Dr. Gavhar Darvish Teshaboyeva (PhD, psixiatr, psixoterapevt, narkolog)

Эртадан иш бошлайман, феврал ойига жой тўлган тўлиқ. Фақат эртанги қабулимга 2 та қўшимча жой ажратдим. Езилиш учун: 998909513444 га қўнғироқ қилинг.

АЛ-БАЛХИЙ ВА IX-АСРДАГИ КОГНИТИВ-ХУЛҚ-АТВОР ДАВОЛАШ УСУЛИ

Ал-Киндийнинг шогирди Абу Зайд ал-Балхий (850–934) биринчи когнитив ва клиник психолог ҳисобланади. У биринчи бўлиб невроз ва психозни ажратиб берган ҳамда психик паришонликни дифференциаллаштирган. Балхий неврозни тўртта эмоционал паришонлик гуруҳларига бўлади: қўрқув ва ваҳима; ғазаб ва тажовузкорлик; қайғу ва тушкунлик; чалкаш ҳолат. Балхий жисмоний ва психик касалликларни қиёслаб, уларнинг ўзаро боғлиқлиги психосоматик муаммоларнинг юзага келишига сабаб бўлишини кўрсатиб беради. У «ал-илаж бид- дидд» номли даволаш усулини ишлаб чиқади, бу усул 1969 йилда Д. Уолп томонидан ишланган реципрок тормозланишга мос келади. Балхий тушкунликни 3 га бўлади: одатий кундалик қайғу (ҳузн), эндоген депрессия (ташқи омилларга боғлиқ бўлмаган) ва экзоген депрессия (ташқи омиллар таъсирида юзага келадиган тушкунлик).
Балхий когнитив-хулқ-атворли даволашда илк қўлланма бўлган устозининг «Тана ва қалб озуқаси» китобидаги таълимотнинг психик жиҳатларини кўрсатишда давом этади ва устозининг ишини ривожлантиради.

Ольга Павлова монографиясидан таржима.

https://t.me/DrGavharDarvish

АЛ-КИНДИЙНИНГ «ҚАЙҒУДАН ХАЛОС БЎЛИШ» КИТОБИ ИЛК ПСИХОТЕРАПЕВТИК АСАР
Биринчи файласуф қомусий олим, «Ақл ҳақида», «Қалб ҳақида фикрлар», шунингдек, «Қайғудан халос бўлиш» каби асарларни ўз ичига олган катта илмий мерос (250 га яқин) соҳиби Абу Юсуф ал-Киндий (801–873) ҳисобланади. Уни шунингдек, дастлабки мусулмон психотерапевти дейиш ҳам мумкин.
Ал-Киндийнинг фикрича, «қайғу» – бу биз яхши кўрган нарсамиз ёки инсонимизни йўқотиш оқибатида юзага келадиган руҳий ҳасрат ёки ўзимиз истаган нарсага эришолмаганимизда пайдо бўладиган туйғудир. Киндий депрессия билан курашишда когнитив усулларни қўллайди. Йўқотиш оғриғини қисман бўлсада камайтириш учун олим бизга ақл идрок оламидан фойдаланишни таклиф қилади, яхши кўрган нарсамизни ақл идрок оламида сақлашимиз керак, зеро бу оламда ҳеч ким бизни бирон нарсамизни олиб қўёлмайди. Қайғу – бизнинг ичимизда пайдо бўлмайди, балки биз уни ўзимизга жалб қиламиз.
«Қайғудан халос бўлиш китоби» бизга инсоннинг дунё ҳаётида қандай қилиб бахтга эришиши мумкинлигини тушунишимизга имкон беради. Китобда «бир қатор психотерапевтик тавсиялар» келтирилган бўлиб, уларнинг умумий қоидаси қуйидагича:
«Агар биз хоҳлаган нарса йўқ бўлса, бор нарсани хоҳлашга ўрганишимиз керак».
Кириш қисмида муаллиф бизнинг ҳодиса ёки нарсаларни ёқимли ёки ёқимсиз деб ажратишга одатланиб қолганимизни, агар ақл ёрдамида ўзимизни фақат ижобий нарсаларга ўргатадиган бўлсак ҳаётимиз янада яхшиланишини баён қилади.
Ал-Киндий қайғудан узоқ бўлишга ёрдам берадиган 10 тавсияни келтиради:
1. Ҳар қандай қайғу – биз ёки бегона одам томонидан қилинган ҳаракат натижаси бўлади, шундай экан қайғуга сабаб бўлиши мумкин бўлган ишларни қилмаслик керак.
2. Агар бошқа одамнинг ҳаракати туфайли қайғуга тушадиган бўлсак, авваллари қайғули ҳолатлардан қандай чиқиб кета олганимизни эслашимиз ва бу қайғуни ҳам хурсандчиликка айлантиришга уринишимиз лозим.
3. Қайғу вақтинчалик ҳолат; қайғули ҳолатни бошидан ўтказган одамлар ҳам хурсанд бўлиши ва қувониши мумкин.
4. Бошқа томондан олганда бахтсизликлар ҳаётимизнинг ажралмас қисмидир. Шунинг учун ҳам инсон ғам ва қайғулар мавжуд оламда яшашга ўрганиши керак.
5. Ҳасад инсонни заҳарлайди. Шунинг учун бирон инсоннинг сиздан кўпроқ нарсага эга бўлишига кўникишингиз лозим.
6. Кимга нима беришни биз ҳал қилмаймиз, шунинг учун ҳам бирон нарсани йўқотган бўлсак, бу бизнинг иродамиз эмаслигини унутмаслигимиз керак. Бирон нимага эга чиқишимиз ҳам бизга боғлиқ эмас. Шундай қилиб кимдир ниманидир йўқотса, бошқаси унга эга бўлган бўлади.
7. Инсон ҳаёти учун унчалик ҳам зарур бўлмаган нарсаларни қўлга киритишга уринади, уларни ололмагач қайғуга тушади. Борлиқ шундай тартиб билан барпо қилинганки, улкан кит учун ҳам етарли озуқа мавжуд. Шунинг учун ҳам вақтингизни сизга керак бўлмаган нарсаларга эришиш учун сарфламанг.
8. Нарсаларнинг моҳиятини англашни ўрганиш лозим ва бефойда нарсадан узоқ бўлиш керак. Хатто ўлим ҳам ижобий хусусиятга эга – инсон дунёдаги қийинчиликлардан қутулади.
9. Ниманидир йўқотганингизда унутманг, сизда бошқа руҳий ва моддий нарсалар бор ҳали.
10. Ҳар қандай йўқотишни ижобий қабул қилиш лозим, чунки ҳар йўқотиш бизнинг келажакдаги йўқотишларимизнинг камайишига сабаб бўлади.
Хулоса сифатида Киндийнинг «Қайғудан халос бўлиш» психотерапия борасидаги дастлабки асарлардан бири дейишимиз мумкин.

https://t.me/DrGavharDarvish

Ongli tarzda ovqatlanish

❗️So‘nggi uch marta ovqatlanishingizni eslang. ❓Ovqatlanayotganda nima qilayotgan edingiz?
YouTube tomosha qildingizmi? ❓Instagram’dagi reelslarni ko‘rdingizmi? ❓Telefonda suhbatlashdingizmi?
Kitob o‘qidingizmi? ❓Mushuk bilan o‘ynadingizmi? ❓O‘qidingizmi yoki ishladingizmi?
❓Yoki boshqa biror narsa qildingizmi?

📈Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, ovqatlanish paytida televizor tomosha qilish iste’mol qilinadigan ovqat miqdorini 14 foizga oshiradi!

💬Agar diqqat tarqoq bo‘lsa, siz nafaqat ovqatdan haqiqiy zavq olmay qolishingiz, balki ortiqcha ovqatlanishingiz, ovqat hazm bo‘lish jarayonini buzishingiz mumkin. Bu esa hatto muvozanatli ovqatdan ham kerakli vitaminlar va minerallarni kamroq olishga olib keladi.

📱Ovqatlanayotganda telefon ishlatish zararli odat emas, bu faqat ovqat bilan aloqa yo‘qligining belgisi!

🍽 Tasavvur qiling, sizni eng zo‘r restoranga taklif qilishdi. U yerdagi taomlarni yeyotib, telefoningizga qarab turishni o‘ylarmidingiz? Ehtimol, yo‘q. Siz har bir bo‘lakdan zavqlanib, sekin, anglab, ta’mni baholash va uni eslab qolish uchun yeyishga harakat qilasiz.

🧬 Ko‘pchilikda genetik jihatdan leptin (to‘qlik gormoni) ishlab chiqarilishi sekinlashgan. Shuning uchun odam juda tez ovqatlanib bo‘lsa-da, yana ovqat istashi mumkin. Chunki leptin ishlab chiqarilishi taxminan 20 daqiqa davom etadi.

📉Bir tadqiqotda ishtirokchilar turli tezlikda muzqaymoq yeyishdi.
Tadqiqot natijalariga ko‘ra, sekin ovqatlanganlarda subyektiv to‘qlik hissi va leptin darajasi sezilarli darajada yuqoriroq bo‘lgan. Sekin ovqat yeganlar ortiqcha vazn yig‘ishda ham sekinroq bo‘ladi (faqat shu qoidaga rioya qilish orqali).

⏳Ovqatlanishni imkon qadar 20 daqiqagacha cho‘zishga harakat qiling. Dastlab, odatdagi ovqatlanish tezligingizni uchdan birga kamaytirish ham yaxshi natija bo‘ladi. Ovqatlanish uchun taymer o‘rnatib, vaqtni boshqarib ko‘ring.

Ovqatlanish paytida o‘z his-tuyg‘ularingizga e’tibor qarating:
▶️ Taomning ta’mi va hidi qanday? Nordon, shirin, achchiq, ziravorli, sho‘rmi?
▶️ Ko‘rinishi, rangi qanday?
▶️ Harorati qanday? Issiqmi yoki sovuqmi?
▶️ Tuzilishi qanday? Qattiqmi, yumshoqmi, kremga o‘xshashmi, suyuqmi, quruqmi?

🚩 Ovqatlanish paytida anglash uchun:
Taqiqlardan va qat’iy qoidalardan voz keching! Masalan, «so‘nggi marta», «ertadan boshlab dieta», «endi hech qachon yemayman» kabi fikrlar o‘rniga o‘zingizni bo‘sh qo‘ying.
O‘zingiz bilan aloqa o‘rnating! Zavq olishingiz to‘xtagan paytda ovqatlanishni to‘xtata olishingiz kerak.
Sekin chaynang!
Gadjetlarga chalg‘imang!
Tanlagan taomingizning ta’mini zavq bilan his qiling!
Har 2-3 daqiqada o‘zingizga savol bering: Hali ham mazalimi? Men hali ham zavqlanyapmanmi? Qancha ochman? Men to‘yib oldimmi?
O‘zingizni 5-7 ball to‘qlikda his qilganingizda to‘xtang!
Ovqat endi mazali bo‘lmasa, uni qoldirishdan tortinmang!

🍗 Tarelka ustida ovqatni qoldirishni qanday o‘rganish mumkin?
Istalgan ovqat baribir bir kun chiqindi bo‘ladi! Faqatgina uning qanday yo‘lni bosib o‘tishi farq qiladi: sizning tanangiz orqali yoki undan chetlab.

🏥 Agar sizni sog‘lig‘ingiz qiziqtirsa, quyidagilar haqida o‘ylang: tanangizga kerakli miqdordan ko‘p ovqat iste’mol qilganingizda, barcha ichki organlaringizga qo‘shimcha yuk tushadi. Bu energiya hujayralarni yangilash, tiklash va yoshartirish kabi muhim jarayonlarga yo‘naltirilishi mumkin edi, lekin siz uni zavq bermaydigan ovqatni hazm qilishga sarflaysiz.

♻️ Agar siz ekologiya va chiqindilar haqida qayg‘ursangiz, shuni o‘ylang: agar faqat tanangiz xohlagan miqdorda ovqat iste’mol qilsangiz, qancha mahsulot kamroq sotib olinadi? Ikki hafta davomida muzlatkichda turib, chiqindiga aylangan keraksiz, foydali deb hisoblangan mahsulotlarni tasavvur qiling.

💬 Bolalikdan bizda quyidagi odatlar shakllangan: «To‘liq yeb bo‘lmaguningcha stolni tark etma», «So‘nggi qoshiqni ye, unda butun kuch bor». Lekin biz allaqachon ulg‘aydik. Qachon to‘xtash kerakligini o‘zimiz hal qila olamiz. O‘zimizni tinglashni va tana signallarini anglashni o‘rganishimiz mumkin. Bu signallar juda aniq – ularni faqat ko‘rib, his qilish kerak!

@DrGavharDarvish

Natijada, bola mustaqil va har tomonlama rivojlangan shaxsga aylanadi, ota-onalar va bolalar o‘rtasida ishonch va hurmatga asoslangan mustahkam munosabatlar o‘rnatiladi.

Afzalliklari:
Shalva Amonashvilining bu yondashuvi tanqidlarga ega emas va uning g‘oyalari butun dunyo bo‘ylab mashhurlik kasb etmoqda.

10. Musiqiy metodikalar
Olimlar musiqaning bolalar rivojlanishiga ijobiy ta’sirini uzoq vaqtdan beri ta’kidlab kelishmoqda. Shu sababli musiqiy ta’limga asoslangan yangi tarbiya usullari muntazam ishlab chiqilmoqda. Eng ishonchli metodlar qatoriga Jeleznovlarning “ona bilan musiqa” metodikasi va Shinichi Suzukining usuli kiradi.
“Ona bilan musiqa”
Jeleznovlarning bu usuli bolaning motorikasi va nutqini rivojlantirishga qaratilgan mashqlar (o‘yinlar, barmoqlar gimnastikasi, jismoniy mashqlar, massaj) kompleksini o‘z ichiga oladi. Bu mashqlarni musiqa bilan birga bajarish kerak. Metodikaning afzalligi — uni qo‘llash uchun maxsus ta’lim yoki qimmat jihozlar talab qilinmaydi. Bolalar uchun musiqa tug‘ilgan birinchi haftalardan boshlab qo‘llanilishi mumkin.

Shinichi Suzukining metodikasi
Shinichi Suzuki musiqani faqat tinglash bilan chegaralanmaslik kerak, deb hisoblaydi. Unga ko‘ra, barcha bolalar tug‘ma iqtidorli va ularni istalgan musiqiy asbpobda o‘ynashga o‘rgatish mumkin. Agar bolalik davrini klassik musiqa bilan boyitilsa, bola atrofdagi odamlarning kayfiyatini va holatini nozik his qilishga qodir, san’atni sevuvchi va tushunadigan inson bo‘lib voyaga yetadi.

Afzalliklari:
Har qanday musiqiy metodikaning maqsadi — mohir san'atkor tarbiyalash emas, balki har tomonlama rivojlangan, intellektual va yuqori didli shaxsni shakllantirishdir.

Yakuniy xulosa
Ko‘pgina tarbiya metodikalari bolani rivojlantirishning faqat bir jihatiga e’tibor qaratadi: erta o‘qish, yozuvni ustuvor qilish yoki musiqiy ta’lim.
Ammo ularning barchasini ikki asosiy prinsip birlashtiradi:

• Bola mehnatini baholashdan voz kechish.

• Bolani erta rivojlantirishga urg‘u berish (Valdorf maktabidan tashqari).
Shu jihatlar ularni samarali qiladi.

Tanlov har doim ota-onaning qo‘lida. Har bir bola o‘zining rivojlanish sur’ati, qiziqishlari va afzalliklariga ega noyob shaxsdir. Uning iste’dodlarini o‘z vaqtida aniqlash va uni mustaqil shaxs sifatida tarbiyalash uchun barcha metodikalarni o‘rganish, o‘zingizga mos elementlarni tanlash va ularni birlashtirishni tavsiya qilamiz.
Asosiysi, bola ham, siz ham qiziqarli va zavqli vaqt o‘tkazishingizdir. Chunki ta’limdagi muvaffaqiyatdan tashqari, bolaning sog‘lom va baxtli bo‘lib o‘sishi muhim.

https://t.me/DrGavharDarvish

Ibuki ta’kidlashicha, bolalar uchun “oson” yoki “qiyin” degan tushunchalar yo‘q. Ular o‘yinchoqlarni qanday qabul qilishsa, jahon madaniy merosi namunalarini ham shunday qabul qilishadi. Shu sababli, madaniyat va san’atga ko‘proq vaqt ajratish lozim. Ibuki o‘yinchoqlarning ko‘p bo‘lishiga qarshi, chunki ular bolalarning tasavvurini cheklaydi va e’tiborini chalg‘itadi.

Jismoniy rivojlanish ham muhimdir: Masaru bolalarni turli shakllarda, masalan, sakrash, konkida uchish yoki boshqa mashqlar bilan shug‘ullanishga o‘rgatishni tavsiya qiladi. Bu mashqlar muntazam rejaga asoslangan bo‘lishi kerak.

Afzalliklari:
Masaru Ibuki tizimi ilmiy jihatdan to‘liq tasdiqlanmagan bo‘lsa-da, Yaponiyada va uning tashqarisida keng tarqaldi.

Kamchiliklari:
Metodikaning eng ko‘p tanqid qilinadigan jihati — ikki yoshgacha bolani jismoniy jazolashga ruxsat berilishi.

7. Nikitinlar metodikasi
Boris va Elena Nikitinlar — shaxsiy tajribalari asosida tarbiyaviy tizim ishlab chiqqan ota-ona. Ular dastlab birinchi farzandlari bilan shug‘ullana boshlagan bo‘lsa, har bir keyingi bolalarida tizimni takomillashtirib borishdi. Ularning oilasida jami 7 bola bo‘lgan.

Metodikaning asosiy g‘oyasi:
Ota-onaning vazifasi — bolaning signallarini tushunish, unga qiziqishlariga ko‘ra to‘liq erkinlik berish va mustaqil, uyg‘un shaxs sifatida tarbiyalashdir.
Buning uchun Nikitinlar ta’lim muhiti yaratishga katta e’tibor qaratgan.
Ta’lim uchun maxsus jadval, sxema va xaritalar devorlarga joylashtiriladi.
Jismoniy mashqlar uchun trenajyor va maxsus mashqlar mavjud.
1,5 yoshdan 5 yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun rivojlantiruvchi o‘yinchoqlar (kubiklar, piramidalar, boshqotirmalar) taqdim etiladi.
Ushbu vositalar bolalarga muayyan muammoni turli yo‘llar bilan hal qilishni o‘rgatadi va ularning qobiliyatlari va qiziqishlarini erta aniqlashga yordam beradi.

Afzalliklari:
Metodika bugungi kunda ham o‘z dolzarbligini saqlab qolgan.

Kamchiliklari:
Nikitinlarning eng ko‘zga tashlanadigan elementi — chiniqtirish. Bolani sovuqqa moslashtirishni boshlashdan oldin, pediatr bilan maslahatlashish tavsiya etiladi.

8. Nikolay Zaysevning bo‘g‘inli o‘qish metodikasi
Bolani 4 yoshida qanday qilib o‘qishga o‘rgatish mumkin? Nikolay Zaysevning bo‘g‘inli o‘qish metodikasi buning innovatsion usulini taklif qiladi.

Metodikaning asosiy vositasi:
Bo‘g‘inlarni aks ettiruvchi maxsus kubiklar. Ushbu kubiklarda harflar, tovushlar yoki bo‘g‘inlar emas, balki aynan bo‘g‘inlar — undosh va unli harflarning juftligi, shuningdek, yumshoq/qattiq belgi bo‘lishi mumkin. Kubiklar hajmi, rangi, og‘irligi va tovushi bilan farqlanadi, bu ularning ichki to‘ldiruvchisiga bog‘liq.

Ta’lim jarayoni:
Bolalar ushbu kubiklar bilan o‘ynab, ulardan minoralar yoki poyezdlar qurishadi. Shu tariqa, ular o‘yin jarayonida o‘zlashtirgan bo‘g‘inlar asosida osongina jumlalarni o‘qiy boshlaydi.
Zaysev nafaqat o‘qishga, balki matematika va ingliz tilini o‘rgatish uchun ham shunga o‘xshash tizimlarni ishlab chiqdi.

Afzalliklari:
Erta yoshda bolalarning tiliga oid bilimlari mustahkamlanib, tengdoshlariga nisbatan ustunlikka ega bo‘ladi.

Kamchiliklari:
Ba’zi tanqidchilar, bolani erta o‘qitish yozuvda xatolarga olib kelishi mumkinligini ta’kidlashadi.
Maktabda harflar va bo‘g‘inlar asosida qayta o‘qitish jarayonida bolalar qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin.

9. Shalva Amonashvilining gumanistik pedagogikasi
Professor Shalva Amonashvilining gumanistik pedagogikasi nafaqat tarbiya va ta’lim metodikasi, balki o‘z vaqtida kattalar va bolalar o‘rtasidagi munosabatlarda inqilob yaratgan falsafadir.

Asosiy g‘oya: barcha bolalarni, kim bo‘lishidan qat’i nazar, sevish va hurmat qilish. Amonashvili yomon bolalar yo‘q deb hisoblaydi, faqat ularni tushunmaydigan ota-onalar va o‘qituvchilar bor. Shu sababli, u rivojlanishni hamkorlik orqali amalga oshirishni taklif qiladi. Kattalar nazorat qilmaydi, bolani majburlamaydi va uni baholamaydi, aksincha, unga tengdosh sifatida qaraydi va birgalikda harakat qiladi.

https://t.me/DrGavharDarvish

Руҳий вазият қачон муаммога айланади?
Ўз ҳаёти мобайнида ҳар қандай инсон баъзи ҳодисаларга жавобан қайғуга тушиши нормал ҳолат. Лекин қайғули руҳият саломатлик муаммосига айланган вақти ҳам бўлади.
Клиник руҳий тушкунлик - депрессия нима?
Инсон нормал ҳолатда ҳаётнинг паст-баландликларига бардош бериб, ўзи ва яқинлари ғамини ейишни давом эттирадиган, ўз мавжуд потенциалларидан фойдаланиш ва жамиятга фойда келтира оладиган вазиятда бўлади.
Ҳар қандай инсон қайғуга ботган ё-да асабийлашиш ҳолатини бошдан кечиради. Лекин бу аломатларнинг руҳий касалликка айланганлигининг дастлабки белгиси - бу ҳолатнинг узоқ, мутассил давом этиши ва туртки сифатида бирон ҳодиса юз бермаган вақтда ҳам рўй беришидир.
Бу аломатлар шахснинг кундалик ҳаётига салбий таъсир кўрсатадиган даражага етган вақти жиддий психологик ёда руҳий муаммога айланган ҳисобланади.
Масалан, клиник тушкунликка дучор бўлган одам ўта чуқур ва узоқ муддатли қайғуга тушади, одамови бўлиб, ғайратдан қолади.
Одатда бу аломатлар аста-секинлик билан бир неча ҳафта ё-да ойлаб ривожланиб келади, лекин баъзида бирданига шиддат билан пайдо бўлиши ҳам мумкин.
Клиник руҳий тушкунлик муаммоси билан самарали йўлда курашиш учун улар классификация қилинади. Касаллик асосан икки кенг гуруҳга бўлинади - асабий ва психологик.
Асабий гуруҳга инсон нормал ҳолатининг анчайин сезиларли турлари киради, масалан депрессия, кучли мутассил хавотир ё-да бирон ҳаракатни қайта-қайта қилавериш. (масалан, қўлни қайта-қайта ювавериш, ҳамма нарсанинг ҳамиша ўз ўрнида бўлишига интилиш каби). Бу каби аломатларни ўз ҳаёти мобайнида тахминан ҳар 10 кишидан биттаси бошдан кечиради.
Психологик турдаги тушкунликни эса тахминан ҳар 100 кишидан бири бошдан кечириб, улар шахснинг воқеликни қабул қилиши, ва шу асосда фикрлаши, қарорлар қабул қилишига таъсир кўрсатади. Уларга шизофрения ва биполяр касалликлари киради.
Руҳий касалликлар кенг тарқалган бўлса ҳам, кўплар ундан ҳалос бўла оладилар ё-да у билан қандай яшаш йўлларини ўрганадилар.

*Интернетдан олинди

https://t.me/DrGavharDarvish

Assalomu alaykum Gavharopa va ularning jamoalari men uzoq uylanishlardan keyin katta xavotir va qurquv bilan Doktor Gavhar Darvishga murojaat qildim bugunga kelib shularni sababchi qilgan Allohga shukronalar aytaman. Menda vohimali qurquv boredi bir oylik muolajaning uzidayoq 70 80 % ga yuqoldi ishga layoqatlilik oshdi va bu narsa oddiy kassallik ekanligini buni davolash kerakligini tushunib yetdim. Bekorga har bir dard davosi bilan yaratilinga davosini izlanglar deb bejiz aytilinmaganligini tushundim. Alloh ustoz Gavhar Darvishni kub insonlarning soģayib jamiyatda foydasi tegadigan shaxslar bulishlariga sababchi qilsin!

3. Glenn Domanning kartochkalar usuli
Amerikalik shifokor va neyrofiziolog Glenn Doman asab tizimi zararlangan bolalarni tiklash uchun metodika ishlab chiqdi. Bu usul nafaqat bolalarni davolashga, balki ularning intellektual rivojlanishini kuchaytirishga ham yordam berdi. Keyinchalik u sog‘lom bolalar uchun ham moslashtirildi.

Metodikaning asosiy g‘oyasi:
Jismoniy va aqliy rivojlanishning uzviy bog‘liqligi. Bolani harakatdan cheklamaslik lozim — u iloji boricha erta emaklashni o‘rganishi kerak. Shuningdek, 6 oylikdan boshlab bolani maxsus kartochkalar yordamida o‘qitish tavsiya etiladi.

Kartochkalar nima?
Bu katta oq kartalar bo‘lib, ularda qizil nuqtalar (hisoblashni o‘rgatish uchun) va so‘zlar (o‘qishni o‘rgatish uchun) tasvirlangan. Bundan tashqari, o‘simliklar, hayvonlar va boshqa obyektlar tasvirlangan kartochkalar ham mavjud. Rossiyalik olim Andrey Manichenko kartochkalarni rus tilining o‘ziga xos grammatik qoidalariga moslashtirdi.
Ota-onaning vazifasi — har kuni bolaga bu kartochkalarni bir necha marta ko‘rsatishdir. Bu metoddan tizimli foydalanish erta nutq rivojlanishi, tezkor o‘qish qobiliyati, boy so‘z boyligi va qiziquvchanlikni ta’minlaydi.

Kamchiliklari:
Bola ma’lumotni passiv ravishda qabul qiladi va u bilan faol ishlamaydi.
Bu usul kinestetik bolalar uchun mos kelmasligi mumkin, chunki ular kartochkalarni ushlash va hatto tishlashni xohlashadi.

4. Sesil Lupanning takomillashtirilgan metodikasi
Sesil Lupan — Glenn Doman usulini o‘z tajribasida takomillashtirgan ona. U ikki qizi bilan tajribalari asosida Doman uslubini boyitdi.
Sesil individual yondashuvni birinchi o‘ringa qo‘ydi. U kartochkalarga tinglash va ushlash elementlarini qo‘shdi. Bola kartochkalarni ko‘rish bilan kifoyalanmasdan, ularga tegishni xohlasa — buni qilishiga imkon beriladi. Ovozni chiqarishni yoqtirsa — unga har xil buyumlar bilan urib ko‘rishga ruxsat beriladi.
Shuningdek, Sesil geografiya, tarix, musiqa, rasm chizish kabi barcha sohalardan mashqlarni qo‘shdi. Ayniqsa, u suzishga katta ahamiyat berdi.

Afzalliklari:
Bu usul bolani har tomonlama rivojlantirishga yordam beradi.

Kamchiliklari:
Bolaga to‘liq vaqt ajratish kerak, bu esa onadan katta kuch va vaqt talab qiladi.
Yordamchisiz bu metodikani amalga oshirish qiyin bo‘lishi mumkin.

5. Jan Ledloffning baxtli bola tarbiyasi metodikasi
Amerikalik yozuvchi Jan Ledloff bir safar Venesuelaga olmos qidirish uchun bordi. Ammo u qimmatbaho toshlarni unutib, Yequana qabilasi hindularining bolalarni tarbiyalash usullarini kuzatishga e’tibor qaratdi. Keyinchalik u ularga yana 4 marta qaytib bordi va ushbu tajribalar asosida “Farzandni baxtli tarbiyalash” kitobini yozdi.

Asosiy tamoyillar:
Bola qanchalik xohlasa, “qo‘l davri” shuncha davom etadi.
Bola onaning barcha ishlarida ishtirok etadi, bu uning ijtimoiylashuvini tezlashtiradi.
Bolani jadval bo‘yicha emas, balki talabiga ko‘ra ovqatlantirish kerak.
Ona bolani himoya qilmaydi, balki unga istalgan tajribani o‘zlashtirish erkinligini beradi.
Bola faqat harakatlari baholanadi, o‘zi emas.

Afzalliklari:
Yequana qabilasida bunday tabiiy tarbiya bolalarni deyarli yig‘lamaydigan, baxtli va samimiy qilib o‘stirgan.

Kamchiliklari:
Bu metodikadagi ayrim elementlar zamonaviy sharoitlarda qo‘llash uchun mos emas. Ammo, umuman olganda, usul samarali hisoblanadi.

6. Masaru Ibukining tizimi
“Uchdan keyin kech” — bu Sony korporatsiyasi asoschilaridan biri Masaru Ibuki tomonidan yozilgan yagona, ammo katta shov-shuvga sabab bo‘lgan kitob nomi. Masaru ushbu uslubni o‘z o‘g‘lining kasalligi sababli tarbiyaviy metodlarni chuqur o‘rganib chiqqan holda ishlab chiqqan.

Asosiy fikr:
Bolalar miyasining shakllanishi birinchi uch yilda sodir bo‘ladi. Shu bois, bu davrda bolaga imkon qadar ko‘proq bilim va ko‘nikmalar berish kerak. Xususan, xorijiy tillarni o‘rganish va akademik darajada musiqaga qiziqtirishga ustuvorlik beriladi.

Davomi bor…

https://t.me/DrGavharDarvish