Гули Тураева | Психотерапевт

Жонли эфирни соғинганлар борми?Фаол эканингизни кўрсатсангиз сизларга жуда долзарб бир мавзуни ёритиб бераман!

Психология – Касбми ёки Бизнес?



Ҳозирги кунда психологик билимларга бўлган талаб ортиб бормоқда. Замонавий инсон ижтимоий тармоқлардаги ахборот оқими, шахсий муносабатлардаги муаммолар ва кундалик стресслар сабаб руҳий ёрдамга муҳтож бўлиб қолмоқда. Бундай вазиятда психологик хизматлар бозори ҳам кенгаймоқда: клиник психологлар, коучлар, мотивация тренерлари, шахсий ривожланиш клублари ва онлайн курслар сони сезиларли даражада ортди.

Бироқ савол туғилади: психология ҳақиқий ёрдамми ёки бизнесга айланиб кетяптими?

1. Психологик хизматларга эҳтиёж нега ошиб бормоқда?

Бугунги жамиятда инсонларни психологик маслаҳатга мурожаат қилишга мажбур қилаётган омиллар:

Ахборот юки ва стресс. Одамлар ҳар куни турли манбалардан катта ҳажмдаги маълумотни қабул қилишади. Бу эса уларни руҳий чарчоқ ва муаммоларни тўғри таҳлил қила олмасликка олиб келади.

Муносабатлардаги мураккаблик. Оилавий муаммолар, ишдаги тушунмовчиликлар ва шахсий ҳаётдаги тушкунликлар кўп ҳолларда профессионал маслаҳат талаб қилади.

Маданий ўзгаришлар. Илгари тажрибали катталарнинг маслаҳати етарли бўлган бўлса, ҳозир кўпчилик профессионал психологларга юзланишни маъқул кўряпти.


2. Психология – ҳақиқий ёрдамми ёки маркетинг воситасими?

Психология инсонга ҳақиқий ёрдам берадиган илм, аммо у айрим ҳолларда маркетинг қуролига айланиб кетиши ҳам мумкин. Буни қандай аниқлаш мумкин?

✔ Ҳақиқий психолог:

Инсонга муаммосини тушуниши ва уни ҳал қилиши учун йўл кўрсатади.

Универсал "рецептлар" бермайди, ҳар бир шахсга индивидуал ёндашади.

Кўпроқ эшитади, камроқ маслаҳат беради.


❌ Тижорат мақсадидаги мутахассис:

Тайёр рецептлар таклиф қилади: "Фақат шу метод ишлайди!", "Ҳаммага бир хил таъсир қилади!".

Ҳиссиётларга таъсир қилиб, одамларнинг умидларини суиистеъмол қилади.

Инсоннинг муаммосини ҳақиқий ечиш ўрнига, уни доимий мижозга айлантиришга ҳаракат қилади.


3. Маълумотларни танқидий таҳлил қилиш – манипуляция қурбони бўлмаслик учун энг яхши йўл

Ҳозирги ахборот замонида инсонлар ўқилаётган маълумотларга танқидий ёндашиши зарур. Бунинг учун қуйидаги мезонларга эътибор бериш керак:

✅ Маълумот манбасини текширинг. У қайси мутахассис томонидан берилган? Унинг илмий асоси борми?
✅ Қатъий ва умумий хулосаларга ишонманг. "Ҳамма аёллар бундай", "Ҳамма эркаклар шундай" каби иборалар ноаниқ бўлади. Ҳар бир вазият ўзига хос.
✅ Популяр мавзуларга бўлган ишончни қайта кўриб чиқинг. Трендга кирган ҳар бир психологик маслаҳат ҳаммага бирдек фойда бермаслиги мумкин.

Психология ҳақиқий ёрдам бериш учун мавжуд, аммо унинг бозорлашуви одамларнинг ишончини суиистеъмол қилишга ҳам олиб келиши мумкин. Инсонлар ўз ҳаёти ва онги учун масъулиятни ўз зиммасига олиши, танқидий фикрлашни шакллантириши ва кимга ишонишини пухта ўйлаб кўриши керак.


Тўраева Гули Бекмуродовна. клиник психолог, психотерапевт.

Маълумотларни таҳлил қилиш: Манипуляция қурбони бўлмаслик учун нима қилиш керак?

Ҳозирги кунда ижтимоий тармоқлар ва ахборот платформалари одамлар учун асосий ахборот манбаига айланди. Лекин бу ахборот оқими ичида ҳақиқат билан бирга ёлғон, туҳмат ва манипуляция ҳам мавжуд.
Кўпинча одамлар маълумотни фильтрламасдан қабул қилиб, уни ҳақиқат деб ҳисоблайдилар. Аммо шу маълумот кимнингдир манфаати учун атайлаб тарқатилган бўлиши мумкин. Демак, манипуляция қурбони бўлмаслик учун маълумотни таҳлил қилиш кўникмасини шакллантириш жуда муҳим.
1. Гуруҳ таъсири ва манипуляция усуллари
Психологияда одамларнинг ўзини жамоага мослаштиришга бўлган интилиши конформизм деб аталади. Одамлар табиий равишда кўпчилик нимага ишонса, шунга мойил бўлади. Бундай хусусиятни баъзи кучлар оммавий фикрни бошқариш учун қўллайди.
Мисол:
1951 йилда психолог Соломон Аш одамлар гуруҳ таъсирига қанчалик тушишини текшириш учун тадқиқот ўтказган. Унда бир киши нотўғри фикр билдирган одамлар орасида қолганда, аслида хато эканини билса ҳам, уларга қўшилиб нотўғри жавоб бераётгани аниқланган. Демак, кўпчилик қандай фикр билдирса, одамлар ўша фикрга мойиллашади.
Шу усулдан ижтимоий тармоқларда ҳам кенг фойдаланишади. Масалан:
Оммавий қоралаш (буллинг) – Кимгадир қарши шов-шувли кампания бошланади, одамлар ҳам унга қўшилади.
Сохта профиллар ва ботлар – Бирор шахс ёки воқеа ҳақида ёлғон маълумот тарқатиш учун фейк аккаунтлардан фойдаланилади.
Ҳис-туйғуларни қўзғатиш – Агар маълумот жуда кучли ғазаб, нафрат ёки қўрқув уйғотса, одамлар уни таҳлил қилиш ўрнига, унга ишониб кетишади.
2. Маълумот манипуляция эканини қандай билиш мумкин?
Маълумотни қабул қилганингизда, қуйидаги саволларга жавоб изланг:
✅ Матнда ҳаддан ташқари эҳтиросли гаплар борми?
"Бу шок!", "Ҳамма биляпти!", "Буни яшириб келишган!" каби ифода манипуляция белгиси бўлиши мумкин.
✅ Фактлар берилганми ёки фақат шахсий фикрлар?
"У шундай одам, ишонманг!" – ҳеч қандай далил йўқ, шахсий фикр.
"У мана бу ҳаракатни қилди, мана далиллар" – таҳлил асосидаги фикр.
✅ Маълумот кимга фойда келтиряпти?
Агар хабар орқали кимдир обрўсига путур етказилаётган бўлса, бу манфаатли томоннинг ҳаракати бўлиши мумкин.
✅ Манба ишончлими?
Бирон хабарни қабул қилишдан аввал унинг манбаси ким эканини текширинг. Расмий сайтларда ҳам шу маълумот борми?
✅ Воқеа бир томонлама ёритилганми?
Ҳар бир воқеанинг иккинчи нуқтаи назарини ҳам ўрганинг. Агар бир тараф орқали берилган бўлса, объективликка шубҳа бўлиши мумкин.
3. Манипуляция қурбони бўлмаслик учун нима қилиш керак?
⚡ Фикрлаш фильтридан фойдаланинг – Ҳар қандай маълумотни қабул қилишда танқидий ёндашинг.
⚡ Манбани текширинг – Маълумот қаердан келган? Уни ким тарқатди? Расмий манбаларда ҳам шу маълумот борми?
⚡ Ҳис-туйғуларга берилиб кетманг – Агар хабар жуда кучли нафрат ёки ғазаб уйғотаётган бўлса, бироз тўхтаб, фикр қилинг.
⚡ Иккинчи томондан ҳам қаранг – Ҳар қандай воқеанинг иккинчи нуқтаи назарини ҳам ўрганинг.
⚡ Озгина вақт ўтиб таҳлил қилинг – Бирон хабарни ўқибоқ, уни тўғри ёки нотўғри деб қабул қилмасдан, аниқроқ маълумотлар пайдо бўлишини кутиб таҳлил қилинг.
Хулоса
Маълумот орқали одамларни бошқариш ва ёлғон тарқатиш усуллари кўпайган бир даврда яшаяпмиз. Шунинг учун, ҳар қандай хабарни кўр-кўрона қабул қилиш ўрнига, танқидий таҳлил қилиш керак.
✅ Ҳар қандай хабарни текширинг.
✅ Манипуляция усулларини билиб олинг.
✅ Маълумотни қабул қилишда тафаккур фильтридан фойдаланинг.
"Ҳар бир қабул қилаётган маълумотингиз – бу сизнинг онгингизга таъсир қилаётган озуқа. Уни танлашда эҳтиёткор бўлинг, чунки нотўғри озуқа тафаккурингизни заҳарлаши мумкин."
Фақат мана шу йўл билангина сиз ҳақиқатга яқинроқ бўласиз ва манипуляция қурбонига айланмайсиз!

Клиник психолог, психотерапевт Тўраева Гули Бекмуродовна.

Ассалому алайкум ҳурматли канал кузатувчилари! Иш фаолиятим давом этаяпти. Қабулга келмоқчи бўлганлар аввалдан ёздириб келишларингиз мумкин

Mindfulness (онглилик) – бу воқеликни ҳиссий аъзолар орқали бевосита идрок этиш, ўз ҳис-туйғуларини, эмоцияларини, фикрларини кузатиб, уларни қабул қилиш усулидир. Бу жараёнда инсон таҳлил қилмайди, баҳо бермайди ва танқидий хулосалар чиқармайди.

Киши ўзини қизиқувчан кузатувчи сифатида ҳис қилиб, ички жараёнларни кузатади, лекин улар билан бирга қўшилиб кетмайди, улар уни тўлиқ эгаллаб олишига йўл қўймайди ва уларни босиб ташлашга урунмайди.

Mindfulness кўпинча медитатив техникалар орқали аниқлаштирилади. Бу техникалар психотерапевтик, релаксацион ёки ривожлантирувчи таъсирга эга бўлиши мумкин. Гарчи Mindfulness анъанавий медитациялар шаклида амалга оширилиши мумкин бўлса-да, бу ягона усул эмас.

Онгли ҳолатда бўлиш, Mindfulness режимида яшаш – бу ҳаётни ҳозирги ҳолатида, лаҳза за лаҳза ҳис қилиш демакдир. Ўзингиз билан нималар содир бўлаётганига эътибор қаратишингиз лозим. Бу – ҲОЗИР ВА ШУ ЕРДА БЎЛИШ деганидир.

Клиник психолог, психотерапевт Тўраева Гули.

Касбий ёниш (professional burnout) белгилари
Касбий ёниш – бу узоқ муддатли ишлаш стрессининг натижасида юзага келадиган руҳий, жисмоний ва ҳиссий чарчоқ ҳолати. Унинг асосий белгилари қуйидагилар:

1. Ҳиссий чарчоқ ва тугайдиган ҳолат
Жисмоний ва руҳий ҳолатда доимий чарчоқ сезилиши.
Ишдан кейин тўлиқ дам олишга қарамай, доим хўлсиizlik ва қувватсизлик ҳиси.
Ишга бориш ёки бошлаш олдидан асабийлашиш ва кучли стресс.

2.Ишга бефарқлик
Ишга ва атрофдаги одамларга нисбатан бефарқлик.
Мижозлар, ҳамкасблар ёки ўқувчиларга (агар ўқитувчи бўлса) нисбатан асабийлик, қаттиққўллик пайдо бўлиши.
Жамоа билан мулоқот қилиш истагининг пасайиши, одамлардан узоқлашиш.

3. Фаолият самарадорлигининг тушиши
Фикрлаш қобилияти, диққат жамлаш ва хотиранинг ёмонлашиши.
Ҳеч нарсага қизиқиш қолмаслиги, янги ғоялар ва лойиҳаларга илҳомланмаслик.
Ўзини самарасиз ва номуваффақиятли ҳис қилиш.

4. Жисмоний симптомлар
Бош оғриғи, ошқозон муаммолари, юрак уришида бузилишлар.
Иммун тизими заифлашиши (тез-тез шамоллаш, инфекцияларга мойиллик).
Уйқусизлик ёки жуда кўп ухлаш.



Кимлар касбий ёнишга мойилроқ?

Барча одамлар касбий ёниш хавфига учраши мумкин, лекин баъзи шахслар ва руҳий ҳолатлар бунга кўпроқ мойил бўлади.
1. Перфекционистлар ва ортиқча масъулиятни ўз зиммасига олувчилар
Ҳамма нарсани мукаммал бажаришга интиладиганлар.
"Мен ўзим қилмасам, ҳеч ким яхши қилмайди" деган фикрда бўлганлар.
Хато қилишдан қўрқадиганлар.
2. Ҳиссий жиҳатдан таъсирчан ва эмпатик шахслар
Одамлар ҳис-туйғуларини чуқур ҳис қилувчи ва уларни "юрагидан ўтказиб" юборувчилар.
Мижозлар, талабалар ёки беморларнинг муаммоларини ўз муаммоси деб қабул қиладиганлар.
3. “Йўқ” дейишни билмайдиганлар
Ҳамкасблари ва раҳбариятига рад жавобини бера олмайдиганлар.
Керагидан кўп иш оладиганлар.
4. Бошқариш мумкин бўлмаган вазиятларда ишловчилар
Талабчан раҳбар ёки токсик муҳитда ишлайдиганлар.
Бир хилдаги, такрорланувчи, монотон иш бажарадиганлар.
Юқори стресс ва кам мукофотланувчи соҳаларда ишлайдиганлар (ўқитувчилар, шифокорлар, психологлар, ижтимоий ишчилар).
5. Ўзига паст баҳо берувчи ва доимо танқидга мойиллар
Ўз ютуқларини кам баҳолайдиганлар.
Доимо ўзини танқид қиладиганлар.
"Мен ҳеч нарсага арзимайман" ёки "Мен етарли даражада яхши эмасман" каби фикрларга кўп тушадиганлар.
Нима қилиш керак?
Агар касбий ёниш аломатлари сезилса, қуйидагиларга эътибор бериш керак:
Иш ва шахсий ҳаёт мувозанатини сақлаш.
Дам олиш ва стрессни бошқариш техникасини қўллаш.
Қўллаб-қувватловчи гуруҳлар ёки терапиядан фойдаланиш.
Жисмоний фаолликни ошириш ва уйқу тартибини яхшилаш.
Керакли пайтда "йўқ" дейишни ўрганиш.

Касбий ёниш (burnout) – узоқ муддатли иш стрессининг оқибати бўлиб, одамнинг жисмоний, руҳий ва ҳиссий тугаши билан намоён бўлади. Бу ҳолат, асосан, одамлар билан яқин алоқада бўладиган касб эгалари (ўқитувчилар, шифокорлар, психологлар, ижтимоий ходимлар, раҳбарлар ва ҳ.к.) орасида кўп учрайди.

Касбий ёниш (профессиональное выгорание),(burnout) деганда нимани тушунасиз, шу руҳий жараённи бошдан кечирганмисиз?!