📚BIZNING KUTUBXONA📚

Сочиқ ёпилган коса эсимни киритди, умримда илк бор қоплаб ун, қоплаб гурунч олдим, гўшт-ёғ, туз, чой бозорни бекам-кўст қилиб, холам қарши бўлсада, даҳлизига киритиб бердим. Газўчоқ олиб, кампирнинг тандири ёнига жойладим. Иккала рўзғорга нур кириб қолди. Одам сонига қўшилиб, уйга меҳмон бошлаб келадиган бўлдим...
Гап навбати менда эди, дўстларим қаҳ-қаҳлашиб, ўтиришибди. Санталат холам косаларга шўрва сузиб, мен тутган патнисга тераётган маҳали Дагарвой гандираклаб кириб келди:
– Ҳа-а, Раззақовна, жа-а бойиб кетдингми? сўнг менга ўгирилиб, қўлини қилич қилди.
– Ҳов бойвачча, билиб қўй, энди биззи мамашкани текин овқати тамом! Стройкада амалдор эмишсан, ўғринча ғишт сотавергунча, ўртадаги деворни кўтармайсанми? Ўргилдим сендақа амалдордан, қўлингдан келмаса, мана, акангга айт.
Санталат холам шоша-пиша менга ёпишди, елкамга қоқди:
– Жон болам, шу оғзингдан бузулгулга тенг келмагин. Ақлинг жойидаку, ўзи нимаю, гапи нима.
Тўй ҳаракати бошланиб, янги дарвоза ўрнатдим, энди ўртадаги деворни ҳам тикламасам бўлмайди. Уста мен айтганимдай, бу тарафга бир қарич суриб режа тортди. Санталат холам бундан қаттиқ ранжиди:
– Бу нима қилганинг, Исмоилжон? Ота-энангдан қолган жой ўзингга насиб қилсин, бола-чақанг унсин-ўссин эди.
– Сиз индамайсиз, жон хола, буни яхши биламан. Мен Ғанижон акамни ўйладимда. Башарти, у кишига маъқул келмаса деб...
– Бо-о, Худойим, ўлди-кетди.
Калламдан ўргилай, худди айтганимда! Пойдеворни кўрибоқ Дагарвойнинг жини қўзиди. Бошланди тўполон!
– Ҳа-а, жа-а шунақанги бўп кетдингми?
– Нима гап, ака?
– Ўзингни жинниликка солма, бола! Деворни мен тарафга суриб қўйибсанку. Санталат холам ўртага тушди.
– Билиб-билмай унақа демагин, ўғлим. Сен тузук зеҳн солгин, бир қалич жойни бу ёққа ташлаб кетган.
– Қалич? онасининг чучук тилини мазаҳлади у.
– Яхшиямки қилич эмас экан. Хўш мен ўлганмидим, Раззақовна? Ё бир қарич ерга зорманми?
– Қани, Раззақовна, қиблага қараб айтчи, ҳовли-жойга ким хўжайин: эркак кишими, хотин кишими?
Мен тишимни-тишимга қўйиб турибман. Санталат холамнинг кўзлари ёшга тўлди.
– Элкак дейсан, сени элкак қилиб туғиб қўйган онанг бўламан, тўққиз ой мана шу жойда жонимдай сақлаганман, бечора кўксига устма-уст муштлаворди.
– Бил малта, лоақал бил малтагина “она” десанг, кўнглим учун билол гал “сиз” деб қўйсанг, тилинг кесилиб қоладими? Сен ёлғиз боламсан, мен ёлғиз онангман, ахил!
– Ҳе-е сендақа онани...
– Илоё оғзингдан бузилгин! бечора холам ўкраб юборди. Мен уйлангач, Дагарвой ҳам уйланди. Бу унинг учинчими-тўртинчими хотини эди.
Йиллар ўтаверди, ўғил-қизларим туғилди, ҳаммаси шу кампирнинг қўлида улғайди. Тўнғич қизим мактабни битирадиганда Санталат холам қазо қилди. Ишхонада эдим, қўнғироқ бўлди, йиғлаётган аёлим ҳиқиллайди:
– Тез келинг, холам сизни сўраяптилар. Шошганимдан гўшакни ерга ташлабман. Эшик томонга ўқдай отилдим. Қабулхонамдаги котибани туртганча чопавердим. Зиналардан учиб тушдим шекилли. Не кўз билан кўрайки, эрталаб дуо қилиб кузатган соппа-соғ холамнинг ҳоли ниҳоятда танг. Шошиб қолдим, пешанасини ушладим, қўл-оёқларини силадим.
– Ҳозир дўхтирларни чақиртираман.
Холам умидсиз бош чайқади.
– Қўй, болам, овола қилма. Ҳил-ҳил пишиб бўлганман, Азлоил узиб олса бўлди.
– Унақа деманг, дўхтирлар...
У киши яна бошини сарак-сарак қиларкан, қўлимдан ушлади:
– Ўтилчи. Менга кўп хизмат қилдинг, пул-мулниям бетига қараганинг йўқ. Лози бўл, Исмоилжон.
– Ие, хола, нима деяпсиз, ахир... айтарга сўз тополмайман, гўё тилимга кишан урилган.
Санталат холам тахмонга ишора қилди:
– Анави ёстиқни бу ёққа олгин.
Хуллас, ўлимликка аталган 440-сўм пул (1961-йил қийматида) ёстиққа чоклаб қўйилган экан. Холам менга ёлвориб термулди:
– Ғанижоннинг аҳволини биласан, болам, ўзинг бош бўлгин. Ана шуни белингга тугиб ол. Эл-олам бошимга тўпланган маҳали бил малта онагинам, жон онам, жоним онам деб айтиб-айтиб йиғлаб қўйгин. Бўптими?........

ОҒЗИНГДАН БУЗИЛГИН.

Ёруғ дунёда ёлғизлик нелигини мендан сўранг. Институтни битирган йилларим бу алам шундай ўтганки, ҳалигача юрагим сирқирайди...
Мактабни тамомлаб, ўқишга чоғландим. Онам дуо қилдилар, отам поездгача кузатиб, оқ фотиҳа бердилар. Лекин беш йил ўтгач, лоақал бирорталари кутиб олишгани йўқ. Армонли дунё: уч қиздан кейин топган ёлғиз ўғиллари эдим, ақалли иккита нонимни кўришмади.
Опаларим бировнинг хасми, ўз ғами ўзига етгунча. Дадамдан қолган лойсувоқ томлар тешилган, ойналар синган, Санталат хола билан ўртамиздаги девор қулаган... Дипломимни қўлтиқлаб, ана шу абгору ночор ҳовлига кириб келдим. У замонларда муҳандис кам эди, дарров ишга чақиришди...
Ярим тун. Чўчиб уйғондим: бир тавақали қийшайган эшикни кимдир гуп-гуп тепади, бадмаст бир овоз устма-уст зуғум қилади:
– Раззақовна, оч тезроқ, оч дейман, ҳе онангни...
Қарасам қўшни кампирни мендан уч-тўрт ёш катта ўғли, оёғида ўрнамайди.
– Сенми? ёмон сўкинди у.
– Раззақовна қани? Нега...
– Эшигингиз у ёқда, ака, бу меникию, дедим базўр ўзимни босиб.
– Ие, ҳали сеники-меники деб тилинг чиқиб қолдими? Ўртада девор бўлмаса, беш йилдан бери пойлоқчилик қилсам...
Хайриятки, шунинг устига Санталат холам чиқиб, унинг қўлтиғига кирди:
– Кел, ўғлим, дамингни ола қол. Қўй-қўй, Исмоилжон ўзи ишидан чарчаб келган.
– Молчать, Раззақовна! у таҳдидли дўриллади.
– Мен ишламайман-да, шуни таъна қилдингми? Ҳе онангни...
– Вой оғзингдан бузилгин...
Санталат холамнинг фамилияси Раззоқова эканини ўша кеча билдим. Унинг тили чучук бўлиб, “р” ни айтолмасди, “л” деворарди. Ҳамма тиллога тенг оладиган кампир ҳеч ким эътибор бермайдиган ўз нуқсонидан ҳижолат чекарди. “Р”сиз сўз топишга уринарди, “редиска”ни “қизилча”, “қарға”ни “ҳакка” деганини, яна бир нималарни эслайман...
Ўша кеча кўз юмганим йўқ. Онагая?! Онага ҳам шундай дейдими? Ўз ойимни эслаб йиғладим, етимлик ёмон дард қилди. Аслида туриш-турмушимга маймунлар йиғлайдиган. Чордевор ичида ғариб девонадай ёлғиз яшайман. Кеч кирмаса, ҳувиллаган вайронани кўрмасам дейман. Бари бир кун ботади, иш тугайди, ҳамма ҳар ёққа тарқайди, дуч келган емакхонада қорнимни тўйғазаманда, ночор-ноилож ғурбатнишинимга бўйнимдан боғлагандай қайтаман. Бу кулбада нон ёпилмайди, қозон осилмайди, дастурхон ёзилмайди. Яхши ҳамки, китобларим бор, ҳар куни бир даста газета оп келаман. Кейин ойим раҳматлидан қолган увадаларга бурканаман. Тонг отади, йўл-йўлакай нонушта қилиб, ишхонамга чопаман...
Ҳафталар ўтди. Бир куни мундай қарасам, супада дастурхон ёзиғлиқ, иккита буғдой нон, бир бош узум, сочиққа ўралган чойнак, ёнида қўш пиёла. Кўзимдан ёш чиқиб кетди. Бу – Санталат холамнинг иши эди.
– Кела қолгинчи, болам, ёнимга кел, деди кампир ва ноннинг бирини ушатиб, чой узатди: Ҳали бошингда иш кўп, айланай, манави девол-тошни тузатишинг келак, қўшнимнинг ўчган чилоғини ёқишинг келак, уйланишинг келак. Сен нима қилиб юлибсан? Уззукун кўчада овқатланишингга пул етказиб бўладими, ўғлим?.
Тўсатдан ҳайқириқ эшитилди:
– Раззақовна, қайдасан?
Санталат холам менга қараб синиқ жилмайди.
– Мана, ҳозил.
Ҳайқириқ пўписага айланди:
– Ўз боланг бу ёқда турганда, етти ёт аллакимга намунча пахта қўйдинг? Ҳе онангни...
– Вой оғзингдан бузилгин...
Шу топда Санталат холамнинг андишасини қилмасам, шартта ёқасидан бўғиб, тумшуғига туширгим бор... Маошим катта, ой сайин мукофот, хуллас, пулим етарли. Ҳовли-жойнинг шикаст-рехтига уннадим. Санталат холам бош бўлди, опаларим ишга тушди, оз кунда рўзғор ҳам эпақага келди. Алламаҳалда гоҳо оч-наҳор қайтсам, сочиққа ўралган коса жонимга оро киради. Телевизор олганман, ҳар замонда икков она-боладай дилбузалга термуламиз. Ўшанда Санталат холамнинг ўғли уйқуни ураётган бўлса нур устига аъло нур. Худо кўрсатмасин, кўчадан келиб қолса, телетомоша барбод бўлиб, унинг текин томошаси бошланади:
– Ҳе, сендақа онани...
Унинг исми Ғанижон, аммо Дагар демаса ҳеч ким танимайди. Дарвоқе, Дагарвой кунни кўчада кеч қилиб, уйга “онангни”дан бўлак “масаллиқ” оп кирмаса, Санталат холам шўрлик бир сиқимгина пенсия олса, унинг шу юпун тирикчилигига мен ҳам шерик бўлсам........