bakiroo

Яна пропан ўйинлари бошландими?

Январнинг 27 кунида биржа савдоларида пропан нархи тоннасига 7 582,7 минг сўмгача ёки ой бошидаги кирувчи котировкаларга нисбатан 20 фоизга кўтарилиб кетган. Биргина кечанинг ўзида нархлар 10 фоизга сакраган.

Ноябрда пропан учун потолок спред ўрнатилгач, нархлар пасайишни бошлаган ва чакана шохобчаларда пропаннинг литри 5,5-6 минг сўм атрофида барқарорлашганди. Охирги кунларда пропан чакана нархи литрига яна 7 минг сўмдан ошган.

Пропан нархидаги сакрашлар фақат битта омил - ишлаб чиқарувчилар ва импортчиларнинг ўзаро тил бириктиришидан келиб чиқади (август-октябрь ойларини эсланг).

Метан билан боғлиқ чекловлар ва 80 шиптирга навбатлардан касофат монополистлар ва олигархлар фойдаланиб қолмасликлари учун, Рақобат қўмитаси зудлик билан вазиятга аралашиши керак бўлади, назаримизда.

Қорақалпоғистон энди энг кам даромадли ҳудуд эмас!

Охирги йилларда, пандемия давридаги юқори ижтимоий трансфертлар қўлловини ҳисобга олмаса, мамлакатимизнинг энг шимолий ҳудуди жон бошига энг кам даромадли ҳудуд бўлиб қолаётганди.

2024 йил якунлари билан Қорақалпоғистон даромадларнинг нисбатан юқори даражада ўсиши ҳисобига бу ўринни тарк этган. Жон бошига реал даромадлар ҳудудда ўтган йили 2,4%га ўсган (Сурхондарё, Наманган, Фарғона, Бухоро вилоятларидан тезроқ). Солиштириш учун, 2023 йилда Қорақалпоғистонда жон бошига реал даромадлар умуман ўсмаган.

Умумий даромадлар таркибида меҳнати фаолиятидан олинган даромадлар улуши ошган (62,1%дан 64,7%гача). Ўзини ўзи банд қилувчиларнинг даромадларини ўсиши бўйича Ўзбекистондаги энг юқори кўрсаткич Қорақалпоғистонда қайд этилган (19,1%). Айни пайтда четдан пул ўтказмаларининг жами даромадлардаги улуши 16,7%дан 13,7%гача пасайган. Яъни, қорақалпоғистонликларнинг пул ўтказмаларидан кўра ёлланма ва ўзини ўзи банд қилишдаги даромадлари тезроқ ўсмоқда.

Яна бир ижобий тенденция кичик тадбиркорликдан олинган даромадларнинг улуши ортаётгани билан боғлиқ. 2023 йилда бу кўрсаткич 51,1% бўлган бўлса, 2024 йилда кичик тадбиркорликдан даромадлар жами даромадларнинг 54,4%ига етган.

Минуслар ўлароқ, Тошкентга нисбатан даромадлар фарқи кенгайишда давом этаётгани билан боғлиқ. 2023 йилда пойтахт ва Қорақалпоғистондан жон бошига даромадлар фарқи 3,05 бараварни ташкил этган бўлса, 2024 йилда фарқ 3,59 каррага етган.

Тайёр туринг: Янги кампания бошланади

Аҳоли ва хўжалик субъектлари бинолари томларининг камида 50%ида қуёш панеллари ўрнатиш режалаштирилмоқда.

Биз билгандик, биз кутгандик.

Қуёш панели импортига яширинча киритилган тақиқ ва божларни бекор қилиш ҳақида бирон овоз чиқарилмаган.

Тор манфаатларнинг қулоғи ва бошини яширишга уринмай ҳам қўйишди.

“Газ ўрнига электр” бу янги ижтимоий келишув эмас, навбатдаги қопқон

Алишер Қодир оғзи билан илгари сурилаётган газ ўрнига электр энергияси ишлатиш нарративи газ таъминоти ёмонлашишдан тўхтамаётган бугунги реалликларда гўёки қанақадир муросадек, таъбир жоиз бўлса, таклиф этилаётган “янги ижтимоий келишувдек” кўринади. Лекин бу қопқон, агар алдов бўлмаса.

Бу нарратив қопқон ва алдов эканини англашингиз учун айрим мулоҳазалар:

Биринчидан, аҳолига газ етказишни камайтириш (экспортни тўхтатиш эмас!) масаласини, афсуски, аллақачон ёпиқ кабинетларда муҳокама қилиш бошланган. Аҳолидан юлиб олинган газ қандай тақсимланади ва кимнинг чўнтагини бойитади, деган саволга очиқ жавоб йўқ, лекин газ экспорти тўхтамаётганидан, газга оид янги шиширилган лойиҳаларни ясаш авж олаётганидан ишора топсангиз бўлади.

Иккинчидан, 2 йил аввал қабул қилинган стратегияга кўра, газ қазиб олиш 2030 йилгача 62 млрд.кубга етказилиши керак. Бунинг учун давлатнинг, бюджетнинг триллионлаб сўми, миллиардлаб доллари ўзлаштирилмоқда. Агар стратегия вазифаси кучда экан, яқин 4 йилда газ қазиб олиш 20 млрд.кубга ошса, аҳолига газ беришни қисқартириш нима учун? 62 млрд.куб газ қазиб олиш вазифаси бажарилмаса, унда жавобгарлик кимда бўлиши керак? Аҳолидами ё энергорассомларда?

Учинчидан, энди тўққиз қайтганлар яна бир думалаб, пластинкани тескари айлантириб, 2030 йилгача газ қазиб олиш 30 млрд.кубгача, 2035 йилгача 20 млрд.кубгача қисқаради деган навбатдаги ёлғон картина чизишмоқда. Шу пайтгача, 8 йил давомида қазишни оширамиз, дея миллиард ва триллионларни ўзлаштирганлар энди импортни оширамиз, янги магистрал газ қувурларини қурамиз ва таъмирлаймиз, дея навбатдаги миллиардларни совуришга ўтишмоқчи (соусига мазасини пудрат қироллари эмадиган навбатдаги қимматлаштирилган энергетик лойиҳалар). Қизиғи, 8 йил давомида қазишни оширамиз дея ёлғон ваъдалар бериб келган тўда ҳам ўшалар, энди қазиш 2 карра пасайиб кетади, импортни 5 карра кўтаришга тўғри келади деётган ҳам ўша тўда. Ҳеч қандай жазосиз. Нима учун миллиардларни ўзлаштириш учун қайта ва қайта тўқилаётган ёлғонларга аҳоли балогардон бўлиши керак? Энергокасофатлар эмас?

Тўртинчидан, шонли энергетикларга оид қайси сўз ва ваъда бажарилгандики, бу таклиф ваъдасида туришса. Узоққа бормайлик, газлашмаган уй хўжаликлари учун электр энергиясига 50 фоизлик чегирма ваъдаси амалга ошдими? Газ ўрнига электр энергияси таклифини қабул қилишингиз мумкиндир, лекин билингки, катта эҳтимол билан, газ аниқ бўлмайди, лекин эвазига электр ҳам барқарор бўлмайди. Нархини-ку гапирмай қўя қолай.

Сиз шунга розимисиз?

Алишер Қодир антиутопияси?

Ўтган ҳафта бош яшинқайтаргич миссиясини яна ўз қўлига олган Алишер Қодир навбатдаги антиҳақиқат билан бўлишди: Эмишки, тиллақатори миллиардлаб куб газни уй иситиш ва овқат пиширишга ишлатиб юборадиган халқни косаси оқармайди.

Албатта, иситиш ва овқатга газ ёқадиган халқ ва коса оқариши ўртасида ҳеч бир пруф йўқ. Бир грамм ўзининг гази йўқ гуржилар газ ёқади, ватани газни устидаги озарлар газ ёқади, бутун дунёдан газ сотиб оладиган немислар, британлар, голландлар газ ёқади Лекин уларнинг косаси оқарган. Демак, газни ёқиш ёки қайта ишлаш бу танлов, танловни эса эркин бозор беради. Алишер Қодирни ким ва қандай сайлаган билмайман, лекин у сиз ва биз учун танлаб бермоқчи: газ ёқма, косанг оқармайди.

Айни пайтда:

1 куб газдан 10 га яқин юқори қийматли, экспортбоп маҳсулот ишлаб чиқариш мумкинлигини эслатган Алишер Қодир (эслатмаса, билмасмидик) 4 млрд.долларга қурилган ва айнан шунақа маҳсулотлар ишлаб чиқариши керак бўлган GTL завод декабрдан апрелгача ишламаслигини негадир ёдга олмаган.

GTL ва кимё заводлардан тортиб иссиқхоналаргача газдан узилиб, ўзбекнинг субсидияланаётган гази бир тўда олигархлар томонидан экспорт қилинаётгани Алишер Қодирни ҳайратга солмаган. Нега Алишер Қодир газ экспортини тўхтатишни сўрамайди? Алишер Қодир Ўзбекистонни талаётган олигархлардан қўрқадими ё уларнинг феълан адвокатими?

Алишер Қодир ўрисники (балки аслида ўзимизники) дейилган газни Гонконгда жойлашган ўртакашдан “импорт” қилинаётганини жуда яхши билади, лекин параламентда қўр тўкиб ўтириб, ғинғ демайди.

Алишер Қодир миллат ва унинг косаси ҳақида қайғурар экан, нафақат Ўзбекистон, бутун Марказий Осиё газ инфратузилмаси юраги бўлишига қарамай, шимол олигархиясига совға қилиб юборилган Газли омборини ўзбек халқига қайтарилишини, яъни миллийлаштиришни талаб қилмайди.

Нега Алишер Қодир охирги 8 йил ичида бир тўп энергошотирлар томонидан олигархияга совға қилиб юборилган конлар, улушлар ва активларни тафтиш қилиш, схемалар қонунийлигини ўрганиш, энерголюстрация масаласини параламентга чиқармайди?

Нимага?

Булар Алишер Қодир сайлов дастурида йўқ, Алишер Қодир сайловчиларига ўзбек халқини талаётган ўғри олигархияга қарши курашаман, деб ваъда бермаган, дейсизми?

Унда, нима Алишер Қодир 4 ой аввалги сайлов-палов кампаниясида аҳоли газдан узилмаса, халқ косаси оқармаслигини очиқ-ойдин айтганмиди? Шунга халқдан мандат олганмиди?

Ё буларнинг ҳаммаси негизида оқни қора деб эълон қилиш ва сиёсий иккиюзламачиликдан иборат антиутопия ётадими?

Банк тизими рентабеллиги инфляциядан паст даражага тушган

Давлатнинг банк тизимига аралашуви ортиши ва банкка хос бўлмаган вазифаларнинг кенгайиши фонида Банк тизимида капитал рентабеллиги 2023 йилдаги 14,2%дан 2024 йилда 6,6%гача пасайган.

2024 йилда расмий инфляция 9,8%ни ташкил этгани ҳисобга олинса, банк тизимига киритилган капитал камида 2,2 фоиз бандига қадрсизланган.

Ёмонлашиб бораётган активлар сифати ўтган йилда банкларни 33,3 трлн.сўмдан ортиқ зарарларни баҳолаш ва захиралар тузишга мажбур қилган (2023 йилга нисбатан 1,45 карра кўп).

Шунингдек, банкларнинг фоизсизлар харажатлари (1,7 карра) кескин ошгани эътибор қаратади.

Табиийки, банклар камроқ солиқ тўлаган ва соф фойда 12,4 трлн.сўмдан 6,9 трлн.сўмгача қисқарган.

Ўзбекистон банк тизимининг энг юқори даромадлик кўрсаткичлари ҳозирда "эркинлик даври" дейиладиган 2017-2019 йилларда қайд этилган (капитал рентабеллиги 16%дан юқори бўлган).

2025 йилда бошланган "маҳалла банкири" кампанияси банк тизими жозибадорлигини янада пасайтирса, пасайтирадики, асло яхшиламайди.

Депозитлар эса юқори суръатда ўсмоқда

Декабрнинг ўзида банкларнинг жами депозит портфели 11,3 трлн.сўмга ўсиб 308,7 трлн.сўмга етган. Жами депозитларнинг йиллик ўсиши 27,7%ни, шундан омонатларнинг ўсиши 41,8%дан иборат бўлган. Ташқи ресурсларнинг қимматлашгани ва марказлашган давлат ресурсларининг қисқара бошлагани фонида, 2024 йилда давлат банклари ҳам хусусий банклар ҳам депозит, айниқса омонатлар учун фаол курашишган.

1 трлн.сўмдан кўп омонат қолдиғига эга банклар сони 23тага етган. Лекин 70%дан кўп омонатлар ҳажми 10тагина банкда жамланган.

Декабрда Ўзсаноатқурилишбанк (+1,9 трлн.сўм), Капиталбанк (+1,4 трлн.сўм) ва Ипотекабанк (+1,3 трлн.сўм) энг кўп депозит жамғаришган.

Кредит портфели ўсиши суръати пасайишда давом этмоқда

2024 йил давомида банклар кредит қўйилмаларининг ўсиши 13,1%ни ташкил этган. Бу янги даврдаги минимум ўсишдир. Ўтган йилда охирги 7 йилда юқори суръатда ўсган чакана кредитларнинг ўсиши ҳам 19,5%гача секинлашган.

Энг кўп кредит ажратиладиган ва эски (муаммоли) кредитлар қайта молиялаштириладиган декабрь ойида банкларнинг жами портфели 7,2 трлн.сўмга ўсган ва 533,1 трлн.сўмга етган. Бунда чакана портфель қолдиғи 2,2 трлн.сўмга, корпоратив портфель қолдиғи 5,0 трлн.сўмга кўпайган.

Банкларнинг чакана портфели асосан микроқарзлар, корпоратив портфели эса микрокредитлар ҳисобига ўсмоқда.

Декабрдаги ўсиш асосан учта давлат банки Ўзсаноатқурилишбанк (+1,5 трлн.сўм), Алоқабанк (+1,1 трлн.сўм) ва Миллий банк (+726 млрд.сўм) ҳиссасига тўғри келган.

Йилнинг охирги ойида муаммоли кредитлар анъанавий равишда қарийб 1,3 трлн.сўмга, 21,2 трлн.сўмгача қисқартирилган. Расмий ҳисобга кўра, NPL улуши 4,0%ни ташкил этган. Қизиғи, йил якунига келиб, рақамларга кўра, энди давлат банкларининг портфели хусусий банкларникидан тозароқ кўриниш олган.

Устав капитали талабга жавоб бермаган банклар микромолия банкига айланишлари мумкин

“Микромолиялаштириш фаолияти такомиллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига қўшимча ва ўзгартиришлар киритиш тўғрисида”ги қонун қабул қилиниши билан бу имконли бўлади.

Қайсидир банкка 2028 йилгача, яна қайсидир бирига баҳоргача устав капиталини тўлдиришга вақт бериш ҳам шарт эмас. Уставини тижорат банки учун минимум 500 млрд.сўмга етказмадими, энди микромолия банкига айланади.

Ёки тескариси микромолия ташкилоти ўсиб, кенгайиб устав капиталини 50 млрд.сўмга етказса, мақомини микромолия банкига ўзгартиришини мумкин.

Микромолия банкларида:

жисмоний шахслардан омонатга жалб қилинган пул маблағлари миқдори қонунчиликда белгиланган кафолатланган омонат миқдоридан ошмаслиги (200 млн.сўм);

бир қарз олувчи ёки ўзаро алоқадор қарз олувчилар гуруҳига доир таваккалчиликнинг энг кўп миқдори 5 млрд сўмдан ошмаслиги;

тадбиркорлик фаолияти ва ўзини ўзи банд қилган шахслар учун ажратилган кредитларнинг кредит портфелидаги улуши 70 фоиздан кам бўлмаслиги;

чет эл банкларида ҳисобварақлар очиш, чет эл фуқаролари ва юридик шахсларига уларнинг мажбуриятлари бўйича кафолатлар бериш ҳамда мижозларнинг ташқи савдо операциялари бўйича хизматлар кўрсатиш тақиқланганлиги;

қарз қимматли қоғозларига инвестициялар банкларнинг ликвидлилигини бошқаришга қўйиладиган талаблар доирасида фақатгина Марказий банк томонидан белгиланган юқори ликвидли қарз қимматли қоғозларига йўналтирилиши мумкинлиги белгилаб қўйилмоқда.

Ўзбекистонда ягона товар биржаси қолди

Кеча “Rеspublikа ko’p tarmoqli agrosаnoаt birjаsi” АЖга биржа фаолияти учун берилган лицензиянинг амал қилиш муддати олти ой муддатгача тўхтатилгани эълон қилинди.

Халқ тилида Агросаноат биржаси деб аталадиган биржа Ўзбекистондаги иккита товар биржасидан биттаси эди. Энди мамлакатда ягона Республика товар хом-ашё биржаси қолди.

Рақобат қўмитаси лицензия тўхтатиб қўйилгани ҳақидаги хабарида бунга сабаб бўлган ҳолатларни батафсил очиқламаган, фақат қарор
апелляция шикояти бериш муддати ўтгандан сўнг расман кучга киришини қўшимча қилган холос.

34 йиллик тарихга эга бўлган Агросаноат биржасининг лиценцияси, агар адашмасам, биринчи марта тўхтатилмоқда. Биржани расмий сайти exchange.uz ҳозирда очилмаяпти.

Янги Агентлик 200 млн.сўмгача омонатларни кафолатлашга ваколатли орган бўлади

Сенат юридик ва жисмоний шахсларнинг
ҳар бир банкда қолдиғи 200 млн сўм сўмгача омонатларини (депозитлари) кафолатлашга оид қонунни маъқуллаган.

Шу билан бирга, омонатларнинг ҳимоя қилинишини кафолатлаш соҳасидаги ваколатли орган – Омонатларни кафолатлаш агентлигининг ҳуқуқий мақоми, ҳуқуқ ва мажбуриятлари ва унинг фаолият кўрсатиш тартиби белгиланган.

Муҳокамалар пайтида, 200 млн сўмлик кафолат Ўзбекистондаги 97 фоиз омонатчиларнинг депозитларини қамраб олиши қайд этилган. Лекин қолган 3 фоиз омонатчиларнинг қўлида жамланган омонатлар жами омонатларнинг суммада қанча қисмини ташкил этиши айтилмаган. Бошқача айтганда, ўзгаришлар йирик омонатчиларга дахлдор бўлади ва энди йирик омонатчилар тўлиқ кафолатга эга бўлиши учун омонатларини турли банкларда диверсификация қилиши ёки рискларни суғурталаши керак бўлади. Ёки бўлмасам, омонатлар бозоридаги фаол банклар йирик омонатларни суғурталаш бўйича маҳсулотлар яратишига тўғри келади.

Гарчи амалдаги омонатларни тўлиқ кафолатлашдан иборат ҳозирги тизим қуп-қуруқ фиксия экани, ҳатто омонат бозоридаги йирик 10 та банклардан биттаси ёпилса ҳам, тўпланган бадаллар билан қоплашда муаммолар бўлишига қарамай, жуда кўпчилик шу иллюзияга ишонишда давом этаётган эди.

Шунинг учун хавотирлар бўлиши табиий. Қонун кучга киргач, омонатларнинг банклардан чиқиб кетиши борасидаги ваҳималар эса асосга эга эмас, чунки қонун янги омонатларга нисбатан қўлланилади. Янги омонатларнинг киритилиши камайиб бориши шароитида (шундай бўлиши эҳтимоли юқори) юқорида айтилганидек, тижорат банклари қоплашни назарда тутувчи қўшимча воситаларни ишга сола бошлайди. Шу билан бирга омонатчиларда муқобил инвестиция воситаларини ҳам қабул қилишига рағбат пайдо бўлади