Koʻp fikr yuritish sizni moddiylik girdobidagi oʻrtamiyonalikdan ideallik deya hisoblanadigan sarhadlarga olib chiqadi. Yozish esa shuni tom maʼnoda namoyish etish, yuksaklar sari sayohatingizni boshqalarga anglatmoq demak. Shu vajdan har qanday ruhiy holat, har qanday idrok, har qanday taʼsirlanish soyasidagi inson oʻzini tashqi olamga bildirishi uchun yozmog'i kerak. Ta'sirlandingizmi, hayajonlangingizmi, nimadandir norizomisiz, adolatsizliklarga chiday olmayapsizmi, tevaragingizda nedirlar xatodek koʻrinyaptimi, kimlargadir samimiy muhabbatingiz bormi, u holda faqat va faqat yozing. Shundagina bu hayotning mexanik, bir xil, shaffof, material olamidan oʻzingizning "oʻzga" olamingizga koʻchib o'ta olursiz. Oʻzgacha boʻlish oson emas. Ammo biz hayotimizni mana shu oʻzgalik ustida quramiz. Ularga intilib, talpinib yashaymiz, garchi buni koʻp hollarda anglamasak-da. Bunday nodir xislatlar kamyob insonlarga nasib etishi bor gap.
German idealizmi qanday paydo boʻlgan edi? Gʻarb jamiyatlaridagi keskin evrilishlar oʻziga toʻq, doim fikr yuritishga intilib yashaydigan kam sonli elita farzandlarini kuchli iztirobga oʻxshash, salbiy tugʻyonlar ogʻushida qoldirdi. Ular jarayonlarning bunday kechmishidan norizo edimilar balki. Hamisha boʻlib turadigan oʻzaro munoqashalar, muhokamalar, fikr almashishlar dastlab oddiy bir fikrning kollektiv tafakkur oʻzgarishi boʻsagʻasiga keltirib qoʻydiki, bundan yuqori va oʻrta qatlam pirovardida ta'sirlanmay qolmadi.
19-asr boshlaridan Angliyada oʻsha paytlarda tasavvur etish imkonsiz boʻlgan siljishlar boʻy koʻrsatgan. Mamlakat shu darajada boyib ketganki, katta miqdordagi pullarni dunyoning har yerlarini egallash, oʻzlashtirishga tikib yuboraverishgan. Ayni paytda aholining 40-50 foiz keskin qashshoqlik domida hayot kechirgan. Yuqori qatlamning bu holat bilan ishi yoʻq edi. Faqat fikr yurituvchi oʻziga toʻq qatlamgina adolat uchun kurash olib bordi. Kitoblar yozdi, oʻziga xos muhtasham adabiyotlar bitdi. Bugun biz oʻsha davrni shu asarlar orqali tasavvur etamiz.
Bugun biz qudratning timsoli sifatida Gʻarbni, aniqrogʻi, Amerikani tasavvur etamiz. Boshqa tarafdan axloqiy inqiroz deganda ham oʻsha taraflarni koʻz oldimizga keltiramiz. Aslida birinchisi ikkinchisining tamali evaziga mavjudligini tushunmaymiz. AQSHda aholining taxminan 40 foizida shaxsiy passport yoʻq. 7 million aholi oʻqishni mutlaqo bilmaydi. Yana 30 million kishi oddiy jumlani oʻqiy olmaydi. Taxminan 50 millioni esa toʻrtinchi sinf darajasida oʻqiy oladi. Oʻrta maktab bitiruvchilarilarining uchdan bir qismi umrining oxirigacha biror dona kitob ochib koʻrmaydi. 2007-yilda aholining 80 foizi kitob sotib olmagan yoki oʻqimagan. Biz zoʻr deb biladigan Kanadada ahvol bundanam beshbattar.
Nahotki atigi bir-ikki asrlar oʻzidan dunyoni hayratga solgan buyuklarni chiqargan yurtlarning ahvoli bugun shunchalar xarob boʻlsa? Ular fikr yuritmaydimi? Axir intellektuallarning katta qismi, eng buyuk mutafakkirlar, olimlar ushbu diyorlarda yashamaydimi? Javob shuki, jamiyatlar moddiyatga oʻtirib boʻldi. Qaramlik chandon ortib bormoqdaki, globalizm natijasida trend bugun bizga ham shiddat bilan hujum qilmoqda.
Shunchaki kitob oʻqishga targʻib, sifatga emas, songa eʼtibor yechim emas. Aholini qandaydir islohotlar bilan fikr yuritadigan ham qilib boʻlmaydi. Eʼtibor, qaygʻurish, doimiy sergaklik va e'lov jamiyatimizni bunday tubanlikdan asray olishi mumkin. Moddiyat marafonida atrofga qiyo boqmasdan toʻxtovsiz yugurish esa oqibat bizni tubsiz jarlik yoqasiga olib kelsa ajab emas.
Boylarga havas qilmang. Ularning havas qilarli jihati, agar insoniyligi boshqalarga koʻrinmasa, yoʻq. Kitob oʻqish boʻyicha musobaqalashmang. Har qanday oʻrinda oʻziga samimiy boʻla olgan insongina yutadi. Oʻzi uchun yutadi, ehtimol, moddiyan, taʼsir jihatidan yutqazishi mumkin boʻlsa-da. Fikr yuritish esa oʻziga samimiylikning kalitidir.
German idealizmi qanday paydo boʻlgan edi? Gʻarb jamiyatlaridagi keskin evrilishlar oʻziga toʻq, doim fikr yuritishga intilib yashaydigan kam sonli elita farzandlarini kuchli iztirobga oʻxshash, salbiy tugʻyonlar ogʻushida qoldirdi. Ular jarayonlarning bunday kechmishidan norizo edimilar balki. Hamisha boʻlib turadigan oʻzaro munoqashalar, muhokamalar, fikr almashishlar dastlab oddiy bir fikrning kollektiv tafakkur oʻzgarishi boʻsagʻasiga keltirib qoʻydiki, bundan yuqori va oʻrta qatlam pirovardida ta'sirlanmay qolmadi.
19-asr boshlaridan Angliyada oʻsha paytlarda tasavvur etish imkonsiz boʻlgan siljishlar boʻy koʻrsatgan. Mamlakat shu darajada boyib ketganki, katta miqdordagi pullarni dunyoning har yerlarini egallash, oʻzlashtirishga tikib yuboraverishgan. Ayni paytda aholining 40-50 foiz keskin qashshoqlik domida hayot kechirgan. Yuqori qatlamning bu holat bilan ishi yoʻq edi. Faqat fikr yurituvchi oʻziga toʻq qatlamgina adolat uchun kurash olib bordi. Kitoblar yozdi, oʻziga xos muhtasham adabiyotlar bitdi. Bugun biz oʻsha davrni shu asarlar orqali tasavvur etamiz.
Bugun biz qudratning timsoli sifatida Gʻarbni, aniqrogʻi, Amerikani tasavvur etamiz. Boshqa tarafdan axloqiy inqiroz deganda ham oʻsha taraflarni koʻz oldimizga keltiramiz. Aslida birinchisi ikkinchisining tamali evaziga mavjudligini tushunmaymiz. AQSHda aholining taxminan 40 foizida shaxsiy passport yoʻq. 7 million aholi oʻqishni mutlaqo bilmaydi. Yana 30 million kishi oddiy jumlani oʻqiy olmaydi. Taxminan 50 millioni esa toʻrtinchi sinf darajasida oʻqiy oladi. Oʻrta maktab bitiruvchilarilarining uchdan bir qismi umrining oxirigacha biror dona kitob ochib koʻrmaydi. 2007-yilda aholining 80 foizi kitob sotib olmagan yoki oʻqimagan. Biz zoʻr deb biladigan Kanadada ahvol bundanam beshbattar.
Nahotki atigi bir-ikki asrlar oʻzidan dunyoni hayratga solgan buyuklarni chiqargan yurtlarning ahvoli bugun shunchalar xarob boʻlsa? Ular fikr yuritmaydimi? Axir intellektuallarning katta qismi, eng buyuk mutafakkirlar, olimlar ushbu diyorlarda yashamaydimi? Javob shuki, jamiyatlar moddiyatga oʻtirib boʻldi. Qaramlik chandon ortib bormoqdaki, globalizm natijasida trend bugun bizga ham shiddat bilan hujum qilmoqda.
Shunchaki kitob oʻqishga targʻib, sifatga emas, songa eʼtibor yechim emas. Aholini qandaydir islohotlar bilan fikr yuritadigan ham qilib boʻlmaydi. Eʼtibor, qaygʻurish, doimiy sergaklik va e'lov jamiyatimizni bunday tubanlikdan asray olishi mumkin. Moddiyat marafonida atrofga qiyo boqmasdan toʻxtovsiz yugurish esa oqibat bizni tubsiz jarlik yoqasiga olib kelsa ajab emas.
Boylarga havas qilmang. Ularning havas qilarli jihati, agar insoniyligi boshqalarga koʻrinmasa, yoʻq. Kitob oʻqish boʻyicha musobaqalashmang. Har qanday oʻrinda oʻziga samimiy boʻla olgan insongina yutadi. Oʻzi uchun yutadi, ehtimol, moddiyan, taʼsir jihatidan yutqazishi mumkin boʻlsa-da. Fikr yuritish esa oʻziga samimiylikning kalitidir.