X.
Daler Davletov soatiga qaradi, oʻn besh minut kam bir, palovnik oʻzi buyurgan vaqtidan kechikyapti. Chamasi, qoq yigirma toʻrtda hammani tergov xonasiga yigʻib qoʻygan Davletov xonadagilarga qaradi. Horunov va Bekturdiyev nimalarnidir bir-biriga pichirlamoqda. Akademik Ibrohim Ibodullayevich kelganlaridayoq taqdim etilgan qutini oʻrganib yon daftarchasiga allanimalarni yozmoqda. U bilan birga kelgan kapitan ham polkovnikni kutish bilan band, onda-sonda tergovchiga, ayni vaqtda undan unvoni baland mayor Davletovga uyqusizlikdan qizargan koʻzlari bilan qarab qoʻymoqda.
Eshik ochildi, xonaga vajohat bilan palkovnik Oybek Odilovich, uning orqasidan letinanti kirib keldi. Oʻziga hozirlangan oʻrindiqqa oʻtirib, yaxshilab joylashib olgach Lutfulla va Doniyorni savolga tutdi. Ular bo‘lgan voqeani, ko‘rganlari va taxminlarini oqizmay - tomizmay aytib berishdi. Palkovnik va xonadagi boshqa ofitserlar unga, shilliq haqidagi gaplarga ishonqiramay turdilar. Bu gaplar huddi ertakdek tuyulardi. Endi bor umid tarixchimiz, qadimiy yozuvlar bo'yicha mutaxassis, akademik Ibrohim Ibodullayevichda edi.
Xonadagi barchaning nigohi akademikning har bir harakatiga qaratilgan edi. Kutib turganlaricha, u nihoyat boshini ko‘tardi va jarangdor ovoz bilan gapirdi:
- Quticha chetidagi belgilar taxmin qilganingizdek naqshlar emas, mixxat yozuvlari boʻlib, u miloddan avvalgi 4-ming yillikda paydo bo‘lgan va milodiy 1-asrga qadar ishlatilgan. Yozuv tizimi dastlab Shumerlar tomonidan ixtiro qilingan va keyinchalik turli xalqlar qabul qilib, o‘z tillariga moslashtirishgan. U...
- Keling, mixxat haqida emas, aynan qutida nima yozilganligi haqida aytsangiz, - palkovnik zavq bilan gapiryotgan akademikning gapini boʻldi.
- Jimgina eshitsangiz, aynan shu toʻgʻrisiga gapiryapman, - Ibrohim Ibodullayevich ranjigannamo soʻzlashda davom etdi, - Mixxat yozuvining turlari juda koʻp, ushbu qutidagi yozuvlar fors mixxati boʻlib, Ahamoniylar imperiyasining rasmiy yozuvi hisoblangan, miloddan avvalgi 6-asrdan boshlab asosan hukmdorlar farmonlari va yodgorliklarda qo‘llanilgan. Fors mixxat yozuvi Doro I hukmronligi davrida payda boʻlgan. Bu yozuv tizimi shumer va akkad mixxatlaridan kelib chiqqan bo‘lsa-da, Ahamoniylar uni maxsus fors tiliga moslashtirib, yanada soddalashtirishgan. Yozuv 36 ta belgidan iborat boʻlib, har bir belgi bir tovushni ifodalagan, ya'ni bunda yozuv tizimi fonetik boʻlgan. Unda harf va so‘z belgilari (logogrammalar) aralash ishlatilgan. Masalan, “shoh” so‘zini ifodalash uchun alohida belgilar mavjud bo‘lgan. Asosiysi hozirgi foydalanayotgan lotin yozuvimizdek harflar chapdan o‘ngga qarab yozilgan.
Fors mixxat yozuvini oʻqish oson, kaminaning qoʻlidan keladi. Bu yozuvlarda "Yaksart" deb atalgan maxluq haqida gap ketgan. Fors Ahamoniylar imperiyasi miloddan avvalgi 6-asrdan 4-asrga qadar Sirdaryo hududini ham o‘z ichiga olgan keng yerlarni boshqarganlarida shilliqqa duch kelishgan koʻrinadi. Ularning hikoyasida "Yaksart" hozirgi Sirdaryo ichidan chiqib kelgan. Daryo maxluqning uyi bo‘lib, forslarni qo‘rquvga solgan va ularning hayotini xavf ostiga qo‘ygan.
Kechqurun daryo ustida tuman koʻtarilar, uning cho‘zilib yotgan suvi orasidan qo‘rqinchli ovozlar eshitilar, bundan odmlarning yuraklari larzaga kelardi. Sirli oʻlimlar yanada koʻpayib, qishloq aholisi bundan dahshatga tushib qolishadi. Aholisining qo‘rquvi, ularning o‘zaro bog‘lanishini kuchaytirdi, bu esa daryo maxluqining kuchiga qarshi turish uchun kuchli bir jamoa tuzishlariga olib keldi. Ba'zi insonlar Yaksart maxluqini o‘rganishga, uning sirlarini tushunishga harakat qilishdi. Ular maxluqning kuchidan foydalanish, hatto daryo orqali yordam so‘rab murojaat qilish imkoniyatini izlashdi. Bu bilan Yaksart maxluqi nafaqat dahshat manbayi, balki bir ma'lum kuch va bilim qidiruvining ramzi ham bo‘lib qoldi.
Daler Davletov soatiga qaradi, oʻn besh minut kam bir, palovnik oʻzi buyurgan vaqtidan kechikyapti. Chamasi, qoq yigirma toʻrtda hammani tergov xonasiga yigʻib qoʻygan Davletov xonadagilarga qaradi. Horunov va Bekturdiyev nimalarnidir bir-biriga pichirlamoqda. Akademik Ibrohim Ibodullayevich kelganlaridayoq taqdim etilgan qutini oʻrganib yon daftarchasiga allanimalarni yozmoqda. U bilan birga kelgan kapitan ham polkovnikni kutish bilan band, onda-sonda tergovchiga, ayni vaqtda undan unvoni baland mayor Davletovga uyqusizlikdan qizargan koʻzlari bilan qarab qoʻymoqda.
Eshik ochildi, xonaga vajohat bilan palkovnik Oybek Odilovich, uning orqasidan letinanti kirib keldi. Oʻziga hozirlangan oʻrindiqqa oʻtirib, yaxshilab joylashib olgach Lutfulla va Doniyorni savolga tutdi. Ular bo‘lgan voqeani, ko‘rganlari va taxminlarini oqizmay - tomizmay aytib berishdi. Palkovnik va xonadagi boshqa ofitserlar unga, shilliq haqidagi gaplarga ishonqiramay turdilar. Bu gaplar huddi ertakdek tuyulardi. Endi bor umid tarixchimiz, qadimiy yozuvlar bo'yicha mutaxassis, akademik Ibrohim Ibodullayevichda edi.
Xonadagi barchaning nigohi akademikning har bir harakatiga qaratilgan edi. Kutib turganlaricha, u nihoyat boshini ko‘tardi va jarangdor ovoz bilan gapirdi:
- Quticha chetidagi belgilar taxmin qilganingizdek naqshlar emas, mixxat yozuvlari boʻlib, u miloddan avvalgi 4-ming yillikda paydo bo‘lgan va milodiy 1-asrga qadar ishlatilgan. Yozuv tizimi dastlab Shumerlar tomonidan ixtiro qilingan va keyinchalik turli xalqlar qabul qilib, o‘z tillariga moslashtirishgan. U...
- Keling, mixxat haqida emas, aynan qutida nima yozilganligi haqida aytsangiz, - palkovnik zavq bilan gapiryotgan akademikning gapini boʻldi.
- Jimgina eshitsangiz, aynan shu toʻgʻrisiga gapiryapman, - Ibrohim Ibodullayevich ranjigannamo soʻzlashda davom etdi, - Mixxat yozuvining turlari juda koʻp, ushbu qutidagi yozuvlar fors mixxati boʻlib, Ahamoniylar imperiyasining rasmiy yozuvi hisoblangan, miloddan avvalgi 6-asrdan boshlab asosan hukmdorlar farmonlari va yodgorliklarda qo‘llanilgan. Fors mixxat yozuvi Doro I hukmronligi davrida payda boʻlgan. Bu yozuv tizimi shumer va akkad mixxatlaridan kelib chiqqan bo‘lsa-da, Ahamoniylar uni maxsus fors tiliga moslashtirib, yanada soddalashtirishgan. Yozuv 36 ta belgidan iborat boʻlib, har bir belgi bir tovushni ifodalagan, ya'ni bunda yozuv tizimi fonetik boʻlgan. Unda harf va so‘z belgilari (logogrammalar) aralash ishlatilgan. Masalan, “shoh” so‘zini ifodalash uchun alohida belgilar mavjud bo‘lgan. Asosiysi hozirgi foydalanayotgan lotin yozuvimizdek harflar chapdan o‘ngga qarab yozilgan.
Fors mixxat yozuvini oʻqish oson, kaminaning qoʻlidan keladi. Bu yozuvlarda "Yaksart" deb atalgan maxluq haqida gap ketgan. Fors Ahamoniylar imperiyasi miloddan avvalgi 6-asrdan 4-asrga qadar Sirdaryo hududini ham o‘z ichiga olgan keng yerlarni boshqarganlarida shilliqqa duch kelishgan koʻrinadi. Ularning hikoyasida "Yaksart" hozirgi Sirdaryo ichidan chiqib kelgan. Daryo maxluqning uyi bo‘lib, forslarni qo‘rquvga solgan va ularning hayotini xavf ostiga qo‘ygan.
Kechqurun daryo ustida tuman koʻtarilar, uning cho‘zilib yotgan suvi orasidan qo‘rqinchli ovozlar eshitilar, bundan odmlarning yuraklari larzaga kelardi. Sirli oʻlimlar yanada koʻpayib, qishloq aholisi bundan dahshatga tushib qolishadi. Aholisining qo‘rquvi, ularning o‘zaro bog‘lanishini kuchaytirdi, bu esa daryo maxluqining kuchiga qarshi turish uchun kuchli bir jamoa tuzishlariga olib keldi. Ba'zi insonlar Yaksart maxluqini o‘rganishga, uning sirlarini tushunishga harakat qilishdi. Ular maxluqning kuchidan foydalanish, hatto daryo orqali yordam so‘rab murojaat qilish imkoniyatini izlashdi. Bu bilan Yaksart maxluqi nafaqat dahshat manbayi, balki bir ma'lum kuch va bilim qidiruvining ramzi ham bo‘lib qoldi.