#Yangimalumot
Classic Fizika biz bilan yangi bilimlar!
AVOGADRO QONUNI VA SONI
Italiyalik fizik va kimyogar Amedeo Avogadro (1776–1856) Turin shahrida tugʻilgan. U yuridik maʼlumot olgan. Ammo tabiiy fanlarga qiziqishi va moyilligi uni fizika va matematikani mustaqil oʻrganishga undadi. 1806-yildan u Turindagi universitet litseyida fizikadan dars bera boshladi. 1820-yilda esa Turin universitetining matematik fizika boʻyicha professori boʻldi.
Avogadroning ilmiy ishlari fizika va kimyoning turli sohalariga bagʻishlangan. 1811-yilda u oddiy gazlarning molekulalari bitta yoki bir nechta atomdan tashkil topgan, degan gipotezasini ilgari surdi. Shu asosda u ideal gazlarning asosiy qonunlaridan birini taʼrifladi. Bu qonun Avogadro qonuni deb nom oldi. Qonun shunday taʼriflanadi: “Teng hajmdagi istalgan gazda bir xil sharoitda molekulalar soni bir xil boʻladi”. (Bir xil sharoit deganda bir xil harorat va bosim nazarda tutiladi.) Avogadro qonuni keyinchalik atom-molekulyar taʼlimotni rivojlantirgan asoslardan biri boʻldi. Bu qonundan gazlarning bir xil tashqi sharoitda oʻlchangan zichliklari nisbati ularning molyar massalari nisbati kabi boʻlishi kelib chiqadi. Agar biror gazning molyar massasini birlik uchun qabul qilsak (odatda uglerodning 1/12 mol massasi), gazlarning zichliklarini bilgan holda ularning nisbiy molyar massasini hisoblab topish mumkin.
Keyinchalik fizik kimyo asoschilaridan biri, niderland olimi Ya. Vant-Goff quyidagi oʻxshashlikka asoslanib, ideal gaz qonunlarini suyultirilgan eritmalarga tatbiq qildi: “Gaz boʻsh fazoda butun hajmni egallab tarqalganidek, eritilgan modda erituvchining butun hajmi boʻyicha tarqaladi”.
Vant-Goff gaz oʻzi joylashgan idishning devorlariga bosim berganidek, eritilgan modda ham oʻziga xos bosim hosil qilishini koʻrsatdi, bu bosimni u osmotik bosim deb atadi. Osmotik bosim biz erituvchini olib tashlab, eritilgan modda oʻshanday hajmni gaz shaklida toʻldirganda kuzatilishi mumkin boʻlgan gaz bosimiga tengdir. Shu tarzda gazsimon holatda hosil qilish qiyin yoki mumkin boʻlmagan moddalar, masalan, qandning molekulyar massasini aniqlash mumkin boʻldi.
Avogadro soni: 0,012 kg uglerodda nechta atom boʻlsa, shuncha molekulaga ega boʻlgan modda miqdori mol deb ataladi. Shu holda Avogadro qonunini bunday taʼriflash mumkin: “Istalgan moddaning bir molida bir xil sondagi molekulalar boʻladi”. Bu son Avogadro soni deb ataladi. U 6.02×10²³ 1/mol ga teng. Avogadro soni turli usullar bilan aniqlanadi, ulardan ayrimlari Braun harakatini oʻrganishga asoslangan.
Avogadro qonunining ikkinchi taʼrifi nafaqat gazlar uchun, balki suyuqlik va qattiq jismlar uchun ham oʻrinlidir. Avogadro sonini bilish mikrodunyo koʻlami, molekulalarning oʻlchamlari haqida tasavvur beradi.
Masalan, 1 sm³ suvni olaylik; uning massasi 1 g, yaʼni suvning 1/18 moliga teng. Demak, 1 sm³ suvda 6.02×10²³ / 18 = 3.34×10²² suv molekulasi bor ekan. Shu sababli bir molekulaning hajmi taxminan 1/3.34×10²²=3×1/10²³ sm³= 3×1/10²⁹ m³ ga teng. Suyuqlikda molekulalar zich joylashgan deb hisoblanadigan boʻlsa, molekulaning chiziqli oʻlchami, yaʼni hajmining kub ildizdan chiqarilgan kattaligi taxminan 3×1/10¹⁰ m yoki 0,3 nm boʻladi.
Boshqa atom va molekulalarning chiziqli oʻlchamlari ham nanometrning oʻndan bir necha ulushlari tartibidagi kattaliklardir. Optik mikroskopda kuzatish mumkin boʻlgan eng kichik zarralar mikrometrning oʻndan bir necha ulushiga teng oʻlchamlarga ega boʻladi, yaʼni ularda taxminan 10 milliard atom bor. Biroq elektron mikroskop va boshqa baʼzi asboblar (masalan, ionli proyektor) yordamida yakka atomlarni kuzatish mumkin.
@Classic_Fizika
Classic Fizika biz bilan yangi bilimlar!
AVOGADRO QONUNI VA SONI
Italiyalik fizik va kimyogar Amedeo Avogadro (1776–1856) Turin shahrida tugʻilgan. U yuridik maʼlumot olgan. Ammo tabiiy fanlarga qiziqishi va moyilligi uni fizika va matematikani mustaqil oʻrganishga undadi. 1806-yildan u Turindagi universitet litseyida fizikadan dars bera boshladi. 1820-yilda esa Turin universitetining matematik fizika boʻyicha professori boʻldi.
Avogadroning ilmiy ishlari fizika va kimyoning turli sohalariga bagʻishlangan. 1811-yilda u oddiy gazlarning molekulalari bitta yoki bir nechta atomdan tashkil topgan, degan gipotezasini ilgari surdi. Shu asosda u ideal gazlarning asosiy qonunlaridan birini taʼrifladi. Bu qonun Avogadro qonuni deb nom oldi. Qonun shunday taʼriflanadi: “Teng hajmdagi istalgan gazda bir xil sharoitda molekulalar soni bir xil boʻladi”. (Bir xil sharoit deganda bir xil harorat va bosim nazarda tutiladi.) Avogadro qonuni keyinchalik atom-molekulyar taʼlimotni rivojlantirgan asoslardan biri boʻldi. Bu qonundan gazlarning bir xil tashqi sharoitda oʻlchangan zichliklari nisbati ularning molyar massalari nisbati kabi boʻlishi kelib chiqadi. Agar biror gazning molyar massasini birlik uchun qabul qilsak (odatda uglerodning 1/12 mol massasi), gazlarning zichliklarini bilgan holda ularning nisbiy molyar massasini hisoblab topish mumkin.
Keyinchalik fizik kimyo asoschilaridan biri, niderland olimi Ya. Vant-Goff quyidagi oʻxshashlikka asoslanib, ideal gaz qonunlarini suyultirilgan eritmalarga tatbiq qildi: “Gaz boʻsh fazoda butun hajmni egallab tarqalganidek, eritilgan modda erituvchining butun hajmi boʻyicha tarqaladi”.
Vant-Goff gaz oʻzi joylashgan idishning devorlariga bosim berganidek, eritilgan modda ham oʻziga xos bosim hosil qilishini koʻrsatdi, bu bosimni u osmotik bosim deb atadi. Osmotik bosim biz erituvchini olib tashlab, eritilgan modda oʻshanday hajmni gaz shaklida toʻldirganda kuzatilishi mumkin boʻlgan gaz bosimiga tengdir. Shu tarzda gazsimon holatda hosil qilish qiyin yoki mumkin boʻlmagan moddalar, masalan, qandning molekulyar massasini aniqlash mumkin boʻldi.
Avogadro soni: 0,012 kg uglerodda nechta atom boʻlsa, shuncha molekulaga ega boʻlgan modda miqdori mol deb ataladi. Shu holda Avogadro qonunini bunday taʼriflash mumkin: “Istalgan moddaning bir molida bir xil sondagi molekulalar boʻladi”. Bu son Avogadro soni deb ataladi. U 6.02×10²³ 1/mol ga teng. Avogadro soni turli usullar bilan aniqlanadi, ulardan ayrimlari Braun harakatini oʻrganishga asoslangan.
Avogadro qonunining ikkinchi taʼrifi nafaqat gazlar uchun, balki suyuqlik va qattiq jismlar uchun ham oʻrinlidir. Avogadro sonini bilish mikrodunyo koʻlami, molekulalarning oʻlchamlari haqida tasavvur beradi.
Masalan, 1 sm³ suvni olaylik; uning massasi 1 g, yaʼni suvning 1/18 moliga teng. Demak, 1 sm³ suvda 6.02×10²³ / 18 = 3.34×10²² suv molekulasi bor ekan. Shu sababli bir molekulaning hajmi taxminan 1/3.34×10²²=3×1/10²³ sm³= 3×1/10²⁹ m³ ga teng. Suyuqlikda molekulalar zich joylashgan deb hisoblanadigan boʻlsa, molekulaning chiziqli oʻlchami, yaʼni hajmining kub ildizdan chiqarilgan kattaligi taxminan 3×1/10¹⁰ m yoki 0,3 nm boʻladi.
Boshqa atom va molekulalarning chiziqli oʻlchamlari ham nanometrning oʻndan bir necha ulushlari tartibidagi kattaliklardir. Optik mikroskopda kuzatish mumkin boʻlgan eng kichik zarralar mikrometrning oʻndan bir necha ulushiga teng oʻlchamlarga ega boʻladi, yaʼni ularda taxminan 10 milliard atom bor. Biroq elektron mikroskop va boshqa baʼzi asboblar (masalan, ionli proyektor) yordamida yakka atomlarni kuzatish mumkin.
@Classic_Fizika