Dr. Gavhar Darvish Teshaboyeva (PhD, psixiatr, psixoterapevt, narkolog)

📱ХАВОТИРНИ БОШҚАРИШДА ҚЎЛЛАНИЛАДИГАН ПСИХОТЕРАПЕВТИК ТЕХНИКАЛАР


Ҳар биримизнинг ҳаётимизда хавотир ҳолатлари ва қийин даврлар бўлади. Охирги илмий изланишлар натижасини қўллаш хавотирли холатларни минимизациялаштиришга олиб келади. 
Хавотир, қўрқув, стресс амигдала билан боғлиқ бўлиб, уни бошқаришда қўл келадиган услублар мавжуд:

1️⃣. Бу ҳисларни қатъий назорат қилишга харакат қилманг.
Бўлиб ўтаётганларни назорат қилиш ва хавотирни олдини олиш учун, бўлиши мумкин бўлган вазиятларни олдиндан кўришга ҳаракат қилиб, “қопқонга тушиб қоласиз”. Масалан, ўлиб қолиш хавотири бўлган шахс у билан содир бўлмайдиган ҳодисага тайёргарлик кўра бошлайди, ваҳоланки ўлим ҳеч қачон юз бермайди. Натижада ёқимсиз вазиятларни ўйлаб топиб, ўз активлигингизни чегаралай бошлайсиз ва оламингиз қисқара бошлайди. 

2️⃣. “Парадоксни енгиш” принципини қўлланг 
Ёқимсиз вазиятлардан қочиш соблазнига қарши туринг. Бу “парадоксни енгиш” принципи дейилади. Яъни, инсон стресс чақирадиган исталган ёқимсиз вазиятлардан қочса, жуда кичик таъсирловчи билан дуч келганда хам оғир стресс сезади. Кичик дозалардаги майда стресслар умумий хавотирлилик даражасини пасайтиради. 

3️⃣. Позитив ассоциациялар яратинг 
 Шахс ҳар сафар потенциал ҳавфли ҳисобланган вазиятга тушганда бодомсимон безнинг гиперсезгирлиги пасайиб боради. Демак, амигдалангизни (бодомсимон без) қанча кўп машқ қилдирсангиз (ҳар сафар хавотир тасдиқланавермагач), яхши вазиятлар билан ассоциация хосил бўлиб, хотирада қола бошлайди. Агар шу жараёнга фикрий жараён қўшилса, яъни “Қойил! Омма олдида нутқ сўзлаш нақадар яхши!” (омма олдида нутқ сўзлашдан қўрққанда) деган сўзлар билан мустаҳкамланса, амигдалани “ўтмаслаштириш” шунча осон бўлади.  

4️⃣. Прокрастинициядан сақланинг 
Хавотирлик хиссини кучайишига прокрастинация хам сабаб бўлади. Сизга ёқимсиз бўлган ишни орқага сурганингизда, вазият енгиллашади деб ўйлайсиз. Аммо айнан шу содир бўлишини миянгиз кутади. Ишни қанча кўп ортга сурсангиз (хавотир ёки қўрқув натижасида), хавотирлилик хисси шунча кучайиб боради. 

5️⃣. Нафасни назорат қилиш техникасини ўрганинг 
Турлича нафас техникаси турли эмоционал ҳолатни келтириб чиқаради. Сурункали стрессни сезаётган шахс ўзи билмаган холда тез-тез нафас ола бошлайди. Шунингдек, вахима хуружлари (қўрқув, юрак уриб кетиши, холсизлик, хушдан кетиш) пайтида айнан нафас гимнастикаси ҳолатни яхшиланишига олиб келади. Демак, бурундан нафас олиб, оғизни найча ҳолатига келтириб, нафас чиқаришдир ва бу бир маромда амалга оширилади. 

Джон Арден "Укрощение амигдалы. И другие инструменты тренировки мозга" китобидан олинди.

https://t.me/DrGavharDarvish

ВИРТУАЛ АУТИЗМ

Хозирги кунда замонавий хонадонларимизни бир нечта телевизор, компьютер, планшет, смартфонларсиз тасаввур этиб бўлмайди. Бу масалани ижобий томони бўлса, салбий томони бунда монитор сони кўплигидан беихтиёр оиланинг ҳар бир аъзоси бошига 1-2 тадан гаджет тўғри келиб, хатто энг кичик ёшдаги (0-2 ёш) болажон хам бемалол гаджетдан фойдаланишидир. Бунинг нимаси ёмон, XXI аср техника асри, замонавий болалар биздай эмас деган жавоб бор барчамизда. Аммо гаджетлардан оқилона фойдалана олаяпмизми, уларни ишлатиш одобини биламизми, шу саволга самимий жавоб бера олишимиз муҳим.
Охирги ўтказилган тадқиқотлар натижаси шуни кўрсатдики, айнан шундай «электрон экран»лардан тартибсиз фойдаланиш натижасида «Виртуал аутизм» деган касаллик келиб чиқди. Биринчи бўлиб бу касалликни психолог Мариус Замфир номлади ва клиникасини ёритиб берди. Нима учун айнан «Виртуал аутизм»? Сабаби унинг белгилари аутизм белгилари билан идентик равишда. Амалиётда аутизм ва виртуал аутизмни бир-биридан фарқлаш қийин. Фақат анамнез (йиғилган хаёт ва касаллик тарихи) натижасидагина касалликка тўғри ташҳис қўйиш мумкин.

Аутизм белгилари:

😶 Ижтимоий муносабатларга кириша олмаслик

🧐 Кўз орқали контактнинг йўқлиги

😖 Нутқ ривожланишдан орқада қолиши

🙃 Бошқа болалар билан ижтимоий ўйинларга кириша олмаслик

Мана шу белгилар боланинг ҳар кунги 4-5 соатлик монитор (ТВ, смартфон, планшет, компьютер билан) алоқада бўлиши билан бирга кечади.

Касаллик 80% холларда ўғил болаларда кўпроқ кузатилади.
Классик аутизмда деструкция неврологик асосга эга бўлган биологик факторлар билан боғлиқ бўлиб, жараён қайтмас характерга эга. Миянинг ушбу соҳаларида синаплар қайта хосил бўлмайди. Виртуал аутизмда эса нейрон ривожланиши лозим бўлган соҳаларининг стимуляция бўлмаслиги ҳисобига нуткнинг ривожланмаслиги ва б.қ. белгилар юзага келади. Бу жараён қайтар ҳисобланади.

Аутизм марказининг статистикасига кўра:

🖤 1975 йилда 5000 боладан 1 тасига аутизм ташҳиси қўйилган

🖤 2005 йилда 500 боладан 1 тасида

🖤 2014 йилда эса 68 боладан 1 тасида аутизм аниқланган.

2008 йилда Американинг Педиатрия академияси қуйидаги тавсияларни берди:

👼 0-2 ёшли болаларга мультимедиа технологиялари ва қурилмаларига яқинлашиш имкониятини тўлиқ чеклаш

🙇‍♀ 3-6 ёшли болаларга кунига 1 соатдан ортиқ рухсат бермаслик

🙇‍♂ 6-12 ёшдагиларга эса максимум 2 соатгача руҳсат бериш тавсия қилинди.

Тадқиқотчиларнинг таъкидлашича, экран олдида ўтказилган вақтда мия ривожланмайди ва яшаши лозим бўлган ижтимоий муҳитда яшалмайди. Болалар мияси турли хил ижтимоий боғлиқликлар ҳисобига ривожланади, яъни ушлаб кўриб, хидлаб кўриб ва х.к. Натижада болада ёшига мос ривожланиши керак бўлган кўникмалар ривожланмайди. Экранлардаги шовқин ва ёрқинликлар бола эътиборини тортади, хатто мультфильмлар хам болада негатив оғриқли хиссиётларни чақириши, у эса ўз навбатида болада агрессив хулқни намоён қилиши мумкин.

Мутахассисларнинг фикрича, 0-2 ёшдаги болалар кўпроқ кўчада (табиатда) бўлиши ва катталар билан мулоқотда бўлиши зарур.

Анализаторларимизни ишини оладиган бўлсак, сезги ва идрок этиш орасидаги боғлиқлик бузилганини кўрамиз. Эшитган ва кўрган нарсамизни идрок этишимиз зарур, айниқса болалик ёшимизда. Ниманидир идрок этиш учун у билан бевосита алоқада бўлиш лозим (тактил, хидлов, эшитув), виртуал дунё буларни бермайди. Бу анализаторларнинг боланинг илк ривожланиши даврида аҳамияти катта.

Бу ҳолатнинг биргина яхши жиҳати шундаки, биологик аутизмдан фарқли ўлароқ виртуал аутизмни даволаса бўлади. Аммо энг яхшиси уни олдини олишдир!

Др. Гавҳар Дарвиш.

https://t.me/DrGavharDarvish

Ikkinchi muammo (kirildagisi alohida postda)

Zamonaviy insonning (Homo modernus desak ham bo’lar balki) eng katta muammolari haqida fikrlashayotgan edik. Bu haqida bir maqola ham yozgan edim (https://t.me/Baxtiyor_Abdugafur/415). Bugun yana bir muammosi haqida fikrlarimni o’rtoqlashmoqchiman. Ya'ni, ikkinchi muammosi.

Bu – ovqatlanish! Tanlab-tanlamay, farqiga borib-bormay yeyish!

Insonning bugungi taomi, turi va tarkibiga ko’ra juda murakkab. Shunga muvofiq, undagi kimoviy birikmalar tabiati – sifat va miqdor tarkibi ham rang-barang! Inson tanasi shunchalik mukammal yaratilganki, har qanday taomni hazm qilmoqda va aytish mumkinki, asosiy quvvatini hazm qilishga – turli-tuman oqsillar, yog’lar va uglevodlarni parchalashga sarflamoqda.

Mayli, insonda nafs bor, yeyish ishtiyoqi o’ta kuchli, yesin, deymiz. Lekin, taomning o’zlashishichi? Masala mana shu yerda!

Avvalgi insonlarda kundalik taomlar unchalik ko’p bo’lmagan. Ikkinchidan, aksariyatida jismoniy harakat – faol hayot tarzi o’ta yuqori bo’lgan. Tana doimiy harakat uchun quvvat – yoqilg’i talab qilgan. Yo’qilg’i esa oqsillar, yog’lar va uglevodlar hisoblangan. Ularning o’zlashtirgan tana ishlagan. Shuning uchun, ajdodlarimiz bizga qaraganda vazni yengil, ko’rkam, sog’lom bo’lishgan.

Shu yerda bir jihatga e’tibor bering: nisbatan sodda kunlik taomlar va jismoniy harakat!

Zamonaviy odam ovqat – oqsil, yog’, uglevodlarni haddan tashqari ko’p yeydi, lekin jismoniy harakati cheklangan. Ajdodlarimiz hayot tarziga teskarimi?

Inson ko’rkam va sog’lom bo’lishi uchun kunlik jismoniy yuklamasi yuqori bo’lishi lozim! Ayniqsa, erkaklarda! Erkak kunlik jismoniy yuklamani (tor ma’noda, mehnat deylik) olmasa semirishi hammaga ma’lum. Ikkinchidan, yeganini o’zlashtira olmaganlarda avvalo qon bilan bog’liq kasalliklar rivojlanadi va ular boshqa kasalliklarni chaqiradi. Masalan, qonning quyuqligi, bosimi, qandli diabet, infarkt, insult, jinsiy zaiflik, tana a’zolari faoliyatida birin-ketin nuqsonlar paydo bo’lishi…

E’tibor bering, yeyish va jismoniy harakat mutanosibligi bilan qon sofligi saqlanadi. Qon sof bo’lsa, odam sog’lom bo’ladi.

Shuning uchun, yeb-ichishi va mehnatga e’tibor bermagan ko’p erkaklarda ortiqcha vazn kuzatiladi, qorin qo’yadi. Harakati sust, nafsini tiyolmagan, hatto fikriy yalqovlarda ham shunday bo’ladi.

Erkak kishining eng birinchi hamrohi jismoniy mehnat bo’lishi kerak. Jismonan zo’riqqan tana ovqatni yaxshi hazm qiladi, qon suyuq bo’ladi, suyaklar mustahkamligi saqlanadi.

Aslida, bu yeb-ichganlarimizni "eritib", "yo'q" qilishimiz uchun tog'larni mayda-mayda qiladigan darajada ishlash lozimdir.

Erkak kishi sog'lom bo'lishi uchun kuniga o'rtacha 10 km yurishi kerak. Savol: kuniga qancha yurasiz? Tanangizdagi muammolarga javob shunda.

Rahmatli opoddamiz (bobomiz) bir qop guruchni yelkaga tashlab, qishloqdan Chortoq bozoriga (taxminan, 6-7 km) olib borib sotib kelar ekanlar! O'sha avlod ofisidan tashqariga chiqmaydigan erkaklarni ko'rganlarida qanday ahvolga tushgan bo'lardilar, tasavvur qilish qiyin emas.

Xulosa shuki, yemoq va mehnatga e'tiborli bo'lmoq lozim, kimki sog'lom bo'lgisi kelsa. Shu mavzuda yana fikrlar qiziq bo'lsa 👍 belgisini qo'yinglar, yana muhim jihatlarni e'lon qilaman.

📱https://t.me/DrGavharDarvish

НЕВРАСТЕНИЯ- асаб ожизлиги, асаб чарчаш, неврозларнинг бир тури бўлиб, унинг асосий белгиларидан бири таьсирланувчанлик заифлигидир. Бунда турмушдаги оддий икир-чикирлар, атрофдагиларнинг гаплашиши, эшикнинг тақиллаши, ёруғ нур ва ҳ.к беморларни безовталантиради, тез жаҳлини чиқаради. Асосий сабаби, киши руҳий фаолиятига узоқ муддат давомида салбий таьсир кўрсатувчи руҳий изтироблардир. Бунинг оқибатида олий нерв фаолиятида қўзғалиш ва тормозланиш жараёнларининг муносабатлари бузилиб, аввал биринчиси, кейинроқ иккичиси устунлик қилади. Неврастения белгилари ана шундан келиб чиқади.Дастлаб безовталик, жаҳлдорлик, таьсирчанлик юқори бўлиб турса, кейинчалик чарчашлик, бўшашишлик, уйқу босиш, кайфиятнинг тушиб кетиши, хотира пасайиши каби белгилар биринчи ўринга чиқиб кетади. Кўпинча бу икки гуруҳ белгилар бир вақтда қўшилиб келади. Яьни ҳиссиёт ожизлиги, ўта сезгирлик, тери сезгисининг оғриқли даражадаги ошиб кетиши, навбат кута олмаслик(чидамсизлик) шу вақтни ўзида руҳий ва жисмоний чарчашлик, диққат ва хотира пасайиши кузатилади. Неврастения энг кўп учрайдиган белгиларидан бири уйқу бузилишидир. Уйқу жуда юзаки бўлиб, бетўхтов давом этувчи туш кўришлик билан кечади. Кундуз куни эса уйқу босаверади. Уйқудан турган беморлар қаттиқ чарчаш аломати билан уйғонадилар. Тез-тез бош оғриб туриши ҳам Неврастенияга жуда хос. Неврастенияда яна кўп учрайдиган белгилар бу турли туман сомато-вегетатив бузилиш белгилиридир. Бунга иштаха сусайиши, оғиз шиллиқ қаватини қуриши, кекириш, кўнгил айниш, қориннинг дам бўлиши, ич келмаслик-қабзият, кўп терлаш, жинсий хирснинг сусайиши, юрак-қон томир аьзолари функциясининг бузилиши каби белгилар киради.

Хўш, ўзингизда неврастения белгиларини топдингизми?

Неврастениядан даволаниш учун:
+998909513444
+998339513444

https://t.me/DrGavharDarvish

Абу Наср ал-Фаробийнинг “Фозил одамлар шахри” (арабча: Мадина ал-фозила) асари фалсафий ва психологик қарашларга бой бўлиб, унда инсон руҳияти, шахсият тарбияси ва жамият тузилиши ҳақидаги билимлар ўз ифодасини топган. Ушбу асарда психологик билимларни қуйидаги асосий йўналишларда кўриш мумкин:

1. Инсон табиати ва унинг руҳий ҳолати

Фаробий инсонни моддий ва маънавий жиҳатдан қараб ўрганади. У руҳий ҳолатлар ва хулқ-атворни жамиятдаги ролга боғлиқ ҳолда таҳлил қилади. Инсоннинг психологик хусусиятлари унинг ақлий салоҳияти ва ахлоқий тарбиясига боғлиқ эканини таъкидлайди.

2. Ақл ва маърифатнинг аҳамияти

Фаробий фикрича, инсон ҳаётида ақл ва маърифат муҳим ўрин тутади. Ақл инсонни тўғри йўлга бошлайдиган асосий куч бўлиб, у билим орқали ривожланади. У киши руҳиятини тарбиялашда билим ва маърифатни асосий омил деб билади.

3. Мукаммал шахс (фозил инсон) тушунчаси

Фаробийнинг фикрича, фозил шахс – бу ақл-заковат, адолат ва яхши хулқ-атвор эгаси. Бундай инсон нафақат ўзини, балки бутун жамиятни юксалтиришга қодир бўлади. У психологик жиҳатдан баркамол, сабр-тоқатли ва адолатли бўлиши керак.

4. Жамият ва шахс ўртасидаги муносабатлар

Фаробий инсон ва жамият ўртасидаги муносабатларга катта эътибор беради. Унинг фикрича, инсон ўз хусусиятларини жамиятдаги мавқеига қараб шакллантиради. Фозил шахр (идеал жамият)да инсонлар бир-бирига ёрдам берадиган, ўзаро тушунишга асосланган муносабатларда бўлишлари керак.

5. Руҳий тарбия ва ахлоқ

Фаробий инсон тарбиясида ахлоқнинг аҳамиятини таъкидлайди. У инсонни руҳий ва маънавий жиҳатдан тарбиялаш учун тўғри тарбия усулларини ишлатиш кераклигини айтади. Яхши хулқ ва руҳий барқарорлик – муваффақиятли шахснинг асосий хусусиятларидир.

Хулоса

Фаробийнинг “Фозил одамлар шахри” асаридаги психологик билимлар инсон руҳияти, маънавияти ва ахлоқий тарбияси билан чамбарчас боғлиқ. У инсоннинг ижтимоий муҳитга таъсири, маърифат ва ахлоқ орқали юксалишини муҳим деб ҳисоблайди. Асар бугунги кунда ҳам ўз долзарблигини йўқотмаган бўлиб, шахс ривожи ва жамият тараққиётига оид кўплаб муҳим фикрларни ўз ичига олади.

https://t.me/DrGavharDarvish

Аутизм спектри хасталиклари (РАС) Аспергер синдроми

РАС- бу нейропсихиатрик касаллик бўлиб, у аутизм спектрининг бузилиши сифатида изоҳланади. РАС турли хил нейропсихиатрик касалликларнинг умумий номидир ва у бошқа усулда мулоқот қилиш ва ижтимоий муносабатлар ўрнатишни англатади. РАСнинг бир тури Аспергер синдроми деб аталади.

Давоми...

Яқинларингизга ҳам улашинг!

Сизни шундай муаммо қийнаса, Ҳидая клиникамиздаги психиатр еки психотерапевтга мурожаат этинг:

📱 +998909513444
📱 +998339513444
✅
Бизнинг саҳифалар:

📱 https://www.facebook.com/Dr.GavkharDarvish

📱 https://www.instagram.com/dr_gavhardarvish

📱https://t.me/DrGavharDarvish

📱 https://youtube.com/@dr.gavhar_darvish

🏬 Dr. Gavhar Darvishning onlayn konsultatsiyani band qiling...

📍Konsultatsiyaga qanday yoziladi:
1. Bemor https://t.me/Hidaya_Med_Clinic_administrator profiliga konsultatsiya olish uchun so'rov ariza qoldiradi.

2. HIDAYA MED CLINIC xodimi bemor bilan bog‘lanadi va konsultatsiya vaqtini kelishib oladi (7-10 kunda navbat keladi), konsultatsiya uchun suratlar, test natijalari va boshqa zarur ma’lumotlarni oladi va ularni Dr. Gavhar Darvishga beradi, shuningdek, konsultatsiya uchun to‘lov shartlarini kelishib oladi.

3. Kelishilgan vaqtda bemor va Dr. Gavhar Darvish aloqaga chiqadi va konsultatsiya o'tkazadi. Maslahatlashuv asosida shifokor davolanishni buyuradi.

📱Konsultatsiya:
- Telefon yoki telegram orqali
- Video qo'ng'iroq orqali (Zoom, Whatsapp, Viber, Imo).

Konsultatsiyadan kimlar foydalanishi mumkin:
🔰O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari hamda Qozog‘iston, Tojikiston, Qirg‘iziston va boshqa davlatlar fuqarolari va chet elda yashaydigan o’zbek oilalari.

📱 +998909513444
+998339513444

Ижтимоий тармоқдаги сахифаларимизга ОБУНА БЎЛИНГ...


Telegram | Instagram | TikTok
Facebook