Homidjon Ishmatbekov:
Имом Ибн Ҳиббон ҳақида уламоларнинг таърифлари (давоми)
Ҳадисшунослик ва тарих соҳасида буюк мақомга эга бўлган Имом Ибн Ҳиббон ҳақида замондошлари ва кейинги аср олимлари юксак баҳо берганлар. Унинг илм-фан борасидаги фаолияти ва ютуқлари кўпчилик томонидан эътироф этилган.
Абу Саъид Абдурраҳмон ибн Аҳмад ал-Идрисий: «Абу Ҳотам ал-Бустий (Ибн Ҳиббон) фиқҳ олимларидан, ҳадис ҳофизларидан ва турли шаҳарларда машҳур бўлган олимлардан бири эди. У тиб, астрономия ва турли илмларда билимли бўлиб, «Саҳиҳ», «Тарих», «Заиф ровийлар» ва бошқа машҳур китобларни ёзган. Самарқандда одамларга фиқҳ ўргатган, кейин эса Бустга кўчиб ўтган.»
Абдуллоҳ ибн Муҳаммад ал-Астрабозий: «Ибн Ҳиббон дин илмларида фақиҳ, ҳадис ҳофизи ва тиб, астрономия ҳамда турли илмларда билимли эди.»
Имом Заҳабий (Сийар аълам ан-нубало): «Имом, аллома, ҳофиз, мутахассис, Хуросон шайхи… У машҳур китоблар муаллифи эди.
Ибн Ҳиббон «Анвоъ» китобида: "Биз икки мингдан ортиқ шайхдан ҳадис ёзган бўлишимиз мумкин", – дейди. Мен айтаман: шундай ҳам бўлиши керак! Бу билан бирга у фиқҳ, араб тили ва бошқа фанларда ҳам юксак билим эгаси эди. Унинг «Саҳиҳ» асарида шундай дейилади: "Китобимизда фақат беш шартга эга бўлган ровийларнинг ҳадисларини қабул қиламиз:
1. Динида адолатли ва яхши хулқли бўлиши.
2. Ҳадис ривоят қилишда ростгўй бўлиши.
3. Ривоят қилаётган ҳадисни тушуниш ва унинг мазмунига ақли етиши.
4. Ҳадис маъноларини ўзгартириб юборишдан ҳоли бўлиши.
5. Тадлисдан (ҳадисни яширин ўзгартиришдан) холи бўлиши." Ушбу беш шартга эга бўлган ровийларни ҳадис ривоятида қабул қиламиз.»
Имом Заҳабий (Мизон ал-Иътидол): «Анвоъ» ва «Жарх ва таъдил» асарлари муаллифи бўлган. У замонасининг пешқадам олимларидан бири бўлиб, илмий сафарларини 300-йилда бошлаган, Абу Халифа, Насоий ва бошқа машҳур уламолардан ҳадис ривоят қилган. Шом, Ҳижоз, Миср, Ироқ, Жазира ва Хуросонда илм талаб қилган. Самарқандда қози бўлган. Тиб, астрономия, калом ва фиқҳни яхши билган. Ҳадис илмларида пешқадам олимлардан эди.»
Яқут ал-Ҳамавий (Муъжам ал-Булдан): «Ибн Ҳиббон кўп ҳадис ривоят қилган, кўп сафар қилган, кўп устозлардан илм олган, ҳадиснинг матнлари ва санадларини мукаммал тушунган. У ҳадис илмида бошқалар ожиз қолган билимларни очиб берган. Кимки унинг китобларини холисона ўрганса, бу одам илм денгизларига чўмганини англайди.»
Ибн Ҳажар ал-Асқалоний: «У замонасининг пешқадам уламоларидан бири бўлиб, 300-йил бошларида илм талаб қилган. Тиб, астрономия, калом ва фиқҳни яхши билган, ҳадис илмида етакчи олимлардан эди. У фанларнинг барчасини ўзлаштирган, зукко ва беқиёс хотирага эга олим эди.»
Имом Ҳоким (устози): «Абу Ҳотам ал-Бустий қози, у фиқҳ, тилшунослик, ҳадис ва ваъз илмининг улуғ уламоларидан эди. У ҳадис борасида шундай кўп асарлар ёзганки, унгача ҳеч ким бундай қилмаган.»
Жамолиддин ал-Иснавий: «У тилшунослик, ҳадис, фиқҳ ва ваъзда буюк олимлардан эди.»
Салоҳиддин ас-Сафадий: «У дин фиқҳини яхши билган, ҳадис ҳофизларидан бўлган, тиб, астрономия ва турли фанларда билимли олим эди.»
Ибн ал-Имод ал-Ҳанбали: «Олим, аллома, дарё каби билимга эга инсон. У ҳадис ва фиқҳда, тилшунослик, ваъз, тиб, астрономия ва каломда мукаммал билимли эди.»
Ибн ал-Асир: «У ўз асрининг етакчи олимларидан бири бўлган. У шундай китоблар ёздики, унгача ҳеч ким бундай асарлар ёзмаган.»
Ибн Касир: «У катта ҳофиз, машҳур муаллиф ва ижтиҳод қилувчи олим эди.»
Хатиб ал-Бағдодий: «Ибн Ҳиббон ишончли, обрўли ва фозил олим эди.»
Тожиддин ас-Субкий (Табақот аш-Шофеъийа ал-Кубро): «У буюк муҳаддис, «Анвоъ ва тақсимот», «Жарх ва таъдил», «Сиқот» ва бошқа асарлар муаллифи эди.
У Хуросон, Ироқ, Ҳижоз, Шом, Миср, Жазира ва бошқа ўлкаларда илм талаб қилган. «Тақсимлар ва анвоъ» китобида шундай дейди: "Биз Шош ва Искандария орасида минг шайхдан ҳадис ёздик."
Имом Ибн Ҳиббон раҳимаҳуллоҳ Самарқандда қози бўлиб, дин фиқҳини яхши билган, ҳадис ҳофизларидан бири эди. У тиб, астрономия ва турли фанларда билимли бўлиб, «Саҳиҳ», «Тарих» ва «Заиф ровийлар» китобларини ёзган.
