Iqtisod4i

Халқаро савдо ҳуқуқи бўйича ҳуқуқшунос Умида Ҳакназар электромобиллар утилизацияси учун йиғим миқдори оширилгани ҳақида

Ўзбекистонга импорт қилинадиган электромобиллар утилизацияси учун йиғим миқдори оширилиши амалда ЖСТ тамойилларига зид ва халқаро савдода камситишга йўл қўймаслик бўйича асосий қоидани бузади.

Бундай чора тарифлар ва савдо бўйича Бош келишувнинг (ГАТТ) III моддасида мустаҳкамланган миллий режим тамойилини бевосита бузиш ҳисобланади. Бу тамойил солиқ ва йиғимлар импорт қилинадиган маҳсулотларга ҳам, маҳаллий маҳсулотларга ҳам тенг қўлланишини талаб қилади. 2030 йилгача маҳаллий ишлаб чиқарувчиларни ундан озод қилган ҳолда фақат импорт қилинадиган электромобиллар учун утилизация йиғими жорий этилиши яққол дискриминацияни ифодалайди.
Бу, шунингдек, энг кўп қулайлик режими тамойилини ҳам бузади, чунки утилизация йиғими бир текис қўлланмаяпти: хусусан, BYD каби баъзи ишлаб чиқарувчилар истисно қилинмоқда, бу баъзи мамлакатлар ва етказиб берувчиларни бошқаларга нисбатан афзал қилиб қўяди.

Ўзбекистонда ҳалигача электромобиль аккумуляторларини қайта ишлаш инфратузилмаси мавжуд эмас. Бундан келиб чиқадики, йиғимни жорий этиш ҳақиқий экологик чоралар билан қўллаб-қувватланмаган ва кўпроқ импортни чеклашга қаратилган протекционистик чорага ўхшайди, бу эса охир-оқибатда истеъмолчилар зиммасига юк бўлади.

Умида Ҳакназарнинг қўшимча қилишича, ягона қонуний протекционистик чора музокаралар жараёнида маълум даражада «боғланган» импорт божлари қўлланиши ҳисобланади ва уларни кейинчалик ўзгартириш ЖСТ аъзолари билан қўшимча музокаралар олиб боришни талаб қилади.

Унинг фикрича, Ўзбекистон ўз истеъмолчиларига «қайғуриши» ва кўплаб давлатлардан фарқли ўлароқ, электромобилларга ноль ставкадаги импорт божларини қўллаётгани туфайли утилизация йиғими жорий этилиши ўзини оқлаши ҳақидаги аргумент «ҳеч қандай танқидга дош беролмайди».

«Амалда регулятор бу йиғим „яширин бож“ эканлигини очиқ тан олмоқда, бу эса халқаро савдо қоидалари билан бевосита тақиқланган. Шундай экан, импорт учун маълум ставкадаги божни таклиф қилиш ва музокаралар давомида ҳамкорлар билан келишиб олиш яхшироқ эмасми? Ҳар ҳолда бу инсофдан бўларди», — деб ҳисоблайди у.

Батафсил бу ерда:

https://www.gazeta.uz/uz/2025/02/14/recycling-fee/

«Давлатнинг кучи, билими бозордаги ҳолатни билишга етмайди. Жан Тиролнинг [франциялик иқтисодчи, Нобель мукофоти совриндори] гапига қайтадиган бўлсак, биз нима тўғри, нима нотўғри эканини билмаймиз. Агар камтар бўлиб тан оладиган бўлсак, биз ҳеч нарсани билмаймиз. Айниқса, давлат, бюрократик аппаратда қайси саноат ёки йўналиш фаолияти келажакда яхши бўлишини, қайси саноат ёки корхонани сақлаб қолиш халқ манфаатига хизмат қилишини билиш қобилияти йўқ».

https://www.gazeta.uz/uz/2025/02/13/botir-qobilov/

Иқтисодиёт ҳақида муҳим интервью

Декабрь ойида биз иқтисодчи Ботир Қобилов билан бир қанча мавзуларда суҳбатлашган эдик. Шу интервью бугун YouTube`га жойланди.

Ботир ака билан суҳбатимиз ўйлаганимдан бироз қисқароқ бўлди. Лекин жуда кўп мавзуларда гаплашишга улгурдик деб ўйлайман.

Хусусан, Марказий банклар нима учун кераклиги, Ўзбекистондан Гарвард докторантурасига қандай бориш мумкинлиги, Техаснинг ривожланиши, илмий фаолият, криптовалюталар ва долларнинг фарқи, молиявий тавсиялар устида гаплашдик.

Интервьюда Илон Маск, Дональд Трамп, Россия Марказий банки раиси Эльвира Набиуллина, АҚШ Марказий банки раиси Жером Пауэлл ҳақида ҳам бир қанча қизиқ фикрлар бор.

Суҳбатни кўришингиз учун ҳавола: https://youtu.be/Qkx1S44Lp-o

Маймун айбдор

Шри-Ланкада якшанба куни битта маймунни деб 22 млн киши электрсиз қолибди эмиш (маймун деб ҳақиқий маймун назарда тутиляпти бу ерда). Ҳар ҳолда Шри-Ланка энергетика вазири журналистларга электр таъминотидаги блэкаутга маймун сабаб эканини айтибди.

«Маймун бизнинг тармоқдаги трансформаторга тегиб кетган, бу эса тизимда дисбаланс келтириб чиқарди», дебди у.

Мамлакатда электр таъминоти тиббиёт муассасалари, сув тозалаш иншоотларидан бошлаб, соатлар давомида босқичма-босқич тикланган.

BBC`нинг ёзишича, 2022 йилда ҳам Шри-Ланкада электр энергияси мунтазам равишда узилиб қолган. Фақат унда маймунлар туфайли эмас, иқтисодий инқироз туфайли, мамлакатда ёқилғи учун пул йўқлиги сабабли таъминотда муаммолар кузатилган.

Асосий ставка ҳақида оддий саволлар

Иқтисодиёт ҳақида контент чиқмаганига анча бўлганди. Бу сафарги суҳбат доим Марказий банк бошқаруви йиғилишидан кейин бир қанча инсонда пайдо бўладиган саволлар, яъни асосий ставка ҳақида.

Марказий банкнинг асосий ставкаси нима дегани?

Бу ставка иқтисодиётга қандай таъсир қилади?

Агар асосий ставкани тушириш кредитлар фоизини пасайтирса нега Марказий банк асосий ставкани 0 фоизга тушириб қўя қолмайди?

Аксинча агар ставкани кўтариш инфляцияни пасайтирса, нега Марказий банк инфляцияни пасайтириш учун уни оширмайди?

Марказий банкда асосий ставкани ким ва қайдай белгилайди?

Меҳмон: Марказий банкнинг Пул-кредит сиёсати департаменти директори Самиғжон Иноғомов.

Кўринг, улашинг, яна саволлар бўлса изоҳларда ёзиб қолдиринг.

https://youtu.be/-EWuSSWq6og?feature=shared

Қўшнилар билан уришиш эмас, савдолашиш керак

Путин уруш бошлаганига рус иқтисодчилари айтган ва ундан олдин ҳам ҳамма қайтариб келган оддий фалсафа шундай эди: Қўшнилар билан уришиш эмас, савдолашиш керак. Ўша вақтда бу гапни сал туриб Америкага қараб айтишади деб ўйламагандим, дунё қизиқ.

Савдо уруши (тарифлар, нотариф тўсиқлар ва бошқалар) ҳам урушнинг бир тури. Одамларни ўлдирмайди, жароҳатламайди, албатта. Лекин камбағаллаштиради, фарқларни кенгайтиради, камбағаллардан олиб бойлар ва ҳукуматни рақобатга нотўғри аралашиш учун олиб келганларга беради.

Хуллас, Трамп АҚШ президентлигидан кетишига 1448 кун қолди.

https://t.me/uzbekonomics/1095

Яна бир бож, бу сафар дориларга

Ўзбекистонда бир қатор дори воситаларига товар божхона қийматининг 2 фоизи миқдорида бож жорий этилди.

Фармагентлик буни қуйидагича изоҳлаяпти:

Маҳаллий корхоналар ишлаб чиқарган дорилар улуши бозорда 43 фоиз, 2030 йилгача буни 70 фоизга етказишмоқчи. Мамлакатда GMP стандарти талабига жавоб берадиган 54 та корхона бор. Улар ишлаб чиқариш қувватларининг 60 фоизи билан ишлаяпти.

Яъни, биз энди фармкорхоналаримизни ҳам ҳимоя қилишимиз ва дориларни қимматроққа олишимиз керак.

Мазкур бож бир қатор дори воситаларига, шу жумладан, тайёр шаклдаги антибиотикларга (масалан, амоксициллин, азитромицин, цефтриаксон), оғриқ қолдирувчи ва яллиғланишга қарши дориларга (ибупрофен, парацетамол, диклофенак), вирусга қарши (осельтамивир, ремдесивир) ва бошқаларга қўлланилади.

https://www.gazeta.uz/uz/2025/01/29/duty-on-medicines/

Сергели машина бозори ва ахборот асимметрияси

Instagram`да яқин ойларда бир машина сотуви ҳақида видеолар қўйиладиган профиль эгаси анча машҳур бўлди. Эҳтимол, лентангиздан чиққан бўлса ҳам керак. У Сергели машина бозорида ишлайди ва ўз фаолиятини тармоқда ёритиб боради. Кўпчилик мижозлари уни шу тармоқдаги видеолари орқали танийди ва ҳатто узоқ ҳудудлардан машина олиш учун олдига келишади.

Иккиламчи автомобиль бозорида одатда харидор ва сотувчи ўртасида ахборот жуда нотекис тақсимланган бўлади. Яъни, машинани сотаётган одам у ҳақида деярли барча нарсани билса, харидор автомобилнинг ҳолати ҳақида деярли маълумотга эга бўлмайди. Оддий харидор одатда машинанинг параметрларини текширишга ҳам қодир эмас. Шунинг учун бунда уларга машина усталари ва ўша ердаги бошқа одамлар ёрдамга келади.

Энди Instagram’даги ўша блогер ҳақида нега ёзганимга келсак. Ўша одам қайсидир маънода бозордаги шу ахборот асимметрияси муаммосига ечим бераётгани учун пул топяпти дейиш мумкин. Унинг ўзи алдамаслигига ким кафолат беради дерсиз. Айнан шу ижтимоий тармоқдаги репутатция уни мижозларни алдамаслигини озми-кўпми кафолатлайди.

Яъни, кўчадаги бегона одам сизга ёмон машинани сотиб кетса унга бунинг ҳеч қандай ёмон оқибати бўлмаслигини биласиз. Лекин ўша блогердан олган машинангиз айтилгани каби соз ҳолатда чиқмайдиган бўлса, битта видео орқали унинг репутатциясига катта зарба беришингиз мумкин (ҳар ҳолда бунинг эҳтимоли баланд).

Ўз навбатида ўша блогер аканинг ўзи ҳам бу нарсани жуда яхши тушунади ва обрўсини хавф остига қўймаслик учун ҳам харидорларга катта эҳтимол ёлғон маълумотлар билан машина сотмайди.

Uzbekonomics подкастининг навбатдаги эпизодида айнан ахборот асимметрияси ҳақида гап борган. Албатта, бу жуда катта тушунча ва фақатгина иккиламчи автомобиль бозори билан чекланмайди. Лекин шу бозор бу мавзуни тушунтириш учун энг кўп фойдаланиладиган мисол саналади. Тўлиқ подкастни мана бу ҳавола орқали томоша қилишингиз мумкин.

https://youtu.be/wyjglQwPfZc

Абдуқодирга Англиянинг ўзидан 12 клуб қизиқиш билдирган экан

Бундан ташқари, Ҳусановга Германия, Италия ва Испания чемпионатларидан ҳам таклифлар бўлган.

Футболчи агентининг маълум қилишича, «Манчестер Сити» аллақачон Ҳусановни Премьер лигада иштирок этиш учун рўйхатдан ўтказган. Яъни мураббий танловига қараб у 25 январдаги «Челси»га қарши ўйиндаёқ ўзининг дебют учрашувини ўтказиши мумкин.

Яна бир қизиқ маълумот, «Манчестер Сити»нинг биргина медиамарказида 70 га яқин одам ишлар экан, улар орасида фотографлар ва операторлар, шунингдек, ижтимоий тармоқларни юритиш учун масъул инсонлар ҳам бор.

Тўлиқ интервью: https://www.gazeta.uz/uz/2025/01/21/gayrat-khasbullin/