KOAGULYATSIYA

Koagulyatsiya – bu qon ivish jarayoni bo‘lib, organizmni qon ketishdan himoya qilish va gemostazni ta’minlash uchun muhim fiziologik mexanizmdir. Ushbu jarayon plazmadagi koagulyatsion oqsillar, trombotsitlar va qon tomir endoteliysi o‘rtasidagi murakkab o‘zaro ta’sir natijasida amalga oshadi.

Qon ivish jarayoni fiziologik sharoitda normokoagulyatsiya holatida bo‘lishi kerak. Biroq, patologik sharoitlarda koagulyatsiya tizimi buzilib, tromboz yoki qon ketish sindromlariga olib kelishi mumkin. Shuning uchun, koagulyatsiya mexanizmlarini tushunish klinik tibbiyot, ayniqsa, gematologiya, kardiologiya va anesteziologiya sohalarida muhim ahamiyatga ega.

⚙️ Koagulyatsiya uchta asosiy bosqichdan iborat:

1. Qon tomirining spazmi va trombotsitar gemostaz – qon tomir shikastlanganda uning devoridagi endotelial hujayralar vazokonstriktor moddalar ishlab chiqaradi, bu esa tomirning qisqarishiga va trombotsitlarning shikastlangan joyga yopishishiga olib keladi.

2. Plazmatik koagulyatsiya (kaskad jarayoni) – qon plazmasida mavjud koagulyatsion faktorlar ketma-ket faollashib, fibrin to‘rining hosil bo‘lishiga olib keladi. Bu jarayon ichki va tashqi yo‘llar orqali boshlanadi va umumiy yo‘lda yakunlanadi.

3. Fibrinoliz – shakllangan tromb organizm tomonidan nazorat qilinadi va kerakli vaqtda eritiladi, bu esa qon aylanishining normal holatga qaytishini ta’minlaydi.

🔹Ichki va tashqi yo‘l orqali koagulyatsiya faollashishi:

Ichki yo‘l – qon plazmasidagi faktorlar (XII, XI, IX, VIII) ishtirokida faollashadi va bu jarayon asosan tomir devorining ichki shikastlanishi natijasida boshlanadi.

Tashqi yo‘l – to‘qimalar shikastlanganda to‘qima tromboplastini (faktor III) ajralishi natijasida faollashadi.

Umumiy yo‘l – ichki va tashqi yo‘llarning birlashishi natijasida protrombin (faktor II) trombinga, fibrinogen esa fibringa aylanadi.

🫥 Koagulyatsiya tizimining asosiy komponentlari:

• Koagulyatsion faktorlar – plazmada mavjud bo‘lgan oqsillar bo‘lib, ular koagulyatsiya kaskadini faollashtiradi. Ularning ko‘pchiligi jigar tomonidan sintez qilinadi va K vitamini ishtirokida faol shaklga aylanadi.

• Trombotsitlar – qon ivish jarayonida muhim rol o‘ynaydi, chunki ular agregatsiyalashib, shikastlangan tomir devorini yopishga yordam beradi.

• Fibrinogen va fibrin – fibrinogen (faktor I) trombin ta’sirida fibringa aylanadi va qon ivish jarayonining yakuniy bosqichi hisoblanadi.

• Antikoagulyatsion tizim – tabiiy ingibitorlar (antitrombin III, protein C va protein S) koagulyatsiya jarayonini nazorat qilib, ortiqcha trombozning oldini oladi.

✅ Koagulyatsiya tizimidagi buzilishlarni aniqlash uchun quyidagi laborator tekshiruvlar qo‘llaniladi:

Protrombin – tashqi yo‘l orqali koagulyatsiyani baholaydi.

Aktivlangan qisman tromboplastin vaqti (aPTT) – ichki yo‘l faoliyatini o‘lchaydi.

Fibrinogen miqdori – fibrin hosil bo‘lish jarayonini baholaydi.

D-dimer testi – fibrinoliz faolligini ko‘rsatadi va tromboz diagnostikasida qo‘llaniladi.

Xulosa qilsak, koagulyatsiya – organizmda qon ketish va tromboz muvozanatini saqlovchi murakkab jarayon bo‘lib, uning buzilishi jiddiy klinik oqibatlarga olib kelishi mumkin. Koagulyatsiya tizimining normal ishlashini ta’minlash va uni o‘z vaqtida aniqlab, davolash tromboembolik va qon ketish bilan bog‘liq asoratlarning oldini olishda muhim rol o‘ynaydi.

━━━━━━━━━━━━━━━━━━━
@TIBBIY_LUGAT - tibbiyotga oid atamalarning izohli baza-kanali!