IBRAT
DOʻST
Bir kishi gazdan katta qarz boʻlib qoldi. Tekshiruvchilar kelib “uch kun ichida toʻlamasangiz oʻchirib ketamiz, ham jarima toʻlaysiz” deb tahdid qilib, bildirishnoma tashlab ketishdi. Chuqur oʻyga botdi, qoʻlida pul yoʻq. Aksiga olib mijozlardan ham eshik-romga buyurtma tushmayapti. Havo sovuq. Gaz oʻchirilsa uy sovib ketadi. Oʻzi bilan ayoli-ku mayli, chidashar, lekin ikki norasida farzandi nima qiladi!? Yaqindagina birining shamollashini tuzatish uchun dorilarga ancha puli ketgandi. Puldan ham avval igna taʼsirida chirqirab yigʻlaydigan bolasiga achindi. Shularni oʻylab, boshi qotgancha sinfdosh doʻstining oldiga borishga qaror qildi. Oʻrtogʻi ancha oʻzini tutib olgan, toparman yigitlardan edi. “Hali hech soʻramaganman-u, yoʻq demas” degan umidda eshigini qoqdi.
- Ie, oʻzingmisan oʻrtoq!? Salomatmisan? Qanday shamol uchirdi!? Bir yoʻqlab kelibsan-da, rahmat. Qani yur uyga, bir otamlashamiz-dedi.
-Yoʻq, rahmat doʻstim, boshqa safar. Oldingga bir yumush bilan keldim.
- Ha, ha, mayli. Nima gap?
Doʻstining soʻzlaridan quvonib, bor dardini aytdi. U esa bunga bir oz tikilib turdi-da: -Pulim yoʻq, xafa boʻlmaysan-dedi qisqa qilib.
Ustidan muzdek suv qoʻyib yuborilgandek boʻldi, xayr-maʼzurni ham nasiya qilib ortga qaytdi. Oʻrtogʻining hay-haylashiga ham quloq solmadi. Qattiq dili ogʻridi. Kechgacha tomogʻidan hech narsa oʻtmadi. Axir kechagina shu doʻsti bilan maktabdan qochib kanal boʻyida choʻmilishgan, toʻp tepib katta boʻlishgandi. Begona bolalar bilan janjallashib qolishsa jussasi kichikligiga qaramasdan, magʻrurligidan tilini bermasdi. Qorni och qolsa ham shu gʻururi tufayli maktab oshxonasida birov unga yegulik olib berishlariga yoʻl qoʻymasdi. Ayni paytda esa, oʻsha eng yaqin oʻrtogʻi tomonidan qadri toptalgandek his etdi oʻzini.
Ertasiga siniq kayfiyatda “gaz idorasi”ga yoʻl oldi. Bor topgani bir yarim million soʻm katta pul boʻlsa-da, qarziga yetmasdi. “Gazdagilar ham odam-ku axir, toʻgʻrisini aytib iltimos qilsam, tushunib, biror oy muhlat berishar, qochib ketmayapman-ku” deb oʻzini ovutsa-da, goʻdaklarining qish qahratonidan sogʻ-omon olib chiqishni oʻylab, ezilardi. Idoraga borib hisob-kitob boʻlimiga kirdi. Xodimlarga qarzi borligini, uni toʻlagani kelganini aytdi. Dasturdan tekshirib “Sizni qarzingiz yoʻq” degan javobni eshitib, “yaxshilab tekshirsangiz, uzsak jarima ham toʻlaysiz deyishgan” dedi. “Aka, qarzingiz yoʻq” degan qatʼiy gapni eshitgach, muzlab qolay dedi. Bu anglashilmovchilikka aqli yetmayin idoradan ichiga sigʻmay, benihoya hursand holda pulni quchoqlab tashqariga chiqdi. Yoʻl-yoʻlakay Alloh mushkulini daf qilgani uchun shukrlar aytib bordi. “Ehtimol duolarimning natijasidir” deb quvonib borardi. Mahallasiga yetib, xasis sinfdoshining uyi oldidan oʻtayotganda yana uni koʻrib qoldi. Soʻrashish uchun choʻzgan qoʻlini ham gʻazabdan javobsiz qoldirdi. Koʻchaga qarata magʻrur hayqirdi: -“Boshingga mushkul ish tushganda doʻst kimligini bilarkansan! Mana, gazdan qarzim yoʻq! Anglashilmovchilik sabab boʻlib kim ekanligini bilib oldim! Lekin, shunday paytda ishongan doʻsting sinovdan oʻta olmagani alam qilarkan! Bahonada kimligini bilib oldim!” deb baqirdi. Buning shovqinidan bir necha qoʻshnilar koʻchaga chiqishdi. Ichidagi bor alamlarini nafrat bilan baralla baqirib aytgach, yengil tortib yoʻlida davom etdi... Xasis doʻsti esa... Xasis doʻsti esa uning ortidan biroz tikilib turdi-da, uyiga kirdi. Yoʻlakda koʻzlari yoshlangan ayoli: -“Dadasi, toʻgʻrisini aytsangiz nima boʻlardi? Qarang, shuncha malomat ostida qoldingiz! Nega bunday qildingiz axir!?” deb yigʻlardi.
-“Qoʻyaver, atay shunday qildim. Doʻstimga pul bersam menga qarzini qaytarish uchun chiranib mehnat qilib qiynalgan boʻlardi. Shu sabab unga bildirmay, qarzini toʻlab keldim. Unga pulni berib, shunday hadya ham qilolmasdim. Olmasdi u! Uning gʻururini bilaman!”- dedi mayus...
DOʻST
Bir kishi gazdan katta qarz boʻlib qoldi. Tekshiruvchilar kelib “uch kun ichida toʻlamasangiz oʻchirib ketamiz, ham jarima toʻlaysiz” deb tahdid qilib, bildirishnoma tashlab ketishdi. Chuqur oʻyga botdi, qoʻlida pul yoʻq. Aksiga olib mijozlardan ham eshik-romga buyurtma tushmayapti. Havo sovuq. Gaz oʻchirilsa uy sovib ketadi. Oʻzi bilan ayoli-ku mayli, chidashar, lekin ikki norasida farzandi nima qiladi!? Yaqindagina birining shamollashini tuzatish uchun dorilarga ancha puli ketgandi. Puldan ham avval igna taʼsirida chirqirab yigʻlaydigan bolasiga achindi. Shularni oʻylab, boshi qotgancha sinfdosh doʻstining oldiga borishga qaror qildi. Oʻrtogʻi ancha oʻzini tutib olgan, toparman yigitlardan edi. “Hali hech soʻramaganman-u, yoʻq demas” degan umidda eshigini qoqdi.
- Ie, oʻzingmisan oʻrtoq!? Salomatmisan? Qanday shamol uchirdi!? Bir yoʻqlab kelibsan-da, rahmat. Qani yur uyga, bir otamlashamiz-dedi.
-Yoʻq, rahmat doʻstim, boshqa safar. Oldingga bir yumush bilan keldim.
- Ha, ha, mayli. Nima gap?
Doʻstining soʻzlaridan quvonib, bor dardini aytdi. U esa bunga bir oz tikilib turdi-da: -Pulim yoʻq, xafa boʻlmaysan-dedi qisqa qilib.
Ustidan muzdek suv qoʻyib yuborilgandek boʻldi, xayr-maʼzurni ham nasiya qilib ortga qaytdi. Oʻrtogʻining hay-haylashiga ham quloq solmadi. Qattiq dili ogʻridi. Kechgacha tomogʻidan hech narsa oʻtmadi. Axir kechagina shu doʻsti bilan maktabdan qochib kanal boʻyida choʻmilishgan, toʻp tepib katta boʻlishgandi. Begona bolalar bilan janjallashib qolishsa jussasi kichikligiga qaramasdan, magʻrurligidan tilini bermasdi. Qorni och qolsa ham shu gʻururi tufayli maktab oshxonasida birov unga yegulik olib berishlariga yoʻl qoʻymasdi. Ayni paytda esa, oʻsha eng yaqin oʻrtogʻi tomonidan qadri toptalgandek his etdi oʻzini.
Ertasiga siniq kayfiyatda “gaz idorasi”ga yoʻl oldi. Bor topgani bir yarim million soʻm katta pul boʻlsa-da, qarziga yetmasdi. “Gazdagilar ham odam-ku axir, toʻgʻrisini aytib iltimos qilsam, tushunib, biror oy muhlat berishar, qochib ketmayapman-ku” deb oʻzini ovutsa-da, goʻdaklarining qish qahratonidan sogʻ-omon olib chiqishni oʻylab, ezilardi. Idoraga borib hisob-kitob boʻlimiga kirdi. Xodimlarga qarzi borligini, uni toʻlagani kelganini aytdi. Dasturdan tekshirib “Sizni qarzingiz yoʻq” degan javobni eshitib, “yaxshilab tekshirsangiz, uzsak jarima ham toʻlaysiz deyishgan” dedi. “Aka, qarzingiz yoʻq” degan qatʼiy gapni eshitgach, muzlab qolay dedi. Bu anglashilmovchilikka aqli yetmayin idoradan ichiga sigʻmay, benihoya hursand holda pulni quchoqlab tashqariga chiqdi. Yoʻl-yoʻlakay Alloh mushkulini daf qilgani uchun shukrlar aytib bordi. “Ehtimol duolarimning natijasidir” deb quvonib borardi. Mahallasiga yetib, xasis sinfdoshining uyi oldidan oʻtayotganda yana uni koʻrib qoldi. Soʻrashish uchun choʻzgan qoʻlini ham gʻazabdan javobsiz qoldirdi. Koʻchaga qarata magʻrur hayqirdi: -“Boshingga mushkul ish tushganda doʻst kimligini bilarkansan! Mana, gazdan qarzim yoʻq! Anglashilmovchilik sabab boʻlib kim ekanligini bilib oldim! Lekin, shunday paytda ishongan doʻsting sinovdan oʻta olmagani alam qilarkan! Bahonada kimligini bilib oldim!” deb baqirdi. Buning shovqinidan bir necha qoʻshnilar koʻchaga chiqishdi. Ichidagi bor alamlarini nafrat bilan baralla baqirib aytgach, yengil tortib yoʻlida davom etdi... Xasis doʻsti esa... Xasis doʻsti esa uning ortidan biroz tikilib turdi-da, uyiga kirdi. Yoʻlakda koʻzlari yoshlangan ayoli: -“Dadasi, toʻgʻrisini aytsangiz nima boʻlardi? Qarang, shuncha malomat ostida qoldingiz! Nega bunday qildingiz axir!?” deb yigʻlardi.
-“Qoʻyaver, atay shunday qildim. Doʻstimga pul bersam menga qarzini qaytarish uchun chiranib mehnat qilib qiynalgan boʻlardi. Shu sabab unga bildirmay, qarzini toʻlab keldim. Unga pulni berib, shunday hadya ham qilolmasdim. Olmasdi u! Uning gʻururini bilaman!”- dedi mayus...