Ilm-fan mutlaq haqiqatmi?
Ilmiy nazariyalar qanchalik muvaffaqiyatli bo‘lmasin, har doim yangi kuzatuvlar avvalgi xulosalarga zid kelishi mumkinligi sababli o‘zgarishga moyil. Misol uchun, oqqushlarning rangini o‘rganayotgan olimni tasavvur qiling. U 20 yil davomida dunyoning turli burchaklarini kezib, minglab oq oqqushlarni kuzatadi va hujjatlashtiradi. Natijada, “barcha oqqushlar oq” degan xulosaga keladi. Ammo bir kuni u qora oqqushni uchratadi. Shu tarzda uning “barcha oqqushlar oq” degan nazariyasi noto‘g‘ri ekanligi isbotlanadi. Bu “Qora oqqush muammosi” (rasmiy nomlanishiga ko‘ra induksiya muammosi) fan falsafasida yaxshi ma’lum va aynan shu sababli faylasuar ilm-fan bizga abadiy haqiqatlarni bera olmasligini tan olishadi. Har qanday vaqtda olimlarning bilimi cheklangan, bilmagan narsalari esa cheksizdir. Buni tan olish ilm-fanga qarshi chiqish emas, balki voqelikning o‘zidir.
Tasavvur qiling, agar olimlarga o‘tmishdagi xulosalarga e’tiroz bildirishga ruxsat berilmaganda, qanday taraqqiyotga erishgan bo‘lardik: hech qanday. Fan abadiy haqiqatlar to‘plami emas va hech qachon bunday bo‘lishi ko‘zda tutilmagan. Garchi keng jamoatchilik fanni haqiqat bilan bog‘lasa-da, fan faylasuari bunday qilishmaydi.
(c) Subbor Ahmad
@Hunayfiy✅
Ilmiy nazariyalar qanchalik muvaffaqiyatli bo‘lmasin, har doim yangi kuzatuvlar avvalgi xulosalarga zid kelishi mumkinligi sababli o‘zgarishga moyil. Misol uchun, oqqushlarning rangini o‘rganayotgan olimni tasavvur qiling. U 20 yil davomida dunyoning turli burchaklarini kezib, minglab oq oqqushlarni kuzatadi va hujjatlashtiradi. Natijada, “barcha oqqushlar oq” degan xulosaga keladi. Ammo bir kuni u qora oqqushni uchratadi. Shu tarzda uning “barcha oqqushlar oq” degan nazariyasi noto‘g‘ri ekanligi isbotlanadi. Bu “Qora oqqush muammosi” (rasmiy nomlanishiga ko‘ra induksiya muammosi) fan falsafasida yaxshi ma’lum va aynan shu sababli faylasuar ilm-fan bizga abadiy haqiqatlarni bera olmasligini tan olishadi. Har qanday vaqtda olimlarning bilimi cheklangan, bilmagan narsalari esa cheksizdir. Buni tan olish ilm-fanga qarshi chiqish emas, balki voqelikning o‘zidir.
Tasavvur qiling, agar olimlarga o‘tmishdagi xulosalarga e’tiroz bildirishga ruxsat berilmaganda, qanday taraqqiyotga erishgan bo‘lardik: hech qanday. Fan abadiy haqiqatlar to‘plami emas va hech qachon bunday bo‘lishi ko‘zda tutilmagan. Garchi keng jamoatchilik fanni haqiqat bilan bog‘lasa-da, fan faylasuari bunday qilishmaydi.
(c) Subbor Ahmad
@Hunayfiy✅