#info #iqtisod
Moliyaviy piramida
Moliyaviy piramida haqida ilk bora maktab paytim Perelmanning “Qiziqarli matematika” nomli kitobida o’qiganman. Unda quyidagicha hikoya keltirilgan:
Bir kompaniya “50 dollarlik velosipedlarni 10 dollarga oling” mazmunida e’lon tarqatadi. Qiziqib borganlarga esa velosiped emas balki 5 ta kupon berilib, bularni tanishlariga 10 dollardan sotishlari va yig’ilgan pulga mahsulotni olishi mumkinligi aytiladi. 10 dollarga tanishlardan kupon sotib olganlar esa kompaniyaga borib uni 5 ta xuddi shunday kuponga almashtirishadi va ularga ham boshqalarga sotish orqali 50 dollar to’plash vazifasi qo’yiladi.
Bir qarashda, hech qanaqa tovlamachilik yo’q, rostdan ham hamma xaridorlar faqat 10 dollar xarajat evaziga velosiped olyapti, ikkinchi oqimdagilarda ham xuddi shunday imkoniyat, qizig’i kompaniya ham velosipedni to’liq narxida sotyapti, qisqasi hamma xursand. Lekin bu piramidaning boshlanishi, xolos. Faraz qilaylik, dastlab 10 kishi kompaniyadan kupon sotib oldi, ular velosiped olishi uchun kupon sotib olishga tayyor 50 ta kishi topilishi kerak, keyingi oqimda esa 250 kishi jalb qilinadi va hkz. Xullas, 7- oqimdagilar velosiped olishi uchun 781,250 ta qurbon topilishi kerak, bu esa deyarli ilojsiz. Muhimi, bu piramida qaysi bosqichda tugasa ham eng kamida xaridorlarning 4/5 zarar ko’radi chunki sxemaning mazmuni 4 kishi pul to’plab 5-insonga velik olib berishdan iborat.
O’zi siz olayotgan mahsulotga faqat ma’lum kishilar qiymat bera olishi yoki nimadandir foyda ko’rishning yagona yo’li buni boshqalarga sotish bo’lsa, bu piramida sxemasiga 1-signal bo’ladi. Yuqoridagi holatda sizga kompaniya 10 dollarga hech qanday qiymatsiz kupon sotyapti, qo’polroq aytganda sizni “ uxlatyapti”. Zarar ko’rmasligingiz uchun esa siz boshqani uxlatishingiz kerak. Aytishingiz mumkin, bizda ko’p narsa boshqalarga sotish uchun olinadi: mashina, uy. Farq shundaki, bu mahsulotlar sotilmay qolganda ham o’z qiymatiga ega: mashinani haydashingiz, uyda yashashingiz mumkin. Albatta, uylarni kelajakda qimmatlashishiga ishonib xarid qilinishi iqtisodiy pufakka sabab bo’lishi mumkin. Lekin, bu endi boshqa postga mavzu bo’ladi.
@diyorbekegamovblog
Moliyaviy piramida
Moliyaviy piramida haqida ilk bora maktab paytim Perelmanning “Qiziqarli matematika” nomli kitobida o’qiganman. Unda quyidagicha hikoya keltirilgan:
Bir kompaniya “50 dollarlik velosipedlarni 10 dollarga oling” mazmunida e’lon tarqatadi. Qiziqib borganlarga esa velosiped emas balki 5 ta kupon berilib, bularni tanishlariga 10 dollardan sotishlari va yig’ilgan pulga mahsulotni olishi mumkinligi aytiladi. 10 dollarga tanishlardan kupon sotib olganlar esa kompaniyaga borib uni 5 ta xuddi shunday kuponga almashtirishadi va ularga ham boshqalarga sotish orqali 50 dollar to’plash vazifasi qo’yiladi.
Bir qarashda, hech qanaqa tovlamachilik yo’q, rostdan ham hamma xaridorlar faqat 10 dollar xarajat evaziga velosiped olyapti, ikkinchi oqimdagilarda ham xuddi shunday imkoniyat, qizig’i kompaniya ham velosipedni to’liq narxida sotyapti, qisqasi hamma xursand. Lekin bu piramidaning boshlanishi, xolos. Faraz qilaylik, dastlab 10 kishi kompaniyadan kupon sotib oldi, ular velosiped olishi uchun kupon sotib olishga tayyor 50 ta kishi topilishi kerak, keyingi oqimda esa 250 kishi jalb qilinadi va hkz. Xullas, 7- oqimdagilar velosiped olishi uchun 781,250 ta qurbon topilishi kerak, bu esa deyarli ilojsiz. Muhimi, bu piramida qaysi bosqichda tugasa ham eng kamida xaridorlarning 4/5 zarar ko’radi chunki sxemaning mazmuni 4 kishi pul to’plab 5-insonga velik olib berishdan iborat.
O’zi siz olayotgan mahsulotga faqat ma’lum kishilar qiymat bera olishi yoki nimadandir foyda ko’rishning yagona yo’li buni boshqalarga sotish bo’lsa, bu piramida sxemasiga 1-signal bo’ladi. Yuqoridagi holatda sizga kompaniya 10 dollarga hech qanday qiymatsiz kupon sotyapti, qo’polroq aytganda sizni “ uxlatyapti”. Zarar ko’rmasligingiz uchun esa siz boshqani uxlatishingiz kerak. Aytishingiz mumkin, bizda ko’p narsa boshqalarga sotish uchun olinadi: mashina, uy. Farq shundaki, bu mahsulotlar sotilmay qolganda ham o’z qiymatiga ega: mashinani haydashingiz, uyda yashashingiz mumkin. Albatta, uylarni kelajakda qimmatlashishiga ishonib xarid qilinishi iqtisodiy pufakka sabab bo’lishi mumkin. Lekin, bu endi boshqa postga mavzu bo’ladi.
@diyorbekegamovblog