YANA NAVOIY HAQIDA FAKTLAR
1. Navoiy buyuk shoir, tadbirkor, iqtisodchi va milliarder bo‘lgan.
“Faxri Hirotiy”ga asoslanib Bertesning ma’lumot berishicha, Navoiyning 1 kunlik daromadi 75 ming dinor bo‘lib, shundan 15 ming dinorini xarajatlari uchun sarflagan. Navoiyning 1 kunlik maoshi bu-gungi hisobda 15 million 900 ming dollar, xarajatlari 3 million 800 ming dollar, sof daromadi esa 12 million 720 ming dollarni tashkil etgan. Bu ko‘rsatkich bir yilda 4 milliard 642 million 800 ming dollarni tashkil etgan. Navoiy bu daromadlarini ilm-fan yo‘lida, mamlakat obodonchiligi yo‘lida sarf etgan.
2. Navoiyning farzandlari bo‘lganmi? Tarixiy manbalarga ko‘ra, Navoiy oila qurmagan, lekin buni aniq fakt deya olmaymiz.
Navoiyshunos olim Muhammadjon Mahmudning “Navoiy hayoti va ijodiga yangicha qarash” nomli risolasida keltirilishicha: Navoiyning haqiqatdan ham o‘z pushtikamaridan bo‘lgan farzandlari bo‘lmagan, ammo farzand sifatida qabul qilgan shogirdlari bo‘lgan. Ular Mir Ibrohim hamda Xojimuhammad hisoblanadi. Ularning har ikkisi ham Navoiy xonadonida suyukli farzand va bilimdon shogird sifatida e’zozlangan. Bunga misol tariqasida esa “Majolis unnafois” asarida Mir Ibrohimga nisbatan “O‘g‘ilchilay”, ya’ni “O‘g‘ilchaday asrabmen” deya keltirilgan satrlarni misol qilish mumkin.
3. Navoiy dasxatini marhuma Navoiyshunos olim Suyuma G‘aniyeva 1991-yil mustaqillik sovg‘asi sifatida Eronning “Ko‘hi Guliston” muzeyidan olib kelgan. Suyuma opagacha bu dasxatni juda ko‘plab Navoiyshunos olimlar, jumladan, Hamid Sulaymon ham izlagan bo‘lib, dasxatni topishning iloji yo‘q degan xulosaga kelgan.
4. Navoiy muhriga qanday satrlar bitilganini bilasizmi?
Navoiy muhriga arab harflari bilan “Sen bu dunyoda bir yo‘lovchidek, bir faqirdek yashagin, faqir Navoiy”, degan satrlar bitilgan ekan.
5. Ilk robotlar haqida Navoiy yozib qoldirgan desam ishonasizmi? U “Farhod va Shirin” dostonida:
Bo‘lur, darvoza ichra oshkoro,
Temir jismiki qilmish paykar aro.
Ya’ni, odamga juda o‘xshash bo‘lgan temir tanning ichi quvvatga to‘ladir, deya yozib qoldirgan.
6. Televizorni kim kashf qilgan? Graboviskiy va Belyaniskiylarmi? Yo‘q, Alisher Navoiy o‘zining “Farhod va Shirin” dostonida:
G‘aroyib ko‘p huvaydo bo‘lg‘usidir,
Basanda shakl paydo bo‘lg‘usidir,- deya yozadi.
Ya’ni, g‘aroyib jism ichida turli shakllar paydo bo‘ladi. Uning nomi oynaijahon deb nomlanadi.
7. 5 asr oldin divegatel, ya’ni motor haqida kim ham o‘ylabdi deysiz? Shubhasiz, Navoiy:
Kishi hayrati birla jumbush namoil,
Ul otashgoh ichra harorat fuzoy.
Ya’ni, odam gavdasiga o‘xshaydigan narsa ichida olov yonib, harorat yetiladi.
8. Navoiy lift va eskalatorning ishlash tizimi haqida yozganida amerikalik kashfiyotchi Jessi Renodan nom-nishon ham yo‘q edi. Uning “Sabbai sayyor” dostonida shunday misralar bor:
Poyalar mahdamida bo‘lgay past,
Aylagay bir-birining yuziga nishast.
Ya’ni, shoh bu taxtga chiqadigan bo‘lsa, tillapoyalar unga tomon pasayib, yoki ko‘tarilib bir-birining ustiga yotadi.
9. Navoiy 5 asr oldin svetofor haqida aytib o‘tgan:
Hilqatikim to aylamish jonon qizil, sarig‘, yashil,
Shulayi ohim chiqar, har on qizil, sarig‘, yashil.
U payt avtomobillar bo‘lmagan, shuning uchun Navoiy bu ranglarda yor kayfiyatini ifodalagan, xolos.
10. Portlovchi modda-bomba ham Navoiyning g‘oyasi desam ishonavering. Shoir:
Borib tushdi ado arosig‘a chust,
Azim un chiqardi tegib yerga rust.
Ya’ni, koptoksimon jism yerga tushib o‘zidan daxshatli sado chiqardi.
Yuqoridagi misollardan shuni anglaymizki, avval g‘oyalar, keyin ixtirolar paydo bo‘lgan!
Tayyorladi: Sabohat Sitirzayeva
®internet
@bobur_bobomurod
