Mana bu maqolada Abdulla Qodiriy avlodi uning bobosi 1926-yilda qamalganda, uni ozod qilishda Yo‘ldosh Oxunboboyev qatnashganini aytibdi. Qizig‘i, Qodiriyni bir necha oy qamoqda yotishiga sabab bo‘lgan “Yig‘indi gaplar” maqolasida aynan Oxunboboyev va Akmal Ikromov tanqid qilingan hamda yozuvchi “rahbar xodimlarni obro‘sizlantirish” moddasi bilan qamalgandi.
Oxunboboyev Qodiriy oldida o‘zini aybdor his qilgan, lekin Akmal Ikromovga qarshi chiqolmagan bo‘lishi mumkin, albatta. Zero, Oxunboboyev iqtidori yoki yaxshi xislatlari sabab yuqoriga chiqmagan, balki kambag‘alligi va savodsizligi, tuzumga qattiq sodiqligi orqali ishonchga kirgandi. Oddiy o‘zbek dehqoni sifatida unda mehr-muhabbat borligiga ishonish mumkin. Ikromov esa Moskvada bolshevik ta’limini olgan, Cheka tabiatidagi rahbar edi.
Yana bir jihat, Qodiriy maqolasida o‘sha davrdagi O‘zbekistonning uchinchi yirik figurasi — Fayzulla Xo‘jayevni tilga olmagan. Biroq, Xo‘jayev, baribir bu voqealarda qatnashgan.
1937-yilda sobiq Buxoro xalq sho‘ro jumhuriyatining 17 nafar a’zosi bilan birga qamoqqa olingan Otaulla Xo‘jayev (BXSHJ Ichki ishlar, Xorijiya noziri, vaqtincha rahbari) tergov so‘rovlaridan birida shunday degan:
“1926-yil Julqunboy qamalganida Fayzulla Xo‘jayev uni qutqarib olgan edi... 1937-yil yanvarida Muinjon Aminjonov qamoqqa olinganida ‘Meni siquvga olishmoqda, NKVD meni ming bor otganida ham Fayzullani ularga berib qo‘ymayman. Fayzulla Xo‘jayevga aytinglar, mening oilamni tashlab qo‘ymasin’ deb ayttirib yuborgan”.
Ota Xo‘jayevning yirik arbob va millatparvar inson (u qo‘rboshilar bilan shaxsan uchrashuvlar tashkil etib, birodarlik qonini to‘kmaslik lozimligini ta’kidlagan va taslim bo‘lgan istiqlolchilarni avf qilishni so‘ragan) ekanligini hisobga olsak, u ham Qodiriy avlodi kabi aldamagan bo‘lsa kerak.
Demak, Fayzulla Xo‘jayev oxirgi daqiqalargacha o‘zbek ziyolilarni himoya qilishga uringan. Va, 1926-yildayoq Xo‘jayev va Ikromov o‘rtasida hokimiyat uchun kurash bo‘lgan. Bu qarama-qarshilik 1929-yilda Ikromov Markaziy qo‘mita bosh kotibi bo‘lishi bilan Ikromov foydasiga o‘zgargan.
Ota Xo‘jayev bu haqda ham gapirgan:
“1934-yildan Akmal Ikromov bilan bog‘liq nizoli mish-mishlar boshlandi. 1937-yil Muinjon Aminjonov Fayzulla Xo‘jayevga ‘Sal qat’iyroq bo‘l’, deganida, ‘Ey, tentak. Bu fitnalarning ortida Stalinning o‘zi turibdi-ku, hozir tinchlik kerak, qat’iyligim atrofimdagilarga zarar keltirib qo‘yadi...’ deb javob qaytargan”.
Oxir-oqibat bu kurashda har ikki tomon ham yengilgan. Xo‘jayev oldinroq, Ikromov bir o‘tib qamoqqa olingan va deyarli bir paytda otib tashlangan.
@pan_diplomat
Oxunboboyev Qodiriy oldida o‘zini aybdor his qilgan, lekin Akmal Ikromovga qarshi chiqolmagan bo‘lishi mumkin, albatta. Zero, Oxunboboyev iqtidori yoki yaxshi xislatlari sabab yuqoriga chiqmagan, balki kambag‘alligi va savodsizligi, tuzumga qattiq sodiqligi orqali ishonchga kirgandi. Oddiy o‘zbek dehqoni sifatida unda mehr-muhabbat borligiga ishonish mumkin. Ikromov esa Moskvada bolshevik ta’limini olgan, Cheka tabiatidagi rahbar edi.
Yana bir jihat, Qodiriy maqolasida o‘sha davrdagi O‘zbekistonning uchinchi yirik figurasi — Fayzulla Xo‘jayevni tilga olmagan. Biroq, Xo‘jayev, baribir bu voqealarda qatnashgan.
1937-yilda sobiq Buxoro xalq sho‘ro jumhuriyatining 17 nafar a’zosi bilan birga qamoqqa olingan Otaulla Xo‘jayev (BXSHJ Ichki ishlar, Xorijiya noziri, vaqtincha rahbari) tergov so‘rovlaridan birida shunday degan:
“1926-yil Julqunboy qamalganida Fayzulla Xo‘jayev uni qutqarib olgan edi... 1937-yil yanvarida Muinjon Aminjonov qamoqqa olinganida ‘Meni siquvga olishmoqda, NKVD meni ming bor otganida ham Fayzullani ularga berib qo‘ymayman. Fayzulla Xo‘jayevga aytinglar, mening oilamni tashlab qo‘ymasin’ deb ayttirib yuborgan”.
Ota Xo‘jayevning yirik arbob va millatparvar inson (u qo‘rboshilar bilan shaxsan uchrashuvlar tashkil etib, birodarlik qonini to‘kmaslik lozimligini ta’kidlagan va taslim bo‘lgan istiqlolchilarni avf qilishni so‘ragan) ekanligini hisobga olsak, u ham Qodiriy avlodi kabi aldamagan bo‘lsa kerak.
Demak, Fayzulla Xo‘jayev oxirgi daqiqalargacha o‘zbek ziyolilarni himoya qilishga uringan. Va, 1926-yildayoq Xo‘jayev va Ikromov o‘rtasida hokimiyat uchun kurash bo‘lgan. Bu qarama-qarshilik 1929-yilda Ikromov Markaziy qo‘mita bosh kotibi bo‘lishi bilan Ikromov foydasiga o‘zgargan.
Ota Xo‘jayev bu haqda ham gapirgan:
“1934-yildan Akmal Ikromov bilan bog‘liq nizoli mish-mishlar boshlandi. 1937-yil Muinjon Aminjonov Fayzulla Xo‘jayevga ‘Sal qat’iyroq bo‘l’, deganida, ‘Ey, tentak. Bu fitnalarning ortida Stalinning o‘zi turibdi-ku, hozir tinchlik kerak, qat’iyligim atrofimdagilarga zarar keltirib qo‘yadi...’ deb javob qaytargan”.
Oxir-oqibat bu kurashda har ikki tomon ham yengilgan. Xo‘jayev oldinroq, Ikromov bir o‘tib qamoqqa olingan va deyarli bir paytda otib tashlangan.
@pan_diplomat