Telegram channel "Sharqshunos tarixchi" — @sharqshunos_tarixchi

Sharqshunos tarixchi

4 Feb, 08:59

#tarixiy_iqtibos

📚“Turklarda dangasalik orqali lazzatga olib boradigan hamma narsa yuksak darajada kamolotga yetkazilgan bo‘lib, ularning yashash va zavqlanish qobiliyati aynan shu narsalarda namoyon bo‘ladi. Barcha Yevropa xalqlari ulardan divan va kreslo nomlarini olishgan, ammo, afsuski, hozir hashamatli Osiyo modeli ularning o‘zlarida qolmagan.

Men musulmon turklar tomonidan o‘ylab topilgan tilla qandillar, baxmal yostiqlar haqida gapirmayman. Nafis Osiyo hashamati har qanday shahvoniy zavqni ta'riflab bo'lmaydigan darajada oshiradi. Turklar bizning eman parketimizni (pol) hech qachon sevmagan. Turkiylar oyoqlari ostiga yumshoq mato yoki chiroyli bo‘yra solib, oyoq tovushi bezovta qilmasligi, nozik oyoqlar esa yog‘ochdan charchamasligi uchun ajoyib gilamlar o‘ylab topishgan”. Bugungi kunda bunday gilamlarni istalgan turklarning uyidan topishingiz mumkin". G‘arbda esa ular ommlashmagan.

#Manba: K.M. Baziliya "Bosfor va Konstantinopol haqida yangi insholar" kitobi. 1836 yil.

👉@Sharqshunos_tarixchi

370 0 2 18

#Savol_javob

Yaqinda bir ustozim Eron safaridan qaytdi. Jamoaviy tarzda beriladigan va o‘zimni qiziqtirgan ba‘zi savollarga u kishidan javob oldim. Siyosat borasidagi savollarga javoblarini e‘lon qilishimni istamadilar va kundalik savollar bilan cheklanamiz.

1. Hozir Eron bolalariga eng ko‘p qo‘yilayotgan ismlar qanday? Top-3 yoki top-5? Bizga o'xshab ularda ham arabiy ismlar "modaga" aylanyaptimi?

Eronda ismlar arabiy emas islomiy desak to‘g‘riroq bo‘ladi. Masalan, O‘g‘il bolalar orasida eng mashhur ismlari: Muhammad, Amir, Ali, Amir-Ali, Ali-Rezo va Rezo. Va bu yerda Ali ga ko‘p e‘tibor berilishi o‘sha Shialik rivoyatlari bilan chambarchas.

Qiz bolalar orasida esa: Fotima, Zahro, Maryam va Masume kabi ismlar mashhur.
Eron ham boshqa mamlakatlar kabi ismlar modasiga ega. Oxirgi yillarda qadimiy fors ismlariga qiziqish ortib bormoqda: Doriyush, Sina, Parsa, Kiyomars, Elina, Melorin, Hanna, Ava, Bahor.

2. Eronliklar orasida chet el ismlari uchraydimi? Qanday ismlar bor?

Ha, albatta. Mashhur xorijiy ismlar orasida quyidagilar bor:

Qizlar uchun: Diana, Venira, Deniz, Elina, Dayana.

O‘g‘il bolalar uchun: Oskar, Markus.

Taqdiriy o‘xshashlik bor: bizda braziliyalik va meksikalik yoki Turk seriallar davrida shu millatga xos ismlar modaga aylanganidek, Eronda Izabella, Francheska, Roberto kabi ismlar urf bo‘lgan, Eron ham xorijiy ismlarga ochiq.

3. Eron bayramlari ko‘p. Qaysi biri xalq orasida eng muhim va keng nishonlanadi?

Eng asosiy bayram — Navro‘z. Mehmonlar chaqirish, dam olish kunlari, sovg‘alar, to‘kin-sochinlik va o‘ziga xos "Qorbobo"si – Bobo Navro‘zga ham ega. Faqat archa yo‘q, uning o‘rniga Haft-sin deb nomlangan bayram dasturxoni tayyorlanadi.

4. Eronliklar nechchi yoshdan pensiyaga chiqadi? Pensiya tizimi qanday ishlaydi?

Erkaklar – 60 yosh. Ayollar – 55 yosh.

Zarur sharoitlarda erta pensiyaga chiqish ham mumkin.

Pensiya miqdori ish joyi va ish stajiga bog‘liq. Ish beruvchi pensiya uchun ajratmalar qiladi.

Harbiylar, politsiya, o‘qituvchilar, tibbiyot xodimlari yaxshi pensiya oladi. Shifokorlar Eronda eng nufuzli kasblardan biri.

Agar inson hech qachon rasmiy ishlamagan bo‘lsa, lekin tibbiy sug‘urtaga ega bo‘lsa, minimal pensiya olishi mumkin (~100$).

Agar hech qachon ishlamagan va sug‘urtaga ham ega bo‘lmagan bo‘lsa, pensiya olmaydi.

Agar er vafot etsa, uning rafiqasi eri pensiyasining ma’lum qismini olishi mumkin.

5. Eronda ayol haydovchilar taksichilik qiladi degan gap rostmi? Oilalari bunga qanday qaraydi?

Ha, bu haqiqat! Agar siz taksi ilovasi orqali mashina chaqirsangiz, haydovchi jinsini tanlash imkoniyati bor. Agar xohlasangiz, haydovchingiz ayol bo‘ladi. Oilalar bu masalaga turlicha yondashadi. Taksi haydovchiligi og‘ir kasb, shuning uchun bu ishga kirgan ayollar ham turli sabablar bilan tanlagan bo‘lishi mumkin.
Eron kinematografiyasida ham bu mavzu ko‘tarilgan. Masalan, mashhur filmlar:

"O‘n" (2002), "Maman" (2021)

Yana boshqa filmlar ham bo‘lishi mumkin, lekin hozircha esimga tushmayapti.

6. Eronliklarda an'anaviy ichimlik nima choy yoki qahva?

Erondada har ikkisini bir paytda va ko‘p martalab uchratasiz. Masalan Samovar Eron madaniyatining ajralmas qismi. Ofislardan tortib, restoranlar, yo‘l bo‘yidagi choyxonalar va uy bekalari oshxonasigacha – hamma joyda samovar bor.
Eronliklar samovarning forslar ixtirosi ekaniga ishonadi. Qahva ham ancha keng tarqalgan. Arabalarnikiga o‘xshash qahva damlash odatini ayni shaklda Eronda uchraydi.

7. Eronda kiyinish shakli biz tasavvur qilganimizdek majburiymi? Ularda qanday kiyinishadi?

Mutlaqo siz o‘ylagandek emas. U yerda bizdanda ochiq sochiq deyish mumkin bo‘lsa shunday kiyinadiganlar ham o‘ta yopiq kiyinadiganlar ham bor. Tehronning va boshqa zamonaviy shaharlarda siz minglab o‘g‘il qizlarni xuddi Toshkent ko‘chatinikidek kiyimlarda ko‘rishingiz mumkin. Sayyohlar uchun ham majburiy dresscode yo‘q. Faqat ayollar uchun boshingizda sharfga o‘xshash ro‘mol bo‘lishi tavsiya qilinadi. Ammo Eron hukumati yopiq kiyinish va hijobni doimiy targ‘ib qilib keladi. U qaysi joyligiga bog‘liq.

Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi

701 0 5 8 21

Sharqshunos tarixchi

2 Feb, 19:30

Safaviylar hukmdori Shoh Abbosning diniy siyosati.

Shoh Abbosning hukmronligi davrida, Safaviylar siyosatiga muvofiq, ba'zi sunniy qabilalar shialikka o‘tishga majburlandi. Asosan sunniy bo‘lgan Shirvon viloyatidan tashqari, Borchali va Gazax mintaqalarida ham aholi sunniy edi. Ma'lumki, Shirvon viloyatidagi sunniylar Safaviylar imperiyasiga "resm-i sunni" deb ataluvchi soliqni to‘lashgan. Ushbu sunniy aholi XVI asrning oxirlarida shialikka o‘tkazishga harakat qilindi.

Gazaxli va Karamanli qabilalarining bir qismi, sunniy bo‘lgani uchun Xurosonga surgun qilinishi kerak bo‘lganidan so‘ng, shialikka o‘tishga majbur bo‘lishdi. Asrning oxiri va kelgusi yillarda bunday holatlar o‘ta keng tarqalgan bo‘lib, Shah Abbos davrida shialikka o‘tgan, lekin keyinchalik Usmonli imperiyasi hukmronligi davrida yana sunniylikka o‘tganlar "dönük" deb atala boshladi.

Kadar, Otuzi-iki, Alpavud, Saadlu, Pazuki, Gazax, Karamanlu, Shamseddinli, Xadjilar va boshqa qabilalar "dönük" deb atalgan. Ularning ba'zi rahbarlari Usmoniylar tomonidan o‘ldirildi.

Qarabaqli va Shirvonli musulmonlar 1612 yilda majburan Mozandaron viloyatidagi Ferahobod shahriga ko‘chirilgan (taxminan 15 000 kishi).

Shoh Abbos, Usmonli imperiyasiga qarshi kurashni jiddiy olib borgan hukmdor sifatida, o‘zining qo‘l ostidagi hududlarda sunniy aholiga nisbatan shafqatsiz munosabatda bo‘lgani. Bu shafqatsizlik, aytishlaricha, Usmonlilar bu aholidan yordam olganliklarini asos qilib ko‘rsatib amalga oshirilgan. 1603 yilda, Shoh Abbos Usmonlilardan Tabrizni qaytarib olganida, agar shahar taslim bo‘lsa, hech kimga zarar yetkazilmasligi va'da qilinishiga qaramay, sunniy tinch aholining katta qismini qirg‘in qildi, ularning mol-mulkini talon-toroj qildi, ayollarini va bolalarini asirga oldi.

Shuningdek, 1603 yilda, Shoh Abbosning qo‘mondonni Zulfiqor Xon tomonidan Naxichevan shahri qaytarilganda, shaharda sunniy aholi tomonidan Usmonlilarga yordam ko‘rsatilgani uchun qasos sifatida qirg‘in bo‘lib o‘tdi.

Na‘ima tarixchisi bu zo‘ravonlikni quyidagicha bayon qiladi: "Ular sunniy bo‘lganlarning uylariga kirdilar. Ular uydagi mol-mulkni talon-toroj qildilar va aholiga katta shafqatsizlik va zarar yetkazdilar."

1604 yilda Ravon qal’asini egallashda 3000 ga yaqin odam halok bo‘ldi. Na‘ima bu voqeani quyidagicha tasvirlaydi:

"Zilxija oyida (1604 yil may) qizilboshlar armiyasi yangi qal’aga kirib uni egalladi. Sunniylarning katta qismi asir olindi va o‘ldirildi."

1606 yilda Shoh Abbos Usmonlilardan Ganja shahrini qaytarib olganidan so‘ng, sunniylarga qarshi qasos olishni buyurdi. Bu jarayonda Ganjaning yaqin atrofidagi Hassan-Suyyu hududida sunniy oilalarining katta qismi yo‘q qilindi.

1607 yilda Shamaqi qal’asini egallagandan so‘ng, Shoh Abbos qarshilik ko‘rsatgan sunniylarga jazo sifatida o‘lim jazosi berdi.

Keyingi voqealar 1614 yilda ro‘y berdi, shah Abbos Shirvon, Ganja va Qorabog‘da yashovchi sunniy oilalarini Usmonlilarga yordam berganliklari uchun jazolash maqsadida o‘z ichki hududlariga surgun qildi. Bunday holatlar tinchlik davrida kamdan-kam uchradi, ammo Nasrulla Felsefi ta'kidlashicha, Shoh Abbos sunniylarga shialar bilan teng qarashni istamagan.

Masalan, 1020 hijriy yilda (1611/1612 yillar) Shah Abbos o‘z bobosi Shayx Safiy al-Din Ardebiliyning qabri ustiga tashrif buyurganida, u ko‘plab sadaqalar berdi, ammo bu sadaqalarni faqat sunniylarga bermasligini shart qilib qo‘ydi. Bundan tashqari, Shoh Abbos Hamadon shahriga safar qilganida, Mahmud ad-Dabbax boshchiligidagi sunniy jamiyatiga tahdid qilgan va ular o‘z boshliqlarini topshirishmasa, Shalbaf jamiyatining barcha a'zolariga jazo berishni aytgan.

Albatta, barcha majburlashlar va sa'y-harakatlarga qaramay, Safaviylar davrida ba'zi kishilar sunniy bo‘lib qolgan va bu holat Safaviylar davlati qulagunga qadar davom etgan.

Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi

985 3 10 13 24

Sharqshunos tarixchi

2 Feb, 16:26

#Suriya #Saudiya

🇸🇾📸🇸🇾🇸🇦 Suriya yangi prezidenti Ahmad ash-Sharo’ (Abu Muhammad al-Javloniy)ning ilk rasmiy tashrifi – Ar-Riyodga.

🇸🇾 Al-Javloniyga Suriya o‘tish hukumati tashqi ishlar vaziri Asad Hasan ash-Shayboniy hamrohlik qilmoqda. (Ash-Shayboniyni bizni Shayboniyxonga aloqasi bormikana🤔)

🗣🗣 Al-Javloniy (42 yosh) va valiahd shahzoda Muhammad bin Salmon (39 yosh) – arab dunyosidagi eng yosh yetakchilar. Ikkalasi ham Saudiya Arabistonida tug‘ilgan.

Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi

903 0 4 1 20

Sharqshunos tarixchi

2 Feb, 08:16

#Afghanistan

Tolibon ichida kechayotgan jiddiy kelishmovchiliklar ortgandan ortmoqda. TOLIBON tashqi ishlar vaziri o‘rinbosari Sher Muhammad Abbos Stanekzay harakat rahbarining bosimi ostida mamlakatdan qochdi va Dubayda exprezident Ashraf G‘ani bilan uchrashdi. Bosh vazir o‘rinbosari Mulla Abdul G‘ani Barodarga suiqasd qilingani aytilmoqda. Kobuldagi Arg saroyi Haybatullo Ohunzodaning tarafdorlari tomonidan ishg‘ol qilingan bo‘lishi mumkin.

Tolibonda ichki bo‘linish kechayotgan paytda ularga qarshi muxolif tez tez uchrashmoqda.

🇦🇫🇺🇸 Kecha AQSh vakillari Afg'oniston muxolifot siyosatchilari bilan Turkiyada Marshal Abdul Rashid Do'stumning uyida uchrashdilar.

Antitolib afg'on muxolifati tobora ommalashib borayotganiga yana bir misol sifatida sal avvalroq 🇵🇰🇦🇫Turkiyada Pokiston (ISI) idoralararo razvedkalari bo'yicha delegatsiya afg'on muxolifat guruhlari rahbarlari: Salohddin Rabboniy, Muhammad Moxaqqiq va Marshal Abdul Rashid Do'stum bilan birinchi uchrashuvlarni o'tkazishgan.

@Sharqshunos_tarixchi

984 0 5 3 19

Sharqshunos tarixchi

1 Feb, 11:30

🤔AQSH Suriyadan chiqib ketsa ham qanday qilib uning Neftini talon-taroj qilishda davom etishi mumkin?

🇹🇷BATAFSIL

1k 0 2 2 18

Sharqshunos tarixchi

1 Feb, 08:10

#masjidlar

Falastindagi masjid. Konrad Grünenbergning Quddusga sayohati qo‘lyozmalaridan olingan tasvir. (1487-yil)

🌏 Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi

1.1k 0 6 19

Sharqshunos tarixchi

31 Jan, 19:22

Suzadagi to‘y – Aleksandrning ulkan rejasi: Sharq va G‘arb xalqlarini aralash oilalar orqali madaniy uyg‘unlashtirish.

Miloddan avvalgi 324-yilda Aleksandr Makedonskiy Forsning Suza shahrida tarixdagi eng noyob va ulug‘vor nikoh marosimini uyushtirdi. U yunon zodagonlarini fors qizlariga uylantirib, ikki xalqni birlashtirishga harakat qildi. Bu ulkan tadbir uchun Aleksandr o‘zi sep va sovg‘alar tayyorladi, beqiyos hashamat bilan bezatilgan besh kunlik dabdabali bazm tashkil etdi.

Jami 90 ta yuqori martabali nikoh tuzildi. Aleksandrning o‘zi esa fors shohi Doro III ning qizi Statira va Artakserks III ning qizi Paristida bilan turmush qurdi. (O‘zini fors shohi deb hisoblagan Aleksandr Sharq urf-odatlariga ko‘ra bir nechta rafiqaga ega bo‘lishi mumkin edi.)

Bu to‘y orqali Aleksandr forslar va makedoniyaliklarni bir xalqga aylantirishni ko‘zlagan edi. Suzadagi ommaviy nikohlar ulkan xalqaro integratsiyaning boshlanishi bo‘lishi kerak edi. Biroq, Aleksandrning erta vafoti bu rejani amalga oshirishga to‘sqinlik qildi.

Aleksandr vafot etgach, uning imperiyasi parchalanib ketdi. Ko‘pchilik makedoniyaliklar fors rafiqalaridan ajralib ketdi, chunki ushbu nikohlar majburiy xarakterga ega edi. Faqatgina Gefestion, Evmen va Salavk fors xotinlari bilan yashashda davom etishdi.

Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi

1.1k 1 9 2 19

Sharqshunos tarixchi

30 Jan, 19:23

🇦🇫🏳Men baribir Afg‘oniston tarixini yaxshi ko‘raman – unda juda ko‘p mohirona o‘ylangan diplomatiya, qiziqarli shaxslar va voqealar bor.

Birinchi jahon urushi boshlangach, amir Habibulla (1901–1919) Afg‘oniston betaraf qolishini e’lon qildi.

Bu nemislarni umuman qoniqtirmadi, chunki ular butun musulmon dunyosini o‘z tomoniga og‘dirishga harakat qilayotgan edi. Bu yo‘lda ular turk sultoni (shariatga muvofiq hukmron) bilan ittifoq tuzish kabi oqilona usullardan ham, shunchaki propaganda yo‘li bilan yolg‘on tarqatish kabi yo‘llardan ham foydalandilar. Masalan,

"Germaniya qiroli Kayzer Vilgelm islomni qabul qildi",

degan yolg'on gapni chiqarishdi.

Nemislar Afg‘onistonga Nidermayer-Gentig missiyasini jo‘natib, amirni urushga tortish va uning yordamida pushtun qabilalarini Britaniya Hindistoniga qarshi qo‘zg‘atmoqchi bo‘ldi. Bilamizki, Pushtun qabilalari hozirgi Pokiston chegarasi bo‘ylab yashagan, yaxshi qurollangan va juda xavfli edi. Britaniyaliklar ulardan qo‘rqardi.

Amir Habibulla bu missiyani majburan qabul qildi, lekin keyin oylar davomida Nidermayer va Gentigni aldab yurdi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri rad eta olmasdi: birinchidan, Sharqda bunday qilish odatiy emas, ikkinchidan, uning saroyida kuchli nemisparast guruh bor edi. Lekin "ertaga, inshoalloh" deb va bajarib bo‘lmaydigan narsalarni talab qilib, vaqtni cho‘zish mumkin edi.

Hammaga ayon edi: Germaniyadan na askar, na to‘plar, na qop qop va‘da qilingan pullar yetib kelmaydi. Demak, amir hech qanday xavf ostida qolmasdi.

Amir buni tushunsa-da nemislar bilan go‘yoki aloqani yaxshi ushlab turish orqali foyda topdi. Qanday qilib? Masalan, o‘sha paytda frontda ishi yurishmayotgan inglizlar sarosimaga tushib, Habibulloga katta pul taklif qilishdi – ham hozir, ham kelajak uchun. Qurol-yarogplar ham yetkazib berila boshlandi. Afg‘oniston modernizatsiyasi uchun zayomlar ham berildi. Amir bularni muloyimlik bilan qabul qildi. Nemislar esa uzoq kutib, oxiri umidni uzib ketib qolishdi.

Shunday qilib, kichik bir davlat hukmdori yirik davlatlar o‘rtasidagi kurashdan katta foyda oldi – va hech kim bilan ochiqchasiga adovatga kirmadi. Undan o‘rganish kerak!

Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi

1.4k 3 11 9 55

Sharqshunos tarixchi

28 Jan, 19:52

O‘LIMNING OXIRI 2

Tarixdagi an'anaviy jamiyatlarda o‘lim ruhoniylar va dinshunoslarning ixtisosligi bo‘lgan. Tarixan O‘limning da‘vosi yo‘q bo‘lib kelgan. Buni bugungi ba‘zi olimlar inkor qilish tomon ketayotgan bo‘lishiga qaramay hamon biz tan olamiz. Lekin o‘limga nisbatan qarash bugun boshqa tomonga o‘zgarganini qayd etish lozim.

Bugun dunyo davlatlarida o‘limga diniy emas sizga g‘alati tuyulsa-da texnik hodisa sifatida qaralmoqda. Har bir texnik muammoning esa texnik yechimi bor. Bugun O‘limni yengish uchun o'zgacha ilohiy madadni kutishimiz shart emas. Bir nechta olimlar laboratoriyada buni hal qilishlari mumkin. Endi muhandislar bu ishni o‘z zimmasiga olmoqda. Biz saraton hujayralarini kimyoterapiya yoki nano-robotlar bilan yo‘q qilishimiz mumkin. O‘pkadagi mikroblarni antibiotiklar bilan yo‘q qilamiz. Agar yurak qon pompalashni to‘xtatsa, biz uni dori-darmonlar va elektr toklari yordamida qayta jonlantira olamiz – agar bu ishlamasa, yangi yurak implantatsiya qilamiz.

To‘g‘ri, hozirda biz barcha texnik muammolarni hal qilish uchun yechimlarga ega emasmiz. Ammo aynan shuning uchun biz saraton, mikroblar, genetika va nanotexnologiya bo‘yicha tadqiqotlarga juda ko‘p vaqt va pul sarflayapmiz.
Hatto ilmiy tadqiqotlar bilan shug‘ullanmaydigan oddiy odamlar ham o‘limni texnik muammo sifatida qabul qilishga odatlangan.

Bugun eng taqvodor odam ham jiddiy kasalligiga ko‘nikish va ibodat qilish bilan cheklanmaydi. Boshqa davlatlar tibbiyotiga yoki, texnik operatsiyalarga ular jon deb murojat qilishadi. Tarixdan farqli o‘laroq bugun biz har qanday kasallikka yechim va davo izlab biz ilohiy kuchlarga emas asosan ilm-fan va tibbiyotga murojaat qilamiz.

Bir ayol shifokorga borib, "Doktor, menda nima noto‘g‘ri?" deb so‘raganida, shifokor odatda: "Sizda gripp bor", yoki "Sizda sil bor", yoki "Sizda saraton bor", deb javob beradi. Lekin shifokor hech qachon: "Sizda o‘lim bor", demaydi. Bizning barchamiz gripp, sil va saratonni texnik muammolar deb bilamiz, va bir kun kelib, ularga texnik yechim topa olishimiz mumkinligiga ishonamiz.

Hatto odamlar to‘fon, avtohalokat yoki urushda o‘lsa ham, biz buni oldini olish mumkin bo‘lgan va kerak bo‘lgan texnik xato sifatida ko‘ramiz. Agar hukumat yaxshiroq siyosat qabul qilganida; agar shahar hokimiyati o‘z ishini to‘g‘ri bajarganida; va agar harbiy qo‘mondon aqlliroq qaror qabul qilganida, o‘lim oldini olish mumkin bo‘lardi deymiz. O‘lim endi deyarli avtomatik tarzda sud ishlariga va tergovlarga sabab bo‘ladi. "Qanday qilib ular o‘ldi? Degan savolga - Qayerdadir kimdir xato qilgan bo‘lishi kerak" degan javob bermoqdamiz.

Shifokorlar va olimlar hech qachon to‘xtab: "

Biz sil va saratonni yengdik, lekin Alzgeimer bilan kurashish uchun biron qadam tashlamaymiz. Odamlar bundan o‘limda davom etaverishsin", deb aytmaydilar.

BMTning Inson Huquqlari Deklaratsiyasi "har bir insonning 90 yoshgacha yashash huquqi bor", deb demaydi. U faqat har bir insonning yashash huquqiga ega ekanligini ta’kidlaydi. Bu huquq hech qanday muddati o‘tgan sanaga bog‘lanmagan.

Davomi bor...

Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi

1.4k 2 5 23

Sharqshunos tarixchi

27 Jan, 21:10

O‘zSSR davridagi ba‘zi tarix ilmiga oid tadqiqotlar O‘zbekistonda emas boshqa SSSR davlatlarida bajarilgan. Masalan, Vohid Zohidov Navoiy ijodi haqidagi doktorlik dissertatsiyasini Bokuda himoya qilgan, Habib Abdullayev geologik qidiruv natijalarini kitob holida Moskvada yoki Sankt-Peterburgda chop ettirgan, Yahyo G‘ulomov arxeologik materiallarini rus tilida e’lon qilgan, Muzaffar Xayrullayev Forobiy haqidagi monumental ishini rus tilida yozgan, Mahkam Abduraimov “Amir Temur va To‘xtamishxon” nomzodlik dissertatsiyasini Sankt-Peterburgda himoya qilgan, Bo‘riboy Axmedov O‘zSSR Sharqshunoslik institutida urkaltak qilingan Abulxayrxon yoki Balx xonligi bo‘yicha dissertatsiyalarini Sankt-Peterburgda himoya qilgan... savol nega?

Bunga javob berish uchun tarixiy omillarni ko‘zdan kechiraylik. Jahonda qonli asr hisoblangan mo‘g‘ullar
bosqini, Ivan Grozniy va boshqa Rusiya podsholarining dahshatli va qonli siyosati, Romanovlar xonadonining uch yuz yillik podsholigi, qamchi bilan Rossiyaga taraqqiyot olib kirgan Petr I ning "qilmishlari", insoniyat hayoti bilan davlat o‘rtasidagi ijtimoiy ziddiyat, qullik va dehqonlar isyonlarining qonli ko‘rinishi, inqilob va fuqarolar urushi davrida nafratning tug‘ilishi, mazkur fuqarolar urushi va harbiy kommunizm bilan shakl-shamoyil topgan yo‘qsillar saltanati g‘oyasi,
Rossiyadagi katta va kichik millat hamda elatlarning milliy cheklanishi va bundan organlarning shaxsiy hokimiyatni mustahkamlashda foydalanishi - bularning hammasi Stalin tafakkurida,
fe’l-atvorida va yakka hokimlik ish uslubida mujassamlashib, boshimizdan kechirgan davlatchilik vasvasasida mujassamlashib, davlatchilik an’anasini, o‘sha baxtsiz hayot tarzini, shaxsga qarshi davlatchilik usulini shakllantirdi va bu narsa sobiq SSSR hayotini, Stalin shaxsini va u yaratgan hayot
xususiyatlarini belgiladi.

Stalin kimning manfaatlarini himoya qilgan edi? O‘zi qulga aylantirgan dehqonlarningmi?
Yigirma minut ishga kech qolganligi uchun qamoqqa
tiqqan ishchilarningmi? Ijoddan mahrum qilib,
birini qamagan va boshqasiga sadaqa berib (soxta mukofotlar va martabalar berib) majburiy ravishda ishlatgan ziyolilarningmi? Yo‘q. Stalin
to‘rachilikning haqiqiy ifodachisi edi. U to‘rachilikni ishtiyoq bilan yuzaga keltirdi, uning ta’sir doirasini kengaytirib rivojlantirdi. Stalin
davridagi to‘rachilik hayotning haqiqiy xo‘jayiniga aylandi. Ijtimoiy mulkning ovozasi xalqniki, naqdinasi Stalin va u yaratgan to‘rachilik qo‘lida edi.

Ba’zilar Stalin davrini mutlaqo tushunib bo‘lmaydi, chunki barcha hujjatlar yo‘qotilgan, deb o‘ylaydilar. Masalan, paleontolog bir dona tishga
qarab suvda suzuvchi vahshiy hayvonning to‘la shakl-shamoyilini aytib berishi mumkin bo‘lgandek,
tarixchi uchun ham “1-tikuvchilik ustaxonasiga tegishli tikuv mashinasini 7-fabrikaga olib berilsin. И.Сталин” degan hujjatning o‘zidanoq Stalin yakka hokimligini, Stalin jamiyatdagi hamma hodisalar, voqealarga yakkaxudolik qilganligini
ko‘rsatib berishi uchun kifoyadir.

Stalinizm brejnevchilik paytida ham davom
etdi. Shuning uchun ham hamma narsa markazlashganligi tufayli kitoblar Moskvada chop etildi, o‘zbek tarixi rus tilida yozildi. Buni qarangki, А.Ю.Якубовский va Б.Д.Грековларнинг “Zolotaya Orda i
yeyo padeniye” (“Oltin O‘rda va uning qulashi”) Stalin mukofotiga sazovor bo‘lgan. Ammo Amir Temur
haqida dastlab dissertatsiya himoya qilgan М.Абдураимов quvg‘inga uchradi, 70-yillarda Amir Temur siyosiy faoliyatiga to‘g‘ri baho bergan Ibrohim Mo‘minov urkaltak qilindi. Axir o‘zbek tarixchilari, masalan, Bo‘riboy Ahmedov
rus sharqshunoslariga nisbatan mo‘g‘ul, umuman,
turkiy xalqlar tarixini yaxshi biladiku! Buni Bo‘riboy Ahmedovning butun ijodi ko‘rsatib turibdi. Chunki Bo‘riboy Ahmedov tarix ilmining kalitini biladi. Bu – matnni yaxshi bilish. Ammo
har bir ilm uchun shunday kalit borki, uni topmasdan tarixning biron go‘shasiga kirish mumkin
emas.

Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi

1.5k 1 13 23

Sharqshunos tarixchi

26 Jan, 09:11

"Eron - Ilon Maskning Yaqin Sharqqa eshigi".

Eron hukumatining Etemod gazetasi bu sarlavhani chop etib, Ilon Maskni Eronga taklif qilish g'oyasini ilk bor tilga oldi.

Unga ko‘ra: Mask Yangi Eron-Amerika do'stligining kashshofi bo‘lishi mumkin.

“Ilon Mask mashhur xalqaro shaxs. Shuning uchun bu imkoniyat, istisno va ajoyib imkoniyatni ifodalaydi. Raqobatchilar orasidan imkoniyat topib, biz uni Tehronga, “Ozodi” stadioniga taklif qilaylik. U insoniyat uchun Marsni gilam bilan qoplashni xohlagan bo‘lsa, biz Eron uchun Ozodi stadionini gilamlam bilan qoplashdan tortinmaymiz.

Va yana:

Ali Ohangarning “Eron; Ilon Maskning Yaqin Sharqqa tomon eshigi" deb yozadi "Bayonot g'alati tuyulishi mumkin: Ammo o'ylab ko'rsangiz, Eron va Ilon Maskning fe'l-atvori o'xshash. Ikkalasining psixologiyasi juda o'xshash. Ilon Mask na sharq, na g'arb tomon foyda bo‘lsa bo‘ldi. U respublikachi ham, demokrat ham emas”.

Eronliklar o'zlarining oltin lotereya chiptalarini topdilar 🎟️ - shuhratparast sarguzasht ishqibozi Mask, Oyatullohning yopiq Eronini ochgan birinchi amerikalik bo'lish g'oyasini albatta qabul qilishi mumkin. Shuningdek, ular unga Tehrondagi Amerika elchixonasini (qayta ochilish kontekstida) ochish uchun kalitlarni berish ehtimoli yo‘q emas.

Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi

1.7k 0 11 20

Sharqshunos tarixchi

25 Jan, 19:38

🌟 Iso Avliyo

Asli asli qoshg‘arlik Mulla Iso Avliyo Qo‘qon xonligida Xudoyorxonning nufuzli amaldori va yaqin safdoshi bo‘lgan. Faoliyatining turli davrlarida Marg‘ilon hokimi, Namangan hokimi lavozimlarida ishlagan. Iso Avliyo Xudoyorxon davrida xon buyrug‘iga ko‘ra savdo infratuzilmasini qurishda muhim rol o‘ynagan, shuningdek, soliqlarni boshqargan va suv resurslariga kirishni nazorat qilgan.

Iso Avliya 1873-yildagi qirg‘iz qo‘zg‘olonini bostirishda qatnashgan, bu qo‘zg‘olon Munduz urug‘idan bo‘lgan qirg‘iz Ma’murining harakatlari bilan qo‘zg‘atilib, o‘z xalqi bilan soliqchilarni o‘ldirib, bir qancha qishloqlarni talon-taroj qilgan. Xudoyorxon qoʻzgʻolonni bostirish uchun Iso Avliyo va Xalnazar Turk boshchiligida qoʻshin yuboradi. 1873-yil sentyabrda qirg‘izlar Qo‘qonga yurish uyushtirishga harakat qildilar, ammo bu tashabbus muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Shundan soʻng ular Kosonni qamal qiladilar, qipchoqlar va boshqa baʼzi qabilalar ham qamalga qoʻshiladilar. Xudoyorxon Abdurahmon Oftobachi boshchiligida qoʻzgʻolonchilarga qarshi qoʻshinlar korpusini yuborib, ular Iso Avliyo bilan birgalikda Musulmonquli boshchiligidagi qirg‘iz qoʻzgʻolonchilar otryadlarini tor-mor etishgan. Va qolganlarni qo'rqitish uchun bir qancha qirgʻiz biylarini asirga olishga muvaffaq boʻldi.

(Shu o‘rinda qirgʻiz Musulmonqulini qipchoq Musulmonquli bilan adashtirmaslik kerak)

Keyinchalik, 1875 yilda Iso Avliyoning o'zi ham yangi qo'zg'olon ishtirokchisiga aylanadi. Farg‘ona vodiysida Xudoyorxon hukmronligidan norozilik avjiga chiqdi. O'sha yilning iyun oyida qo'zg'olon ko'tarildi, uni barcha tabaqa vakillari, jumladan, yuqori martabali amaldorlar qo'llab-quvvatladilar. Qoʻzgʻolon paytida ular Xudoyorxonning toʻngʻich oʻgʻli Nasriddin bekni qoʻlga olib, uni yangi xon deb eʼlon qildilar va uning hokimiyatini qonuniylashtirishga harakat qildilar, bu esa muxolifat saflarida boʻlinishga olib keldi, chunki baʼzi qirgʻizlar uni hukmdor sifatida tan olmadilar.

Qo‘qon qamalida Xudoyorxon Turkiston general-gubernatori K. P. Kaufmanga maktub yo‘llab, qo‘zg‘olonni bostirishda yordam so‘radi. Biroq, Rossiyaning yordamiga qaramay, qo'zg'olon davom etdi. Abdurahmon Oftobachi Iso Avliyo va boshqa ittifoqchilar bilan birgalikda xonga qarshi kuchlarini birlashtirdi. Ko‘p o‘tmay Xudoyorxon xonlikni qo‘zg‘olonchilar qo‘liga topshirib, Xo‘jantga qochadi.

Abdurahmon Oftobachi va Iso Avliyo tashabbusi bilan Qo‘qonga to‘plangan musulmonlar Rossiyaga qarshi “g‘azavat” – “muqaddas urush” e’lon qildilar. Ular Turkiston Bosh hukumati tarkibiga kirgan Qoʻqonga tutash hududlarga deklaratsiyalar yubordilar. Bu eʼlonlarda nufuzli feodallar va qabila boshliqlarining nomlari koʻrsatilgan boʻlib, ularni Rossiya imperiyasiga qarshi umumiy ish – “gazavat”ga qoʻshilishga chaqirgan.

1875-yil avgust oyida Mahram jangi boʻlib oʻtdi, shundan soʻng Qoʻqon xonligi rasman tugatildi. Maxram qal’asi Qo‘qon xonligining asosiy va oxirgi tayanchi bo‘lgan. U qulagandan keyin xonlik poytaxti Qoʻqongacha boshqa yirik mudofaa istehkomi boʻlmagan. Aynan shu yerda, Mahramda rus askarlariga eng katta qarshilik ko'rsatildi, bu xonlik tarixidagi so'nggi muhim qarshilik bo'ldi.

1875 yil sentyabr oyida Iso Avliyo Rossiya vakillari bilan tinchlik muzokaralarida qatnashdi. Biroq u Zulfiqor begim va Mahmudxon Tur bilan birga taklif qilingan tinchlik shartnomasi shartlariga bo‘ysunmay, ruslarga nisbatan dushmanligini bildirdi. Buning uchun ular hibsga olinib, kuzatuv ostida Xo'jand orqali Toshkentga, so'ngra Rossiyaga surgun qilinishlari kerak edi. Iso Avliyo Arxangelsk viloyatiga, keyinchalik Kalugaga ko'chirildi va u yerdan 1883 yilda vataniga qaytishga ruxsat berildi.

Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi

1.6k 3 8 19

Sharqshunos tarixchi

23 Jan, 19:24

⚠️📰🇮🇱 The Times of Israel gazetasi Isroil urushda ilk bor mag'lub bo'lganini yozadi va natijalarni sarhisob qiladi. Gazetadan ba‘zi asosiy fikrlarni tarjima qildik:

🇵🇸 Gazetada birinchi savol Xamas nima oldi?

1️⃣ Dunyo jamoatchiligining Isroilga qarshi fikri shakllandi.

2️⃣ Isroil yuzlab falastinlik mahbuslarni ozod qilish bo'yicha muzokaralar olib bordi.

3️⃣ Hamasning ba'zi yetakchilari o'ldirildi va ularning o'rniga yangi va albatta yoshlari keladi.

4️⃣ Garchi ko'plab jangarilari o'ldirilgan bo'lsa-da, HAMAS o'zining jangovar qanotini tiklamoqda.

5️⃣ XAMAS Isroildan bir parcha olish evaziga katta qurbonlik qilishga tayyorligini isbotladi.

6️⃣ 2023-yil 7-oktabr ajoyib natijalarga olib keldi. Masalan, bugungi kunda Isroil 2023-yil 6-oktabrdagidan ham kuchsizroq.

7⃣ G'azoning ko'p qismi vayron bo'lgan, ammo dunyo uni qayta tiklash uchun katta mablag' ajratishga tayyor. Bu mablag'larning salmoqli qismi XAMAS g'aznasiga tushishini anglash mumkin.

8⃣ Hamas G'azoni nazorat qiladi.

9⃣ Qo'shma Shtatlar Isroilni qo‘llashda davom etayotganiga qaramay bunurish Vashington va Tel-Aviv o'rtasida jiddiy bo'linishga olib keldi.

🔟 Isroil G'azoda XAMASni butunlay yo'q qilishni o'z ichiga olgan urush boshida bildirgan maqsadlariga erisha olmadi.

1️⃣1⃣ Isroil uchun urushning narxi juda qimmatga tushdi. Xamas 2023-yil 7-oktabrdan beri 400 dan ortiq isroillik askarni o‘ldirishga muvaffaq bo‘ldi. Isroilning davlat qarzi sezilarli darajada oshdi va iqtisodiyoti zarar ko‘rdi. Urush tufayli Isroilning iqtisodiy faolligi 20% dan ortiq kamaydi.

1️⃣4️⃣ Isroil G'azo sektoridagi Xamasdan tanaffus oladi, lekin u qarshilik o'qining boshqa qismlari, jumladan husiylar va G'arbiy sohil, shuningdek, Eron bilan kurashishi kerak bo'ladi.

1️⃣5️⃣ Isroil o'z qo'shinlarini G'azodan olib chiqishni boshlaydi va falastinliklarni o'ldirish hozircha to'xtaydi.

🇮🇱 Xo‘sh, Isroil nima oldi?

1️⃣ Deyarli hech narsa.

Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi

1.8k 0 9 17 25

Sharqshunos tarixchi

22 Jan, 19:23

🌟 Abdurahmon Oftobachi🚰

Abdurahmon Oftobachi (1844 - 1884) — Qoʻqon xonligining soʻnggi davridagi siyosiy voqealarda muhim rol oʻynagan davlat arbobi.

Abdurahmon Farg‘ona qipchoqlarining Qulan urug‘idan chiqqan. U mashhur qo‘qonlik Mingboshi Musulmonqulning o‘g‘li bo‘lib, Musulmonqul 1845 yilda o‘n to‘rt yoshli Xudoyor xonning taxtga chiqishida qo‘llab-quvvatlashda muhim rol o‘ynagan shaxs sifatida sizga yaxshi tanish.

1852-yilda Xudoyorxonning buyrug‘i bilan Musulmonqul o‘ldirilib, uning qipchoq qarindoshlari Bilqildom hududidagi jangdan so‘ng qattiq qatag‘onga uchraganiga qaramay, Abdurahmon saroyda xizmat qiladi. Faoliyatini eng past oftobachi (katta amaldorlarning qo‘liga suv quyivchi yoki yuvuvchi) lavozimidan boshlab, asta-sekin mingboshi - asosiy harbiy qo'mondonlik darajasiga ko'tarildi. Shu bilan birga Abdurahmon xonlik hududidagi barcha qipchoqlarga bosh bo‘ldi.

1870-yilda Abdurahmon qirg‘iz biylariga qo‘zg‘olonga chaqiruvchi xat yo‘llab, Xudoyorxonni taxtdan ag‘darishga urindi. Xudoyorxon qoʻzgʻolonni shafqatsizlarcha bostirdi, Abdurahmon qoʻlga olinib, Qoʻqonga koʻchirildi. Keyinchalik u Xudoyorxon bilan yarashib, unga xizmat qilishda davom etadi.

Abdurahmon 1873-1874 yillarda Po‘lat bek, Mamir va boshqa qirg‘iz biylarining qo‘zg‘olonini bostirishga qaratilgan Xudoyorxon qo‘shinlariga boshchilik qilgan va buning uchun unga parvonachi unvoni berilgan.

Biroq Xudoyorxonning siyosati jiddiy qarshilik uyg‘otdi va 1875 yilda Oftobachi yangi xon tayinlash niyatida Xudoyorxonga qarshi qo‘zg‘olon ko‘tardi. Qoʻzgʻolonchilar Andijonni egallab, Xudoyorxonning toʻngʻich oʻgʻli Nasriddinbekni xon deb eʼlon qildilar.

Abdurahmon Oftobachi va Iso Avliyo tashabbusi bilan Qo‘qonga to‘plangan musulmonlar Rossiyaga qarshi “g‘azovot غزوات ” – “muqaddas urush” e’lon qildilar. Ular Turkiston Bosh hukumati tarkibiga kirgan Qoʻqonga tutash hududlarga deklaratsiyalar yubordilar. Bu eʼlonlarda nufuzli feodallar va qabila boshliqlarining nomlari koʻrsatilgan boʻlib, ularni Rossiya imperiyasiga qarshi umumiy ish – “g‘azovot”ga qoʻshilishga chaqirgan. Kaufman Oftobachining o‘sha paytdagi Qashqar hukmdori Yoqub begim bilan birlashishidan ham qo‘rqardi. Ularning ittifoqiga Buxoro ham kirishi mumkin edi. Bundan tashqari, Angliya bunday ittifoqni qo'llab-quvvatlashi aniq edi.

⚔1875-yil avgust oyida Mahram jangi boʻlib oʻtdi, shundan soʻng Qoʻqon xonligi rasman tugatildi. Maxram qal’asi Qo‘qon xonligining asosiy va oxirgi tayanchi bo‘lgan. Aynan shu yerda, Mahramda rus askarlariga eng katta qarshilik ko'rsatildi, bu xonlik tarixidagi so'nggi muhim qarshilik bo'ldi.

Mahram jangidan keyin 1875 yil 8-9 sentyabrda Abdurahmon Oftobachi 5 ming kishilik qoʻshini bilan Mingtepa qishlogʻida Skobelev qoʻshinlari bilan toʻqnash keldi va magʻlubiyatga uchradi. U 25 jangchisi bilan Oʻzganga qochib ketadi, rus qoʻshinlari Abdurahmon bilan Poʻlatxon oʻrtasidagi kelishmovchilikdan foydalanib, Qoʻqon, Margʻilon va Oʻshni jangsiz egallaydi.

1876 yil yanvarda Skobelev qipchoq yerlariga ekspeditsiya uyushtirib, Andijon va Asakada qoʻzgʻolonchilarning qarshiligiga duch keldi va ular yana magʻlubiyatga uchradi. 19-yanvarda Po‘latxon tinchlikni taklif qildi va Kaufmanga elchilar yubordi. 1876 yil 24 yanvarda Abdurahmon va 26 biy 500 askar bilan Skobelevning jazo otryadiga taslim bo'lib, Yekaterinoslavlga yuboriladi. U yerda yiliga 3000 rubl miqdorida pensiya oldi. 1881 yilda rus podshosi unga polkovnik unvonini berdi va politsiya nazoratini olib tashladi. 1881 yilning fevralida Abdurahmon Makkaga haj qilish uchun ariza yozadi, lekin javob kelmasdan o‘sha yilning 25 mayida vafot etadi.

Qoʻzgʻolon bostirilgach, xonlik tugatilib, uning hududlari Turkiston umumiy hukumati tarkibiga kiritildi. Xudoyorxonning siyosati va Abdurahmon Oftobachi boshchiligidagi qoʻzgʻolonlar xonlikda ichki qarama-qarshiliklarni koʻrsatdi, bu esa pirovardida xonlikning qulashiga va mintaqada rus taʼsirining kuchayishiga olib keldi.

Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi

2.2k 2 30 2 33

Sharqshunos tarixchi

21 Jan, 19:23

Klassik kitobning muallifini qanday aniqlash mumkink?

Tarixiy manbalarni o‘qish va tarjima qilish bilan shug'ullanuvchi manbashunos olimlar ba‘zida muallifning ismi hech qanday joyda ko'rsatilmagan bo'lsa tarixiy asarlarga duch kelishadi. Va Muallifi noma'lum deb ketishadi.

Turkiyalik manbashunos olimlar bu manbalarning avtorini aniqlash uchun shunchaki so'zboshini diqqat bilan o'rganishni tavsiya qilishmoqda.

Agar manba Islom adabiy an'analarida yozilgan bo‘lsa bunday mumtoz asarlar ko'pincha uchta muhim element bilan boshlanadi:

1. Bismilla - “Mehribon va rahmdil Alloh nomi bilan”;

2. Hamdulloh – “Allohga hamd bo‘lsin”;

3. Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam)ga salovot - “Allohning sollallohu alayhi vasallami”.

Muqaddimaning ushbu uchta tarkibiy qismi nafaqat diniy an'analarni aks ettirgan, balki o'ziga xos mualliflik izi ham borligini bilib hayratda qoldim. Islom olimi Feryal Salim shunday izoh beradi:

Shunisi e'tiborga loyiqki, biron bir matnda bir xil hamdulla va salovot mavjud emas. Klassik matnlarning bu elementlari kamida ikkita vazifani bajargan.

Birinchidan, ular ko'p jihatdan zamonaviy ISBN raqamiga o'xshash va matnlarni farqlash usuli sifatida xizmat qilishi mumkin. Masalan, mashhur Usmonli olimi Kotib Chalabiy tomonidan tuzilgan kitoblarning ensiklopedik ro'yxatlarida asarning atributini aniqlashtirish uchun ko'pincha matnning hamdullasi va salovati ko'rsatilgan.

Ikkinchidan, matnning hamdullasi va salavotlari ko'pincha mualliflarning imzosi yoki "barmoq izi" bo'lib xizmat qiladi. Matnning ushbu qismida muallif ko'pincha munozarali teologik masala bo'yicha o‘zining fikrlash pog'onasini yoki pozitsiyasini ko'rsatadigan so'z va iboralardan foydalanadi. Ko'pincha she'riy so'zlar va matnni yozishda muallifning niyatini ko'rsatadigan boshqa maslahatlar mavjud. Qaysidir ma'noda, hozirgi zamongacha bo'lgan matnlarning bu bo'limlari zamonaviy matnlarning so'zboshilariga o'xshaydi, chunki ikkalasi ham muallifning nuqtai nazari va kitobni yozish motivlari haqida ma'lumot beradi.

Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi

1.8k 1 8 1 23

Sharqshunos tarixchi

21 Jan, 09:57

01:56

Video is unavailable for watching

Show in Telegram

🇮🇷 Bizning tasavvurimizdagi Eron Yaqin Sharqdagi sirlari bilan jozibali, qiziqarli mamlakat. Eronga borib kelgan do‘stlarimning fikrlariga ko‘ra Sayohatdan oldin va keyin #Eron haqidagi g'oya butunlay boshqacha bo‘ladi.

Eronga tashrif orqali Ko'pgina stereotiplaringiz darhol yo'q qilinadi, Erondagi ko'p narsalar sizni darhol yoqimli ajiblikka boshlaydi, ko'p narsalar yangi va g'alati bo'ladi. Ammo bu sayyohlar oqimidan buzilmagan, turizm industriyasiga ilk qadamlarini endi boshlagan mamlakatga tashrif buyurish uchun noyob imkoniyatdir.

Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi

1.8k 1 16 28

Sharqshunos tarixchi

20 Jan, 19:22

O‘LIMNING OXIRI

Tarix davomida dinlar va mafkuralar hayotning o‘zini muqaddas deb bilmagan. Ular doimo yer yuzidagi mavjudlikdan yuqori yoki undan tashqaridagi ilohiy narsalarni muqaddaslashtirgan va shuning uchun o‘limga nisbatan bag‘rikeng bo‘lgan. Hatto ayrimlari o‘limni sevgan desak ham bo‘ladi. Nasroniylik, Islom va Hinduizm bizning mavjudligimiz ma’nosi o‘limdan keyingi hayotdagi taqdirimizga bog‘liq deb hisoblagani uchun o‘limni dunyoning zarur va ijobiy qismi sifatida ko‘rgan.

Insonlar Xudo shunday hukm qilgani uchun o‘lgan va o‘lim onlari chuqur ma’noga ega bo‘lgan muqaddas metafizik tajriba sifatida qabul qilingan. Biror inson oxirgi nafasini olayotgan paytda, bu daqiqalar ruhoniylar, ravvinlar yoki shamanlarni chaqirish, hayotning mazmunini anglash va koinotdagi haqiqiy o‘rnini qabul qilish uchun muhim vaqt hisoblangan.

Nasroniylikni, Islomni yoki Hinduizmni o‘limsiz dunyoda tasavvur qilib ko‘ring – bunday dunyo jannat, do‘zax yoki qayta tug‘ilishdan ham xoli bo‘lgan bo‘lardi.

XXI asrda insonlar o'lmaslikka erishish yo‘lida jiddiy harakat qilishlari kutilmoqda. Qarilik va o‘limga qarshi kurash ocharchilik va kasalliklarga qarshi tarixiy kurashning davomidir va zamonaviy madaniyatning oliy qadriyatini – inson hayotining ahamiyatini namoyon etadi. Bizga doimo inson hayoti koinotdagi eng muqaddas narsa ekani eslatib turiladi. Buni maktab o‘qituvchilari, parlamentdagi siyosatchilar, suddagi yuristlar va teatr sahnasidagi aktyorlar va har bir reklama lentalarida takror-takror ta’kidlashadi. Ikkinchi Jahon Urushidan so‘ng BMT tomonidan qabul qilingan Inson Huquqlari Umumjahon Deklaratsiyasi – dunyo konstitutsiyasiga eng yaqin hujjat – “hayot huquqi”ni insoniyatning eng asosiy qadriyati sifatida qat’iy e’tirof etdi. O‘lim bu huquqni aniq ravshan buzadi, shuning uchun o‘lim insoniyatga qarshi jinoyatdir degan mazmunda ish olib borilayotgandek go‘yo. Har bir ixtirochi, har bir olim, har o‘limga qarshi to‘liq urush olib borayotgani sir emas. Nega plastik operatsiyalar, ajinlarni yo‘qotish amaliyotlari, yoki yoshartiruvchi yoki yosh ko‘rsatuvchi kosmetik maxsulotlarga talab oshib boryapti deb o‘ylaysiz? Hamma hammasi yuqorida ta‘kidlangan mazmun asosida ishlaydi.

DAVOMI BOR...

Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi

1.7k 1 9 2 18

Sharqshunos tarixchi

19 Jan, 19:49

🇹🇷Usmonli sultonining josuslari

“Usmonlilar [musulmon] dinini qabul qilgan yevropaliklardan (yunonlar, vengerlar, bolgarlar, slavyanlar v.b) aygʻoqchilar sifatida keng foydalanganlar. Ular asosan Yevropaga yuborilgan va hukmdorlar siyosatini Usmoniylarga yetkazib turgan.

Yevropaga qaytgan odamlar biz majburlikdan Islomni qabul qildik ammo nasroniylikka qaytishni xohlaymiz degan bahona bilan Yevropaning yurak yuraklariga kirib borib, aslida barcha ma‘lumotlarni Istanbul bilan baham ko‘rishgan.

1559-yilda Filipp II ga taqdim etilgan hisobotda shubha bilan qarala boshlandi Neapol qirolligi portlariga kelgan yunon dengizchilarni tekshirishni taklif qildilar, bu yo'l bilan ularning Usmonli josuslari ekanligini aniqlash mumkin edi; Ayg'oqchilar islomni qabul qilgan, lekin ular ilgari tark etgan "haqiqiy din"ga qaytishni xohlayotganliklarini da'vo qilganlar, bu kabi tushuntirishlar ularga hokimiyatni aldashga imkon berdi va ayg'oqchilar dushman tuprog'ida o'z faoliyatini davom ettirdilar.

Dam olish kunlarida Emrah Safo Gurkanning “Sulton uchun ayg‘oqchilar: Ispaniya bilan buyuk raqobatda Usmonli razvedkasi” nomli qiziqarli kitobini o‘qib chiqdim, uni sizlar bilan baham ko‘rmoqchiman. Ushbu kitobda muallif Usmonlilar ayg'oqchilarning markazlashtirilmagan tarmog'i orqali razvedka ma'lumotlarini yig'ishni qanday rivojlantirgani va imperiya bo'ylab turli mintaqaviy gubernatorlar Usmknlilar nomidan josuslik tarmoqlarini tashkil etish vazifasini qanday faol ravishda o'z zimmalariga olganliklarini ko'rsatadi.

Ayg'oqchilar jamiyatning barcha qatlamlaridan, jumladan, hatto ruhoniylar va ataylab o'zini nasroniy ruhoniylari, savdogarlar, askarlar, dengizchilar va boshqalar sifatida ko'rsatganlari ham yoritilgan. Buni ko'pincha nasroniy kelib chiqishi bo'lgan musulmonlar qilishgan.

To'plangan razvedka ma'lumotlarining sifati hayratlanarli: "Viloyat hokimiyatlaridan tortib to vassal davlatlargacha, chet el diplomatlaridan tortib asirga olingan askarlargacha, daladagi agentlardan tortib razvedkachilargacha bo'lgan turli manbalardan foydalanib, ular [Usmonlilar] aniq ma'lumotlarni elakdan o'tkazishga muvaffaq bo'lishdi. Bu yolg'on ma'lumotlardan qochish va olingan razvedka ma'lumotlariga asoslanib, cheklangan resurslaridan foydalanish orqali Yevropaga 300 yildan ortiq qurquv solib turish imkonini bergan.

Ammo ba‘zida Razvedka ma'lumotlarini yig'ishning markazlashtirilmagan tabiati jarayon atrofidagi faoliyatga ham ta'sir qildi: "Turli manfaat guruhlari o'rtasidagi raqobat razvedkani o'ziga xos siyosiy futbolga aylantirdi va ko'p o'tmay Usmonli zodagonlari o'rtasida eng yaxshi razvedkani taqdim etish uchun kurash boshlandi."

Garchi bu ma'lumot va dezinformatsiya turli guruhlarning quroliga va Usmonlilarning raqiblarining razvedkasiga aylanishiga olib kelgan bo'lsa-da, ular noto'g'ri ma'lumotlarni filtrlash uchun yuqori sifatli jarayonlarni qurishga muvaffaq bo'lishdi.

Albatta, Usmonli xalifaligida ham Yevropa va Rossiyaning xorijiy razvedkalari bo'lgan va ishlagan. Bu - birinchi navbatda, Gabsburg josuslari edi. Istanbul ispanlar uchun ishlaydigan agentlar bilan to'la edi va Usmonlilar ularga har tomonlama qarshi turishga harakat qildilar, bu ham kitobda aniq misollar bilan tasvirlangan.

Umuman olganda, kitob yangi byurokratiyalar, siyosiy institutlar va texnologiyalarning paydo bo'lishi natijasida josuslikning yangi davri boshlangan XVII asr haqidagi ayg'oqchi detektiv hikoyasiga o'xshaydi.

USHBU kitobni MANABU XAZINALAR OMBORIDAN topishingiz mumkin.

Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi

1.9k 1 27 2 28

Sharqshunos tarixchi

19 Jan, 08:10

شماری از دانشجویان که بورسیه‌های تحصیلی روسیه را دریافت کرده‌اند می‌گویند وزارت تحصیلات عالی طالبان با سفر تحصیلی آن‌ها مخالفت کرده‌ است.

Rossiya stipendiyasini olgan bir qator afg‘onistonlik talabalar Tolibon Oliy taʼlim vazirligi ularning oʻqishga borishiga qarshi chiqqanini aytadi.

Bu talabalarga koʻra, Kobuldagi Rossiya fan va madaniyat uyi Tolibon taʼlim vazirligi ularning oʻqish safariga toʻsqinlik qilganini maʼlum qilgan.

Talabalardan biri Afgʻoniston xalqaro nashriga Tolibon oliy taʼlim vazirligi rasmiylari talabalarning “gʻayriislomiy” mamlakatlarga sayohat qilishiga qarshi ekanini aytdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, tolib vakillari talabalar bu mamlakatlarda o‘qish orqali “diniy e’tiqod”larini yo‘qotadi, deb hisoblaydi.

O‘tgan yili Tolibon 500 nafar erkak talabaning pasportini tortib olib, ularning Rossiyaga o‘qishga borishiga to‘sqinlik qilgan.

Tolibon rahbarlarining oila a'zolari eng rivojlangan G‘arb davlatlarida o‘qishadi. Ularning e’tiqodi o‘zgarib ketganmi shunda.

🖌@Sharqshunos_tarixchi

1.6k 0 6 7 28

Продам канал с доходом 138090

TGStat Bot

SearcheeBot

Sharqshunos tarixchi

Channel's geo and language

Category

Sharqshunos tarixchi

Sharqshunos tarixchi

Sharqshunos tarixchi

Sharqshunos tarixchi

Sharqshunos tarixchi

Sharqshunos tarixchi

Sharqshunos tarixchi

Sharqshunos tarixchi

Sharqshunos tarixchi

Sharqshunos tarixchi

Sharqshunos tarixchi

Sharqshunos tarixchi

Sharqshunos tarixchi

Sharqshunos tarixchi

Sharqshunos tarixchi

Sharqshunos tarixchi

Sharqshunos tarixchi

Sharqshunos tarixchi

Sharqshunos tarixchi

Sharqshunos tarixchi

4 034

Popular in the channel

Site language

Продам канал с доходом 138090

TGStat Bot

SearcheeBot

Sharqshunos tarixchi

Channel's geo and language

Category

4 034

Popular in the channel