ТИЛАК ЖЎРА

Shoir “ruhim so‘nib qoldi”, “bag‘rim dimiqdi” demaydi. Ikkinchi shaxsga murojaatday tuyuladigan, lirik qahramonga qarata aytilgan bu fikrlar shoirning davrdagi biqiqlikka isyoni, ruhining hayqirig‘i hamdir. Zotan, bu she’r kiritilgan kitob istiqloldan oldin nashr qilingan:
Oh ursang,ohlar desang,
Bu qanday zamon, oxir!
To‘yib-to‘yib baqirmoq,
Yonib-yonib chaqirmoq
Endi bir armon desang.
Bir yalanglik bo‘lsa
Aytib-aytib shularni,
Uchirib
Gala-gala qushlarni
To‘yib-to‘yib baqirsang,
Kuyib-kuyib chaqirsang?!
Bu aynan Tilak Jo‘raning ruhiyati tasviri, tavsifi ekanini anglash uchun shoirning shaxsiyatini bilish zarurati kam. Negaki, zukko she’rxon uchun shoir she’rlari oynalik vazifasini o‘taydi:
Zamonlarning zulmi-zo‘ridan,
Yog‘iylarning qonli to‘ridan,
To‘rday tugun xalqning sho‘ridan,
Nolalar qilding, nolali qushcham,
O‘z holiga o‘zi volali qushcham,
Turkiy titrog‘ingga bunchalar sitam!
Shoir “bulbul” so‘zining ma’nodoshlarini qo‘llaydi. Nega?! Ma’noni kuchaytirish uchunmi? Ha. Ammo faqat bugina emas. Bu “bulbul” so‘zining ma’nodoshlari qo‘llangan davrlarni anglatadi. “Devonu lug‘otit turk”dan hazrat Navoiygacha bo‘lgan turkiy she’riyatda “sanduvoch”, Navoiy she’riyatidan XX asrgacha “andalib”, XX asrdan hozirgacha “bulbul” so‘zi ko‘proq, kengroq qo‘llanilib kelinadi. She’rda “Turkiy titrog‘ingga bunchalar sitam” satri takror-takror keltirilar ekan, she’r kompozitsiyasini butunlashtirib turgan satr sifatida ko‘zga tashlanadi. Bu she’r – she’riyat, shoir, badiiy so‘z haqidagi she’r. Unda sujet bor. “Tutqunlikda toliqqan qushcham, Zorlanib-zorlanib zoriqqan qushcham” – tovush takrori bezagan bu satr she’rning tugunini hosil qilgan. Shoir voqeani rivojlantirib, bulbulning toliqishiga sabablarni ko‘rsata boshlaydi. Ziddiyatlar cho‘qqisi sifatida keltirilgan satrlarda nafaqat o‘z elining, balki butun turkiylarning dard-u og‘riqlari mujassamlashgan:
Sayrab quchmoqqa osmoning yo‘qdir,
Yayrab quchmoqqa oshyoning yo‘qdir,
Tashlab ketmoqqa makoning yo‘qdir,
Osmoni og‘uli,
Makoni dog‘uli
Qushcham,
Turkiy titrog‘ingga bunchalar sitam!
Shoir bulbul – jajji qushcha nega tolganini izohlashda, aniqlashda davom etadi. She’r sujetidagi yechim yuzaga kela boshlaydi. Erksiz vatanning, najotsiz elning shoiri – bulbulining ahvolidan elni ogoh etadi. Bu she’rda satrlar shu qadar tadrijiy tarzda joylashtirilganki, chuqur, tizimli tahlil qilinsa, shoir shaxsiyati, uning Vatanga muhabbati, erkka tashnaligi, maslagi aniqroq oydinlashadi. She’rning yakuni elimizning fe’liga xos muhim jihatlarni ta’kidlaydi :
O‘zinimas o‘zgani suygan –
Sanduvochim – sarlochinim,
Turkiy titrog‘im,
Turkiy nafasim.
Ruhi osmonlarda,
O‘zi
Bag‘rimda botin sasim –
Turkiy titrog‘ingga bunchalar sitam!
Biz bir lahza ham orom olmaydigan, tinim bilmaydigan, kuymanib yashaydigan elmiz. Bu kuymanish oqibatida kuyib yuramiz. Eng og‘iri, sharaflisi – asrlar davomida elimizda o‘zgarmagan xususiyat: o‘zini emas o‘zgani o‘ylaydigan elmiz. Bulbulni tutsangiz va avaylamay, qo‘pol tarzda siqib ushlasangiz, undagi titroqni his qilasiz. Bu titroq, shoir aytganidek, “Turkiy titrog‘im”, “Turkiy nafasim”, unga behisob sitamlar qilingan. Bu sitamlarni she’rga solish, sho‘ro davrida aytish, chop ettirish uchun Tilak Jo‘ra bo‘lish kerak edi.
Tilak Jo‘ra shoir, she’riyat haqida yozar ekan, ulug‘ shoirlarga ehtirom ko‘rsatadi. “Ustoz Mirtemirni eslab”, “Cho‘lpon”, “Nozim Hikmat”, “Rauf Parfiga” she’rlarida shoirning ulug‘ olam – she’riyatga munosabati aks etgan.
Tilak Jo‘ra o‘zbek she’riyatiga o‘z qadamlari bilan kirib keldi. Faqat ko‘ngli tilagan so‘zni aytdi, aqli buyurgan ishlarni amalga oshirdi, aslo iymoniga zid so‘zni ohangga solmadi, aslo ilmi bilan amalidagi birlikka putur yetkazmadi. Sharif Buxoromizning Sayyod otlig‘ maskani Tilak Jo‘ra hayot va ijodi sabab yana bir karra mashhur bo‘ldi, adabiyot muhiblari xotiriga muhrlandi.

Laylo Sharipova, BuxDPI o‘zbek tili va adabiyoti kafedrasi dotsenti, filologiya fanlari doktori.

Jadidlarga monand avlod vakili...

XX asrning 30-yillarida o‘zbek adabiyotining jadidchilik harakati bilan bog‘liq vakillari mustabid tuzum uyushtirgan qatag‘on qurboni bo‘ldi. Shu sabab o‘zbek adabiyoti bir necha o‘n yilliklarda sotsiolistik realizm qolipiga joylandi. Ammo Oybek, Mirtemir, Maqsud Shayxzoda singari ijodkorlarimiz ruhidagi hurlik A.Oripov, E.Vohidov, Jamol Kamol singari shoirlar ijodi orqali Shavkat Rahmon, Xurshid Davron, Usmon Azim, Usmon Qo‘chqor, Sadriddin Salim Buxoriy, Muhammad Yusuf singari shoirlarimiz ijodida qayta tirildi. Bu ikki avlod orasida Rauf Parfi atalmish mustahkam, ulug‘ ko‘prik bor edi. Ular sobiq sho‘ro davlati kuch bilan to‘xtatib qo‘ygan jadidchilik harakati g‘oyalarini har tomonlama davom ettirdilar, targ‘ib etdilar. Millatning chin adabiyotini, ilm-fanini, san’atini, osori atiqalarini ham himoya qildilar, ham asrash istagida el orasida targ‘ibot ishlarini olib bordilar.
Shavkat Rahmonlar avlodi safida turib millat hurligi, Vatan ozodligi uchun she’riyatini, keragida o‘zini qalqon qilgan ijodkorlar safida Tilak Jo‘ra ham bor edi. Uning she’riyati hajman muxtasar, ammo ruhiy qamrovi bepoyon. Qorako‘lning o‘jar, ko‘nli pok, fe’li keng, ammo aslo beparvo bo‘lmagan shoiri Tilak Jo‘ra istiqlolni chorlagan shoirlar safida turdi va Vatan Mustaqilligini ko‘ngil ko‘zida yoshlari bilan kutib oldi.
Bu elga g‘am emas, yomg‘irlar yo g‘sin,
Bahor yomg‘irlari, kuz yomg‘irlari,
Sevinch yomg‘irlari, ishonch yomg‘irlari,
Yog‘sin-ey, mayliga, sog‘inch yomg‘irlari,
Sog‘inib-sog‘inib kelgan bu elga,
Suyanib-surinib kelgan bu elga,
So‘kilib-sovrilib kelgan bu elga,
Suqlanib-sarg‘ayib kelgan bu elga,
Yog‘sin-ey, mayliga quvonchlar yog‘sin.
Shoir ijodi haqida fikr yuritsak. Umid ulug‘ tuyg‘u, shu sabab u haqida she’rlar ko‘p. Ammo Tilak Jo‘ra umid haqida shunday yozadiki, tafakkuri chuqur bo‘lmasa, she’rxon dabdurustdan anglamaydi:
Ko‘rib mendagi go‘zalligini
Ko‘zlari qamashib,
Qon bo‘lib chopadi tomirlarimda –
Dilbar bir umid …
Lirik qahramondagi bu umid shunday go‘zalki, o‘zining go‘zalligiga boqib umidning ko‘zi qamashadi. Ko‘zi qamashgan umid lirik qahramon tomirlaridagi qonga, ya’ni hayotga aylanadi. Endi u shunchaki umid emas, “Dilbar bir umid”. Shoirning fikrni ifodalashi o‘ziga xos. “She’riyat” she’rida lirik qahramonning kimga yoki nimaga murojaat qilayotgani bir qaraganda darrov anglashilmaydi. Chunki she’rda “she’riyat” so‘zi qo‘llanmagan. Faqat sarlavha shuni anglatadi. Ammo she’riyat haqidagi go‘zal, betakror she’rlarga safdosh bu qisqa hajmli she’rda hech kimda uchramaydigan o‘zbekona ifoda bor:
Tutdek to‘kildi yuragim
Umidlarning silkishidan.
Seni sog‘inib kutaman
Oftobning har chiqishidan (4-bet).
Demak, shoirning yuragini umidlar shunday silkiydiki, yuragi tutday to‘kiladi. Shoir so‘z ko‘magida manzara hosil qiladi. Shu ma’noda, u – ruhiyat musavviri. Tutning tanalariga sal teginsangiz, tutlar duvillab to‘kiladi. Ammo pishmagan tut aslo to‘kilmaydi. Hayotda shu manzarani ko‘rib ulg‘aygan she’rxon uchun yurakning tutdek to‘kilishini anglash oson. Ammo bittagina bo‘lgan yurakning tutdek to‘kilishi uchun u ming bo‘lakka bo‘lingan, tilka-pora bo‘lgan bo‘lishi kerak. Keyingi satrlarda shoir dabdurustdan oftobni nega sog‘inishi ayonlashadi. Yurakning tutdek to‘kilishi uchun oftob zarur. Bu manzaralar she’rning dunyoga kelishini ko‘z o‘ngimizda gavdalantirgan.
Shoirning fikricha, she’riyat “ko‘zlarning achishidan”, shoir “qonining har tomchisidan” dunyoga keladi. Buning uchun “armonning xo‘p sanchishidan”, “alamning har qamchisidan” yurak tutdek to‘kilishi, yurak qonlari tomchi-tomchi bo‘lib to‘kilib ketishi kerak. Shoir she’riyatni ta’riflamaydi. Shoirdagi holat she’riyatning qay taxlit yaralishini she’rxonga namoyon etadi.
“Ruhiyat” she’ri esa Tilak Jo‘ra olamini namoyon qiluvchi o‘ziga xos she’r sifatida taassurot qoldiradi:
Bir yalanglik bo‘lsa,
To‘yib-to‘yib baqirsang,
So‘nib qolgan ruhingni
Qalqib-qalqib chaqirsang!..
Titrasa tovushingdan
Dimiqqan bag‘ring, tanang,
Sochilib dil g‘ubori
Qoyadagi maysaday
Silkinib tursa shonang.

Таниқли шоир, таржимон ва олим Тилак Жўра 20 йилдан ортиқ ТошДУда таржима назаряси кафедрасида Ғайбулла Саломов, Нажмиддин Комилов сингари аллома олимлар билан бирга ёш авлодга дарс берди, устозлик қилди.
Тилак Жўра нафақат хассос шоир ва моҳир таржимон, балки комил олиму алоома ҳам эди. У сўнги нафасигача худо юқтирган беназр илми урфонни талабалар ҳамда шогирдларига етказишдек савобли амал билан машғул бўлди.
Ўзбек халқининг суюкли шоири Муҳаммад Юсуф Тилак Жўра ҳақида шундай ёзади:
“У хўб дейди, демас, менга ҳам керак”,
Ишонмасанг бориб ўзидан сўра.
Жонинг прокатга бер десанг, Тилак
Икки қўллаб тутар. Марҳамат Жўра.
Мен уни туғилмай туриб билардим,
Мурғокча жаннатда юзин кўрганман.
Тегирмончиликни орзу қилардим,
Унга ҳавас қилиб шоир бўлганман”
Муҳаммад Юсуф Ўзбекистон халқ шоири 1984 й.
Яна бир Ўзбекистон халқ шоири Абдулла Шер Тилак Жўрага атаб ёзган шеърида:
“Чин шоир, дўстларим, шеърдан ҳам ўзга
Дунё борлигини яхши билади.
Лекин ўз дардини илмасдан кўзга,
Оҳиста йиғлайди каттиқ кулади.
Уни дарвеш дерлар, куларлар ундан,
У эса севади ёниб армонда.
Қуёшни кундуздан, ҳилолни тундан
Қарз олиб яшайди ҳамма замонда
Жилмайиб боқади ҳақоратларга,
Билмайди ҳасад не, гина не кин
Умрини жо қилиб нақоратларга
Улашиб чиқади хаммага текин”
Халқ орасида бир масал бор “Саҳрода чинорлар ўсмайди”-деган Тилак Жўра ҳам қадимги Сайёд қўрғонида туғилган, буюк алломалар пойкандийлар Қоракўлийлар давомчиси ҳисобланади.
Тарихий манбаларда Пойканднинг ислом даври тарихи (VIII-XIII асрлар)да 900дан кўпроқ олимлар етишиб чиқганлиги тўғрисида маълумотлар келтирилган.
Мовароуннаҳр муҳаддисларининг энг аввалгиларидан бири Имом Муҳаммад ибн Салом Пойкандий Буюк Имом Исмоил ал-Бухорийнинг устозларидан бўлган, у 400 дан ортиқ асар ёзиб қолдирган.
Хазрати Хўжа Аҳрор Валий ўз ҳузурига олиб кетган Мир Алишер Навоий назарига тушган, Буюк ўзбек шоири Ҳазрат Навоийнинг “Мажолис ун-Нафоис” асарида шеърларидан намоналар келтирган шоир Мавлоно Ҳисомий Қоракўлий (1442-1505 йиллар) ҳам Тилак Жўра аждодлари ҳисобланади.
Қоракўлнинг суюкли фарзанди фавқулотта истеъдот соҳиби Тилак Жўра айни ижодининг гуллаган даврида 1994-йилда 47 ёшда вафот этди.
Оташнафас шоир, олим, марифатпарвар жаддид Тилак Жўра ҳақида китоблар ёзилмоқда, фильмлар олинмоқда, ижоди ҳақида илмий ишлар қилинмоқда.
Шоир вафотига 30 йил тўлган бўлсада, у яшаган Сайёддаги камтарона уйида унинг хотирасига уйғмузей ташкил қилинган бўлиб, келажак авлодга ибрат бўладиган алломанинг қимматли ашёлари, шахсий кутубхонаси, қўлёзмалари, ижодхонаси асл ҳолида сақланмоқда.
Жадидлар тўғрисида ҳикоя қилувчи тарихий музей, Призидентимизнинг ташаббуслари билан Бухоро шахрида барпо этилмоқда. Бу қувонарли тарихий воқеа.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2010 йилдаги “музейлар тўғрисида”ги 68-сонли қарорига асосан шоир Тилак Жўра яшаган Қоракўл тумани Сайёд қишлоғида расман унинг уй музейини ташкил қилиш фурсати етиб келди. Ёш авлодни ватанпарлик руҳида тарбиялашда бу маънавият маскани ҳам муҳим ўрин тутади ва шоир хотирасини абадийлаштиради.
Қолаверса Призидентимизнинг маҳаллий сайёҳликни ривожлантириш борасида олиб бораётган изчил сиёсатига муносиб жавоб бўларди.

Қорёғди Жумаев санъатшунос олим, ИКОМ-Халқаро Музейлар Кенгаши аъзоси.

Илова: Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2010 йил 12 апрелдаги 68-сон қарори:
музейларни ташкил этиш ва қайта ташкил ва тугатиш тўғрисида.
Низом
III. Музейларни ташкил этиш тартиби.

Жадидлар давомчиси.

(Шоир, таржимон, олим, Тилак Жўра таваллудининг 77 йиллигига)

“ХХ асрнинг 70-80 йилларидаги бирорта ўзбек шоири қишлоқ аҳли ҳаётини Тилак Жўрачалик бутун мураккабликлари, оқу-қораси, жозибасию фожиаси билан шеърга солган эмас. Пахтакор деҳқоннинг, қадрсиз қора мехнатини ночор турмушини “ит ётиш, Мирзо туриш” мақомидаги хаётини очиқ-ойдин, баралла тасвирлаб берган эмас”. Сулаймон Рахмон.
“Агар бирор ғайри миллат кишиси сиздан:
Ўзбеклар қандай миллат? Тушинтира оласизми?,- Деб сўраб қолса, узоқ чайналиб тушинтиргандан кўра, Тилак Жўра шеърларини ўқиш керак уларга, Тилак Жўра хаётини сўзлаб бериш керак”.
Ғайбулла ас-Салом.
Қоракўллик шоир Тилак Жўра ўзининг қисқа умри мобайнида миллат ғами, Ватан тақдири, инсонлар дардини ёзди ва шу ғам билан яшади. Баъзи шоирларга ўхшаб мунофиқ, ёзувчиларга ўхшаб каззоблик йўлини тутмади. Балои нафс учун, сохта шухрат учун, қалам тебратмади. Тилак Жўра халқ манфаатини ўз манфаатидан устун қўя, иродали, ватанни севадиган ва унинг кураша оладиган инсонни улуғлаган. Шеърларида ҳалқ хаёти, унинг маънавий интилиши тараннум этилди, метэлик тобеликка қарши исён ва туғён нафаси шерърларидан уф уриб туради.
ХХ асрнинг биринчи ярмида жадидлар олиб борган озодлик кураши, Тилак Жўра ижодида 80-90 йилларида давом этди.
Шоир қалбидаги яширинган туғён унинг 1973-йилда ёзилган илк шеърларидан бири “Шамол”да шундай ифода этилади:
“Қишда шундай сарсондир шамол,
Тўрт томонга изғиб қолади.
Бахор келса эрта безавол,
Юрагини тўкиб солади”
Ёруғ кунлар келишини башорат қилиб шоир 1897-йилдаги “Бухорода тонг отар махал” деб бошланадиган шеърида:
“Бухорода тонг отар махал,
Ер чарақлар, чарақлар осмон.
Аста қаддин ростлар Минора,
Кўтарганча нурли бир тўфон.
Офтоб чалиб келар ноғора
Бухорода тонг отар махал”
Тилак Жўра адолатпарвар устози Ғайбулла ас-Саломга бағишлаб 1977-йилда ёзган шеърида:
“Туйғуларим туғёни заранг
тошларни ёрди,
орзуларим сурони не-не
бошларни ёрди.
Аввал бошда туғилди юрагимда инқилоб,
Тақдир менинг лойимни қуёш нурига қорди,” – дея тоталитар тузумга қарши бош кўтаради.
Шоир шеърлари содда ва теъран маънога эга.
Тилак Жўрани ҳеч ким исёнкор шоир деб ўйламаган. Лекин бир қанча шеърларида исёнкор руҳ чақнаб туради. Унинг “Атиргулнинг шоҳин қайтариб” шеърида шундай мисралар бор:
Мен кўксимда
Армон эмас,
Кўтармоғим керак исённи.
Шоир ҳайқириғининг юқори нуқтаси бўлган исён, ватанфурўшларга аталган
“Усмон Носир шеъридир”
“Нафратим қамалган қафасга
Елкамни тишлагин, кишнагил.
Бошимни кўтармам ҳавасга
Ҳалқангни бўйнимга ташлагин
Елкалар эмаски елдирим,
Чақнаса бўйнингни узсалар.
Мен қачон кишансиз қолгандим,
Айтингчи, эй букик қулчалар.
Айтингиз, эй улуғ султонлар,
Сизларга не қилди Усмонлар,
Шафақлар қон йиғлар ҳалиҳам
Тобутдан толиқмиш кўчалар!
Қафасга қамалди нафратим,
Қафасга қамалди ҳасратим.
Қувончу шодликни кўрмадим
Ғанимим бўлган ўз улфатим.”
1989 йил


Тилак Жўранинг 1991 йилда ёзилган аммо босилмаган:
“Айрилиб- айрилмаган умид оғочи,
Қайрилиб-қайрилмаган умид оғочи,” деб тугатилган шеъри ҳам ватанпарвар шоирнинг ҳайқиридир.
Унинг беназир шеърияти, дилбар шеърлари авлодларнинг руҳий такомилига, адабий-ижтимоий тарбияга бениҳоя катта таъсир кўрсатади.
Ўзбек адабиётида собиқ шўро ҳокимиятига қарши ўз сўзини айтишдан чўчимаган саноқли шоирларнинг олд сафида Тилак Жўра ҳам бор эди. У озодлик ва эрк, ватанга мухаббат, миллатпарварлик руҳидаги шеърлари билан халқни озодлик сари етаклаган шоирдир.
Унинг мустақиллик арафасида ёзган, аммо нашр қилинмаган яна бир исёнкор шеърида:
“Ҳайратингдан хўрсинади ой,
Қалдирғоч!
Ҳайратингдан қони қочар гулнинг
Қалдирғоч!
Йўқ-йўқ Сен адашмадинг
келдинг ўз уйингга
Истиқлол юртига қалдирғоч!”
Таниқли шоирнинг еттита тўплами чоп этилган. У 1991-йил бир гуруҳ шоирлар томонидан битилган “Мустақиллик қасидаси”нинг ҳаммуаллифларидан бири.

"Жадидлар ҳаёти - ёшларга ўрнак" китобида Тилак Жўра ҳақида ушбу мақолалар киритилган.

***
ТИЛАК ЖЎРА

Умидларнинг этагига осилдим
Ўн еттининг пишиқчилигида.
Умидларим томчи эди
Дарёландилар,
Куртак эди, чинорландилар
Йигирманинг пишиқчилигида.
Умидларим
Бир гўзалнинг қора ҳолига
Бўялмоқ бўлдилар.
Бўялдилар
Йигирма иккининг пишиқчилигида.
Ҳамон
офтобнинг оғушида
Эзгуликнинг товушида
Умидларга осилиб яшайман
Йигирма бешнинг пишиқчилигида...
1976

ҲАЗИЛ
-  Қадрдоним, эй, Тилак Жўра,
Лабларингдан тушмас сигара.
Аёлларни ўйлайсанми ҳеч,
Кўрасанми тушингда сира?
-  Эй, дўстгинам Али Муҳаммад,
Тушни сенга тилайман омад.
Пешонамда зулфидан тўлқин,
Тушга борми энди ҳеч ҳожат.
1973

ШОИР ТИЛАК ЖЎРАГА
  
Боболарим сўйлайди ҳикмат,
Ота қадрдоним қишлоқдан.
Бу сўзларнинг таърифи қиммат,
Мавзу шоир Tилак Жўрадан.

Жон қулоқ тинглардим суҳбатни,
Ўрнига қўйиб мен ҳурматни.
Ниятим Тилакни англамоқ,
Тирик бўлса олардим сабоқ.

Афсус, кўролмадим борида,
Бироқ ашъорлари тирикдай.
Жанафарда тонг отганида,
Тилак туғилганди қишлоқда.

Бу гўшалар шоирларга хос,
Замин зуваласи мустаҳкам.
Тупроғи, табиати ўхшаш,
Шоирим Тилак Жўрага мос.

Шоирлар ўлмайди, ўлмаслар,
Улар сохталикни билмаслар.
Унинг шеърларида тирик жон,
Чизгисида оқаётган шон.

Шулар далолатдир тирикдан,
Ҳар қатор шеърида бор нафас.
Қалбида оташдай чиққан,
Ўқиган сари ортади ҳавас.

Шоирлар ўлмайди, ўлмаслар,
Алар шеърларида тирик жон!

Қаҳрамон ЖАББОР

ТИЛАК ЖЎРА МОНОЛОГИ
          Онани англамоқ бу –дунёни англамоқдир...
                                                                 Тилак Жўра

Руҳингнинг турфаранг
                         иқлимларида
Бир шодлик шуъласи
                         йўлинг ёритса,
Қанот бўлиб  сени
                         кўкка кўтариб,
Нажот қуёшидай
                         кўнглинг ёритса.

Бу  бахт – онангдандир
                           меҳрибон, мунис,
Бошингдан ғамларни
                           аритган ҳар он.
Шамдай шафақланиб
                            гоҳ шод, гоҳ маъс,
Умр йўлларингни
                              ёритган  Инсон.

Она сўзи – мисли
                                қонингдай илиқ,
Орзунгдай беғубор,
                                кўнглингдайин пок.
Фақат  уни англамоғинг
                                ва тушунмоғинг –
Ва у  деб  ёнмоғинг керакдир
                                ҳар чоқ.

Онани англамоқ бу –
                                  дунёни англамоқдир,
Ватан-у  миллатни,
                                  тилни англамоқ.
Онани англамоқ бу –
                                  тунларни тонгламоқдир,
Онани англамоқ бу –
                                  элни англамоқ.

Баъзан сўрашади:  
                               шеърларингизга
Қайдан оларсиз  деб,
                               миллий ҳисларни?
Кимдан ўргангансиз
                                 ўзбекона лутф,   
Эҳтиросга лим-лим
                                 ёниқ сўзларни?!

Мен ҳайрон қоламан.
                                   Ахир бу туйғу,
Бу жўшқин эҳтирос
                                   менга ёт  сасми?
У менга меҳрибон
                                    онам алласи - 
Ва юрак  меҳридан
                                   юққан эмасми?

Уруш даҳшати-ю,
                                  очлик йилларин
Азобларин  чеккан 
                                   бечора онам.
Фарзандига берган
                                  топиб-тутганин,
Ўзи бир бурда нон
                                   тотимаса ҳам.

Мен энди сабр ила
                                    бардош тимсолин -
Кўрарман заҳматлар
                                    гирдобларида.
Онам манглайида
                                     ажриқ мисоли
Илдиз отган ажин
                                    халқобларида.

Титроғи босилмас
                               ҳануз қалбимнинг,
Оҳ, она қисмати –
                                 бунчалар тахир?!
Бир аёл тақдири,
                                 она халқимнинг 
Аянчли тақдири эмасми, ахир!

Билдимки, дунёда
                                     онадек улуғ,
Онадек,  мўътабар,
                                  муқаддас зот йўқ.
Она борки, қалблар
                                 завқ-шавққа  тўлиқ,
Онасиз дунёда
                                    менга ҳаёт йўқ!
Онани англамоқ бу –
                         дунёни англамоқдир...

                        Зикрилла НЕЪМАТ
         Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси аъзоси.
  24 октябрь 2018 йил

-   Мақтаниб ҳам қўйинг демоқчисиз-да! Бунга ўқувим йўқлигини  биласиз. Лекин шуни айтишим керакки, Ғайбулла Саломов, Нажмиддин комилов сингари дон ова меҳрибон инсонлар қўлида теҳсил олиб, бирга ишлаб вояга етаётганимдан мамнунман. 4-5 шеърий китобим чиқди, кандидатлик ишини ҳимоя қилдим, рус, озарбайжон, туркман, турк тилларидан таржималар қилаяпман, университетдек муқаддас даргоҳда дарс бераяпман. Шуларнинг ҳаммасига кафедрамизда ишлаётган шу икки мураббий олим кўмагида эришдим.
   Ғамхўр, соф виждонли, мувоффоқиятингдан қувонадиган одамлар ҳар қадамда учрайвермайди, лекин, йўқ эмас, бор, бундай кишиларни умр бўйи ҳурмат қилишни ўганишимиз керак. 60-йилларнинг охирларида “Олға” редакциясида ва босмахонасида ишладим. Биласизми, шу газетада шеърларимни чиқармасдилар. Бухорога бориб, Ёзувчилар союзи областъ бўлими раисидан “чиқарса бўлади” деган хат олиб келишга мажбур қилишарди. Яхшиямки замонлар ўзгарди. Илк шеър, ҳажвияларини “Олға” да кўриб руҳланган Муҳаммад Пирриев, Ислом Холбоев, Ғофур Қурбонов, Норқул Ҳусаинов каби ижодкорларнинг эндиликда китоблари чиқаяпти, республика матбуотида кўринаяптилар. Редакциянгиз ҳузурида “Ғунча” адабий тўгарагининг 1988 йил август ойидаги йиғилишида иштирок этиб, қувониб кетдим. Яхши мушоира бўлди. Шеъриятга дилдан боғланганлар кўп экан, уларга омад тилайман.                                                                                                                                                                                                               -Барибир анъанавий саволни четлаб ўтолмайдиганга ўхшаймиз: режаларингиз қандай?
-Табиийки, шеърлар ёзаяпман. Қадим Пайкент тарихи устида изланаяпман, бу ҳақда прозада бирон нарса ёзсам ажаб эмас. Озарбайжон ва ўзбек адабий алоқаларини ўрганяпман.
- Аҳдингиз бароридан келсин                                                                                                                 
Олға  газетаси
21-январ 1989 йил

- Бунинг энди сабаблари кўп. Турғунлик йилларнинг касофати ҳам бор. Колхозларда одамларнинг бўш вақтини кўнгилли ўтказиш учун маданият, спорт масканлари етишмаяпти. Инсон қадрияти, меҳнат кишисининг ҳурматини жойига қўйиш борасида ҳам кўп иш қилиш керакка ўхшайди. Менинг колхозимнинг (“Октябр”) шуҳратини бир вақтлар Тангри Жўраев Иттифоққа ёйган эди. Тракторнинг қудратини биринчилардан бўлиб намойиш этган бу одам Социалистик Меҳнат Қаҳрамони унвони, Ленин ордени билан тақдирланган эди. Ўлганидан сўнг ҳамманинг эсидан чиқди. Кеча қабристонга бориб, қабрини тополмай хўрлигим келди. Қораунлик уста пахтакор Темир Бобожонов ҳақида шеър ёзганман. У ҳам вафот этди. Уйига борсам, ҳовлиси ҳароб, ўғли Ёқубжон оғир хаста экан. Машина топиб, Бухорога касалхонага қўйиб қайтдим. Сўнг колхоз раҳбарларига учраб, Бобожонов каби одамларнинг оиласига ёрдам бериб туришни илтимос қилдим. Бу масаланинг ёшлар тарбиясига таъсири оз дейсизми? Қаҳрамонона меҳнат қилган одамнинг ўлганидан сўнг номи умутилмаса, ёшлар ўшаларга ўхшаб меҳнат қилишга киришади, бахтни арақхўликда эмас, меҳнатда деб билишади. Кўп арақ ичилишининг илдизи, қаранг, қаерларга бориб тақалади. Маданият, тарғибот ишига дахлдор ўртоқлар бу борада амалий ишга ўтсалар чакки бўмасди.
Дарвоқе, яна бир гап. Улуғ Ватан урушининг биринчи гуруппа инвалиди Жўрақул Тоғаевни раёнда кўпчилик билмайди. Ёши 70 дан ошганлигига, ўнг қўлининг бармоқларини жангоҳларда қолдириб келганлигига қарамасдан, қўлига медиатрни сим билан боғлаб, дутор чертиб, бахшиёна қўшиқларни куйлашини айтинг! Фолклор ансамбллари, халқ театрлари очиб, истеъдод эгаларини жалб этиб, халққа танитса, бунинг нимаси ёмон? Клуб ва кинотеатрларда ҳар кеча турли томошалар бўлса, халқнинг ички дунёси гўзаллашади. Китоб пропагандасини ҳам яхшилаш керак. Қайси кутубхоначи инвалидларнинг уйига китоб элтиб беради, дейсиз? Кўпболали оналарга-чи? Мен бу ҳақда ҳоли эшитганим йўқ. Қарор билан арақ камайди, лекин, қарор билан арақхўрликни тугатиб бўлмайди. Санъат, маданият, адабиёт воситасида одамларнинг фикрини ўзгартириш керак, деб ўйлайман. - Газетхонларимизни Сизнинг илмий ва адабий фаолиятингиз ҳам қизиқтиради. Куюнчаклик билан гапираяпсиз. Энди бир…

ФИЛОЛОГИЯ ФАНЛАРИ КАНДИДАТИ, ШОИР ТИЛАК ЖЎРА РУБРИКАМИЗ МЕҲМОНИ
Сизга айтар сўзим
Филология фанлари кандидати, шоир Тилак Жўра рубрикамиз меҳмони
Тилак Жўра Сайёд қишлоғида туғилган, газетхонларимизга шоир сифатида яхши таниш. У 1970- йилдан буён Ленин номли Тошкент Давлат университетининг таржима назарияси кафедрасида меҳнат қиляпти, айни чоғда илмий иш билан ҳам машғул, 1986 йилда “Нозим Ҳикмат ва ўзбек совет шеърияти” темасида кандидатлик диссертациясини ҳимоя қилди. Тилак Жўра билан суҳбатимиз бевосита раёнимиз ҳаётига оид муаммолардан бошланади. - Аввало шуни айтайки, “Олға” газетаси саҳифаларида “Қоракўллик олимлар” рубрикаси очилгани яхши бўлибди. Раёндан жуда кўплаб фан кандидатлари, фан докторлари етишиб чиққан, улар турли шаҳарларда ишлаб турибди, раёнга уларнинг кўзи билан қаралса, тавсиялари ҳисобга олинса, ёмон бўлмайди.
Мен рубриканинг биринчи меҳмони – профессор Равшан Раҳмоновнинг фикрларини газетангизда ўқидим. Жуда яхши гаплар айтилган. Яна мени қувонтирган нарса шу бўлдики, домланинг бир истаги дарҳол инобатга олинибди: Зарафшон дарёсининг Қоракўл шаҳридан ўтадиган қисми ҳашар йўли билан тозаланибди.
Р. Раҳмоновнинг музей очиш ҳақидаги фикрига ҳам қўшиламан. Нега Қоракўлда музей бўлмаслиги керак? Бундай муассаса зарур, ахир. Раёндаги Пайкент, Замонбобо сингари тарихий жойлардан топилган обидалар Ленинград музейларига олиб кетиляпти. Қоракўлликлар эса ўз тарихидан, аждодлари ҳаётидан бехабар қоляпти. Ҳатто, тарихда зулмга, ноҳақликка қарши Пайкентда Або Раҳбарлигида катта халқ қўзғолони бўлганлигини халқимизнинг кўпчилиги яхши билмайди.
Р. Раҳмоновнинг эски иморатлар бутунлай йиқитиб ташланаётганлиги тўғрисида куюниб айтган гаплари мени кўпдан ўйлатиб келаётган ташвишлардан. Қишлоқлардаги мачитларни қаранг, вайрон бўлиб ётибди, баъзилари химикатлар учун омбор қилинган. Уларни тартибга келтириб, масалан, қариялар учун чойхона қилиб берсак, диндор бўлиб қолмасмиз ахир? “Октябр” колхозида битта мачитни одамларнинг ўзи ремонт қилиб, чойхонага айлантиришибди. Ҳамма жойда шундай қилиш керак. Яна битта проблемани айтай. Бу – табиатга муносабат. 50-60 – йиллардаги лоқайдлик, табиатга зўравонлик қилиб, кўплаб қўриқ очиш натижасида Орол денгизи катта фожиа олдига келиб қолди. Бундан ҳар томонлама хулоса чиқариб олиш керак. Қоракўлдаги ўрмонлар пайхон қилинаяпти, шаҳар ташкилотларининг чиқиндилари саксовулзорларга тўкилаяпти, ипак қурти парвариши баҳонасида сингрон деган чўл ўсимлигига қирон келтирилаяпти, кимларнингдир маъсулияцизлиги оқибатида “Қоракўл” қўриқхонаси тугатилди. Ҳозир айрим ўсимлик ва жонзотлар бутунлай йўқолиб кетиш арафасида турибди. Бу воқеаларга бефарқ қараб туриш жиноятга қўл уриш билан баробар, деб ҳисоблайман. - Гапларингиз тўғри, Тилак ака Сиз айтган муаммоларнинг айримлари билан раён партия, совет ташкилотлари шуғулланаяпти. Қайта қуриш ҳамма нарсани жой-жойига қўяди, албатта. Мени кўпроқ маънавият масалалари ўйлантиради. Бир мисол, арақ сотиладиган дўкон олди доимо одамлар билан тирбанд, китоб магазинида эса… китоблар тирбанд. Раёнда бир йилда аҳоли жон бошига 1 сўму 18 тийинлик спиртли ичимликлар сотилиши ҳисоблаб чиқилган. Яхши китоб камлиги рост, лекин…