Kompaniyalar datalarining sizib chiqishi odatda hujumlar, xatolar yoki buzilishlar natijasida sodir bo'ladi. Ushbu ma'lumotlar quyidagi usullar bilan sizib chiqadi va saqlanadi:
Datalarning qayerga sizib chiqishi:
1. Dark Web:
Dark Web – bu internetning yashirin qismi bo'lib, oddiy brauzerlar orqali kirib bo'lmaydi. U yerda kiberjinoyatchilar o'g'irlangan ma'lumotlarni sotish yoki ulashishadi.
Bu yerda login, parollar, kredit kartalari ma'lumotlari yoki boshqa shaxsiy ma'lumotlar savdosi amalga oshadi.
2. Forumlar va Telegram kabi platformalar:
Ba'zi xakerlar maxsus forumlarda yoki xabar almashish platformalarida (masalan, Telegram, Discord) o'g'irlangan ma'lumotlarni ulashadi.
Ko'p hollarda, bu ma'lumotlar bepul yoki pulli shaklda tarqatiladi.
3. Pastebin va shunga o‘xshash saytlar:
Xakerlar ma'lumotlarni shunchaki namoyish qilish yoki reklama qilish maqsadida Pastebin kabi ochiq platformalarga joylashtirishi mumkin.
4. Shaxsiy saqlash yoki xaker guruhlari serverlari:
O'g'irlangan ma'lumotlar xakerlarning o'z serverlarida saqlanishi yoki keyinchalik sotish uchun to‘planishi mumkin.
Datalar qanday sizib chiqadi:
1. Phishing (Fishing):
Xodimlarga soxta elektron pochta yoki xabarlar yuboriladi, bu orqali maxfiy login va parollarni olishadi.
Masalan, kompaniya xodimi soxta saytga kirib, o‘z login va parolini kiritishi mumkin.
2. Zararli dastur (Malware):
Kompyuter yoki tarmoqka zararli dastur o‘rnatilib, ma'lumotlar o‘g‘irlanadi.
Masalan, ransomware hujumi orqali kompaniya serverlari qulflanadi va ma'lumotlarni ochish uchun to'lov talab qilinadi.
3. Tarmoq zaifliklari (Vulnerability exploitation):
Kompaniya serverlari yoki tizimlaridagi xavfsizlik zaifliklari aniqlanib, xakerlar bundan foydalanishadi.
Masalan, himoyasiz API yoki noto‘g‘ri sozlangan ma'lumotlar bazasi.
4. Ichki xodimlar (Insider threat):
Ba'zi hollarda, kompaniya ichidagi xodimlar maxfiy ma'lumotlarni ataylab yoki bexosdan oshkor qilishadi.
5. Tashqi servislar:
Kompaniya uchinchi tomon xizmatlariga (masalan, bulutli xizmatlar) ma'lumotlarini saqlashda xato qilishi mumkin, natijada bu ma'lumotlar ochiq qoladi.
Chiqib ketgan ma'lumotlar qayerda ishlatiladi?
Firibgarlik (Fraud): Kredit kartalari yoki bank hisoblari ma'lumotlari noqonuniy xaridlar uchun ishlatiladi.
Shantaj (Blackmail): Maxfiy ma'lumotlarni oshkor qilmaslik evaziga to‘lov talab qilinadi.
Shaxsiy identifikatsiyani o'g'irlash (Identity theft): Shaxsning ma'lumotlaridan foydalanib, yangi kreditlar olish yoki soxta hujjatlar yaratish.
Raqobatchilarga sotish: Maxfiy biznes ma'lumotlarini raqobatchilarga sotish.
Himoya qilish yo'llari:
1. Ma'lumotlarni muntazam shifrlash (encryption).
2. Xodimlarni kiberxavfsizlik bo‘yicha o‘qitish.
3. Tizimlarni muntazam yangilab borish va zaifliklarni tuzatish.
4. Ikki bosqichli autentifikatsiya (2FA) ni joriy qilish.
5. Ma'lumotlar oqimini kuzatish uchun SIEM tizimlaridan foydalanish.
Datalarni sizib chiqishning oldini olish uchun kuchli xavfsizlik strategiyasi va ehtiyotkorlik talab etiladi.
@TemurbekShukurov