Finlit.uz - moliyaviy savodxonlik


Channel's geo and language: Uzbekistan, Russian
Category: Economics


O'zbekiston Republikasi Markaziy banki moliyaviy savodxonlik va ommaboplikni oshirish departamenti
Materiallardan foydalanishda kanalga havola berish zarur

Savol-javob: @finlituzbchat
Канал на русском: @finlituzb_ru
(71) 212-73-59
Admin: @finlitteam

Related channels  |  Similar channels

Channel's geo and language
Uzbekistan, Russian
Category
Economics
Statistics
Posts filter


🔗 QR-koddan foydalanganda firibgarlikdan qanday himoyalanish mumkin:

notanish varaqalar yoki e’lonlardagi QR-kodlarni skanerlamang;

agar saytga QR-kodni skanerlab kirgan bo‘lsangiz, saytning URL manziliga diqqat bilan qarang. U ma’lum kompaniya yoki tashkilotning rasmiy manziliga mos kelishi kerak;

hech qachon shaxsiy ma’lumotlaringizni, masalan, bank kartalarining parollari va raqamlari yoki shaxsiy maxfiy ma’lumotlarni kiritmang;

qurilmangizda zararli fayllarni aniqlash va viruslarning o‘rnatilishining oldini olishga yordam beradigan antivirus dasturidan foydalaning;

ilovalar bilan ehtiyot bo‘ling, agar ular sizga shubhali tuyulsa, ularni yuklab olmang.

➡️ Xulosa:
QR-kodlar o‘z-o‘zidan xavfli emas, ammo firibgarlar ulardan ma’lumotlaringizni aldash va o‘g‘irlash uchun foydalanishi mumkin. Bunday tahdidlarning oldini olish uchun QR-kodlarni skanerlashda ehtiyotkor va e’tiborli bo‘lish kerak, ayniqsa, ular sizga shubhali tuyulsa.


🌐 @finlituzb 🌐 @finlituzb_ru


⚠️ So‘nggi kunlarda O‘zbekistonda ko‘p qavatli uylarda QR-kodli varaqalar paydo bo‘la boshladi, ular bir qarashda "qo‘shnilar uchun chat"ga taklifnomaga o‘xshaydi. Ushbu varaqalar qulayligi bilan e’tiborni tortishi mumkin, chunki ular qo‘shnilar bilan muloqot qilish, muhim masalalarni muhokama qilish yoki ma’lumot almashish uchun platforma yaratishni va’da qiladi. Biroq, buning ortida xavfli firibgarlik sxemasi yashiringan.

🔗 Aholi varaqadan QR-kodni skanerlaganida, ular haqiqiy Telegramga o‘xshab ketadigan soxta saytga duch kelishadi, ammo bu rasmiy manba emas. Firibgarlar odamlar shubhalanmasligi uchun haqiqiy saytlarga vizual o`xshash qalbaki sahifa yaratmoqda.

🖥 Bu sahifada foydalanuvchilardan ro‘yxatdan o‘tish uchun o‘z ma’lumotlarini kiritish so‘raladi. Aksariyat hollarda firibgarlar ushbu "chatlar" maishiy masalalarni hal qilish, ma’lumot almashish yoki uy bilan bog‘liq muammolarni muhokama qilish uchun platforma ekanligini ta’kidlaydilar. Oddiy odamlar bunday takliflarni ko‘pincha qo‘shnilar bilan muloqotni yaxshilash uchun oddiy yechim sifatida qabul qilishadi.

🔴 Firibgarlar QR kod orqali ma`lumotlarni qanday o‘g‘irlaydi:

firibgarlar ko‘p qavatli uylarning kirish yo‘laklari, e’lonlar taxtasi va boshqa kabi jamoat joylarida QR-kodli varaqalarni tarqatadi;

QR-kodni skanerlab, foydalanuvchi haqiqiy ko‘rinishga ega bo‘lgan saytga (masalan, ko‘p kvartirali uylarni boshqaruvchi kompaniya sahifasi yoki kommunal xizmati) kiradi;

qalbaki saytda shaxsiy ma’lumotlaringizni (telefon raqami, bank kartasi ma’lumotlari va boshqalar) kiritishni so‘rashlari mumkin;

agar foydalanuvchi o‘z ma’lumotlarini kiritsa, firibgarlar uning hisobiga ega bo`lishadi va ulardan mablag‘larni, shaxsiy ma’lumotlarni o‘g‘irlash yoki onlayn xizmatlardan foydalanish uchun foydalanishlari mumkin.

🌐 @finlituzb 🌐 @finlituzb_ru


QR-kodni skanerlash orqali firibgarlar qurboniga aylanish mumkinmi?
Poll
  •   Ha, agar QR-kod soxta saytga olib kelsa yoki zararli ilovalarni yuklab olishni taklif qilsa.
  •   Yo‘q, QR-kodlarni skanerlash har doim xavfsiz hisoblanadi.


💳 Agar bank kartangizga adashib pul o`tkazilgan bolsa, siz bu jarayonda tez va to‘g‘ri harakat qilishingiz muhim. Quyida shu vaziyatda amalga oshirish kerak bo‘lgan qadamlar ko‘rsatilgan:

🛫 Pul o‘tkazmasini tekshiring. Bu o‘tkazma haqiqatdan ham xato ekanligiga ishonch hosil qiling. Ehtimol, u boshqa kishi uchun mo‘ljallangandir.

🔗 Pul o‘tkazmasi tafsilotlarini tekshiring. Pul o‘tkazuvchining kimligini, qancha pul o‘tkazilganligini, operatsiyaning sanasi va vaqtini aniqlang.

💵 Pulni sarflamang. Bu o‘tkazma xato ekanligiga ishonch hosil qilsangiz, bu pullardan foydalanishga urinmang. Bu harakatingiz o‘zgalar mablag‘larini noqonuniy o‘zlashtirish sifatida baholanishi va kelgusida muammolar yuzaga kelishi mumkin.

📞 Bank bilan bog‘laning. Sizga boshqa kishining puli o‘tkazilganini bankka ma’lum qiling. Bankka quyidagi usullar bilan aloqaga chiqishingiz mumkin: “ call center”, mobil ilova yoki onlayn chat. Aloqa vaqtida siz o‘tkazma haqida ma’lumot, masalan, o‘tkazma raqami, summasi va sanasini taqdim etishingiz kerak.

📞 Pul o‘tkazuvchi bilan bog‘laning. Agar pul o‘tkazuvchining aloqa ma’lumotlari mavjud bo‘lsa, u bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘laning. Ehtimol, uning o‘zi xatoni payqagandir va mablag‘ni qaytarib olmoqchidir.

⚠️ Xulosa qilib aytganda, noto‘g‘ri pul o‘tkazmalariga e’tiborli bo‘lishingiz kerak bo‘lgan holatlardan biridir.


💳 Xato o‘tkazilgan mablag‘larni qaytarmasligim mumkinmi?

👎 Yo‘q, mumkin emas. Agar sizga noto‘g‘ri pul o‘tkazgan odam sudga murojaat qilsa, sud bu summani noqonuniy boylik orttirish deb topadi va siz tushgan pulni qaytarishingiz kerak bo‘ladi. Agar qaytarishga rozi bo‘lmasangiz, mablag‘lar sizdan majburiy tartibda undirib olinadi.

Xato o‘tkazilgan mablag‘lar jo‘natuvchiga qanday qaytariladi?

✅ Bankka murojaat qilsangiz to‘g‘ri bo‘ladi. Bank xodimlariga vaziyatni tushuntiring va pulni jo‘natuvchining rekvizitlariga qaytarishda yordam berishni so‘rang. Siz ushbu masala bo‘yicha eng yaqin filialga tashrif buyurish yoki bankning Call markaziga qo‘ng‘iroq qilish orqali murojaat qilishingiz mumkin.

🌐 @finlituzb 🌐 @finlituzb_ru


Sizning bank kartangizga adashib pul o‘tkazishsa sizning harakatlaringiz:
Poll
  •   Sizga birovning puli adashib o‘tkazilgani haqida bankka xabar berasiz
  •   Bankka xabar bermaysiz va bu pullarni sarflaysiz




Elektron tijoratning asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat:

⚡️ Elektron tijorat sohasida tadbirkorlik faoliyatini yuritish erkinligi.
⚡️ Elektron tijorat doirasida shartnomalar tuzishning ixtiyoriyligi.
⚡️ Elektron tijoratning barcha ishtirokchilari uchun teng sharoitlar.
⚡️ Elektron tijoratga jalb etilgan barcha subyektlarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish.
⚡️ Tovarlar, ishlar va xizmatlarning yuqori sifatini ta’minlash.
⚡️ Elektron tijorat bilan bog‘liq barcha jarayonlarning shaffofligi va ochiqligi.
⚡️ Elektron tijoratning barcha bosqichlarida axborot xavfsizligini ta’minlash.


Elektron tijorat sotuvchisining huquqlari:

🖥 Ofertalarni elektron tijorat tizimlariga joylashtirish.
🖥 Tovarlar yoki xizmatlarni sotish uchun o‘z onlayn-maydonchasini yaratish.
🖥 Internet orqali shartnomalar tuzish va tovarlarni sotish.
🖥 Elektron hujjatlar va xabarlarni saqlash uchun berish.


Elektron tijorat sotuvchisining majburiyatlari:
🔴 Qonun hujjatlariga rioya qilish.
🔴 Tovarlar va xizmatlar to‘g‘risida to‘liq ma’lumot berish.
🔴 Elektron hujjatlarni qonunlarga muvofiq saqlash.
🔴 Taqiqlangan yoki cheklangan tovarlarni sotmaslik.
🔴 Elektron tijorat sohasidagi standartlar va qoidalarga rioya qilish.
🔴 Sotuvchi davlat ro‘yxatidan o‘tgandan yoki zarur litsenziyalarni olgandan keyin elektron tijorat bilan shug‘ullanishni boshlashi mumkin.

Xaridorning huquqlari:
🟢 Shartnomalar orqali tovarlar yoki xizmatlarni sotib olish.
🟢 Tovarlar, xizmatlar va ishlab chiqaruvchilar haqida to‘liq ma’lumotga ega bo‘lish.
🟢 Bitimlarning barcha ishtirokchilari uchun teng shartlarni talab qilish.
🟢 O‘z huquq va manfaatlarini himoya qilish.

Xaridorning majburiyatlari:
➕ Shartnoma tuzish uchun hujjatlarni taqdim etish.
➕ Tovarlarga haq to‘lash uchun zarur ma’lumotlarni taqdim etish.
➕Qonun hujjatlariga va shartnoma shartlariga qarab xaridor qo‘shimcha huquq va majburiyatlarga ega bo‘lishi mumkin.

🌐 @finlituzb 🌐 @finlituzb_ru


📌 Elektron tijorat an’anaviy savdodan uchta asosiy omil bilan farq qiladi:

✅ Bitimlarning distansion xarakteri. Elektron tijoratda barcha bitimlar internet orqali amalga oshiriladi, bu esa xaridor va sotuvchining jismoniy ishtiroki zaruratini istisno qiladi.

✅ Bitimni yakunlash uchun katta vaqt oralig‘i. Klassik savdodan farqli o‘laroq, elektron tijoratda bitimni yakunlash jarayoni ko‘proq vaqt olishi mumkin.

✅ Biznesning qonuniyligiga bog‘liqligi. Elektron tijoratda muvaffaqiyat ko‘p jihatdan biznesning qonuniy ravishda, barcha qonunchilik talablariga rioya qilgan holda ishlashiga yoki noqonuniy ravishda (masalan, ro‘yxatdan o‘tmasdan va soliq to‘lovisiz) ishlashiga bog‘liq. Sotuvchi ba’zan barcha bitimlarni rasmiylashtirmasdan ham ishlashi mumkin bo‘lgan klassik savdodan farqli o‘laroq, onlayn biznes barcha tranzaksiyalarni albatta hisobga olgan holda to‘liq "oq" yoki "qora" ishlaydi.

🔸 Elektron tijorat ishtirokchilari - bu sotuvchilar va xaridorlardir.

🔹 Sotuvchilar: Onlayn platformalar orqali tovarlar yoki xizmatlarni sotish bilan shug‘ullanuvchi yuridik shaxslar va yakka tartibdagi tadbirkorlar.

🔹Internet orqali tovarlar yoki xizmatlar sotuvchi o‘zini o‘zi band qilgan shaxslar.

🔹 Xaridorlar: Tovarlar, ishlar yoki xizmatlarni onlayn sotib oluvchi jismoniy va yuridik shaxslar.

🌐 @finlituzb 🌐 @finlituzb_ru


🔶 2022 yil 29 sentyabr kuni Prezident "Elektron tijorat to‘g‘risida"gi qonunni tasdiqladi va u 2022 yil 31 dekabrdan kuchga kirdi.

🔹 Elektron tijorat (e-commerce) - tadbirkorlik faoliyati doirasida axborot tizimlaridan foydalangan holda elektron savdo maydonchasi orqali tuzilgan shartnomaga muvofiq tovarlarning (ishlarning, xizmatlarning) oldi-sotdisi.


Elektron tijorat nima?
Poll
  •   Oddiy do‘konlarda tovarlarni sotish
  •   Internet orqali tovarlarni sotib olish va sotish jarayoni
  •   Tovarlarni teledo‘konlar orqali sotish
  •   Sotuvni ijtimoiy tarmoqlar orqali amalga oshirish
170 votes


🔶 Ushbu mobil ilova orqali fuqarolarimiz kredit tarixiga kirish, kredit ma’lumotlari bilan bog‘liq shaxsiy ma’lumotlarni boshqarish va himoya qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
🔹 Bundan tashqari, jismoniy shaxslar har kuni yangilanadigan o‘z skoring ballarini bepul kuzatib borishlari mumkin bo‘ladi.

🔹 Ayni paytda ilovani Android va iOS qurilmalarida yuklab olish mumkin.

✅ Ilovani yuklab olish uchun havola:
Android
AppStore

🌐 @finlituzb 🌐 @finlituzb_ru


Bu borada bir nechta omillarni hisobga olish muhimdir:

🔹 Kredit tarixiga salbiy ta’siri. Bir nechta bankka ariza berganingizda, bu kredit tarixingizda bir nechta kredit so‘rovlari sifatida qayd etiladi. Qisqa vaqt ichida ko‘plab so‘rovlar moliyaviy qiyinchiliklarning belgisi sifatida qabul qilinishi mumkin, bu esa banklarning ko‘z o‘ngida sizning kredit qobiliyatingizni pasaytiradi.

🔹 Rad etish xavfi. Banklar bir vaqtning o‘zida bir nechta muassasalarga ariza berganingizni ko‘rsa, bu sizning to‘lov qobiliyatingizga shubha uyg‘otishi va kredit ajratilishda rad javobga olib kelishi mumkin. Bu, shuningdek, har qanday shartlarda kredit olishga harakat qilayotganingiz haqida shubha uyg‘otishi mumkin, bu ham sizning ahvolingizni yomonlashtiradi.

🔹 Bunday muammolarning oldini olish uchun banklarning shartlarini oldindan sinchiklab o‘rganib, eng maqbul taklifni tanlab, faqat bitta bankka ariza berish maqsadga muvofiqdir.

🌐 @finlituzb 🌐 @finlituzb_ru


🔶 Qonun nuqtayi nazaridan, bitta qarz oluvchi olishi mumkin bo‘lgan kreditlar soniga cheklovlar yo‘q. Shuning uchun banklar kredit berish to‘g‘risida o‘z ichki reglamentlari va mijozning moliyaviy holatini baholashdan kelib chiqib qaror qabul qiladilar.

🔹 Bank uchun qarz oluvchining bir nechta kreditlarni o‘z vaqtida va to‘liq qaytarish qobiliyati muhim hisoblanadi.

🔹 Qarz oluvchi bir vaqtning o‘zida bir nechta bankka kredit olish uchun ariza berish huquqiga ega. Biroq, bu so‘rovlarning barchasi uning kredit tarixida (https://infokredit.uz/) qayd etilishini hisobga olish muhimdir. Kreditni tasdiqlashdan oldin banklar kredit tarixini diqqat bilan tekshiradi va qarz oluvchi boshqa qaysi muassasalarga murojaat qilganini ko‘rishi mumkin. Bu ularning kredit berish to‘g‘risidagi qaroriga ta’sir qilishi mumkin.


O‘zbekiston fuqarosi bir vaqtning o‘zida bir nechta bankka kredit so‘rab murojaat qilish huquqiga egami?
Poll
  •   xa
  •   yo'q
37 votes


Bank xizmatlaridan foydalanish: Ko‘pgina chekka hududlarda odamlar har doim ham banklar, kartalar, banklarning mobil ilovalaridan qanday foydalanishni bilmaydilar. Jamoa qanday qilib o‘z mablag‘larini xavfsiz boshqarish va firibgarlikdan qochishni tushuntiradi.

✅ Qarz va kreditlarni boshqarish: Kreditlash masalalariga qanday to‘g‘ri yondashish, qarzga qaramlikdan qanday qochish va agar qarzlar mavjud bo‘lsa, ularni qaytarishni qanday rejalashtirishni o‘rgatadi.

✅ Tadbirkorlik ko‘nikmalarini rivojlantirish: Jamoa, shuningdek, chekka hududlarda yashovchi odamlarga kichik biznes uchun moliyaviy rejalashtirish va pul oqimlarini boshqarish asoslarini o‘rgatib, o‘z bizneslarini yaratishda yordam beradi.

✅ Yoshlar o‘rtasida moliyaviy xabardorlikni oshirish: O‘quvchilar va talabalar uchun treninglar o‘tkazadi, shunda odamlar yoshligidanoq pulni qanday boshqarishni, qanday xavf-xatarlar mavjudligini va moliyaviy xatolardan qanday qochish kerakligini tushunishni boshlaydilar.

✅ Moliyaviy mustaqillikni targ‘ib qilish: Odamlarni yanada moliyaviy mustaqil bo‘lishga, o‘z mablag‘larini to‘g‘ri taqsimlashga va tashqi sharoitlarga bog‘liq bo‘lmaslikka o‘rgatish muhim maqsad hisoblanadi.

🔶 Oxir-oqibat, Finlit.uz jamoasi olis hududlardagi odamlarga nafaqat joriy moliyaviy muammolarni hal qilishda, balki ularning hayot sifatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadigan yanada barqaror moliyaviy kelajakni qurishda yordam beradi.

🌐 @finlituzb 🌐 @finlituzb_ru


Moliya asoslarini tushunish: Ta’lim jamg‘armalar, xarajatlar, daromadlar va kreditlar kabi eng asosiy tushunchalardan boshlanadi. Olis hududlardagi aksariyat fuqarolar bunday bilimlarga to`liq ega emaslar, shuning uchun bu ularning moliyaviy xabardorligini oshirish uchun muhim birinchi qadam bo‘ladi.

✅ Byudjetni yaratish va boshqarish: Fuqarolarga daromad va xarajatlarni taqsimlash orqali o‘z byudjetlarini to‘g‘ri rejalashtirishni o‘rganishga, shuningdek, qarz tuynugiga tushib qolmaslik uchun xarajatlarni nazorat qilishga yordam beradi.

✅ Jamg‘arma va investitsiyalarning ahamiyatini tushunish: Moliyaviy xavfsizlik yostiqchasini yaratishning muhimligini o‘rgatadi, shuningdek, kam daromadli odamlar uchun ham mavjud bo‘lgan sarmoya tikishning turli usullari haqida gapiradi.


📎 Shundan so‘ng, Fazliddin yangi odatlarni joriy qila boshladi:

🔹 Moliyaviy baholash: U o‘z daromad va xarajatlarini tahlil qilishni va har bir qilgan xaridini yozishni boshladi. Bu unga pulni nimaga sarflayotganini va keraksiz xarajatlarni qayerdan qisqartirish mumkinligini ko‘rish imkonini berdi.

🔹 Zaxira jamg‘armasini yaratish: U xavfsizlik yostiqchasini yaratdi - kutilmagan xarajatlar uchun zaxiraga ega bo‘lish uchun har oyda belgilangan summani alohida hisob raqamiga qo‘yardi.

🔹 Qarzlarni to‘lash: Fazliddin eng kata miqdorli kreditlardan boshlab qarzlarni to‘lash rejasini tuzdi. U majburiyatlarni tezroq yopish uchun to‘lash kerak bo`lgan summadan ko‘proq to‘ladi. Bir yil o‘tgach, u qarzlarini to‘liq to‘ladi va bu unga yengillik olib keldi.

🔹 Investitsiya va jamg‘armalar: Fazliddin daromadining bir qismini uzoq muddatli vositalarga sarmoya qilishni boshladi. U bankda omonat ohdi va oltin quymalarga sarmoya kiritdi.

🔹 Maqsad va rejalar: Moliyaviy maqsadlarni belgilash muhim edi va u katta xaridlar va hayotning keyingi bosqichlari haqida o‘ylay boshladi. U o‘z oldiga kvartira va mashina uchun boshlang‘ich badal uchun pul jamg‘arishni maqsad qilib qo‘ydi.

🟢 Bir necha yil o‘tgach, bu o‘zgarishlar tufayli Fazliddin nafaqat qarzlardan qutuldi, balki moliyaviy jihatdan o‘zini ishonchli his qildi. U kelajakdagi hayotiy o‘zgarishlarga tayyor edi, o‘z pullarini qanday nazorat qilishni bilardi va kelajakda o‘sishni rejalashtirdi.

💵 Uning moliyaviy barqarorligi real voqelikka aylandi. U kelajakka qo‘rquvsiz qaray oladigan darajaga erishdi. Uning jamg‘armalari va mablag`larine to‘g‘ri rejalashtira olishi unga qulay va barqaror hayotni ta’minlaydi.

🌐 @finlituzb 🌐 @finlituzb_ru


🔶 Moliya masalasida Fazliddin har doim ham ehtiyotkor bo‘lavermasdi. Talabalik yillarida u pullarini ko‘ngilxushliklar va yangi gadjetlarga sarflashni yaxshi ko‘rardi. U kerak-kerakmas xaridlarni amalga oshirish uchun kredit olardi, shuningdek, barcha mablag‘larini muntazam ravishda shaxsiy ehtiyojlarga sarflardi. Bir vaqtga kelib uning qarzlari ko‘paydi va u yaxshigina pul topayotgan bo‘lsa-da, barqarorlik hissi yo‘qoldi.

🔹 Bir kuni Fazliddinga Markaziy bankning Finlit.uz jamoasi tomonidan uning shahrida o‘tkaziladigan moliyaviy rejalashtirish bo‘yicha treningda ishtirok etish taklif tushdi. Seminar uning pulga bo‘lgan qarashini butkul o‘zgartirdi. U o‘z mablag‘larini rejalashtirish, budjet tuzish va kelajak uchun pul jamg‘arish qanchalik muhimligini angladi.


Shaxsan siz uchun moliyaviy barqarorlik nimani anglatadi?
Poll
  •   muntazam ishonchli daromad
  •   6 oy va undan ortiq muddatga moliyaviy yostiqchaqa ega bo‘lish
  •   kreditlarning mavjud emasligi
  •   moliyaviy jihatdan ertangi kunidan xavotirlanmaslik
  •   eng zarur xarajatlar: oziq-ovqat, salomatlik, kiyim-kechak va boshqalarga pulning yetib turishi
  •   ishlab topilgan pulning 10 - 20 foizini muntazam ravishda jamg‘arib borish imkoniyati
137 votes

20 last posts shown.