Ҳикмат истаганга...

Бугун устоз Ҳамид Содиқнинг илмларига алоҳида тан бердим.

https://youtu.be/_XfcLi2gIbM?si=p_rrONUizWPy6_Mp

Asli seni koʻrmaganman, dildorim!
Qumrimisan, bulbulmisan, nimasan?
Gʻamgin dilni xayolingda aldarman,
Bogʻ ichinda gul-gulmisan, nimasan?

Qaroqchimi, yo sayidmi, xoʻjami?
Yo soqiymi, yo sharobmi, koʻzami?
Yo yilmisan, yo kunduzmi, kechami?
Yo oymisan, yo kunmisan, nimasan?

Yo mushkmisan, yoki jambil, yo anbar?
Aytolmayman: yo charxmisan, yo chambar?
Daryomisan, yo mavjmisan, yo safsar?
Girdobmisan, toʻlqinmisan, nimasan?

Oltinmisan, kumushmisan, zarmisan?
Yo Arshmisan, Kursimisan, yermisan?
Yo yoqutmi, yo marjonmi, durmisan?
Yo chirogʻmi, yo ziyosan, nimasan?

Maxtumquli, kech nomus-u oringdan,
Qoʻlingni tort bu vafosiz koringdan,
Jahon toʻla, sen gʻofilsan yoringdan,
Yo mastmisan, yo shaydosan, nimasan?

Миллатнинг қонун чиқарувчилари миллий бирдамликка раҳна солувчи ҳар қандай амалларни ёмонлик деб баҳолаб тақиқлашлари керак.

Ҳикматда ҳам хамр ва қиморнинг тақиқланишининг асоси сабаби, яъни уларнинг иллати сифатида "шайтон улар билан ораларингизга нафрат ва адоват солишни истайди" дейилган.

Яъни, миллий бирдамликка путур етиши катта мусибат ҳисобланади. Бу мусибатни келтириб чиқариш учун эса, инс ва жиндан бўлган шайтонлар ҳар қандай воситалардан, жумладан, спиртли ичимликлар ва қимордан кенг фойдаланади.

Спиртли ичимликлар ва қимор айнан миллий бирдамликка салбий таъсир кўрсатиши, яъни ижтимоий муҳитнинг бузилиши, одамлар орасида нафрат ва адоват келтириб чиқаргани учун ҳам моҳиятан ёмон амаллар ва разолат ҳисобланиши керак.

Форобий, фозил сиёсатчи ҳикматли бўлиши кераклигини таъкидлайди. У ҳикмат билан иш қилиши, чиқараётган қонун-қоидалари ҳикматга, яъни ҳақиқатга мос бўлиши кераклигини шарт қилади.

Миллатнинг асоси бирдамликдир. Фақатгина миллий бирдамлик билангина жамиятлар миллат атрофида шаклланади. Жамият эса, оиладан бошланиб, бутун бир давлат, ҳатто халқаро ҳамжамият шаклида бўлиши ҳам мумкин.

Оиладан тортиб, миллий ҳамжамиятлардаги ҳар қандай бирдамликни бузадиган ишлар моҳиятан ёмонлик ҳисобланиши керак. Наркотик, спиртли ичимликлар, қимор, қотиллик ва бошқалар шулар жумласидандир.

Энди, юқоридаги қимор ҳолатига келсак, фараз қилинг 2025 йилда уруш тугамайди, деб қиморга пул тикдингиз. Қарасангиз, уруш тугайдиганга ўхшайди. Ичингиздан "илоё бу йил уруш тугамасин, бўлмаса пулим куяди" деган дуо ўтадими? Бу ҳақиқий разолат эмасми?

Уруш тугаши ҳақидаги ҳар қандай гап сўзлар сизга жуда хунук эшитилади. Уруш тугаши ҳақида қайсарлик билан гапираётган дўстингиз сизга душмандек кўринади.

Айтганча, араққа пул сўраган ширакайф танишингизга ҳам пул бермай кўрингчи...

Сизларда ҳам x2 тезликда узоқ вақт подкаст кўриб, кейин тезлигини мўътадиллаштирганда одамлар эзмага ўхшаб эшитила бошлайдими? :)

Илон Маск "Озодлик Радиоси"нинг радикаллардан иборат эканлигини тан олибди. Бизда негадир радикализм дейилса фақат консерваторлар тушунилади. Энг катта хафвлардан бири радикал либераллар эканлигини айтишмайди.

Пантуркизм (туркийчилик) ва панарабизм (арабийчилик) бир вақтлар Султон Абдулҳамидхоннинг чўкиб бораётган Усмонийлар империясида бирдамликни сақлаб қолиш учун жорий этган панисломизм сиёсатига қарши қўйилган парчаловчи ғоялар эди.

Дастлаб, бугун кўпчилик ҳавас қиладиган Европа Иттифоқи сингари бирлашган ислом оламини парчалаш учун, унинг аъзоларини турклар ва араблар мисолида иккига айирдилар.

Кейинчалик, ислом оламидан айрилган туркий халқларни ҳам ич-ичидан парчалаб ташладилар. Бунинг учун ўрис олимлари туркий халқлар орасидан миллат унсурини топиш учун ҳазилакам ҳаракат қилмадилар.

Натижада бир вақтлар ўзбек, қозоқ, қирғиз, туркман, татар деб бўлинмаган, Доғистондан тортиб, Хитойгача, Хуросондан тортиб, шимолда Сибиргача, бир томонда Узоқ Шарққача чўзилган Туркистон ҳудудининг исталган жойида ўз уйидагидек яшайдиган халқлар, энди 30-40 километр юрса, мусофирга айланиб қолди.

Осиё шу тариқа, Европанинг миллий давлатчилик ғояларига алданган ҳолда мустамлака қилинди.

Шунинг учун ҳам, Усмонли ва Чор империялари каби улкан бирлашмаларда дастлаб пантуркизм ва панарабизм сепаратистик ва айирмачи ҳаракат сифатида таъқиб қилинган эди.

Бироқ орадан юз йил ўтиб, Ислом олами ундан ҳам майда бўлакларга бўлиниб кетди.

Бугун пантуркизм ёки панарабизм (улар ортидаги мақсадларни четга сурганда) сепаратистик ва айирмачи ҳаракатлар эмас, аксинча, миллатларни ҳудди Европа Иттифоқи каби бирлаштирувчи ғоялар ҳисобланади.

Ямоқ сўтилган жойидан тикилади. Шунинг учун ҳам эндиликда нео-пантуркизм, яъни бутунлай янги мақсадлар, бунёдкор ғоялар ва манфаатларни кўзлаган янгича туркийчиликка эҳтиёж сезилади.

Бу нео-пантуркизм аввалги каби айирувчи, ажратувчи эмас, балки бирлаштирувчи бўлиши керак. Унда албатта барча халқлар қатори ўзбек халқининг манфаатлари ҳам биринчи ўринда бўлиши керак.

Бирлашиш битта фарқни бўрттириш билан эмас, балки тўқсон тўққизта манфаатни эътиборга олиш билан бўлади.

Аммо, афсуски, бугун жамиятимизда айрим кучлар томонидан уни янада парчалаш, унинг тенг ҳуқуқли аъзонларини бегоналаш, тамғалаш кузатилмоқда. Бунинг дунёвийлик ниқоби остида қилинаётгани эса сезгир қалбларни хавотирга солмоқда.

Юртимизда олимлар уйғоняпти.

Жамиятимиз руспарастлик қанчалар хавфли бўлса, ақшпарастлик ҳам шунчалар хавфли эканлигини тушуниб бораётганидан хурсандман.

Биз қачонки Россияга қарши бўлиш учун АҚШни мақташ, АҚШга қарши бўлиш учун Россияни мақташдан воз кечиб, ўз манфаатларимиз ҳақида ўйлаб, ўша йўлда, орамиздаги кичик муаммоларга қарамасдан бирлаша олсак, миллат бўла оламиз.

Радикализм, ўзни қўйиб бошқаларга қандай яшашни ўргатишдир. У диний, дунёвий, либерал ёки консерватив бўлиши мумкин. Радикализмнинг ҳар қандай тури жамиятни парчалайди, уни ўзгалар қўлидаги воситага айлантиради.

Шунинг учун кимга қандай яшашни ўргатиш эмас, балки миллат сифатида шаклланиш ҳақида кўпроқ қайғуришимиз керак.

Абиогенез ва эволюция: Ҳали ҳам ечимсиз муаммо?

Фараз қилинг, қачонлардир ерда бирорта тирик организм бўлмаган. Тирик организм дейилганда, ўзини ўзи кўпайтира оладиган нарса тушунилади. Тирик организмларнинг энг соддаси РНК ҳисобланади. РНКлар қулай муҳит ва шароитда ўзини ўзи кўпайтириши мумкин. РНКдан содда нарсалар эса, ўлик молекулалардир.

Эволюция назариясига кўра, борлиқдаги барча мавжудотлар эволюция натижасида такомиллашиб келмоқда. Ушбу занжирнинг энг аввалида абиогенез жараёни, яъни ҳаётсиў моддалардан биринчи тирик нарсанинг пайдо бўлиши туради.

Яъни, бир пайтлар Ерда ҳаёт йўқ бўлган, лекин қандайдир биокимёвий жараёнлар туфайли органик молекулалар йиғилиб, аввалги содда ҳаёт шаклларига айланган деб тахмин қилинади.

Муаммо шундаки, бу жараён ҳозирда на табиатда кузатилади, на лабораторияда уни қайта такрорлаш мумкин. Олимлар сунъий шароитларда турли тажрибалар ўтказишган, лекин бирор марта молекулалар ўз-ўзидан кўпаядиган энг содда мавжудотларга айланмаган. Демак, абиогенезнинг табиий тарзда содир бўлиши ҳали ҳам исботланмаган гипотеза холос.

Лекин эволюция назарияси айнан шу абиогенез ҳақиқат эканига суянади. Агар биринчи тирик нарса қандай пайдо бўлгани номаълум бўлса, унда эволюция жараёни энг бошидаги нуқтада тўхтаб қолади. Чунки ўликнинг тирикка айланиши жараёнисиз эволюция бошланолмайди.

Бугунги кунда эволюцияни қўллаб-қувватлайдиган олимлар бу ҳақда кам гапиришади, чунки абиогенез ҳали ҳам жуда катта илмий муаммо ҳисобланади. Агар табиатда бундай жараён содир бўлган бўлса, уни ҳозир ҳам кузатишимиз мумкин бўлиши керакку? Ёки лабораторияда қайта яратиш мумкин бўлиши керакку? Агар бу мумкин бўлмаса, нега эволюция ҳақиқат сифатида кўрсатилаяпти?

Шу нуқтаи назардан қараганда, абиогенез ва эволюция ҳали ҳам аниқ илмий асосларга эга эмас, улар кўпроқ гипотеза ва ишончга асосланган. Шунинг учун бу назария ҳақида танқидий фикр юритиш, унинг асосларини қайта кўриб чиқиш муҳимдир.

“Муқаддима” асари бутун дунёни ўзига ром қилгани бежизга эмас.

У шундай ҳикматлар хазинаси, хазиналар манбасидирки, унга шўнғиган ҳар бир инсон ундан ўзи кўтара оладиган миқдорда ҳикматни олиб чиқа олади.

Инсон эса ожиз мавжудотдир.

Ҳар бир инсон ўзининг билими ва салоҳияти доирасидагина ҳаракатлана олади.

Зотан ҳеч бир инсон тоқатидан ташқаридаги нарсага таклиф ҳам қилинмайди.

Ўйлайманки, ушбу камтарона ҳаракат ушбу асарнинг ўзбек тилига қилинган ягона таржимаси бўлмайди.

Турли соҳа олимлари, таржимонлар ва мутахассислар ушбу ҳикматлар хазинасига ўзларидаги бор имконлар ва воситалар ёрдамида янада чуқур шўнғийдилар.

Уларнинг ҳар бири ушбу улкан хазинадан ўзлари қодир бўлган даражада манфаат олиб чиқадилар ва халқимизга тақдим этадилар.

Бундан ташқари, ушбу таржимадаги нуқсонлар ўзгаларни янада мукаммал таржималарни амалга оширишга ундайди.

Бунда ҳар бир инсон ўзи тақдим қилган ишларидан ва уларнинг кейинги изларидан ҳам мукофотланишини билган ҳолда, ушбу ишимизнинг келгуси манфаатларидан умидланамиз.

Асардан фойда олсангиз, Ўзининг фазлидан, хатоликка дуч келсангиз, таржимон айбидандир.

Ибн Халдун айтганидек, хатоларни тузатиш вазифаси ўткир танқидчиларга қолдирилган.

"Сўзбоши"дан

“Муқаддима” асарини ўзбек тилига таржима қилишнинг бир нечта йўллари мавжуд эди.

Унинг матншунослик нуқтаи назаридан таржима қилиш, ундаги ҳар бир сўз, жумла ва ҳатто услубни сақлаб қолиш аслида энг мукаммал таржима ҳисобланиб, бундай тарихий аҳамиятга эга бўлган таржима кўплаб соҳадаги олимлар, жумладан, тилшунослар, географлар, сиёсатшунослар ва жамиятшуносларнинг малакаси ва меҳнатини талаб этади.

Ушбу усулда амалга оширилган таржима кейинги таржималарга сарбонлик қилади.

Бироқ бундай таржима оддий ўқувчи учун одатда тушунилиши қийин бўлиб, қўшимча изоҳлар ва луғавий шарҳларни талаб этади.

Натижада китобхон муаллифнинг асарни ёзишидан кўзлаган мақсадидан узоқлашади.

"Сўзбоши"дан