Zafarbek Solijonov

Президентимизнинг ривожланган давлатларга ташрифини эшитсам, хурсанд бўламан. Уларда бошқарув демократлашган, бозор либераллашган, демократия институтлари аллақачон оёққа туриб натижа ҳам кўрсатиб бўлган, сўз эркинлиги рейтингларида олд қаторда, солиқ тўловчиларнинг фикрига қизиқишади.

Биздан даражаси қуйироқ ёки ривожланмаган давлатларга ташрифи ҳақида эшитсам, буларам бир нимани билар, режаси бордир дейман холос. Хурсанд бўлмайман. Уларга иқтисодий нуқтаи назардан қараш мумкиндир. Лекин улардан кўпроқ дабдаба, ҳашамат, кўз-кўз қилишнинг ҳиди келади.

👉 @Zafarbek_Solijonov

1 майдан электроэнергия нархларини тарифга бўлиниши ҳақида хабар чиққанидан кейин "Электромобилни "зарядка"га қўйгандан кўра бензинли машина ҳайдаган яхшироқку", дейдиган одамлар ҳам пайдо бўлди. Айтишларича, машинани зарядлашнинг ўзи 200 кВтдан ошиб кетиб, машина умуман зарарга ҳайдаларкан.

Шу одамларга саволим бор. Биринчидан, нимага асосланиб бензин арзонроқ тушаркану деяпсиз? Иккинчидан, электромобил сотиб олган одам давлатни кундалик 11 минг сўм миқдоридаги ёрдамига муҳтожми?

Дейлик оилада битта ўрта классдаги автомобил бўлса ва у кунига 100 км юрса – бензинда таҳминан 150 000 сўм, метан газда 40 200 сўм сарфланади.

Электромобил бўлсачи? Мисол тариқасида, ҳам бензинда ҳам токда юрадиган BYD Chazor'ни олсак. Унинг аккумулятори 18,3 кВт қувватга эга, бу 100 км юришга етади. Уни тижорат станцияларида зарядлаш учун 35 700 сўм тўлайсиз. Лекин уйда "зарядка"га қўйилса 5 400 сўм атрофида, аниқлашимча.

Агар машина уйда, субсидияланмаган тарифларда қувватланса, қанча ҳаражат қилинади? - 16 500 сўм, яъни бензинга кетадиган ҳаражатдан 10 баробар арзон! Субсидия сабаб электромобил эгаси 16,5 минг сўм эмас, 5 минг сўм тўлаб келган. 11 минг сўмини давлат ёрдам сифатида тўлаган.

Электромобил сотиб олган одам давлатдан кунига 11 000 сўм субсидия олишга муҳтожми?

👉 @Zafarbek_Solijonov

Нега Ўзбекистоннинг баъзи ҳудудларида свет тез-тез ўчиб туради?

Шу мавзуни кечаям айтгандим. Рақамлар билан тўлдириб қўяй. Бугунги кунда "свет" ўчиб туришининг асосий сабаби – электр тармоқларининг ҳаддан ташқари эскирганлиги. Ўзбекистонда мавжуд электр ускуналарининг 40 фоиздан ортиғи эскирган. Айнан шу учун ҳам қаттиқ совуқ ёки аномал иссиқ бўлса, дарров қаерлардадир "свет" ўчиб қолади. Бу ҳолга тушган ҳар қандай одамнинг жахли чиқади.

Тармоқларни эскиришининг зарари шундаки, ишлаб чиқарилган электр энергиясини бир қисми сизга етиб боргунча йўқолиб кетади.  Агар ривожланган давлатларда стандарт йўқотиш миқдори 7-8 фоиз бўлса, бизда 15-20 фоизгача етади.

Бундан дунёда стандарт йўқотиш деб билинадиган 7-8 фоизни олиб ташласак ҳам, биз таҳминан 6 миллиард киловатт/соат электр энергияси ортиқча йўқотамиз.

Бу 6 миллиард киловатт/соат электр энергияси бир ойда ўртача 350 киловатт/соат ток ёқадиган 2,5 миллион истеъмолчига деярли 7 ой давомида бемалол етади.

Хўш, тармоқлар эски экан, янгилансин дейишингиз мумкин. Аммо бу гапда осон. Биз ҳозир эскирган 122 минг километр  узунликдаги электр узатиш тармоғи ҳақида гапиряпмиз. Бу нафақат кўп вақт, балки кўп пул талаб қилади. Давлат шу муаммони тўғирлашга ишлатиши мумкин бўлган маблағни субсидияга сарфламоқда. Ҳали бу мавзуда кўп гапираманов бу кетишда. Мақсад тўғри ишни тўғри деб айтиш. Керак вақти давлатимиз, бошқа вақти миллатимиз олдида турдик ва шундай бўлиб қолади.

👉 @Zafarbek_Solijonov

"Davr Bank" мансабдори тадбиркор билан тил бириктиргани фош бўлди

Жиноят ишлари бўйича Тошкент шаҳар Учтепа туман судида банкка боғлиқ жиноий иш кўриб чиқилди. Суд ҳужжатида маълум бўлишича, тадбиркор бир МЧЖни норасмий равишда тўлиқ ўзи бошқариб келиб, ХАТБ “Davr Bank” Учтепа филиалида ишлаб келган Р.ХХХХ билан гаровга қўйилган мулкни тақиқдан ечиш борасида ўзаро тил бириктирган.

Улар 60 ой муддатга ажратилган 3.309.334.000 сўмга тенг бўлган 350.000 АҚШ долларини кредитни тўлиқ сўндирилмаган бўлсада, банк хатини сохталаштириб, Ер тузиш ва кўчмас мулк кадастрига тақдим этиб, мулкни тақиқдан чиқарганлар.

Манба

👉 @Zafarbek_Solijonov

Ҳўп, ислоҳот қилмасак, бозор қоидалари бўйича ўйин қилмасак нима бўлади?

Келинглар, ҳаммамиз яхши кўрадиган рақамлардан бошлаймиз. 2021 йилни Ўзтрансгаз 2,5 трлн сўм, Ўзбекистон миллий электр тармоқлари 2,1 трлн сўм зарар билан якунлади. Эркин бўлмаган бозор шароитида бу оддий ҳол. Табиийки, бу юк яна бюджетга тушди. Солиқлар ошди, жарималар кўпайди ва бошқа кўринишда барибир ўзимизга қайтди. Нолиб юравердик.

Бошқа томондан электр узатиш тармоқлари, трансформаторларнинг асосий қисмининг қувват ўтказиш қобилияти пастлиги истеъмолчиларга электр энергиясини етарли ҳажмда етказиб бериш имкониятини бермай келмоқда. Чунки электр таъминотидаги узилишларга ва электр энергиясининг сифат кўрсаткичлари ёмонлашишига олиб келувчи тақсимловчи тармоқлар, трансформаторларнинг юқори даражада эскириши давом этяпти. Ҳам зарардамиз, ҳам тизимимиз эскириб кетган. Анча яхшиладик, бир нималар қилиб, лекин амалдаги субсидиялаш тизими вақтинчалик ечим эди.

Ва юқорида урғулаган энг асосий сабабимни таҳиминий рақамларда ифодаласам. Амалдаги тарифлар асосан даромади нисбатан юқори ва мос равишда кўпроқ энергия ресурслари истеъмол қиладиган абонентларга катта миқдордаги шартли субсидия берилишига олиб келмоқда. Уларга яхши тизим эди бу. 200 кВт соат электр энергияси ишлатадиган хонадонга ойига бериладиган субсидия 400 кВт соат электр ишлатадиган хонадонга бериладиган субсидияга нисбатан икки баробар кам, таҳмиримча. Яъни 80 фоиздан ортиқ аҳолига кетадиган субсидия ўзига тўқ ва истеъмоли кўп 20 фоизга кетадиган субсидиядан кам, лекин солиқ ёки бошқача мажбурий тўлов юки бир хил бўлган адолатсиз тизим эди.

👉 @Zafarbek_Solijonov

Газ ва электр субсидия ҳисобига яшаб келаётганди. Уйига хоҳлаганча чироқ, иситиш тизими ўрнатган бой ҳам, "тежайлик" шиори билан яшаётган ўртаҳол оила ҳам бир хил тўловда эди. Ўзи шахсан тўламасаям солиқ кўринишида тўларди. Ҳукумат тўғри қарор қилди. Бу соҳадаям бозор механизмлари ишга тушишни бошлади. Бизга яқин бўлган, аввалроқ ислоҳот бошлаган поссовет давлатларида ҳозирда электр, газдан муаммо деярли йўқ. Грузия тажрибаси ҳақида олдинроқ айтгандим.

2007 йилдан бошлаб Грузия энергетика вазири бўлган Хетагури энергетика инқирози даврини шундай эслайди: "Тушум йўқ, ҳаражатларни қоплаш имконсиз бўлиб қолгани туфайли гидростанцияларнинг бари яроқсиз бўлиб қолганди. ИЭСлар ишлаши учун кетадиган ёқилғи қийматини қоплашнинг имкони йўқ эди. Тушум бор-йўғи харажатнинг 30 фоизини қоплар, қарзлар йиғилиб кетганди. Иложсиз қолган ҳукумат қишлоқларга 8 соатгина, пойтахтга 16-18 соат электр берадиган занжир реакциясига ўтганди. Икки-уч ой умуман электр берилмаган ҳудудлар ҳам бўлган".

Грузия биринчи навбатда маъмурий ислоҳот қилди. Яъни газ ва энергияга қайси ташкилот масъул, аниқ вазифаларни белгилаб олди. Кейин нархлар бозор қоидаларига ўтказилди. Ислоҳотгача бўлган даврда Тбилиси аҳолиси ҳар қандай истеъмол ҳажмидан қатъи назар 100 кВт.соат энергия учун 6.75 доллар тўлаган бўлса, 2006 йил июндан бошлаб энг арзон тариф 7.6 долларни, энг қиммат тариф эса 9.9 долларни ташкил қилган. Ҳудудлар аҳолиси учун тариф 4.5 доллардан 7.3-9.9 долларгача ортди. Ушбу схема тўловчининг иқтисодий аҳволини ҳисобга олиш имконини берди.

Агар тўловчи кўп энергия истеъмол қилса, демак унинг электр қурилмалари сони кўп, у яхши таъминланган ва ўз-ўзидан тўловни амалга ошириш имкони ҳам юқори. Ушбу ислоҳот шунингдек кўплаб инсонларда энергиядан фойдаланиш маданиятини оширди. Улар коммунизм ғоялари таъсиридан чиқа бошлади. Ортиқча қурилмаларини ўчириб юрадиган бўлди. Бефарқ бўлмай ойига қанча энергия истеъмол қилаётгани билан қизиқишни бошлади. Субсидия тарзида истеъмолчиларга ажратиладиган маблағлар тежаб қолинди. Тежалган маблағ бошқа ижтимоий ҳаётни яхшилашга йўналтирилди.

👉 @Zafarbek_Solijonov

Ҳукумат қарори билан, 1 май санасидан эътиборан электр энергияси ва табиий газ учун бир ойлик истеъмолнинг базавий меъёрлари тасдиқланди.

Унга кўра:

1. Электр энергияси нархи истеъмолчиларнинг I ва II гуруҳлари учун ўзгаришсиз қолдирилган — 1 кВт.соат учун 1000 сўм ҳамда 900 сўмдан. Учинчи гуруҳ истеъмолчилари, хусусан, овқат тайёрлаш учун марказлашган ҳолда электр плиталари билан жиҳозланган кўп қаватли уй-жойлар ва ётоқхоналарда яшовчилар учун бир ойлик истеъмолдан келиб чиқиб, қолган барча истеъмолчилар учун бир ойдаги истеъмолдан келиб чиққан ҳолда:

— 201-1000 кВт.соатни ташкил этса – 900 сўм;
— 1000 дан 5000 кВт.соатгача – 1350 сўм;
— 5000 дан 10000 кВт·соатгача – 1575 сўм;
— 10 минг кВт.соатдан ошса – 1800 сўм этиб белгиланди.

Қолган маиший истеъмолчилар учун эса бир ойдаги истеъмолдан келиб чиқиб:

— ойига 200 кВт·соатгача – 450 сўм;
— ойига 201 кВт·соатдан 1 000 кВт·соатгача – 900 сўм;
— ойига 1 001 кВт·соатдан 5 000 кВт·соатгача – 1 350 сўм;
— ойига 5 001 кВт·соатдан 10 000 кВт·соатгача – 1 575 сўм;
— ойига 10 000 кВт·соат ва ундан юқори – 1 800 сўмдан.

2. Табиий газ нархи эса барча истеъмолчилар (кубометри учун 1500 сўмдан) ҳамда йирик улгурчи истеъмолчилар ва бюджет ташкилотлари учун (кубометри учун 1800 сўмдан) ўзгаришсиз қолдирилган.

Коммунал эҳтиёжлар учун аҳолига мавсумга қараб нарх белгиланмоқда. Жумладан, ноябрь-февраль ойлари учун бир ойлик истеъмолдан келиб чиқиб:

— ойига 500 куб/метргача – 650 сўм;
— ойига 501 куб/метрдан 2 500 куб/метргача – 1 500 сўм;
— ойига 2 501 куб/метрдан 5 000 куб/метргача – 1 950 сўм;
— ойига 5 001 куб/метрдан 10 000 куб/метргача – 2 275 сўм;
— ойига 10 001 куб/метр ва ундан юқори миқдорда табиий газ истеъмол қиладиганлар бир куб метр учун 2 600 сўмдан тўлаши керак бўлади.

Март-октябрь ойларида эса:

— ойига 100 куб метргача – 650 сўм;
— ойига 101 куб метрдан 2 500 куб метргача – 1 500 сўм;
— ойига 2 501 куб метрдан 5 000 куб метргача – 1 950 сўм;
— ойига 5 001 куб метрдан 10 000 куб метргача – 2 275 сўм;
— ойига 10 001 куб метр ва ундан юқори миқдорда табиий газ истеъмол қиладиганлар бир куб метр учун 2 600 сўмдан  тўлайди.

Аҳолига маиший эҳтиёжлар учун сотиладиган суюлтирилган газнинг бир килограмми учун тўлов 1600 сўм этиб, белгиланди. Шунингдек, эҳтиёжманд оилаларга 2024/2025 йилги иситиш мавсумида (ноябрь-февраль ойларида) энергетика тўловлари учун 270 минг сўмлик бир марталик ёрдам пуллари берилади.

👉 @Zafarbek_Solijonov

Ислоҳотни охиригача олиб боролмайдиган тепада ўтирган қўрқоқ тўда "эски даврга қайтамиз" қўрқитувидан кўп фойдаланади. Буям вақтинчалик аслида.

Ё ислоҳот қиласиз, ёки тўлиқ ёпиласиз. Бошқа йўли йўқ. Ҳар бир давлат хизматчиларининг даромад ва харажатлари декларациялаш тартибини тезлаштиринг. Божхонанинг сал очилган эшигини ёпиш билан қўрқитмай.

👉 @Zafarbek_Solijonov