Nima uchun Chingizxon imperiyasi uning vafotidan keyin ham uzoq muddat davomida yashab qolgan-u, lekin Amir Temur imperiyasi uning vafotidan soʻng parchalana boshladi?
Bizni kitoblarimizda, mogʻullar savodsiz va yovvoyi xalq deya taʼriflagan. Temuriylar esa ikkinchi renesans asoschilaridan-ku.
Axir davlatlarning rivojlanishiga, ilm-fan va taraqqiyot muhim emasmi? Yoki biz Mogʻullar haqida notoʻgʻri xulosalarga egamizmi?
Mening fikrimcha, Chingizxon imperiyasi vafotidan soʻng parchalanmagani sababi, imperiya asosini koʻchmanchi qabilalar tashkil etgani edi.
Qisqacha aytganda, XI asrning 70-yillarda Moʻgʻulistonda iqlim qulay va seryogʻin kelgan. Bu oʻz oʻzidan chorva mollarini koʻpayishi va aholi sonining ortishiga olib keladi. Natijada yaylovlar ortiqcha aholini boqa olmaydi, shuning uchun ortiqcha aholi, suv va yaylov uchun bir-biri bilan kurashishi yohud tashqariga chiqib ketishi kerak edi. (Anashu tarixiy sharoit Chingizxon davriga toʻgʻri kelgan.)
Eslatma. Xorazmshohlar imperiyasini taqdirini eslang! Chingizxon oʻshanda 200 ming askar bilan bostirib kelgan, Chingizxon qoʻshini asosan koʻchmanchi qabilalardan tuzilgan ekanligini hisobga olsak, bu 200 ming askarni ortida uning 200 ming sondagi oilasi borligini bilish mumkin. Oʻrta asrlar holatda bir oila bir askar berish odati borligi va oʻrtacha hisobda bir oilada 6 nafar aʼzo borligi hisobga olsak, katta buvamiz Chingizxon bizning yurtimizga 1.2 mln kishi bilan mehmon boʻlib kelgan.
Masalan; Barloslar, qoʻngʻirotlar, Olmaliqlar h.k.lar Chingizxon yurishidan keyin kirib kelgan Movarounnahr hududiga.
Chingizxon vafot etgan paytda ham, mogʻullar yerga boʻlgan talabini hali ham qondirilmagan edi. Yangi yerlarga boʻlgan ehtiyojini qondirish istagi ularni birlashtirib turgan. Shuning uchun boʻlsa, Chingizxon vafotidan 73 yil oʻtib ham bosqinchilik faoliyatlarini toʻxtamay, Birmani ham boʻysundirshgan (1300-yil).
Amir Temur imperiyasiga kelsak, bizning imperiya asosini oʻtroq aholi vakillari tashkil etgan.
Yani-ki agar oʻtroq dehqonchilik madaniyatida, aholi sonining oʻsishi roʻy bersa, yerga yaxshi ishlov berish orqali yoki ekin maydonlarini kengaytirish orqali hosil oshirilishiga erishish mumkin.
Temuriylarda yangi yerlarni zabt etishga boʻlgan intilishdan koʻra, Sohibqiron bobomizdan qolgan davlatni oʻzoro boʻlib olish, yaxshi edi.
Keyingi sababi Temuriylarni birlashtirgan tashqi sabablarni yoʻqligi, Amir Temur vafot etgan paytda, bizning imperiyaga tahdid soluvchi tashqi kuchlarning oʻzi yoʻq edi. (Qora Yusuf va Bahrom Jaloyir Temuriylar imperiyasiga tahdid soluvchi kuch emas, ular faqat Iroq va Ozarbayjon bilan cheklangan).
Shuning uchun deb oʻylayman, Sohibqiron bobom vafot etganidan keyin, birlashishimizga hojat boʻlmay qolgan.
Temuriylar sulolasida dashtliklarning taʼsirini kuchayishi
Temuriylar davri tanga va pul muomalasi
Turk-moʻgʻullarning Sharqiy Yevropaga bostirib kirishi
Bizni kitoblarimizda, mogʻullar savodsiz va yovvoyi xalq deya taʼriflagan. Temuriylar esa ikkinchi renesans asoschilaridan-ku.
Axir davlatlarning rivojlanishiga, ilm-fan va taraqqiyot muhim emasmi? Yoki biz Mogʻullar haqida notoʻgʻri xulosalarga egamizmi?
Mening fikrimcha, Chingizxon imperiyasi vafotidan soʻng parchalanmagani sababi, imperiya asosini koʻchmanchi qabilalar tashkil etgani edi.
Qisqacha aytganda, XI asrning 70-yillarda Moʻgʻulistonda iqlim qulay va seryogʻin kelgan. Bu oʻz oʻzidan chorva mollarini koʻpayishi va aholi sonining ortishiga olib keladi. Natijada yaylovlar ortiqcha aholini boqa olmaydi, shuning uchun ortiqcha aholi, suv va yaylov uchun bir-biri bilan kurashishi yohud tashqariga chiqib ketishi kerak edi. (Anashu tarixiy sharoit Chingizxon davriga toʻgʻri kelgan.)
Eslatma. Xorazmshohlar imperiyasini taqdirini eslang! Chingizxon oʻshanda 200 ming askar bilan bostirib kelgan, Chingizxon qoʻshini asosan koʻchmanchi qabilalardan tuzilgan ekanligini hisobga olsak, bu 200 ming askarni ortida uning 200 ming sondagi oilasi borligini bilish mumkin. Oʻrta asrlar holatda bir oila bir askar berish odati borligi va oʻrtacha hisobda bir oilada 6 nafar aʼzo borligi hisobga olsak, katta buvamiz Chingizxon bizning yurtimizga 1.2 mln kishi bilan mehmon boʻlib kelgan.
Masalan; Barloslar, qoʻngʻirotlar, Olmaliqlar h.k.lar Chingizxon yurishidan keyin kirib kelgan Movarounnahr hududiga.
Chingizxon vafot etgan paytda ham, mogʻullar yerga boʻlgan talabini hali ham qondirilmagan edi. Yangi yerlarga boʻlgan ehtiyojini qondirish istagi ularni birlashtirib turgan. Shuning uchun boʻlsa, Chingizxon vafotidan 73 yil oʻtib ham bosqinchilik faoliyatlarini toʻxtamay, Birmani ham boʻysundirshgan (1300-yil).
Amir Temur imperiyasiga kelsak, bizning imperiya asosini oʻtroq aholi vakillari tashkil etgan.
Yani-ki agar oʻtroq dehqonchilik madaniyatida, aholi sonining oʻsishi roʻy bersa, yerga yaxshi ishlov berish orqali yoki ekin maydonlarini kengaytirish orqali hosil oshirilishiga erishish mumkin.
Temuriylarda yangi yerlarni zabt etishga boʻlgan intilishdan koʻra, Sohibqiron bobomizdan qolgan davlatni oʻzoro boʻlib olish, yaxshi edi.
Keyingi sababi Temuriylarni birlashtirgan tashqi sabablarni yoʻqligi, Amir Temur vafot etgan paytda, bizning imperiyaga tahdid soluvchi tashqi kuchlarning oʻzi yoʻq edi. (Qora Yusuf va Bahrom Jaloyir Temuriylar imperiyasiga tahdid soluvchi kuch emas, ular faqat Iroq va Ozarbayjon bilan cheklangan).
Shuning uchun deb oʻylayman, Sohibqiron bobom vafot etganidan keyin, birlashishimizga hojat boʻlmay qolgan.
Temuriylar sulolasida dashtliklarning taʼsirini kuchayishi
Temuriylar davri tanga va pul muomalasi
Turk-moʻgʻullarning Sharqiy Yevropaga bostirib kirishi