Suriyaning shimoli-g‘arbidagi keskinlashuv dinamikasi va istiqbollari
Suriyaning shimoli-g‘arbida yana qurolli mojaro avjiga chiqmoqda. Radikal “Hay’at Tahrir ash-Shom” (HTSh) guruhining yetakchiligidagi qurolli muxolifat katta hujumni boshladi va strategik jihatdan muhim hududlarni egallab oldi. “Tajovuzni jilovlash” operatsiyasi muxolifat kuchlariga sezilarli muvaffaqiyatlarga erishish imkonini berdi, bu esa Rossiya va Eron tomonidan qo‘llab-quvvatlanayotgan hukumat pozitsiyalarini xavf ostiga qo‘ydi.
Muxolifat kuchlari Halabning g‘arbiy qismini, strategik “M5” avtomagistralini va Idlibning sharqiy qismlarini nazoratga oldi. Bu muvaffaqiyatga zarba beruvchi hamda razvedka dronlarining faol qo‘llanilishi orqali erishildi. Bu dronlar nafaqat samarali harbiy vosita sifatida, balki hukumat qo‘shinlariga ruhiy bosim o‘tkazishda ham muhim rol o‘ynadi. Tanklar, tankka qarshi raketalar va minomyotlar kabi harbiy texnikaning katta hajmda qo‘lga kiritilishi muxolifatning taktik imkoniyatlarini sezilarli darajada kuchaytirdi.
Suriya hukumati jiddiy muammolarga duch kelmoqda. Ko‘plab hududlarda hukumat qo‘shinlari pozitsiyalarni jang qilmasdan tark etmoqda, bu esa demoralizatsiya yoki qo‘mondonlik tarkibidagi korrupsiya ehtimolini ko‘rsatadi (vaziyat 2021-yilgi Afg’onistonni estalmoqda). Eng katta yo‘qotishlar, xususan, “Fotimiyun” kabi Eronga aloqador harbiy tuzilmalar tomonidan kuzatilmoqda. Eron harbiy maslahatchisi Kiyumas Purhashemiyning o‘ldirilishi Tehronning konfliktga chuqur aralashganligini, ammo shu bilan birga bu ishtirokning katta qiymatga ega ekanligini ham ko‘rsatadi.
Mojaroning avj olishi sharoitida tashqi ishtirokchilar muhim rol o‘ynamoqda. Turkiya, operatsiyada bevosita ishtirok etmasa-da, muxolifatni bilvosita qo‘llab-quvvatlamoqda: harbiy texnika yetkazib berish va kadrlarni tayyorlash. Rossiya esa o‘zining faol havo zarbalariga qaramay, muxolifatning harakatlarini samarali to‘xtata olmayapti. Gumanitar vaziyat esa tobora og‘irlashyapti: aholi yashash hududlari va strategik obyektlarga hujumlar tinch aholi o‘rtasida ko‘plab qurbonlarga olib keldi.
Gumanitar jihat mojaroning eng og‘riqli masalalaridan biri bo‘lib qolyapti. Muxolifatning ma’lumotlariga ko‘ra, ozod qilingan hududlar 100 mingdan ortiq qochqinlarning uylariga qaytishiga imkon yaratadi. Ammo ibodatxonalar va turar-joylar kabi fuqarolik infratuzilmasiga uyushtirilayotgan hujumlar aholining og‘ir ahvolini yanada yomonlashtirmoqda.
Kelajakda bir nechta ssenariylarning yuzaga kelishi mumkin. Muxolifatning muvaffaqiyatlari hukumatni zo‘ravonlikni kuchaytirish va yangi fuqarolik obyektlariga hujumlar uyushtirishga undashi mumkin. Turkiya muxolifatni qo‘llab-quvvatlash orqali Suriyaning shimoli-g‘arbida o‘z ta’sir doirasini kengaytirishi ehtimoldan holi emas. Shu bilan birga, xalqaro hamjamiyat Rossiya, Turkiya va Eron o‘rtasida mojaroning kuchayishini oldini olish maqsadida yangi muzokaralarni boshlashi mumkin.
Xulosa qilib aytganda, Suriyaning shimoli-g‘arbida keskinlashuv hukumatning zaifligini va muxolifatning taktik moslashuvchanligini namoyon etmoqda. Ammo harbiy muvaffaqiyatlarga qaramay, mojaroning barqaror yechimiga gumanitar oqibatlarni hisobga olmasdan va tashqi ishtirokchilarning kelishuvini ta’minlamasdan erishish imkonsizdir.
Strategic Focus: Central Asia
Suriyaning shimoli-g‘arbida yana qurolli mojaro avjiga chiqmoqda. Radikal “Hay’at Tahrir ash-Shom” (HTSh) guruhining yetakchiligidagi qurolli muxolifat katta hujumni boshladi va strategik jihatdan muhim hududlarni egallab oldi. “Tajovuzni jilovlash” operatsiyasi muxolifat kuchlariga sezilarli muvaffaqiyatlarga erishish imkonini berdi, bu esa Rossiya va Eron tomonidan qo‘llab-quvvatlanayotgan hukumat pozitsiyalarini xavf ostiga qo‘ydi.
Muxolifat kuchlari Halabning g‘arbiy qismini, strategik “M5” avtomagistralini va Idlibning sharqiy qismlarini nazoratga oldi. Bu muvaffaqiyatga zarba beruvchi hamda razvedka dronlarining faol qo‘llanilishi orqali erishildi. Bu dronlar nafaqat samarali harbiy vosita sifatida, balki hukumat qo‘shinlariga ruhiy bosim o‘tkazishda ham muhim rol o‘ynadi. Tanklar, tankka qarshi raketalar va minomyotlar kabi harbiy texnikaning katta hajmda qo‘lga kiritilishi muxolifatning taktik imkoniyatlarini sezilarli darajada kuchaytirdi.
Suriya hukumati jiddiy muammolarga duch kelmoqda. Ko‘plab hududlarda hukumat qo‘shinlari pozitsiyalarni jang qilmasdan tark etmoqda, bu esa demoralizatsiya yoki qo‘mondonlik tarkibidagi korrupsiya ehtimolini ko‘rsatadi (vaziyat 2021-yilgi Afg’onistonni estalmoqda). Eng katta yo‘qotishlar, xususan, “Fotimiyun” kabi Eronga aloqador harbiy tuzilmalar tomonidan kuzatilmoqda. Eron harbiy maslahatchisi Kiyumas Purhashemiyning o‘ldirilishi Tehronning konfliktga chuqur aralashganligini, ammo shu bilan birga bu ishtirokning katta qiymatga ega ekanligini ham ko‘rsatadi.
Mojaroning avj olishi sharoitida tashqi ishtirokchilar muhim rol o‘ynamoqda. Turkiya, operatsiyada bevosita ishtirok etmasa-da, muxolifatni bilvosita qo‘llab-quvvatlamoqda: harbiy texnika yetkazib berish va kadrlarni tayyorlash. Rossiya esa o‘zining faol havo zarbalariga qaramay, muxolifatning harakatlarini samarali to‘xtata olmayapti. Gumanitar vaziyat esa tobora og‘irlashyapti: aholi yashash hududlari va strategik obyektlarga hujumlar tinch aholi o‘rtasida ko‘plab qurbonlarga olib keldi.
Gumanitar jihat mojaroning eng og‘riqli masalalaridan biri bo‘lib qolyapti. Muxolifatning ma’lumotlariga ko‘ra, ozod qilingan hududlar 100 mingdan ortiq qochqinlarning uylariga qaytishiga imkon yaratadi. Ammo ibodatxonalar va turar-joylar kabi fuqarolik infratuzilmasiga uyushtirilayotgan hujumlar aholining og‘ir ahvolini yanada yomonlashtirmoqda.
Kelajakda bir nechta ssenariylarning yuzaga kelishi mumkin. Muxolifatning muvaffaqiyatlari hukumatni zo‘ravonlikni kuchaytirish va yangi fuqarolik obyektlariga hujumlar uyushtirishga undashi mumkin. Turkiya muxolifatni qo‘llab-quvvatlash orqali Suriyaning shimoli-g‘arbida o‘z ta’sir doirasini kengaytirishi ehtimoldan holi emas. Shu bilan birga, xalqaro hamjamiyat Rossiya, Turkiya va Eron o‘rtasida mojaroning kuchayishini oldini olish maqsadida yangi muzokaralarni boshlashi mumkin.
Xulosa qilib aytganda, Suriyaning shimoli-g‘arbida keskinlashuv hukumatning zaifligini va muxolifatning taktik moslashuvchanligini namoyon etmoqda. Ammo harbiy muvaffaqiyatlarga qaramay, mojaroning barqaror yechimiga gumanitar oqibatlarni hisobga olmasdan va tashqi ishtirokchilarning kelishuvini ta’minlamasdan erishish imkonsizdir.
Strategic Focus: Central Asia