Ислом молияси | Islom moliyasi

Чегирма Чақириғи: Ҳаётни Ўзгартирувчи Таклифми Ёки Ортиқча Харажат? (2-қисм)

Бир сафар ўзим ҳам шундай ҳолатга тушганман. Бир mall’да юрганимда, "Сўнгги имконият!" деган катта ёзувни кўриб, шошилинч равишда бир неча нарсани олганман. Кейин уйга қайтиб қарасам, уларнинг ярми умуман керак эмас экан. Ҳатто баъзиларини ҳали ҳам ишлатмаганман! 😅

Бундай ҳолатлар кўпчиликнинг бошидан ўтган бўлиши мумкин. Лекин савол туғилади: нима учун биз ҳар сафар бундай "қопқон"ларга тушиб қоламиз?

Маркетологлар биздан ақллироқми?

Иқтисодий ва психологик тадқиқотларга кўра, бундай акциялар инсоннинг ҳис-туйғуларини жуда яхши бошқаради. Чегирмаларнинг асосий мақсади — сизга шошилинч қарор чиқартириш. Масалан, FOMO (fear of missing out, яъни “орқада қолишдан қўрқиш”) энг кучли мотиваторлардан бири саналади.

Ҳар доим қўлланадиган шунчаки оддий, аммо таъсирли фраза бор: “Бу имконият фақат бир марта!”. Натижада, ўз эҳтиёжларимиздан кўра, эмоцияларга таяниб харид қиламиз.

Байрам олди харидлар: иқтисодий сабоқлар

Яқинда бир дўстим айтганди: “Байрам олди харид қилиш пул тежаш учун яхши имконият эмас, аксинча, кўпроқ сарфлашнинг сабабчисидир.” Унинг гапи ҳақиқатдан йироқ эмас.

Чунки инсонлар байрам кайфиятида керакли-кераксиз барча нарсаларни олгиси келади. Аслида эса бу жараён келажакда афсус қилиш билан якунланиши мумкин.

Шундай ҳолатларда ўзимизни назорат қилиш учун нималарни билиш муҳим?

- Рўйхат тузинг. Байрам учун ҳақиқатан ҳам керак бўладиган нарсаларни ёзинг. Чегирма қанчалик қизиқ туюлмасин, фақат шу рўйхатга амал қилинг.

- Олдиндан нархларни текширинг. Ҳар доим чегирмалар олдинги нархларга нисбатан ҳақиқатдан арзон эканлигини солиштириб кўринг.

- Бюджет белгиланг. Олдиндан аниқ қанча маблағ сарфлашингизни режалаштиринг. Бюджетдан чиқишни “қоидабузарлик” деб билинг.

- Ўйланинг: "Ҳаётимни яхшилайдими?" Ҳар бир харидни қилишдан олдин ўзингизга савол беринг: “Менга бу ҳақиқатдан керакми?”

Бизнес учун сабоқ

Бу жараёнларда савдогарлар учун ҳам катта имконият бор. Байрам олди чегирмалар нафақат сотувни оширади, балки харидорлар билан ўзаро ишончни кучайтириш учун ажойиб восита.

Лекин, чегирмалар нотўғри ташкил этилса, бу бренд обрўсига салбий таъсир кўрсатиши ҳам мумкин. Харидор билан ишлашда “фақат сотув” эмас, балки “қониқиш ва ишонч” асосий мақсад бўлиши керак.

#Emotional_Purchase vs. #Rational_Purchase
#Impulse_Buying

Сизнинг тажрибаларингиз қандай?

Шошилинч харидларингиз қанчалик кўп афсус билан тугаган? Ёки, аксинча, қандайдир чегирма сиз учун ҳақиқий фойда келтирганми? Қизиқ фикр ва тажрибаларингизни комментарийда бўлишинг! 😊

Ҳа, айтганча! Бу постни яқинларингизга албатта улашинг.

🌐 Манба: Алижон Равшанов

✅ @IslomMoliyasi канали

#қисқа_савол_жавоблар

ПИРОТЕХНИКА САВДОСИ БИЛАН ШУҒУЛЛАНСА БЎЛАДИМИ?

CАВОЛ: Саволим шундан иборатки пиротехника воситаларидан яъни пақилдоқлардан ва мушаклар савдоси билан шуғулланса бўладими?

ЖАВОБ: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим.
Динимизда исроф ва инсонларнга озор бериш ҳаром ҳисобланади. Пиротехникани бирор бир фойдаси йўқ. Балки, инсонга зарари бор. Қанчадан-қанча ёш болалар пиротехника воситалари сабабли мажруҳ бўлиб қолган. Қолаверса, бу нарсада кўплаб мусулмонларга озор бериш бор. Шундан келиб чиқиб, пиротехника савдоси билан шуғулланиш жоиз эмас. Валлоҳу аълам.

Манба: Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво ҳайъати

"Ислом молияси" изоҳи: аслида ҳар бир масалани моҳиятига қаралса етарли. Шу жумладан савдогарларимиз ҳам ҳар бир савдо молини олаётганларида, "шу нарсани нима учун оляпман, ким учун оляпман, шу нарсани ўзимни фарзандимга (ота-онамга, аҳли оиламга...) олиб берган бўлармидим, ўзи нима учун бу нарса керак, нима учун айнан шу пайт оляпман, кимларга эргашяпман, кимларга тақлид қиляпман... шу нарсани олиб сотишим динимга, охиратимга, умматимга манфаат келтирадими ёки аксинча зарари тегадими...", каби саволларни ўзларига беришса жамиятдаги жуда кўп муаммолар ўз-ўзидан хал бўлармиди...

#қисқа_савол_жавоблар

ҲАРОМ ЙЎЛ БИЛАН ТОПИЛГАН МОЛНИ САВОБ УМИД ҚИЛИБ БЕРИШ МАСАЛАСИ

CАВОЛ: Ҳаром молни савоб умид қилмасдан фақир ва мискинларга садақа қилиш кераклигини билдим. Савоб умид қилиб берсачи, унда нима бўлади?

ЖАВОБ: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим.
Агар ҳаром молни савоб умидида садақа қилса, ёки олаётган фақир ҳаром эканлигини билиб садақа қилувчининг ҳаққига дуои хайр қилса ва берувчи бунга “омин” деб турса, ушбу суратларда садақа қилувчининг иймонига путур етади.
(Алфозу куфр ва аҳкамуҳа, 65 бет).
Тавфиқ Аллоҳдан.

Манба: Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво ҳайъати

"Ислом молияси"дан изоҳ: гоҳида инсон билиб билмай ҳаром йўл билан даромад қилиб қолади. Масалан, бир одам шайтонни гапига кириб бировга ҳаром ўлган молни гўштини сотди ва кейин тавба қилди. Шундай пайтда у одам ўша ҳаром йўл билан топилган пулини савоб умид қилиб сотса, нафақат гуноҳи кўпаяр экан, балки уни иймонига ҳам путур етар экан. Аллоҳ асрасин.

#қисқа_савол_жавоблар

УШБУ КОРХОНАДА ИШЛАШИМ ЖОИЗМИ?

❓CАВОЛ: Мен бир мебел цехида ишлайман. Цех эгалари судхўрликка катта қарз олиб иш юритишади. Мен ўша цехда ишлаб, ойлик олишим мумкинми?

💬 ЖАВОБ: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим.
Қарз олиб, уни кўпайтириб қайтариш шариатимизда рибо (судхўрлик) саналади. Жобир ибн Абдуллоҳ разияллоҳу анҳудан нақл қилинган ҳадисда шундай дейилади:

"لعن رسول الله صلى الله عليه وسلم آكل الربا وموكله وكاتبه وشاهديه وقال: هم سواء" (رواه الإمام مسلم).

яъни: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам рибо еювчини ҳам, едирувчини ҳам, уни қайд қилувчини ва унга гувоҳ бўлганларнинг барини лаънатладилар ва “улар гуноҳда тенгдир”, – дедилар” (Имом Муслим ривоятлари).

Сиз ўзингиз ишлайдиган кичик корхона эгаларига қилган ишлари динимиз кўрсатмаларига зид эканини, рибавий амалиёт сабабли икки дунёда ҳам зарар кўриши аниқ эканини тушунтиришга ҳаракат қилинг.

Ушбу кичик корхонада ишлаш масаласига келсак, бунинг икки ҳолати бор:
Биринчи ҳолат: Рибавий қарзга алоқаси бўлган ишлар, масалан: қарзни олиш, қайд этиш ёки унга гувоҳ бўлиш ёхуд қандайдир маънода ушбу амалиётга ёрдамлашиш каби ишлар. Ширкат ёки корхонанинг ушбу ишларида ишлаш шаръан жоиз бўлмайди. Аллоҳ таоло Моида сурасида шундай деган:

وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ

“Эзгулик ва тақво (йўли)да ҳамкорлик қилингиз, гуноҳ ва адоват (йўли)да ҳамкорлик қилмангиз! Аллоҳдан қўрқингиз! Албатта, Аллоҳ азоби қаттиқ зотдир” (2-оят).

Иккинчи ҳолат: Рибавий қарзларга алоқаси бўлмаган ишлар. Модомики корхонада ҳалол махсулотлар ишлаб чиқарилса, ушбу корхонанинг умумий ишларида ишлаб, ҳақ олиш жоиз бўлади. Валлоҳу аълам.

Манба: Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво ҳайъати

Ассалому алайкум!

Кеча бир таниш одам бир маслаҳатингиз керак эди, деб олдимга келиб қолди. Хуллас, масала пул олди-бердиси билан боғлиқ экан, яъни унга 40 млн.сўм пул керак бўлиб қолиб бир танишига борган, у одам автомашиналарни муддатли тўлов (аниқроғи эгалик билан якунланувчи ижара битими) асосида сотиш билан шуғулланар экан.

Ҳалиги одам қарз сўраб келганга, “мен қарз беролмайман, лекин сизга шу пулга яраша машина (Матиз) олиб беришим мумкин”, деган. Қарз сўраган одам менга машина керак эмас, чунки уни сотишга вақтим ва тажрибам йўқ, менга пул керак, деган. Машинафуруш эса йўқ, “мен сизга пул қарз берсам тирикчилигимга қийналиб қоламан, лекин машинанинг ўрнига пул бериб манфаат олсам судхўрлик бўлиб қолади, мен бунақа пул топмайман”, деган. Қарз сўраб борган одам маҳалласидаги масжидга бориб, ўша ерда хизмат қилиб юрадиган одамга (имом-хатибга эмас) ҳолатни тушунтириб, “мен қийин молиявий ҳолатга тушиб қолдим, машинафуруш танишимдан муддатли тўловга машина эмас, ўша мошинанинг пулини (40 млн.сўм) худди машина олгандек шартнома қилиб олсам ва унга 2 йил ичида 62 млн.сўм қилиб қайтарсам бўладими”, деб сўраган. У одам бўлади, деган (қарздорнинг айтишича) ва қарз сўровчи машинафурушнинг олдига бориб ўша олган “фатвосини” айтган. Машинафуруш, “менинг илмим йўқ, агар илмли одам шундай деган бўлса, майли, лекин мен ўзим ҳеч кимдан бу масалани сўрамадим, сизга ишондим”, деган ва келишув қилиб сўралган пулни қарз сўровчига унга Матиз олиб бергандек қилиб “расмийлаштириб” бериб юборган. Орадан 2 йил ҳам ўтиб кетган, келишилган пул машинафурушга қисман (катта қисми) берилган, якуний тўловга бир ҳафта қолганда қарздор бу иш ножоиз эканлигини билиб қолган ва шу масала юзасидан маслаҳатга бизнинг олдимизга келган...

Ҳолатни эшитиб, очиғи, кулишни ҳам, йиғлашни ҳам билмай қолдим... Лекин маслаҳат ўлароқ ўша машинафурушнинг олдига илмли одам (масалан, маҳалланинг ҳақиқий имоми) билан бирга бориб ёки уни илмли одамнинг олдига таклиф қилиб, муаммони унга чиройли қилиб тушунтириб ҳал қилиш кераклигини, бундан кейин бунақа тўғри келган одамдан “фатво” олиб иш кўрмасликни, акс ҳолда, ўзини ҳам, бошқаларни ҳам ёмон ҳолатда қолдиришини айтдим (лекин ўзим кўпинча одамлар айтилган гапни эмас, балки ўзларига керакли гапни эшитишларининг гувоҳи бўлганман, шунинг учун ўша масжиддаги одам бунақа демаган бўлишига, балки унга масала нотўғри тушунтирилганлигига ишонаман).

Хулоса ўрнида кўп нарсани ёзиш мумкин эди, лекин мухтасар қилиб айтамиз: кимларнингдир гапи асосида иш қилманг, савол туғилса, дарров кимнингдир олдига югурманг, балки биринчи ўзингиз ўқиб масалани ўрганишга ҳаракат қилинг ва саволлар қолсагина кўпчилик илмини эътироф қиладиган соҳанинг илмли вакилларидан сўранг.

✅ @IslomMoliyasi канали

#қисқа_савол_жавоблар

ҲАРОМДАН ПУЛ ТОПГАН КИШИ БИЛАН ШЕРИК БЎЛИШ МУМКИНМИ?

САВОЛ: Қимор ўйнайдиган одам билан савдода шерикман. Унинг гуноҳи менга ҳам гуноҳ бўлиб ёзиладими?

ЖАВОБ: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим.
Саволингизнинг жавоби бироз тафсилотга эга. Агар тижоратдаги шеригингизнинг топган барча моли қимор ёки судхўрлик каби ҳаромдан топилгани аниқ бўлса, у билан иқтисодий муомалотларда шерикчилик қилмаслигингиз керак бўлади.

Агар шеригингизнинг ҳаромдан ҳам, ҳалолдан ҳам топган пули бўлсаю, даромадининг кўп қисми ҳалол томонидан бўлса, у билан шерикчилик қилишга кўпчилик уламолар рухсат беришган. Лекин у билан муомала қилиш ҳаром бўлмасада, макруҳ бўлиши таъкидланган. Ҳанафий мазҳабимиз уламоларидан Аллома Ҳамавий айтадилар:

معاملة من أكثر ماله حرام ولم يتحقق المأخوذ من ماله عين الحرام فلا تحرم مبايعته؛ لإمكان الحلال وعدم التحريم، ولكن يكره خوفًا من الوقوع في الحرام، كذا في "فتح القدير"

яъни: “Топган молининг аксари ҳаром бўлган, молидан олинган қисми айнан ҳаромдан экани маълум бўлмаган киши билан муомала қилиш ҳаром бўлмайди. Чунки унинг (сарфлаган моли) ҳаромдан эмас, ҳалолдан бўлиши эҳтимоли бор. Лекин ҳаромга тушиб қолиш хавфи борлиги учун макруҳ бўлади. “Фатҳул-Қодир”да ҳам шундай” (“Ғомзу уюнил басоир” китоби, 1-жуз, 192-бет)

Агар шеригингизнинг ҳалол ва ҳаром маблағи аралаш бўлиб, қайси томони устун экани маълум бўлмаса, бунда ҳам у билан шерикчиликни давом эттиришингиз жоиз бўлмайди. Чунки бунда шубҳа бор. Агар қаттиқ ҳожат бўлмаса, ундан сақланишингиз тавсия этилади. Пайғамбаримиз алайҳиссалом ҳадиси шарифларидан бирида:

إِنَّ الْحَلَالَ بَيِّنٌ، وَإِنَّ الْحَرَامَ بَيِّنٌ، وَبَيْنَهُمَا مُشْتَبِهَاتٌ لَا يَعْلَمُهُنَّ كَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ، فَمَنِ اتَّقَى الشُّبُهَاتِ اسْتَبْرَأَ لِدِينِهِ، وَعِرْضِهِ، وَمَنْ وَقَعَ فِي الشُّبُهَاتِ وَقَعَ فِي الْحَرَامِ، كَالرَّاعِي يَرْعَى حَوْلَ الْحِمَى، يُوشِكُ أَنْ يَرْتَعَ فِيهِ

“Албатта, ҳалол очиқ-ойдиндир. Албатта, ҳаром очиқ-ойдиндир. Ва икковлари орасида шубҳали нарсалар бордир. У (шубҳали) нарсаларни одамларнинг кўплари билмаслар. Бас, ким шубҳалардан сақланса, дини ва обрўси учун покланган бўлади. Ким шубҳаларга тушса, ҳаромга тушади. Бу худди қўриқхона атрофида (ҳайвон) боққан чўпонга ўхшайди. Ундан ўтлаб қўйиши турган гап” деганлар. Валлоҳу аълам.

Манба: Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво ҳайъати

✅@IslomMoliyasi канали

#қисқа_савол_жавоблар

БИР ЖИНСДАГИ ҲАЙВОНЛАРНИ ЎЗАРО АЙИРБОШЛАШ

CАВОЛ: Қўйни қўйга ёки эчкини эчкига айрибошлашда бир тараф қўшимча маблағ олса жоизми?

ЖАВОБ: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим. Ҳа, нақд савдода бир жинсдаги икки ҳайвонни ўзаро айрибошлаш ва бирининг устига қўшимча маблағ олиш дуруст. Аммо бир жинсдаги ҳайвонларни айрибошлашда насия савдо дуруст эмас. Уларнинг савдоси фақат нақд кўринишда бўлади ("Дурарул ҳукком" китоби). Валлоҳу аълам.

Манба: Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво маркази

"Ислом молияси"дан қўшимча: телеграм саҳифамизга ёки сайтимизга кириб Рибо ал-фадл ҳақидаги мақола ва маълумотлар билан яна бир бор танишиб чиқишни маслаҳат берамиз, чунки бу юқоридаги савол-жавобни яхшироқ тушунишга ёрдам беради..