BLG | ADVOKATLIK FIRMASI

#Қонунчилик
Қонун нормалари ўртасидаги зиддиятли ҳолат

Ўзбекистон Республикасининг амалдаги қонунчилик базасини ташкил этувчи норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар мазмунан бир-бирини тўлдириши билан бирга, улар ўртасида бир-бирини инкор этувчи, бирининг мазмуни иккинчисининг тамомила зиддини ифода этиш ҳолатлари ҳам мавжуд.

Ўзбекистон Республикасининг “Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўғрисида”ги қонуни 6-моддасида норматив-ҳуқуқий ҳужжатларининг турлари келтирилган бўлиб, уларнинг кетма-кетлиги нуқтаи назаридан олиб қараганда уларнинг ҳар бири ўзидан юқори турувчи норматив-ҳуқуқий ҳужжатга зид бўлиши мумкин эмас.

Бироқ, амалиётда шундай зиддиятли нормаларга дуч келамизки, улар фақатгина норматив-ҳуқуқий ҳужжатдагина қолиб кетмасдан, балки шахс ҳуқуқларининг бузулишига ҳам сабаб бўлади.

Ўзбекистон Республикасининг 14.07.2021 йилдаги “Лицензиялаш, рухсат бериш ва хабардор қилиш тартиб-таомиллари тўғрисида”ги ЎРҚ-701-сон қонунининг 32-моддаси биринчи-иккинчи қисмларида қуйидаги нормалар белгиланган, лицензиянинг ёки рухсат этиш хусусиятига эга ҳужжатнинг амал қилиши қуйидаги ҳолларда тўхтатиб турилиши мумкин:

1️⃣ лицензиат ёки рухсат этиш хусусиятига эга ҳужжатни олган шахс томонидан лицензия ва рухсат бериш талаблари ҳамда шартларининг бузилганлиги аниқланганда;

2️⃣ лицензиат ёки рухсат этиш хусусиятига эга ҳужжатни олган шахс томонидан ваколатли органнинг аниқланган қоидабузарликларни бартараф этиш мажбуриятини унинг зиммасига юкловчи қарори бажарилмаганда.

Лицензиянинг ёки рухсат этиш хусусиятига эга ҳужжатнинг амал қилишини ўн кунгача муддатга тўхтатиб туриш ваколатли орган томонидан, ўн кундан ортиқ, лекин олти ойдан кўп бўлмаган муддатга эса — суд томонидан амалга оширилади.

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 21.02.2022 йилдаги “Махсус электрон тизим орқали айрим фаолият турларини лицензиялаш тартиби тўғрисидаги ягона низомни тасдиқлаш ҳақида”ги 80-сон қарорига 1-илова билан тасдиқланган Махсус электрон тизим орқали айрим фаолият турларини лицензиялаш тартиби тўғрисида ягона Низомнинг 40-бандига асосан Лицензиянинг амал қилиши қуйидаги ҳолларда лицензияловчи орган ташаббуси билан тўхтатиб турилиши мумкин:

1️⃣ лицензия талаблари ва шартлари лицензиат томонидан бузилганлиги аниқланганда;

2️⃣ лицензиат томонидан лицензияловчи органнинг лицензиат зиммасига аниқланган қоидабузарликларни бартараф этиш мажбуриятини юкловчи қарори бажарилмаганда.

Низомнинг 41-бандига асосан лицензиянинг амал қилишини тўхтатиб туриш лицензияловчи орган ёки суд томонидан амалга оширилади. Лицензиянинг амал қилиши лицензияловчи орган томонидан ўн кундан кўп бўлмаган муддатга, суд томонидан эса ўн кундан ортиқ, лекин олти ойдан кўп бўлмаган муддатга тўхтатиб турилиши мумкин.

Белгиланган муддат ичида лицензиянинг амал қилишини тўхтатиб туриш учун асос бўлган сабаб ва камчиликлар бартараф қилинмаса, лицензияловчи орган лицензиянинг амал қилишини тўхтатиб туриш муддатини узайтириш бўйича судга даъво ариза киритиши лозим.

📁 Мисол тариқасида архитектура-шаҳарсозлик ҳужжатларини ишлаб чиқиш фаолиятини амалга ошириш учун юридик шахснинг штатида мукаммал қурилишда товарлар, ишлар ва хизматлар харид қилиш учун танлов (тендер) ҳужжатларини тайёрлаш кичик фаолият тури учун юридик шахснинг штатида камида 4 нафар мутахассис, шу жумладан, қурилиш ёки лойиҳалаш соҳасида 3 йил иш стажига эга бўлган камида 2 нафар мутахассис айни шу ташкилотда асосий иш жойи бўйича, қолган 2 нафар мутахассис асосий иш жойи бўйича ёки ўриндошлик асосида ишлаши лозим.

Бироқ, тадбиркор ўз штатини юқорида назарда тутилган ходимлар билан муайян муддат мобайнида тўлдира олмади.

Лицензия олган тадбиркорлар фаолияти устидан мониторинг олиб борган ваколатли орган - Ўзбекистон Республикаси Қурилиш ва уй-жой коммунал хўжалиги вазирлиги лицензиянинг амал қилишини тўхтатиб туриш тўғрисидаги қарорни қабул қилди ҳамда бу тўғрисида тадбиркорга хабар берди. Қарорда белгиланган 10 кунлик муддатда ҳам тадбиркор бу камчиликларни бартараф эта олмади.

❓ Энди ваколатли органнинг хатти-ҳаракатлари қандай бўлиши керак?

Agar sizni ham tushuntirish olishdan avval xodimlar shunday ogohlantirishsa yaxshi muomala bilan "Mening protsessual maqomim nima o'zi bu yerda, guvohmanmi, gumon qilinuvchimanmi yoki ayblanuvchimanmi, kimman o'zi?" deb so'rang. Bilimli xodimlar bunday holatda darhol o'zlariga keladi, biroq ba'zilari vaziyatdan chiqish uchun "Sizdan guvoh sifatida tushuntirish olmoqchimiz" deydi. Siz esa, yana bosiqlik bilan "Unday bo'lsa mening guvoh sifatida huquqlarimni ham tushuntiring, faqat majburiyatlarim bilan ogohlantirmasdan, guvohda ham advokat olish, o'ziga qarshi ko'rsatuv bermaslik, yaqin qarindoshlariga qarshi ko'rsatuv bermaslik kabi huquqlar bor deb eshitganman, nimaga shularni tushuntirmayapsizlar" deb so'rang. Agar xodim bunday keyin ham sizdan shu ogohlantirish bilan tushuntirish olmoqchi bo'lsa, o'zingizning vaziyatingizdan kelib chiqib, tushuntirish beravering. Lekin unutmangki, siz har qanday holatda o'zingizga qarshi ko'rsatuv bermaslik, yaqin qarindoshingizga qarshi ko'rsatuv bermaslik va advokat olish huquqiga egasiz.

Davomi keyingi chiqishimizda ...

Advokat Dilshodbek Kenjaboyev

Sizdan tushuntirish xati olishmoqchi yoki sizni so'roq qilishmoqchi. Bunday holatda nimalarga e'tibor berish kerak?

Oldingi mavzuda sizni organ xodimi chaqirganda qanday harakat qilish kerakligi to'g'risida suhbatlashgandik. Unda bitta holatni e'tibordan chetda qoldiribmiz. Har qanday organga borganingizda o'zingiz bilan albatta shaxsingizni tasdiqlovchi hujjatingizni olib boring. Pasport, ID karta, shuningdek, yangi namunadagi haydovchilik guvohnomasi shaxsni tasdiqlovchi hujjatlar hisoblanadi. Bu hujjatlarning nusxalari yoki telefondagi rasmi, elektron varianti-chi desangiz, baribir aslini olib borganingiz ma'qul, sababi ba'zi idoralarda RUXSATNOMA yozuvchi xodimlar asl hujjatsiz RUXSATNOMA yozmayman deb turib oladi.

Organ binosi ichiga kiryapsiz. Odatda, ruxsatnoma yozgan xodim sizga qaysi binoga va xonaga, qanday borishni tushutirib yuboradi yoki ba'zi holatlarda sizni chaqirgan xodimning o'zi yoki u tayinlagan boshqa xodim sizni boshlab, olib kirib ketadi. Xonaga borganingizda u xona siz chaqirilgan va ruxsatnomangizda yozilgan xona ekanligiga ishonch hosil qiling, xona eshikiga ilingan tablichkaga e'tibor berib, kimning xonasi ekanligini ham tekshirib oling.

Xonaga kirdingiz. Xonada necha kishi borligiga va qaysi biri aynan sizni chaqirgan xodim ekanligiga e'tibor bering. Yaxshi muomala bilan salom-alik qilib, o'zingizni tanishtiring va xodimdan ham familiya, ismini yana bir so'rab oling. Sababi, u sizni chaqirgan emas, boshqa xodim bo'lishi mumkin. Boshqa xodim bo'lsa, sizni aslida kim chaqirganligini aytib, nima uchun bu o'zgarish bo'lganligini aniqlang. Bu holatlarning hammasini o'zingiz bilan olib kelgan bloknotga yozib boring.

Qonun bo'yicha bitta ish bitta xodimga biriktiriladi. Alohida hollarda tergov guruhi yoki tezkor-tergov guruhi tuzilib, uning tarkibiga bir necha tergovchi, surishtiruvchi, tezkor-vakillar kiritilishi mumkin. Agarda xonada bir necha kishi bo'lsa va ular ham sizga oid ishga qiziqayotgan bo'lsa, yaxshi muomala bilan "Siz ham tergov guruhi a'zosimisiz, ism-familiyaningizni bilsam bo'ladimi" deb so'rab oling va aytsa yozib qo'ying. Aytmasa, ham "aytmadi" deb o'zingizga qayd qilib qo'ying. Ko'plab idoralarda haqiqiy xodimlar bilan birga jamoatchi yordamchilar, ish o'rganuvchi-praktikantlar faoliyat olib boradi, bu shaxslarning tergov, tergovga qadar tekshiruv harakatlarini olib borishlari mumkin emas. Biroq, afsuski amaliyotda bunday holatlar uchrab turibdi. Aslida, ish qaysi xodimga biriktirilgan bo'lsa, aynan o'sha xodim sizdan tushuntirish olishi yoki so'roq qilishi kerak.

Sizdan tushuntirish, oldingi mavzuda aytganimizdek, hali jinoyat ishi qo'zg'atish to'g'risida qaror qabul qilinmagan davrda, ya'ni tergovga qadar tekshiruv davrida olinadi. Bu davrda shaxsda aniq bir status, ya'ni protsessual maqom bo'lmaydi. Ya'ni hali hech kim gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki guvoh sifatida baholanmaydi, shuning uchun ham Jinoyat-protsessual kodeksi 329-moddasida "shaxsdan tushuntirish olish" deyilgan.

Tushuntirish olish jarayonida shaxsdan hali hech qanday protsessual maqom bo'lmaganligi sababli unga huquqlari ham tushuntirilmaydi, majburiyatlari bilan ham ogohlantirilmaydi. Biroq, amaliyotda ba'zi xodimlar tomonidan tushuntirish olish jarayonining o'zidayoq, shaxsni yolg'on guvohlik berganlik va ko'rsatuv berishdan bosh tortganlik uchun Jinoyat kodeksining 238, 240-moddalari bilan ogohlantirish holatlari uchramoqda. Bunday qilish noto'g'ri, qonunga zid va bilimli xodimlar bunday qilmaydi.

Agar ruxsatnomaga ma'lumotlar to'liq to'ldirilmagan yoki noto'g'ri to'ldirilgan bo'lsa joyida uni to'g'rilating. Ayniqsa, ruxsatnomada ko'rsatilgan kimning oldiga kirayotganingiz va aslida sizni chaqirgan xodim bir xil ekanligiga e'tibor bering. Bu narsa ham ichkarida sizga nisbatan har xil noqonuniy holatlar yuz berishining oldini olishga yordam beradi. Afsuski, amaliyotda aslida boshqa xodim chaqirib, lekin boshqa xodim sizni qabul qilib, kelajakda qandaydir sizga nisbatan noqonuniy harakatlar sodir qilinsa, aslida javobgar shaxsni topish muammo bo'lib qolgan holatlar uchrab turibdi.

Bunaqa idoralarga telefon, flesh xotira va shu kabi elektron axborot tashuvchi jismlar bilan kirish mumkin emas. Telefoningizni o'chirib, qorovulda qoldirasiz va jeton olishni unutmang. Jetonni ichkarida yo'qotib qo'ymang, qaytib chiqayotganda jetonsiz telefoningizni qaytarib olish muammo bo'lishi mumkin. Agar bu idoralarga yaqin kishingiz bilan borsangiz va siz chiqquningizcha u kutib tura oladigan bo'lsa, shaxsiy buyumlaringizni yaqiningizda qoldirganingiz ma'qul.

Ishoning, yuqoridagi tavsiyalarga rioya qilsangiz, sizga nisbatan huquqni muhofaza qiluvchi organlar xodimlarining muomalasi ham, munosabati ham o'zgarib, huquqiy savodxonligi yuqori bo'lgan shaxs bilan muomala qilganday muomala qilishadi. Agar sizga nisbatan kimdir qandaydir noqonuniy xatti-harakat yoki qo'pol muomala qilgan taqdirda ham sizda aynan kimga nisbatan shikoyat qilish haqida aniq ma'lumot mavjud bo'ladi.

Huquqlaringizni o'zingiz himoya qilmasangiz, ularni talab qilib olmasangiz hech kim ularni sizga shunchaki berib qo'ymaydi. Zero, "Haq olinur, berilmas".

Ichkarida tushuntirish olish yoki so'roq qilish jarayonida nimalarga e'tibor berish kerakligi to'g'risida keyingi chiqishlarimizda tavsiyalar beramiz.

Bu ham aniq bilib oling va organning o'zini ya'ni tuman IIBmi, shahar IIBBmi yoki IIV tergov departamentimi aniq bilib oling. Va organ manzilini ham batafsil so'rab mo'ljallari bilan aniq bilib oling. Agar xodim unvonini aytsa, uni ham o'zingiz uchun yozib qo'ying.

O'zingizning kim sifatida chaqirilayotganingizni ya'ni masala nimada ekanligini so'rang. Ba'zi xodimlar ba'zida "Kelganingizda bilib olasiz" deb javob bermaslikka harakat qilishadi. Bunday holda siz qo'pollik qilmasdan, bosiqlik va xushmuomalalik bilan "Hurmatli xodim, yoki tergovchi, yoki tezkor vakil, buni so'rashimdan maqsad, agar masalani bilsam shunga qarab hujjatlarni olib, ma'lumotlarni eslab, agar zarur bo'lsa advokat olib borardim, shuning uchun so'rayapman" deb javob bering.

Albatta xodimning xizmat xonasi raqamini va xizmat telefoni raqamini, ichki raqami bilan so'rab bilib oling. Bu sizga nima beradi? Organga yetib borganingizda xabar berish, agar borolmay qolgan taqdiringizda ham vaqtida xabar berib qo'yish imkonini beradi.

Xodim sizni chaqirayotgan vaqtni kelishib oling. Haqiqatda borish imkoningiz bo'ladigan vaqtni ayting. Aslida borolmaydigan vaqtingizga "Xo'p" deb qo'ymang. Sababi u ham o'z ishini qilyapti, siz boraman desangiz o'sha vaqtda boshqa odam chaqirmaydi.

Agar ishlaydigan odam bo'lsangiz xodimdan imkoniyati bo'lsa chaqiruv qog'ozi yubora oladimi yo'qmi so'rang. Sababi siz ishxonangizga ishga bormaslik sababini tushuntirishingiz kerak. Ishga bormaganingiz uchun ish haqi hisoblanmasligi mumkin. Qonunchilik bo'yicha xususan JPKning 319-moddasiga asosan siz organga chaqirilgan vaqtingiz uchun o'rtacha ish haqingiz saqlanishi kerak. Buning uchun esa, sizga isbot ya'ni chaqiruv qog'ozi kerak. Agar rasman ish joyiga ega bo'lmagan taqdiringizda ham JPK 318-moddasiga asosan, kelib ketish, turar joyni ijaraga olish xarajatlari, sutkalik xarajat puli, shuningdek, odatdagi mashg‘ulotidan chalg‘itganlik uchun summa surishtiruvchining, tergovchining, prokurorning qarori yoki sudning ajrimiga muvofiq budjet mablag‘lari hisobidan to‘lab berilishi mumkin.

Xodimning kimligini, chaqirish maqsadini, manzilni, xonani, telefon raqamlarni bilib oldingiz. Sizga qaysi telefon raqamdan, qachon telefon qilinganini va qancha gaplashganingizni ham qayd qilib qo'ying. Endigi masala, sizni chaqirishganligi haqida albatta oilangizdagi yoshi katta, o'qimishli, o'zingiz ishonadigan yaqiningizga ma'lum qilib, yozib olgan ma'lumotlaringizdan nusxa bering yoki rasmga olib qo'yishini ta'minlang. Bu sizga kelajakda agar mabodo sizni tergov organi ushlab qolsa, yaqinlaringiz aynan qayerda ekaningiz, kimning oldiga kelganingiz, nima masalada chaqirtirilganingiz haqida ma'lumotlar bo'ladi. Siz uchun advokat yo'llash uchun ham bu ma'lumotlar zarur bo'lib, advokatga ham sizni tezroq topib olish, advokatlik orderini tezroq ishga qo'shdirib, ishga vaqtida kirishishga yordam beradi. Agar advokatingiz bo'lsa, unga aloqaga chiqib, bu haqda ma'lum qilsangiz nur ustiga a'lo nur.

Chaqiruvga binoan borayotganingizda ham albatta yoningizda ma'lumotlarni yozib olish uchun bloknot va ruchka bo'lsin. Borganingizda har bir tergov organiga kirishda Nazorat-o'tkazish punkti bor va u yerda qorovullar o'tiradi. Ular bilan ham xushmuomala bo'lib, kimning oldiga kelganingizni va qaysi vaqtga chaqirganini ma'lum qiling. Agar sizga chaqiruv qog'ozi berilgan bo'lsa, qorovulga chaqiruv qog'ozini ham ko'rsating. Qorovul o'sha xodimga telefon qilib, sizning kelganingizni ma'lum qiladi. Agar xodim sizni kutib turishingizni aytsa, kelgan vaqtingizni bloknotingizga albatta yozib qo'ying. Tartib-qoida bo'yicha organ binosiga kirayotgan har bir fuqaroga "BIR MARTALIK KIRISH UCHUN RUXSATNOMA" yoziladi, xat tilida "propusk". Mana shu ruxsatnomani olmasdan binoga kirmang. Qorovul ruxsatnoma yozib qo'lingizga bergan taqdirda ham, ruxsatnomani e'tibor bilan o'qib, undagi har bir band to'ldirilganiga e'tibor bering. Ya'ni o'zingizning familiya, ismingiz, otangizning ismi, kimning oldiga, qaysi xonaga va soat nechada kirayotganingiz to'ldirilgan bo'lishi kerak.

Huquqiy IQ. 1-son.

Sizni "organ" xodimi chaqirmoqda. Bunday vaziyatda qanday harakat qilish kerak?

"Organ" deganda aholi tergovga qadar tekshiruv, surishtiruv va dastlabki tergovni amalga oshirishchi davlat organlarini nazarda tutishadi. Tergovga qadar tekshiruv organlari doirasi kengroq, shuning uchun asosan surishitiruv va dastlabki tergov organlari tushinilib, bular ichki ishlar organlari (aholi tilida "ROVD"), Bosh prokuratura huzuridagi Iqtisodiy jinoyatlarga qarshi kurashish departementi (aholi tilida Departament), prokuratura va DXX tergov boshqarmasi va bo'limlari hisoblanadi.

Hayotda ko'ramizki, bu organlardan kimgadir "tez yetib keling" degan telefon bo'lsa, yoshi katta, oliy ma'lumotli, o'qimishli insonlar ham hayajonlanib, o'zini yo'qotib, nima qilishini bilmay qoladi. Xo'sh, bu organlar sizni chaqirsa qanday harakat qilish kerak?

Hozirgi beradigan tavsiyalarimiz sizga juda oddiydek tuyulishi mumkin, lekin ularga amal qilsangiz albatta samarasini sezasiz.

Avvalo, o'zi telefon orqali chaqirish mumkinmi? O'zbekiston Respublikasi Jinoyat-protessual kodeksining 97-moddasiga asosan organga chaqiruv qog‘ozi bilan chaqiriladi. Chaqiruv qog‘ozi pochta orqali jo‘natiladi yoki chopar orqali topshiriladi. Chaqiruv telefonogramma, telegramma, radiogramma bilan yoki telefaks orqali ham bo‘lishi mumkin. Chaqiruv qog‘ozida shaxs kim sifatida, qaysi manzilga va kimning huzuriga chaqirilayotganligi, qaysi kunda va qaysi soatga kelishi kerakligi, shuningdek uzrsiz sabablarga ko‘ra kelmay qolgan taqdirda qanday oqibatlar ro‘y berishi ko‘rsatilgan bo‘lishi lozim. Biroq bu qoida qachonki jinoyat ishi qo'zg'atilgan bo'lsa ya'ni shaxs guvoh, jabrlanuvchi, gumon qilinuvchi yoki ayblanuvchi maqomida bo'lsagina qo'llaniladi.

Lekin qonunchilik tergovga qadar tekshiruv o'tkazilayotganda shaxsni qanday chaqirish tartibini belgilab bermagan. Tergovga qadar tekshiruv degani bu, jinoyat haqida xabar kelib tushgan, bu xabar tekshirilayotgan va hali jinoyat ishi qo'zg'atish to'g'risida qaror qabul qilinmagan jarayon.

Shuning uchun amaliyotda organ xodimlari tergovga qadar tekshiruv vaqtida bemalol telefon orqali fuqarolarni chaqirmoqda. Jinoyat ishi qo'zg'atilganidan keyin ham garchi qonunda bunga ruxsat berilmagan bo'lsada, telefon orqali chaqirish holatlari uchrab turibdi. Balki, qonunni o'zgartirib zamon talabidan, rivojlanishdan kelib chiqqan holda telefon orqali chaqirishga qonunan ruxsat berish vaqti kelgandir.

Xo'sh, telefon orqali chaqirildingiz. Nimalarga e'tibor berish kerak? Avvalo, tinch, bemalol gaplasha oladigan sharoitga o'tish kerak, rulda bo'lsangiz chetda to'xtab, shovqinli joyda bo'lsangiz tinchroq joyga o'tib, masalan. Keyingi asosiy masala yozib olishga imkoniyat bo'lsin, bloknot va ruchka, juda bo'lmasa telefonning o'ziga. Agar telefoningizda so'zlashuvlarni yozish imkoniyati bo'lsa u ham yaxshi.

Organ xodimi bilan muloqotda hayajonlanmasdan, ular ham siz-u biz kabi shu davlat fuqarosi ekanligini, shu davlatdan oylik olib ishlayotganligini unutmasdan muomala qilish kerak. Albatta, xushmuomala bo'lish kerak, qo'pollik qilish, asabiylashib baqir-chaqir qilish kerak emas.

Aslida qonunchilik bo'yicha ham, o'sha organlarning odob-axloq qoidalari bo'yicha ham xodim fuqaro bilan muloqotda o'zini tanishtirishi, lavozimini aytishi, shaxsga "siz" deb murojaat qilishi kerak. Biroq, afsuski hayotda bu normalarning buzilish holatlari uchrab turibdi.

Xodim bilan muloqotda albatta xushmuomalalik bilan so'rab quyidagi ma'lumotlarni aniqlashtiring va yozib oling:

Xodimning familiyasi, ismi, otasining ismi va lavozimi, ya'ni qayerda kim bo'lib ishlashi. Ba'zi xodimlar faqat ismini yoki faqat familiyasini aytadi, aytganda ham juda tez aytadiki, siz ilg'amay qolasiz. Lekin siz hammasini aniqlashtiring, sababi shu organda aynan shu ismdagi yoki familiyadagi bir necha xodimlar ishlashi mumkin. Lavozim esa, tezkor vakil (aholi tilida "Oper"), surishtiruvchi, tergovchi, yoki profilaktika inspektori kabilar bo'lishi mumkin.