Allaev Uz

Ниманингдир ҳақиқий қиймати унга эришиш учун нимадан воз кечишингиз билан белгиланади. Ҳар доим фақат пулдан эмас, кўп нарсалардан воз кечилади. Агар олти соат ёмғирда тик оёқда навбат кутган ва концертга текин чипта олган бўлсангиз, бу вазиятда “текин” деган тушунча ҳақида ҳеч қандай гап бўлиши мумкин эмас.

Бошқа мисол: дейлик, инжиқ мижозингиз билан учрашувга кеч қоляпсиз. Уни куттириб қўйсангиз, у эллик минг долларлик транзакцияни бекор қилиши мумкин. Бундай вазиятда учрашувга бориш учун 15 долларлик такси ўрнига 2.75 долларлик автобусдан фойдаланиш сизга арзонга тушади, деб бўлмайди.

Дўконга бориб, чегирмага савдо қилиш арзонга тушади, аммо кўпроқ вақтингизни олади. Мен ёзувчиман, асарларим учун қалам ҳақи оламан. Янги оёқ кийим олишда эллик доллар тежаб қолиш учун машинамда 144 километр юриб, Висконсин штати Кеноша шаҳридаги дўконга боришим мумкин. Ёки тушлик учун ажратилган вақтда Мичиган шоҳкўчасидаги “Nordstrom" дўконига кириб, оёқ кийим сотиб олишим мумкин. Мен одатда иккинчисини танлайман, умумий харажатим 225 доллар бўлади. Шунингдек, кетган ўн беш дақиқа вақтим ва онамнинг: “Нега Кеношага бориб келмадинг?” ‒ дея муқаррар койишларини ҳам бу ҳисобга қўшиб қўйиш лозим.

© Чарльз Уиланнинг "Яланғоч иқтисодиёт: мураккаб соҳанинг содда қиёфаси" китобидан

Energetik reforma zarurligi haqida anchadan beri yozamiz. Mahsulot tan narxidan arzon sotildimi, demak u bilan bogʻliq muammo boʻladi. Bu defitsit, sifatsizlik va boshqa muammolar boʻlishi mumkin. Gaz yoki elektr tokini ham ishlab chiqarish va mijozga yetkazib berish narxi bor. Undan arzonga sotilishi uchun kimdir mahsulotga toʻlashi kerak. Bizning holatda biz choʻntakdan toʻgʻridan-toʻgʻri toʻlamasakda, byudjet orqali baribir toʻlaymiz. Byudjetdan ajratiladigan summa ham kamligidan elektr toki va gaz taʼminoti sifati bilan jiddiy muammolarimiz bor. Qachondir bu sohada bozor mexanizmlarini toʻliq joriy qilishimiz, narx sohadagi raqobat evaziga pasayishi kerak. Tarmoqlarda tarqalgan maʼlumotlarga koʻra, ayni paytda elektr energiyasining tannarxi deyarli 1000 soʻmni, tabiiy gaz tannarxi esa 2000 soʻm ekan.


Lekin, bu narxni aholidan olib boʻlmaydi. Gaz va elektr toki narxi aholining hamma qatlamiga bir xil taʼsir qiladi uchun, muammoga faqat iqtisodiy emas, ijtimoiy ham deb qarash kerak boʻladi. Ijtimoiy soʻzi ishlatildimi, bu endi siyosiy qaror degani. Bozor mexanizmlariga oʻtish aholining daromadi kam qismiga kamroq zarar yetkazishi uchun ijtimoiy tabaqalanish joriy qilinar ekan. Bu tizimda siz qancha koʻp isteʼmol qilsangiz, shuncha narx oshib boradi. Ijtimoiy normadan oshib ketmasangiz, mahsulotni arzonroq olasiz.




1-maydan joriy qilinadigan oʻzgarishga koʻra endi koʻp qavatli uylar va yotoqxonalarda yashovchilar:


- ijtimoiy meʼyor doirasida, yaʼni oyiga 200 kWhʼgacha elektr energiyasi 225 soʻmdan yetkazib beriladi.

- Meʼyordan oshganda 201 kWhʼdan 1000 kWhʼgacha 450 soʻm,

- 1001 kWhʼdan 5000 kWhʼgacha 675 soʻm,

- 5001 kWhʼdan 10 000 kWhʼgacha 787,5 soʻm,

- 10 001 kWhʼdan keyin 900 soʻm.

Qolgan maishiy isteʼmolchilar uchun ijtimoiy meʼyor doirasidagi (oyiga 200 kWhʼgacha) tarif 450 soʻm boʻladi. Meʼyordan oshsa, qancha oshganiga qarab koʻp qavatli uyda yashovchilardagi tarifdan ikki baravar koʻproq boʻladi.

Hozir eʼtirozlar boʻlishi mumkin, lekin man realist inson sifatida subsidiya orqali bir sohani ushlab turilishi iqtisodiy tomondan qoʻpol xato ekanligini yaxshi bilaman. Ishonavering, toʻgʻridan-toʻgʻri toʻlagandan koʻra, byudjet orqali ancha qimmatroq toʻlaymiz.

Shu uchun ham boshlangan ishni oxirigacha davom ettirib, sohani toʻliq erkin bozor sharoitiga oʻtkazish, lekin aholining daromadi kam qismini uni oʻziga yordam sifatida toʻgʻridan-toʻgʻri subsidiyalash muhim deb bilaman.

Kam tok ishlatadigan kambagʻal qism subsidiya olib kamroq toʻlasin, villa qurib, uchta sauna qilib qoʻygan odam byudjetdan yordam olmasdan, mahsulotning real narxini toʻlasin.


Eʼtirozlarga qaramasdan bu reformani oxirigacha olib borish, sohani toʻliq erkin bozor qoʻliga topshirish juda muhim. Eʼtiroz yoki bosim bilan yarim yoʻlda qolib ketsa, undan yomoni yoʻq.

O'zgarishlar haqida batafsil Gazeta uz yozibdi:
https://www.gazeta.uz/uz/2024/04/16/tariffs/

Taraqqiyotning bitta zo'r tomoni bor, siz bugun imkonsiz degan narsalar juda tez amalga oshirsa bo'ladigan reallikka aylanadi.

Bu ayniqsa biznesda juda sezilarli kechadi. Masalan, xizmatni individual taklif qilish, individual yondoshuv bo'yicha bugun hatto Asaxiyda qilayotgan ishlarimiz 2-3 yil oldin imkonsiz ertakdek tuyilardi. Lekin, dasturiy va texnik taraqqiyot kundan-kunga yangi imkoniyatlarni ochmoqda va ilgari imkonsiz ko'ringan ko'p narsalar endi oddiy programma bajaradigan holatga aylanmoqda.

Bu buyurtmalarni boshqarish, data analitika, marketing, kompaniya ichidagi operatsion jarayonlar, xullas xohlagan jarayonga bog'liq bo'lishi mumkin.
Shu uchun ham biznesni yaxshilash bo'yicha nimadir orzu qilsangiz va hozirda imkonsizdek tuyilsa, orzuni o'chirib ketmang. Katta ehtimol bilan yaqin yillarda uni amalga oshirish imkoni paydo bo'ladi.


@allaevuzb

Evolyutsiya nazariyasi biznesda aniq ishlaydi.



Buni yillar davomida yashab qolgan bizneslarda koʻring. Tabiat qonunida tabiiy saralanish ketsa, biznesda bozorga qarab tabiiy saralanish ketadi.

Biznes yashab qolish uchun evolyutsiya qilishi, bozorga yaxshiroq mahsulot yoki xizmat taklif qilishga majbur.



Natijada u mahsulot yaratiladigan jarayonlarni, ichki operatsion protsesslarni, hatto mahsulotni oʻzini oʻzgartiradi. Evolyutsiya qilayotgan biznes vaqt oʻtgan sari yaxshilanib boradi. Yoʻldan adashib yomonlashib borsa, tabiiy tanlanish kabi bozorda oʻz oʻrnini yoʻqotadi.

Bugun kayzen yoki Lean startup metodi bilan ishlayapman deyishganda, tabiat qonunlari bilan qiyoslasa aynan evolyutsiya nazariyasiga toʻgʻri keladi. Yashab qolishni, koʻproq tomir otishni va kuchayishni xohlagan biznes doimiy evolyutsiya qilishga mahkum.

@allaevuzb

Бозорда ахлоқ тушунчаси мавжуд эмас. Йўқ, бозор жуда ахлоқсиз ҳам эмас, у шунчаки ахлоққа нисбатан бефарқ. Бозор ўз ҳолича аҳамиятли бўлган маҳсулотни эмас, балки танқис маҳсулотларни қадрлайди. Олмоснинг бир карати минглаб доллар туради, аммо сув (агар сиз жўмракдан сув ичишдан тортинмайдиган одам бўлсангиз) деярли бепул. Ваҳоланки, агар сайёрамизда ҳеч қанча олмос бўлмаганида, биз буни деярли сезмас эдик, бироқ сув йўқолганида, ҳамма ўларди.

Бозор бизни керакли нарсалар билан эмас, балки биз сотиб олмоқчи бўлган нарсалар билан таъминлайди.
Бу ‒ фундаментал фарқ. Тиббий суғурта камбағалларни соғлиқни сақлаш тизими билан таъминламайди. Нима учун? Чунки суғуртага камбағалларнинг пули етмайди. Энг кучли америкалик шифокорлар Ҳолливуд кино юлдузларини кўкракларни катталаштириш ва юздаги ажинларни операция йўли билан йўқотиш каби хизматлар билан таъминлайдилар. Нима учун? Чунки бунга юлдузларнинг пули етади.

© Чарльз Уиланнинг  "Яланғоч иқтисодиёт: мураккаб соҳанинг содда қиёфаси" китобидан