманг, - гуруж, раҳбари вазият-
ни юмшатишга ҳаракат қилди. - Аслида, тартиб шунақа,
одатда жабрланувчининг яқинлари, шу жумладан, хоти-
ни гумондор сифатида тахмин қилинади. Лекин бизда
сизга нисбатан ҳеч нарса йўқ. Ҳақиқатни гапириб туриб-
сиз, терговга ёрдам қилпясиз.
Сўроқ узоқ давом этди. Пешиндан сўнг терговчилар
ишни Назокатни сўроқ қилишдан бошлашди. Йигирма
уч-йигирма тўрт ёшлардаги, қотмадан келган, ташқи
кўринишдан кўхликкина аёл нима мақсадда прокурату-
рага чақирилганини сезиб турса-да, ўзини ҳеч нарсадан
бехабардай тутишга ҳаракат қилди:
- Чақирган экансизлар, тинчликми? - деди сохта ка-
рашма билан. - Ўзи бу ердаким бошлиқ?
- Мен тергов гуруҳи раҳбари Раҳмоновман, бу киши-
лар гуруҳ аъзолари, - шерикларини таништирган бўлди
Санжарбек. - Сизни нимага чақирганимизни биласизми?
- Қаердан билай? Нима айб қилибмиз? - беярашиқ
нозланди аёл.
- Луқмон Шарипов сизга ким бўлади? - гуруҳ раҳбари
мақсадга кўчди.
- Луқмон ака... танишим... Аллоҳ раҳмат қилсин, - аёл
дуога қўл очиб, юз силаган бўлди. - Айрим масалаларда...
маслаҳат сўраб турардим. Ўлдириб кетишганини эши-
тиб, роса сиқилдим, яхши инсон эдилар... раҳматли...
- Шунчаки танишингизми ёки ўйнашингизми? - Маъ-
мур чидаб туролмади. - Нима қиласиз ёлғон гапириб?
- Оғзингизга қараб гапиринг! - қалин қошларини чи-
мириб, ўдағайлади Назокат. - Нима, сиз мени бирортаси-
нинг остидан тортиб олганмисиз?!
- Ҳа, тўғри гап ёқмадими? Оилали, бола-чақали бего-
на эркак билан дон олишиб юрган хотин ўйнаш бўлмай
ким бўлади!? - гуруҳ раҳбарининг «қўй-қўйи»га қарамай
Маъмур нафратини яширолмади. - Яна опа-сингилнинг
бир одамга суйкалганига ўлайми?
- Манга қаранг, ҳой ока, нималар деяпсиз? - аёлнинг
овози сал пастлагандай бўлди. - Бу нима деганингиз?

онаси ҳам уч қизи билан ёшлай эридан ажралиб, гоҳу, гоҳ
бу эркакка ёпишиб, вақти замонида «ном чиқарган» экан.
Сал ўтмай «соғин сигир»нинг шарофати билан буниси
ҳам икки хонали уй сотиб олди. «Баровский»га ўқишга
кирди.Машина олдирди. Кунларнинг бирида Нозима син-
глисининг кирдикорларидан хабар топган ва уни сочидан
тортқилаб, ўласи қилиб урган. Катта жанжал бўлган. Шу-
шу улар юз кўрмас бўлиб кетишган. Эримнинг Назокат
билан дон олишиб юрганини ҳам менга Нозиманинг ўзи
айтди. Унинг бу ишни менга ачинганидан ёки яхшилик
истаганидан эмас, балки мени ўз ёғимга қовуриш, синг-
лиси ва уни ташлаб кетган «номард»дан қасос олиш, ўр-
тадаги адоватни кучайтириб, бошимизни балога қўйиш
ниятида қилаётгани кундай равшан эди. Шу сабабли мен
айтган гапларни олдиндан биладигандай ўзимни бепар-
во тутиб, «Нима қилибди, эрим шунақа дўлоп одам, қанча
«боғ« бўлса барисини «суғориб», яна қозиғини топиб ке-
лаверади», дедим шақшайиб. Мендан бунақа гапни кут-
маган шекилли, дами ичига тушиб кетди. «Ҳамманг бир
гўрсан, капейкасан, менга деса қўшмазор бўлиб ўлиб кетмайсанми!» дея болохонадор қилиб сўкина-сўкина ортига
қайтиб кетди. Қолган гапларни уйга келгандан сўнг эрим-
дан алдаб-сулдаб ўзим «суғириб» олдим. Жанжал қилма-
дим, тўполон кўтармадим. Яҳшиликча ажралиш талаби-
ни қўйдим. «Боринг, ўша манжалақиларнинг хоҳласангиз
оиаси, хохдасангиз синглиси билан, унга ҳам кўнглингиз
тўлмаса иккиси билан ҳам яшаверинг», дедим юрагига
тегадиган қилиб. Эрим чопонини елкасига ташлаб, уй-
дан чиқиб кетди. Бир ҳисобга ҳаммасидан қутулганимга
Худога шукр қилдим. Бошқа томондан болаларим бўй ет-
ганда эримни бошқаларга қўш қўллаб топшириб, бутун
бошли оиламни барбод қилганимдан ўзимни койидим:
:>ркак зотининг бари бир гўр бўлса! Айланиб-айланиб, қо-
:>иғини топиб келса бўпти-да, яшайвермайсанми, ўзингни
гўлликка солиб! Сен қувдинг, бошқаси қучоқ очади. Анча
пайтгача қилган ишимдан пушаймон бўлиб, ўзимни ке-
чиролмай юрдим. Аммо юрагимнинг туб-тубида онаси,
опаси шу бўлса, синглиси гул бўлармиди, олманинг таги-
га олма тушади, бир кун бу ойимчанинг ҳам кети очилиб,
болаларнинг дадаси сўппайиб тағин уйга қайтиб келади,
деган умид хдм йўқ эмасди. Орадан олти ой ўтар-ўтмас
Назокатнинг ҳам «миси» чиқиб қолди. Айёрликка қарши
маккорлик, деганларидай бу гал унинг хиёнатини опаси
Назокат устомонлик билан фош қилиб ташлади. Кейин
маълум бўлишича, Назокат «соғин сигир»дан қониқмай
бир синфдоши билан яширинча дон олишиб юрган экан.
Опасидан хавфсираб, ишқий саргузаштларини жуда эҳти-
ёткорлик билан пинхона йўлга қўйиб олган экан. Нозима
қандай бўлмасин синглисидан ўч олиш учун ортидан роса
пойлаган. Аммо уни қўлга туширолмаган. Сўнг пул бериб,
Лобар деган қизни ёллаган ва уни синглисининг ёнига
ишга киритиб қўйган. Лобар Назокат билан танишиб,
нима деса чизиғидан чиқмай, роса кўнглидан чиққан.
Тез кунда унинг сирдошига айланган ва барча маълумот-
ларни Нозимага етказиб турган. Оқибатда Назокат ҳам
«консператив» хонадонда синфдоши билан айш-ишрат қилаётган маҳалда Луқмон акамнинг қўлига тушиб қол-
ган. Турмуш ўртоғим яна мушуқцай шалпайиб уйга қай-
тиб келди. Тағин кечирдим. Ичимда Нозимадан миннат-
дор ҳдм бўлиб қўйдим. Бироқ шу пайтга қадар унинг син-
глисини нима мақсадда фош қилганига тушунолмайман.
Шу йўл билан хўжайинни Назокатдан қайтариб олмоқчи
бўлганми ёки хиёнати учун синглисидан қасос олишни
кўнглига тукканми, менга қоронғи. Агар шунча ишлар-
дан кейин ҳам эримнинг марҳаматидан умидвор бўлган
бўлса, буни ғирт аҳмоқлик, деган бўлардим. Хўжайиним
ғирт ҳотинбоз бўлса ҳам, барча ориятли эркаклар синга-
ри хиёнатни кечирадиганлар хилидан эмас. Бу ҳақиқатни
Нозимага ўхшаган суюқоёқлар тушунармикан? Луқмон
акамўлдириб кетилганини эшитганимда кўз олдимга Но-
зима келди. У синглисини хиёнатини фош қилгач, ўзини

билмаган шўрлик. Сингил опасидан ҳам ўтиб тушган мак-
кор, шармсиз бўлиб чиқди. У бадбахт ўз туғишган опаси-
га ҳасад қилиб юраркан. Пайт пойлаб, қандай бўлмасин
«соғин сигир» «почча»ни ўзиники қилиб олишни дилига
тугиб қўйган экан. Бўлмаса, бир қориндан талашиб тушган
жигарлар! Бир куни опа-сингил уч-тўрт пулдор йигитлар
билан Чорвоққа «дам» олишга отланишган. Хўжайиним
шўрликнинг қулоғига лағмон осиб, Самарқандга зиёратга
борамиз, дейишган. «Эр» бечора ҳам синглиси билан ке-
тяпти-ку, деб жавоб берган. Хуллас, опа-сингил бойвача-
лар билан тоғдаги дачада икки кун билганини қилиб, роса
маза қилишган. Ғараз ниятини қандай амалга оширишни
билмай юрган сингил опасининг энг нозик ишқий лахдала-
рини сездирмасдан телефонда расмга тушириб олаверган.
Икки кундан сўнг опа-сингиллар «зиёрат»дан ҳориб-чар-
чаб қайтиб келишган. Ҳеч нарсадан бехабар, кўзини ёғ
босган «эр» ойимчасини маликалардай қаршилаб, «зиёра-
ти» қабул бўлишини тилаган. Орадан бир неча кун ўтиб,
хўжайинимнинг ишхонасига каттагина конверт ташлаб кетишган. Конвертни очиб, суюклисининг тоғдаги шар-
мандали лахдаларини кўриб, раҳматлининг кўзи чиқиб
кстган. Шу-шу раҳматли бу манжалақидан юз ўгирди. Яли-
ниб олдимга келди. Болаларини ўртага қўйиб, қасам ичди.
Пима қилай, кўз очиб кўрганим, болаларимнинг отаси. Ке-
чирдим. Нозима шундан кейин ҳам тинчимади. «Соғин си-
гир»дан ажралиб қолмаслик учун кўп «шантаж» уюштир-
ди. Эримнингиш жойига, уйга келиб бир неча бор тўполон
кўтарди. Оғзига келган сўзлар билан эримни, мени, бола-
ларимни ҳақорат қилди, «Мени совунимга кир ювмабсан-
лар, ҳали ҳаммангни ўтда куйдираман, ўлигингни итларга
см қиламан», деган тахдидлар қилди. Бир марта милиция
чақиришга ҳам тўғри келди. Яхшиям, эримни унга қўл
кўтаришга йўл бермадим. Йўқса, бошини деворга уриб,
бизларни қаматиб юборишдан ҳам тоймасди. У беномус
бошида тоғдаги расмларни уюштиришда мени айблади.
Опасини осонгина орадан олиб ташлашга эришган син-
гил энди қандай бўлмасин манфур режасининг иккинчи
қисми - «соғин сигир»ни ўзига оғдириб олиш йўлларини
қидира бошлаган. Сизларни чарчатиб қўймадимми? Ёки
сал қисқароқ қилайми? -Азиза ҳар эҳтимолга қарши ўзини
берилиб тинглаб турган йигитларга кўз қирини ташлади.
- Йўқ, йўқ, бемалол гапираверинг, - гуруҳ раҳбари
қамма учун жавоб берди, - иш учун ҳар бир деталь муҳим
аҳамият касб этади.
- Бир куни Назокат хўжайинимга қўнғироқ қилиб,
«Опам сизга нисбатан ёвуз ниятда юрибди, учрашиб,
гаплашиб олишимиз керак», деган. Учрашишган. Нози-
манинг бор кирдикорлари, хиёнатларини очиб ташла-
ган. Ҳар доим опасининг тузлиғига тупириб, унга отаси
қилмаган яхшиликларни қилган одамнинг устидан ку-
либ, шармандачилик кўчасини танлаган опасининг қи-
лиқларидан «виждони қийналиб» юрганини, бу хиёнат-
га жимгина қараб туролмаганини, шу боис Чорвоқдаги
расмларни яширинча олиб, унга юборганини тан олган.
Ўзини ор-номусли, виждонли, меҳрибон ва жафокаш қи-
либ кўрсатган. Эрим аламидан, Назокат эса мақсад сари дадил бораётганидан масрур қадах кўтарган. Шу куни хў-
жайин уйга келмади... Ўша кеча «ғунажин» кўзини сузган,
«буқа» ипини изган... Ёмғирдан қутулиб, дўлга тутилдим.
ЭнДи буниси жилпанглаб, эримни бўйнидан ип ўтказиб
олди. Олдингидай уйдан кетмаган бўлса-да, эримнинг
бўлар-бўлмас «юмушлари», «хизмат сафарлари», баҳо-
налари кўпайиб қолди. Ўшанда эримнинг кимнидир то-
пганини кўнглим сезса-да, яна келиб-келиб шу ғарларга
бориб ёпишганини тасаввур ҳам қилмагандим. Буларни
кейинчалик ҳэммаси ошкор бўлгандан сўнг хўжайиннинг
ўзи айтиб берганди. Хуллас, ошимизга оғу тушиб, оила-
дан барака ариди. Бошида ўзини меҳрибон, камсуқум, ви-
ждонли кўрсатган маккор аёл хўжайиннинг содда, қўли
очиқ ва ишонувчан эканидан фойдаланиб, асл башараси-
ни кўрсата бошлаган. «Қазисан, қартасан асли зотингга
тортасан», деб бекорга айтишмаган экан. Қизларнинг

У ҳолда бунчалик алам хам қилмасди. Бу ланъати хотин ўзи ғирт манжалақи бўлса-да, кечирасизлар уни бошқача
атай олмайман, эримга ўзини фариштадай кўрсатишга
уста экан, Олдида тозидай жилпанглаб, ортида билган номаъқулчиликни қилиб юрарди. Хўжайинимнинг эса кўзлари кўр, қулоқлари кар эди. Кўча-кўйдан эшитганларимни айтсам, ишонмасди, нуқул жеркиб берарди. Бир куни
очиқчасига гаплашиб олиш учун олдига бордим. Қилган ишидан уялар, тортинар, ёлғондакам бўлса-да надомат чекар, деб ўйлагандим. Қаёқда дейсиз, бети билан кети бир бўлиб кетган эканг Шаллақилиқ қилиб, оғизга олиб бўлмас сўзлар билан ҳақоратлаб ташлади. Ҳаммасидан ҳам ёмони, беҳаёларча «Яхши хотинни эри ташлаб кетмайди, эринг сенда топмаганини менда топганки, ёнимдан кетолмай қолди. Эр дегани мушукдай гап, бошини силасанг қўйнингдан чиқмай қолади», дегани бўлди. Ёқамни ушлаб қолдим. Бу алвасти билан учрашиб, жанжаллашиб, ҳеч нарсага эришиб бўлмаслигини тушуниб, ёнига келганимга пушаймон бўлиб қайтдим. Кетиш асносида устимдан кулгандай «Аслида, эринг мен учун бир соғин сигир, менга унинг пулидан бошқа ҳеч нарсаси керакмас,
билсанг, бу чол мени эркак сифатида сира ҳам қизиқтир-
майди. Кўлингдан келса, йиғиштириб ол», дегани ҳамон
кулоғимдан кетмайди. Ана сурбетлик-у ана нонкўрлик!
Эрим бечора уни еру кўкка ишонмай, бошига кўтариб
юрса, ҳамма шароитини муҳайё қилиб берган бўлса-ю,
бетофиқ устидан мағзава ағдариб ўтирса! Эримга ачиниб
кетдим. Шу кетишда бу жодугар хўжайинимни тириклай
гўрга тиқиши аниқ эди. Минг қилса ҳам кўз очиб кўрга-
пим, болаларимнинг отаси. Мени «пуф сассиқ»қа чиқариб
ўтирган бўлса-да, унинг шу касофатнинг қўлида бадном
бўлишига жимгина қараб туролмасдим. Бўлган воқеани,
«муҳаббати»нинг ҳамма гапларини унга оқизмай-томиз-
май айтиб бердим. Сўзларимга ишонади, шунча ҳақорат-
лар учун ялмоғизнинг башарасига ҳам қарамай кетар,
дсб ўйлагандим. Чучварани хом санаган эканман. Қайтан-
га раҳматли мени жеркиб берди, ғирт аҳмоқ ва туҳмат-
чига чиқарди. Суюклисига гард юқтиргиси келмади. «У
мени бошқача яхши кўради, ҳеч қачон мен ҳдқимда унақа
гап айтмайди, бу гаплардан сенинг ҳидинг келиб туриб-
ди, бунақа найрангинг менга ўтмайди», дея оғзимга урди.
Азиза бир муддат жимиб қолди. Унинг яраси янгила-
пиб, хотиралар тиғи қалбини тимдалаётгани сезилиб
турарди.
- Тақдирга тан беришдан бошқа иложим қолмаганди,
- Азиза терговчи узатган сувдан ҳўплаб, ҳикоясини давом
қилди. - Очимдан ўлмасман, икки болани амаллаб оёққа турғизиб оларман, деб ўйлай бошладим. Укам - Темуржон бир ўртоғининг ресторанида иш юритувчи бўлиб ишлайди. У ҳам Нозимани танирди. Бир куни укам унинг бегона эркак билан ресторанга кириб келгани ва алоҳида хонасига жойлашганини кўриб қолибди. Ўзларига сездирмасдан телефонига расмга олишга ҳам улгурибди. Укам менинг сиқилиб юрганимни билгани учун бир фойдаси
тегар, деган ўйда расмларни менга кўрсатди. Бекорга эр бермоқ - жон бермоқ, дейишмас экан. Тилимда кечганим
билан, дилимда ҳамон хўжайинимни уйга қайтариш ния-
тидан кечмагандим. Не умидларда расмни раҳматлининг
олдига ташладим. Арзандасининг хиёнатини кўриб нақ
портлаб кетса керак, деб ўйлагандим... Аввалига расмлар
монтаж қилинган, дея ўзига ўзи таскин берди. Ишонма-
ганидан мутахассисга бориб, текширтирди. Расмларнинг
ҳақиқий эканини билгач, «Ким билан дон олишиб юриб-
сан», деб ўйнашига ёпишган. Нозима: «Бу йигит узоқ қа-
риндошимиз, кўчада учрашиб қолдик, тушликка таклиф
қилди, бирга овқатландик», деб ёлғонни тўқиб, сувдан
қуруқ чиқиб кетди. Бунда ҳам оқ, мен юзи қора бўлиб
қолдим. Тушундимки, бу «муҳаббат» қўрғонини бузади-
ган куч қолмаган. Кўникишдан бошқа чорам йўқ.
Кутилмаганда нажот бошқа жойдан чиқиб қолди. Нози-
ма уйли бўлгач, болаларига қарашиш, уй ишларига ёрдам-
лашиш мақсадида Назокат деган синглисини ҳам уйига
олиб келганди. Ўша пайтда қўйнида илон сақлаётганини

- Эҳ, Умиджон, Умиджон, - Маъмур кулимсираб ёш
терговчига яқин келди, - ҳали ёшсиз-да, одамнинг қанчалик мураккаб мавжудот эканини билмайсиз. Сал яхши гапирган одамнинг сўзига ишониб кетаверасиз.
- Тўғри, сиздан анча ёшмиз, тажрибамиз ҳам етарли
эмас, - гуруҳ раҳбарининг мунозарани диққат билан
тинглаб турганини кўриб, дадилланди ёш терговчи, -
лекин, менимча, профессорнинг қандай одам эканини билиш, гаплари чинлигига ишониш учун катта тажриба шарт эмас. Унинг самимийлигига заррача шубҳам йўқ.
- Жўрабойжон, сиз нима деб ўйлайсиз? - гуруҳ раҳбари бир сўз дейишга тортиниб турган талабага юзланди.
- Менимча, Умид акам ҳақ.
- Эй бола,- Маъмур бир кунлик «шериги»дан бошқача
жавоб кутган шекилли, билса чин, билмаса ҳазил қаби-
лада оғзига урди: - сиз ҳали нонни «нанна» деб юрган
бола бўлсангиз, ким ҳақ, ким ноҳақ қайдан билардингиз!
Ақлингиз етмаган нарсаларга аралашиб нима қиласиз!
- Маъмур ака, бизнинг ёш болалигимиз қолдими? Бу
йил институтни битирамиз Худо хохдаса, - ўпкалаган
бўлди Жўрабой. - Одамни ундай уялтирманг, ёнларингизда юриб, шуйтиб-шуйтиб пишамиз-да, ака.
- Маъмур ака, сиз ҳали бу йигитни яхши билмайсиз-да, - Санжарбек орага қўшилди, - унда терговчиликка қандайдир ўзгача истеъдод бор. Фавқулодда креатив фикрлаш ва қарор қабул қилиш қобилиятига эга. Ҳали кўрасиз, кўп нарсада бизга фойдаси тегади.
- Йўғ-э, устоз жуда ошириб юбордингиз-ку, - деди талаба қулоғигача қизариб.
- Омон бўлсак, кўраверамиз-да! - пичинг қилди Маъмур.
- Майли, бугунча етар, - мунозарани якунлашга тушди гуруҳ раҳбари соатига бир қараб, - ҳар ким ўз фикрида қолгани маъқул. Ким ҳақ - вақт кўрсатади. Биласизларми, терговчининг энг муҳим сифати нимада? - деди йиғилганларга бир-бир кўз қирини ташлаб. - Биринчи ҳамиша ўз мустақил фикрига эга бўлиши, иккинчиси,
ўшаларнинг муқобил фикрларини ҳам эшита билиши ва хурмат қилишидир. Шу икки сифатсиз терговчи мукаммал бўлолмайди. Афсуски, бизда терговчилар тайёрлайдиган махсус институт йўқ. Хаёлимда шундай институтни ташкил этиш мавриди келди...

* * *

Санжарбек «опа-сингил»ларни сўроқ қилишдан олдин Луқмоннинг турмуш ўртоғи Азиза билан гаплашиб, кеча профессор айтган масалага ойдинлик киритиб олишни маъқул кўрди. Негаки, мабодо домланинг гаплари тўғри чиқадиган бўлса, «опа-сингил»лар ёрқин гумондорга айланиб қолиш эҳтимоли юқори эди.
- Опа, сизни яна безовта қилишга тўғри келди, - гуруҳ раҳбари мулойимлик билан аёлни суҳбатга чорлади.
Бизни турмуш ўртоғингизнинг анави опа-сингиллар
билан муносабати қизиқтиряпти, нима дейсиз?
- У ер ютгурларнинг довруғи сизларга ҳам етиб келдими? - хоҳлар-хоҳламас жавоб берди гувоҳ. - Нимасини айтай, шунақа бузуқларни ер қандай кўтариб юрганига
қайронман. Мана, охири нима бўлди, бошига етишди.
Эслашниям хоҳдамайман шу суюқ оёқларни.
- Биласиз, гап қотиллик ҳақида кетяпти, биз жиноятни фош этиш учун ҳамма нарсани ипидан игнасигача билишимиз шарт, - заруриятни англатишга ҳаракат қилди терговчи. - Бир бошидан айтиб берсангиз.
- Эй, қуриб кетсин... Бу шармандаликнинг қай бирини айтай? - оғриниб гап бошлади Азиза. - Билмайман, бу мегажинларни онаси менинг шўрим учун туққанми,

бири қўйиб бири бошимга бало бўлди. Ноинфлосларнинг
иккови ҳам эрдан ажрашган, ғирт... Дастлаб Нозима деган каттаси илакишди. Эримнинг айтишига қараганда, унинг
қизи нейрология марказида бошидан операция ўтказган экан. Бошнинг дорилари жуда қимматтуради. Ойимча қоши-кўзини сузиб, ҳўжайинимдан қарзга дори олаверган...
Хуллас, беномус хўжайинимга илакишиб олди. Бўлмаса
отаси тенги одам, қарийб йигирма ёш катта. Билмадим, бунақа хотинларнинг ирим-сирими кўп бўлади, бирор нарса едирганми, ичирганми, ўқитганми? Эримнинг жинни бўлишига бир бахя қолди. Топганини ўшанга ташиди. Машина, уй олиб берди. На мен, на болалари кўзига
кўринди. Оиламни сақлаб қолиш учун курашдим. Қилмаган амалим қолмади. Яхши сўз ҳам, ёмон сўз ҳам кор қилмади. Оиламиз ажралиш ёқасига келиб қолди. Эсли-хушли, ор-номусли, бамаъни аёл бўлсаям майли эди. Менда йўқ сифатлар билан эримни ўзига оғдириб олган, десам...

Дорихонадаги қотиллик - дедиктив қисса

12- қисм

Муаллиф : Комил Синдаров

- Йўқ, айтмаганди, лекин бир гапидан... ўзимча...
- Хўш, хўш қанақа гап экан, - сергакланди терговчи.
- «Даюсни ректорга айтмасам бўлмайди, шекилли»,
деганди. Гап-сўзидан Луқмон олдин ҳам уни ректорга айтиб бериш билан қўрқитган. Ўша одам: «Илтимос шефнинг олдида шарманда қилма, билса, ишдан ҳайдаб юборади, пулингни эрта-индин тахлаб бераман», деб ваъданинг каттасини берган. Шунга қараганда бу одам ректорга яқин шахс бўлса керак, деган хаёлга боргандим.
- Шогирдингиз нима сабабдан анави ошнасини«даюс» деган, бу жуда ҳақоратли сўз эмасми? - «ақллилик» қилди Жўрабой.
- Тўғри, «даюс» дегани йигит кишига ярашиқлик иш
эмас, - деди профессор дона-дона қилиб, - лекин нуқул хезалак, даюс, хотинчалиш, деб сўкканини эшитганман. Балки жаҳли чиққанидан шундай... балки ўша йигит ростдан ҳам шунақа мижоз... кишидир... Гуруҳ аъзолари бир-бирига маъноли қараб, кулиб
қўйишди.
- Луқмон аканинг оиласини ҳам яхши биласизми? -
Санжарбек навбатдаги масалага ўтди. - Аёли билан муносабати қандай эди?
- Оилавий бориш-келиш қилиб турардик. Келин - Азизахон тилла хотин, у ҳам бизда ўқиган. Уйим-жойим дейдиган, босиқ ва оқила аёл. Анави опа-сингил касофатлар шўрликни роса қийнади. Бошқа хотин бўлганда аллақачон кўч-кўронини йиғиштириб, кетиб қолган бўларди.
- Опа-сингиллар деганингиз кимлар? - эҳтиёткорлик
билан сўради Санжарбек.
- Нозима деган аёл билан дон олишиб юрарди. Келин
бечора эрини у бетамиздан ажратиб олиш учун роса ҳаракат қилди. Ўртада қаёқдандир унинг синглиси Назокат пайдо бўлиб қолди... Ҳозирги замоннинг аёлларига ҳам ҳайронсан, опа-сингил бир эркакка суйкалишдан ҳам тойишмайди-я! Луқмон менга фарзандимдай бўлиб қолганди, «Ҳой бола кўзингга қара, гулдай хотининг, ҳавас қилса арзигулик оиланг, бўй етган болаларинг бор», деб кўп гапирдим, фойдаси бўлмади. Нимаймиш - севармиш! Раҳматли шу масалада суяги йўқроқ эди-да. Бу майда-чуйда гапларни сизларга айтиб, ўзимни бозорчи хотинлардай ҳис қиламан... Лекин айтмасам ҳам бўлмасди-да! Шогирднинг кийдириб кетилганини эшитиб, миямга шу опа-сингиллар келди. Аёлнинг макри қирқ туяга юк бўлади, деганларидай, шулардан кўрдим. Ҳар ҳолда кейинчалик қотил қўлга илинганини эшитиб, кўнглим бироз таскин топди. Санжарбек яна айрим масалаларга ойдинлик киритди , профессорга жавоб берди. У чиқиб кетгач, хонада бироз сукут хукмронлик қилди.
- Хўш, жаноб изқуварлар бу ёғига нима дейсизлар,
сукунатни гуруҳ раҳбари бузди, - профессорнинг гапларига ишонса бўладими?
- Ғирт муттаҳамлиги кўриниб турибди-ку, - Маъмурнинг алами босилмаганди, хамма шубҳани ўзидан соқит қилиш учун бировларнинг томорқасига роса тош отди, бу мулойимхунук. Болани ўқишга киритаман, деб пулини олиб, Луқмонни сандироқлатиб юрган балки ўзидир. Сир ошкор бўлса, пора билан жиноий жавобгарликка торгилишини яхши билади. Ўшакчи хотинлардай қаердаги опа-сингилларни бизга тиқиштирганига ўлайми?! Луқмоннинг ўлдириб кетилганини эшитиб, ўша ойимчалардан гумон қилганмиш. Тулкилик қилишини қаранг!
- Маъмуржон ака, - Санжарбек кулимсираб, майорга
юзланди, - бу тахминларингизга бирор бир асос борми? йоки шунчаки ички «интуиция» дегандай...
- Санжаржон, бизларнинг кўзимиз пишиб кетган, бир
кўришда ренгендай ичидаги бор-будини кўриб қўямиз,
деди Маъмур қуюқ қошларини ўйнатиб. - Мана, мени айтди дерсизлар, Луқмонни чув туширган шу професгорнинг ўзи бўлиб чиқади! Тағин уялмай фарзандимдай бўлиб қолганди, дейди-я! «Фарзанди»ни бор сирини сотиб, «хотинбоз»га чиқариб қўйгани бир сар! Олим киши хам шунақа бетайин, майда гап бўладими?

—Маъмур ака, сал ошириб юбормадингизми? - журъатсизроқ мунозарага қўшилди Умид. - Менимча, домла ёлғон гапирмади, сўзлари самимийдек туюлди. Шогирдига куюнганидан бор ҳақиқатни айтди. Индамай мум тишлаб туриши ҳам мумкин эди-ку! Қолаверса, анави аёллар, ректорнинг «яқини» хусусидаги гаплари чинлиги бизга ҳам аён-ку!

Сиз билганларингизни айтаверинг.
- Қаерда қолгандик? - профессор Маъмурга кўз қирини ташлаб, давом этди: -Луқмон Самиғ ҳақида гапирганди. Ўғлини ўқишга киритиш учун унча-мунча пул берган екан. Лекин бола ўқишга киролмади. Ваъда қилган одами эрта, индин, ана, мана, деб бир йилдан буён пулни
қайтармай, сарсон қилаётганини айтганди. Синфдоши еса пулни қайтар, деб уни сиқувга олган, тегишли жойга ёзиб бермоқчи бўлган. Шу сабабли Луқмон мендан қарз сўраганди. Каттагина сумма экан. Менда ундай пул йўқ
деди. Узримни айтдим, лекин пулни қандай бўлмасин қайтариш лозимлигини маслаҳат бердим. Айтишича, синфдоши камбағал йигит экан. Мол аччиғи - жон аччиғи, бирор касофатни бошлаб ўтирмасин, дегандим. Мана, оқибати нима бўлди, кўнглим сезган экан. Шу арзимаган
пулни деб, айни қирчиллама ёшида бир йигитнингумри
хазон бўлди. Аллоҳ раҳматига олган бўлсин!
- Сиздан қанча қарз сўраганди?
- 20-25 минг АҚШ доллари.
- Луқмон анчагина пулдор йигит бўлган, - гуруҳ раҳбари савол беришда давом этди: - нима сабабдан, шу пулни ўзидан бериб, ўртоғидан қутила қолмаган. Кейин ўзи қачон бўлса берган одамидан пулни олиб, жойига қўйиши мумкин эди-ку. Шунча кўнгил хиралик шартмиди?
- Мен ҳам шу гапни айтгандим-да, - дадилланди домла, - ҳамма маблағим «оборот»да, ортиқча пулим йўқ, деганди. Мен ичимда балки берган одамидан пулни қайтариб олишга ўзининг ҳам кўзи етмаяптими, синфдошини вазиятдан чиқараман деб, ўзи куйиб қолишдан қўрқяптими, деган ўйга боргандим.
- Пулни кимга берганини айтганмиди?

Давоми бор
@ibratlii_xikoyalar