QIZIQ FAN

👈 Dunyodagi har 10 kishining bittasi chapaqay

2020-yil aprel oyida dunyo aholisining kamida 10,6 foizi chapaqay ekanligi, aniqrog‘i mintaqaga qarab 9,3 foizdan 18,1 foizgacha bo‘lgan tadqiqot e’lon qilindi.

Qadimda bilim yetishmasligi, e’tiqodlar ta’siri va ijtimoiy xurofot tufayli chapaqaylikni yovuzlik bilan bog‘lashgan.

@qiziqfan

🕊 🇿🇦 🇫🇮 Urg‘ochi lochinga Finlyandiyaga ko‘chishidan oldin Janubiy Afrikada sunʼiy yo‘ldosh orqali kuzatuv tizimi o‘rnatilgan.Rasmda kuzatuv tizimi maʼlumotlari ko‘rsatilgan. Atigi 42 kun ichida u 10 000 kilometrdan ortiq masofani, kuniga esa 230 kilometrdan, ajoyib tezlikda va deyarli tekis chiziqda uchib o‘tdi. Bundan tashqari, navigatorsiz!

@qiziqfan

🏎 Yo‘lovchilar sonining avtomobil yoqilg‘i sarfiga ta’siri

Avtomobildagi yo‘lovchilar soni yoqilg‘i sarfiga sezilarli ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Yo‘lovchilar soni oshishi bilan avtomobil og‘irligi ham ortadi, bu esa g‘ildiraklarning aylanishiga qarshilikni oshiradi va natijada yoqilg‘i sarfining ko‘payishiga olib keladi.

Yo‘lovchilarning vazni yoqilg‘i sarfiga bevosita ta’sir qiladi: avtomobilda qancha ko‘p yo‘lovchi bo‘lsa, dvigatel shuncha ko‘p yoqilg‘i iste’mol qiladi. Buning sababi shundaki, avtomobil og‘irligi ortgan sari uni harakatga keltirish uchun ko‘proq quvvat talab etiladi.

Misol tariqasida, 1,6 litr hajmli dvigatelga ega o‘rta sinf avtomobilni olaylik. Agar avtomobil faqat bitta yo‘lovchi bilan harakatlansa, yoqilg‘i sarfi 100 km ga taxminan 6 litrni tashkil etadi. Biroq, agar mashinada to‘rt yo‘lovchi bo‘lsa, yoqilg‘i sarfi 7-8 litrgacha oshishi mumkin.

Boshqa tomondan, yo‘lovchilar sonining ortishi ba’zan avtomobilning aerodinamik xususiyatlarini yaxshilashi mumkin, bu esa yoqilg‘i sarfini qisman kamaytirishi mumkin. Masalan, agar avtomobil oqimga mos shaklga ega bo‘lsa va barcha derazalar hamda eshiklar yopiq bo‘lsa, havo qarshiligi kamayadi va yoqilg‘i sarfi pasayishi mumkin.

Shunday qilib, avtomobildagi yo‘lovchilar soni yoqilg‘i sarfiga bevosita og‘irlik ortishi orqali ham, bilvosita aerodinamik xususiyatlar orqali ham ta’sir qiladi. Umuman olganda, yoqilg‘ini tejash uchun kamroq yo‘lovchi bilan sayohat qilish yoki iqtisodiyroq avtomobillardan foydalanish tavsiya etiladi.

@qiziqfan

🛢 Jasmin yog‘i dunyodagi eng qimmat efir yog‘laridan biridir

Jasmin efir moyi dunyodagi eng qimmatbaho moylardan biri hisoblanadi. Uning yuqori narxi ishlab chiqarish jarayonining mehnat talabligi va xomashyo yetishmovchiligi bilan bog‘liq. Bir kilogramm sof jasmin moyini olish uchun minglab gul g‘unchalari kerak bo‘ladi. Ayrim manbalarga ko‘ra, bir kilogramm moy olish uchun 7 milliongacha gul kerak bo‘lishi mumkin. Bu jarayonning murakkabligi va katta mehnat talab qilishi natijasida jasmin moyi kilogrammiga 5000 AQSh dollarigacha baholanadi.

Shuni ta'kidlash kerakki, narxlar va ishlab chiqarish jarayonlari turli manbalarda farq qilishi mumkin. Masalan, ba'zi manbalarda bir kilogramm jasmin moyi olish uchun 5 million gul kerakligi aytiladi. Shuningdek, narxlar ham bozordagi talab va taklifga qarab o‘zgarishi mumkin.

Umuman olganda, jasmin moyining yuqori narxi uning ishlab chiqarishidagi murakkablik va katta miqdordagi xomashyo talab qilinishi bilan izohlanadi.

@qiziqfan

✍️ Sharikli ruchka bir necha kilometr chiziq chizishi mumkin, qalam esa bir necha o‘n kilometrlik chiziq hosil qilishga qodir

✅ Oddiy sharikli ruchka 1,5–2 kilometrgacha chiziq chizishi mumkin, bu modellar va siyoh sifatiga bog‘liq.

✅ Ba’zi maxsus ruchkalar, masalan, Flair Writo-meter, 10 kilometrgacha chiziq chizish imkoniyatiga ega.

✅ Standart qalam esa 60 kilometrgacha chiziq chizishi mumkin. Bu qalamning qattiqligi, bosim kuchi va qog‘oz turiga bog‘liq.

@qiziqfan

🩸 Qon guruhini o'zgartirish mumkinmi?

Olimlar qon guruhini o'zgartirish bo'yicha tadqiqotlar olib bormoqda. Xususan, Daniya Texnika Universiteti professori Mohir Hoshim boshchiligidagi tadqiqotchilar Akkermansia muciniphila bakteriyasi ishlab chiqaradigan moddalar yordamida turli qon guruhlarini universal (birinchi) qon guruhiga aylantirish usulini topdilar.

Ma'lumki, birinchi qon guruhi universal bo'lib, boshqa istalgan qon guruhidagi odamga uni quyish mumkin. Ushbu usul shifokorlarning ishini yengillashtirishi, bemorning "noto'g'ri" qon olish ehtimolini pasaytirishi va qon quyish markazlarida logistika faoliyatini yaxshilashi mumkin. Jarayon yarim soatdan oshmaydi.

Shu bilan birga, qon yanada murakkab tarkibga ega va hozirgi kunga qadar olimlar 360 dan ortiq antigenlarning mavjudligini hisobga olgan holda 47 ta qon guruhi tizimini aniqladi. Yaqinda britaniyalik tadqiqotchilar tomonidan yangi tizim ishlab chiqildi, bu qon guruhlarini MAL oqsili orqali uzatiladigan AnWj antigeni bo'yicha tasniflashga asoslangan.

Ushbu yutuqlar tibbiyot sohasida katta ahamiyatga ega bo'lib, kelajakda qon quyish jarayonlarini yanada xavfsiz va samarali qilishga yordam beradi.

@qiziqfan

🥇 Noodatiy qo‘rquvlar

Plutofobiya – boylikdan yoki boyib ketishdan qo‘rqish bilan bog‘liq fobiya. Bu qo‘rquvga ega bo‘lgan odamlar boylik orttirish imkoniyatlaridan ataylab qochishlari mumkin, chunki ular moliyaviy farovonlik bilan bog‘liq salbiy assotsiatsiyalarga ega bo‘lishadi. Masalan, ular boylik orttirish bilan stress, mas’uliyat yoki noto‘g‘ri qarorlar qabul qilishdan qo‘rqishlari mumkin.

Aurofobiya – oltindan yoki oltin buyumlardan qo‘rqish bilan bog‘liq fobiya. Bu kamdan-kam uchraydigan, ammo mavjud bo‘lgan psixologik holat bo‘lib, ba’zi odamlarda oltin yoki uni ko‘rish, tegish yoki taqish bilan bog‘liq bezovtalik va qo‘rquv paydo bo‘lishi mumkin.

@qiziqfan

🌳 Abadiy yoshlikka ega o'simlik

Vеlvichiya (Welwitschia mirabilis) — Angolaning janubi va Namibiya cho'llarida o'sadigan noyob o'simlik bo'lib, u o'zining uzoq umr ko'rishi bilan ajralib turadi. Ba'zi namunalarining yoshi 2000 yildan oshishi mumkin. Uning asosiy xususiyati shundaki, u butun hayoti davomida faqat ikkita barg chiqaradi, va bu barglar doimiy ravishda o'sishda davom etadi. Vеlvichiya asosan Atlantika okeanidan keladigan oqim tumanlaridan namlik oladi va qurg'oqchil sharoitlarda ham yashay oladi.

@qiziqfan

🇯🇵 Yapon imperatorlari sulolasi dunyodagi eng qadimgi va uzluksiz davom etayotgan sulolalardan biri hisoblanadi. Afsonalarga ko‘ra, birinchi imperator Dzimmu miloddan avvalgi 660-yilda taxtga chiqqan.

Garchi ilk imperatorlar haqidagi tarixiy ma’lumotlar afsonalar va rivoyatlarga asoslangan bo‘lsa ham, yapon imperatorlar sulolasi so‘nggi 1500 yildan ortiq vaqt davomida uzluksiz davom etib kelmoqda.

Biroq, 1947-yilda yangi Konstitutsiya qabul qilingandan so‘ng, Yaponiya konstitutsiyaviy monarxiya tizimiga o‘tgan va imperator asosan ramziy vazifalarni bajaradigan davlat rahbari bo‘lib qolgan. U endi siyosiy hokimiyatga ega emas.

@qiziqfan

🍫 🥇 Shokolad va Nobel

Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, shokolad iste'moli va Nobel mukofoti laureatlari soni o'rtasida ijobiy bog'liqlik mavjud. Ya'ni, aholisi ko'proq shokolad iste'mol qiladigan mamlakatlarda Nobel mukofoti sovrindorlari soni ham ko'proq bo'lishi mumkin.

Biroq, bu bog'liqlikning sabablari hali to'liq o'rganilmagan. Shokolad tarkibidagi flavonoidlar miyada qon aylanishini yaxshilashi va kognitiv funksiyalarni qo'llab-quvvatlashi mumkin. Shu bilan birga, yuqori shokolad iste'moli rivojlangan mamlakatlarda ilm-fan va ta'limga katta e'tibor berilishi bilan ham bog'liq bo'lishi mumkin.

Shunday bo'lsa-da, shokoladni me'yorida iste'mol qilish sog'liq uchun foydali bo'lishi mumkin, ammo Nobel mukofotini qo'lga kiritish uchun bu yetarli emas. Buning uchun chuqur bilim, ijodkorlik va mehnatsevarlik talab etiladi.

@qiziqfan

🦓 🐄 Zebra chiziqli sigirlar (qoramollar)

Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, qoramollarni zebralarga o‘xshab chiziqli qilib bo‘yash chivinlar va boshqa qon so‘ruvchi hasharotlarning hujumini kamaytirishi mumkin. Masalan, Yaponiyaning Yamagata prefekturasida fermerlar qoramollarni oq chiziqlar bilan bo‘yab, ularni zebralarga o‘xshatish orqali chivinlar sonini kamaytirishga erishganlar.

Bu usul kimyoviy vositalarsiz tabiiy himoya usuli bo‘lib, qoramollarning stress darajasini pasaytiradi va ularning sog‘lig‘ini yaxshilaydi. Shuningdek, bu usul ekologik toza va iqtisodiy jihatdan samarali hisoblanadi.

Shunday qilib, qoramollarni zebralarga o‘xshab bo‘yash chivinlar va boshqa hasharotlarning hujumini kamaytirishning samarali usuli bo‘lishi mumkin.

@qiziqfan

💾 Dunyodagi birinchi GIGAbaytli disk

1980-yilda IBM kompaniyasi IBM 3380 nomli qattiq diskni taqdim etdi. Bu dunyodagi birinchi 1 gigabayt hajmli qattiq disk edi. U taxminan 250 kg og‘irlikda bo‘lib, o‘lchami muzlatgichga teng edi. Ushbu qurilmaning narxi 50 000 AQSh dollariga yetgan.

Taqqoslash uchun, 1956-yilda ishlab chiqarilgan IBM 350 Disk Storage Unit – dunyodagi birinchi qattiq disk bo‘lib, deyarli 1 tonna og‘irlikda bo‘lgan va atigi 3,75 megabayt ma’lumot saqlash imkoniyatiga ega edi.

1980-yilga kelib, ma’lumot saqlash texnologiyasi sezilarli darajada rivojlangan, natijada katta hajmli, lekin nisbatan ixchamroq qurilmalar yaratilgan.

@qiziqfan

🧠 Miya o‘z-o‘zini "iste’mol qiladi"

Miyaning o‘z-o‘zini "iste’mol qilishi" jarayoni "avtofagiya" deb ataladi. Bu jarayon hujayralarning o‘z ichidagi keraksiz yoki shikastlangan komponentlarni parchalab, ularni qayta ishlashini anglatadi. Avtofagiya hujayralarni toza saqlashga, ularning sog‘lom faoliyatini ta’minlashga va turli kasalliklarning oldini olishga yordam beradi.

Miyada avtofagiya neyronlar va boshqa hujayralarning sog‘lom faoliyatini qo‘llab-quvvatlashda muhim rol o‘ynaydi. U shikastlangan organellalar va noto‘g‘ri yig‘ilgan oqsillarni yo‘q qilish orqali hujayralarning sog‘lomligini saqlaydi. Bu jarayon Altsgeymer va Parkinson kabi neyrodejenerativ kasalliklarning oldini olishda muhim ahamiyatga ega.

Shuningdek, miyada mikrogliya deb ataluvchi hujayralar mavjud bo‘lib, ular "miyaning immun hujayralari" sifatida tanilgan. Mikrogliya hujayralari fagotsitoz orqali shikastlangan hujayralar va patogenlarni yo‘q qiladi, bu esa miyaning sog‘lomligini saqlashga yordam beradi.

Miyadagi avtofagiya va fagotsitoz jarayonlari hujayralarning sog‘lom faoliyatini ta’minlash va miyaning umumiy sog‘lig‘ini saqlash uchun zarurdir. Bu tabiiy jarayonlar miyaning o‘z-o‘zini "iste’mol qilishi" sifatida qaralishi mumkin, ammo ular organizm uchun foydalidir va tashvishlanishga hojat yo‘q.

@qiziqfan

🌦 Bulutlar haqida qiziqarli fakt

Bulutlar mayda suv tomchilari yoki muz kristallaridan tashkil topgan bo‘lib, ular atmosferada osilib turadi. O‘rtacha bulut zichligi taxminan 0,5 g/m³ (0,0005 kg/m³) ni tashkil qiladi.

Agar bulutning hajmi 1 km³ (1 000 000 000 m³) bo‘lsa, u holda uning taxminiy og‘irligi 500 tonna bo‘ladi.

Bulutlar havoda suzib yurishining sababi shundaki, ularning zichligi atrofdagi havo zichligidan pastroq. Shu tufayli bulutlar atmosferada muallaq turadi va yerga tushmaydi.

@qiziqfan

🇨🇳 🇺🇸 2011 yildan 2013 yilgacha Xitoyda AQShning butun XX asr davomida ishlab chiqargan sementidan ko‘proq sement ishlab chiqarilgan

2011–2013 yillar oralig‘ida Xitoy taxminan 6,6 gigatonna (Gt) sement ishlab chiqargan, bu esa AQShning butun XX asr davomida ishlab chiqargan 4,5 Gt sementidan ancha ko‘pdir.

Bu katta farq Xitoyning tez urbanizatsiyasi va keng ko‘lamli infratuzilma loyihalarining amalga oshirilishi bilan bog‘liq.

Masalan, 2013 yilda Xitoy taxminan 2,3 Gt sement iste’mol qilgan, AQSh esa shu yili atigi 80 million tonna sement ishlatgan.

Biroq, shuni ham unutmaslik kerakki, bunday ulkan hajmdagi sement ishlab chiqarish atrof-muhitga jiddiy zarar yetkazadi, chunki sement ishlab chiqarish jarayonida katta miqdorda karbonat angidrid (CO₂) chiqindilari ajralib chiqadi. Bu esa global isish va iqlim o‘zgarishiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.

@qiziqfan

🇩🇰 Daniyada bolalarga ism qo‘yish bo‘yicha qoidalar

Daniyada bolalarga qo‘yiladigan ismlarni tanlash bo‘yicha muayyan qoidalar mavjud. Mamlakatda taxminan 18 000 ta qizlar va 15 000 ta o‘g‘il bolalar uchun tasdiqlangan ismlar ro‘yxati mavjud bo‘lib, ota-onalar ushbu ro‘yxatdan tanlashlari mumkin.

Agar ota-onalar ro‘yxatda bo‘lmagan boshqa ismni tanlashni istasalar, maxsus organlarga murojaat qilishlari kerak. Bunday hollarda qaror qabul qilish bilan Daniya cherkov ishlari vazirligi yoki Kopengagen universiteti shug‘ullanadi.

Bu tizim bolalarni kelajakda ehtimoliy masxaralashlardan himoya qilish va mamlakatning madaniy an’analarini saqlash maqsadida joriy etilgan.

Shuningdek, Daniyada ba’zi ismlar bolalarga qo‘yish taqiqlangan.

✅ Masalan, "Monkey" (Maymun) ismi haqoratli deb hisoblanadi va ruxsat etilmaydi.

✅ Multfilm qahramonlari, masalan, "Pluto" ismini qo‘yish ham mumkin emas.

✅ "Majestic" (Majestik) ismi esa mamlakat uchun juda g‘ayrioddiy va noo‘rin deb topilgan.

Daniyada bolalarga ism qo‘yishda muayyan cheklovlar mavjud bo‘lib, ular bolalarni kelajakdagi ehtimoliy qiyinchiliklardan himoya qilish va milliy madaniy an’analarni saqlash uchun qabul qilingan.

@qiziqfan

👨‍🚀 Eng qimmat shlem

F-35 qiruvchi samolyoti uchuvchisi uchun mo‘ljallangan HMDS Gen 3 shlemi taxminan 400 000 AQSh dollari turadi. Ushbu yuqori texnologiyali shlem 360 darajali ko‘rish imkoniyatini ta’minlaydi, chunki u samolyotning tashqarisidagi olti kamera bilan bog‘langan. Shuningdek, shlem uchish ma’lumotlari va qurollar tizimi haqidagi axborotni aks ettiradi hamda kengaytirilgan reallik (AR) va tungi ko‘rish texnologiyasiga ega.

Har bir shlem uchuvchining individual xususiyatlariga mos ravishda tayyorlanadi, bu esa uning narxining yuqoriligiga sabab bo‘ladi.

Ba’zi manbalarda shlem narxi 600 000 AQSh dollarigacha yetishi mumkinligi ham aytilgan.

Shunday qilib, F-35 uchuvchisi shlem narxi versiyasi va konfiguratsiyasiga qarab o‘rtacha 400 000 AQSh dollari atrofida bo‘lishi mumkin.

@qiziqfan

🐘 Fillarning homiladorlik muddati 18 dan 22 oygacha davom etadi, bu barcha sutemizuvchilar orasida eng uzoq davom etadigan homiladorlik hisoblanadi. Ushbu uzoq muddat homila rivojlanishi uchun zarur, chunki fil bolalari tug‘ilganida allaqachon juda katta (taxminan 100 kg) va mustaqil harakatlana oladi.

Bu biologik xususiyat fillarning uzoq umr ko‘rishi va murakkab ijtimoiy tuzilishga ega bo‘lishi bilan bog‘liq.

@qiziqfan