Avatarlar ⬆️⬇️

Spectacle over substance degan atama bor. Bu film haddan tashqari vizual jihatdan jozibador bo‘lgani uchun uning asosiy ma’nosi yoki axloqiy saboqlari tomoshabin e’tiboridan chetda qolishiga aytiladi.
Masalan Wolf of the Wall street filmi. Filmdagi etika va qadriyatlar chegarasidan chiqib ketilganligi, kapitalistik hedonizm, pul va narkotika va tartibsiz sex (Moral disengagement) sahnalari qanchalik oxir oqibatda shaxsiy va ijtimoiy hayot uchun fojiya ekanligini ko'rsatadi. Ammo bunday noto'g'ri harakatlarni rejissiyor juda stilistik va estetik va quvnoq tarzda ko'rsatgani uchun tomoshabin buni fojiya sifatida ko'rmaydi. (Aestheticization of transgression) Aksiga olib odamlar bunday estetik tasvirlardan buni takrorlashga moyil bo'ladi. Bosh qahramonga nisbatan simpatik bo'lishadi. Siz 100 ta erkakni kinoteatrga olib borib nima tushunding filmdan desangiz ular faqat juda quvnoq film bo'lganini aytishadi. Sababi filmdagi fojiyadan ko'ra stilistikani guvohi bo'lasiz. (Narrative transportation)
Bu yerda muammo faqat tushuna olmayotgan tomoshabinda emas, asl mohiyatni yetkaza olmagan rejissiyorda ham.
Nima uchun bu haqida yozdim? Anora filmi taqdirlanibdi. Anora filmida ham porno sahnalar haddan tashqari visual jihatdan romantizatsiyalashtirilgan. Bu haddan ziyod estetiklashtirishki, eng ko'p tanqid filmga nisbatan hayotda aslida foxishalik jarayonlari bu darajada emas ekanligida. Ammo filmni ikkinchi qismi Anora o'zini qadr qimmatini anglash sahnalari ideologik sayozligi boshidagi stilistik hissiy sahnalardan ko'ra kam tosh bosishida. Siz 100 ta qizni kinoteatrga olib borib Anora filmidan nimani tushundingiz desangiz: Menga vahiy keldi , men o'zimni inson sifatida anglamagan ekanman, film qarashlarimni butkul o'zgartirdi deb aytmaydi. Bu yoqimli film bo'ldi deydi.
Kinoni asosi visuallik. Anora visual ajoyib. Scorsesse akamni Wall street filmi ham visual ajoyib. Ammo men sanatga marksistcha qarayman, yoki Tarkovsky aytganidek film insonni o'zgartira olishi kerak degan fikriga qo'shiladigan biriman. Entertainment uchun film tomosha qilmayman. Shu sabab ikkala filmni ham yoqtirmaganman. Sababi u ikkala film ham sanatsiyal jihatdan sayoz bo'lgan elitani fikrini o'zgartira olmaydi, yuqori elitani talablariga javob bermaydi. Shunchaki visual quvnoq, o'rtameyona dramatik film. Hissiy va aqliy jihatdan tartibsiz va noaniq odamlarga u filmlar yoqadi.

Romanlarni fikran o'qigan insonlar - mutloq oq, mutloq qora degan tushunchalarga ishonmaslar. Ular hayotdagi kulranglikni ko'radilar, moralniy dillemalarni anglarlar....  va shundan so'ng ular o'zlarini bu orqali hakam pozitsiyasiga, tangri modeliga o'tkazadilar.. Yani o'zlarini hayotini o'z qo'liga olib hakam ro'liga o'tishadi. Odamlardagi turfaliklar va xarakterlanishlarni anglarlar. O'sha atrofdagi ahmaqona tortishuvlar, bir tiyinga qimmat bahslardan tashqari tomonga chiqib o'z hayotini boshqaruvchisiga aylanadilar.

Ha , poetik filmlar ham sizga xuddi shunday fikran teranlik uchun dastak beradi. Ammo romanlar sizga beradigan katta foydasi shu.

Alain de Bottonni g'alati ko'ringan ammo juda ajoyib jumlasiga duch keldim: "Eng yaxshi ota-ona bo'lganlikning belgisi -- bolada mashhur bo'lish orzusi bo'lmasligidir."

Bu oddiy jumla o'z ichiga shartsiz ota-onasi tomonidan sevgi, ichki qoniqish, tashqi omillar va raqobat tasir qilmagan holdagi qadriyatli munosabat va mashhurlik emas mazmunli hayot muhimliligi haqidagi haqiqatni qamrab olyapti.

Bunaqa materiallikka intiluv tipik ayollar qanday ko'rinishga ega bo'lishi haqida:. Ular materiallari ko'p erkaklarda zo'r tasurot qoldirish uchun obsessiv tarzda fire bo'lishga keskin harakat qiladi. Yani o'zini dekorativ material sifatida taqdim qiladi. Yani o'zini o'zi ekspluatatsiya qila boshlaydi. Sababi ularni hayolida ularga beradigan boshqa muhim narsasi yo'q . Jamiyatni tipik erkaklari ham ularni material sifatida ko'ra boshlaydi. Chunki tipik erkaklar ham chiroyli qizlar shaydosi, modellar va aktrisalarni go'zalligini xumorlari, ular uchun chiroy eng muhim narsa.


Va keyin o'sha ayollar hayron qolishadi nega jamiyatda ayollarni jiddiy qabul qilishmayapti deb. Baxt tushunchalaringizni o'ylab ko'ring. Men aytmayapman, chiroyli bo'lishga harakat qilmang, jamiyatdan ajraling. Yo'q, unaqa emas.
Haqiqiy baxt katta idrokda, katta qalbda.

Agar siz Abdullajon va Uchar qiz nima uchun bizni jamiyatdan ko'ngli qolib o'z tomonlariga qaytib uchib ketgani haqida moral hikoyani tushunsangiz hozirgi yoshlarni O'zbekistondan ketib chetga ketish haqida charchoqli o'y hayolini tushunasiz.
Men tushunaman ularni, ammo achinaman ham. Sababi yigitlar aksari uzbdan ketib chetga o'qish uchun emas, o'qish bahona pul topish uchun, qizlar aksari o'qish bahona aylanish uchun, hamma narsani kechiktirish bilan qochib yurish uchun ketmoqdalar. Maqsadsizlik. Yangi narsalar o'rganish, o'zini, dunyoni teran anglash uchun emas. Oxirida nima bo'ladi, yigitni topgani faqat qog'oz(pul) bo'ladi. Qizni yetgan joyi o'sha qog'ozli yigitga tutulish bo'ladi.

Aqlimni bilmadim. Qalbim juda kambag'al.

O'zbek kino va seriallari haqida biron marta yomon gap aytmaganman. Yaxshilab atrofga qarasangiz o'sha seriallardagi voqealar o'zbek jamiyatida ham sodir bo'lmoqda.

Seriallarimiz ahmaqona emas, hayotimiz ahmaqona. Va o'sha seriallar - haqiqat haqida aytayotgani, bizni mantiqsiz hayotimiz haqida ko'rsatishi, xuddi jamiyatimiz odamlari kabi muammoga xato yechim berayotgan odamlarimizni ko'rsatishi - acchiq haqiqat va achinarli. Shu sabab o'zbek filmlariga achinib qarayman, ahmaqona narsa deb emas.


Bizni filmlar jahon darajasidagi Jeylan, Kurosawa, Kiarostaminikidek poetic go'zal bo'la olmasligiga jamiyatimizdagi muhit sabab. Bizni jamiyat muhitimizda Kurosawani qahramonlaridek dono sanatsial odamlar deyarli yo'q. Shu sabab poetic go'zal filmlarimiz ham deyarli yo'q. Qozonda bori cho'michga chiqadi.